Τα πανεπιστήμια, η αγορά και η παραγωγή

Του ΚΩΣΤΑ Β. ΜΑΡΚΟΥ(*)

Εκατοντάδες άρθρα έχουν γραφεί και πολλοί περισσότεροι πύρινοι λόγοι έχουν εκφωνηθεί με αντικείμενο τη σχέση που πρέπει να διέπει την ακαδημαϊκή έρευνα και την ευρύτερη κοινότητα, όσον αφορά τους οικονομικούς αλλά και κοινωνικούς δεσμούς. Οι απόψεις διίστανται και οπωσδήποτε κανοναρχούνται από την εκάστοτε πολιτική σκοπιά της ανάλυσης. Διατυπώνονται, βεβαίως, και οι θεωρούμενες αμιγώς τεχνοκρατικές απόψεις, οι οποίες πάντα έχουν και στοιχεία πολιτικής, έμμεσα ή άμεσα. Ας δούμε λοιπόν τα βασικά στοιχεία των απόψεων αυτών.

Οι υποστηρικτές της «τεχνοκρατικής» άποψης θεωρούν πως είναι οπαδοί της απόλυτης και αντικειμενικής έρευνας, που στην καλύτερη περίπτωση εξελίσσεται παράλληλα με την κοινωνία, ενώ στη χειρότερη εντελώς ασύμβατα έως και αδιάφορα με αυτή. Η αυταπάτη που διακατέχει τους «τεχνοκράτες» είναι η θεώρηση ότι η περιρρέουσα ατμόσφαιρα δεν επηρεάζει τους ερευνητικούς τους προσανατολισμούς. Ακόμα και έμμεσα και ασυνείδητα κινούνται ερευνητικά στα πλαίσια που τους θέτει η ιστορική φάση της δραστηριότητας τους.

Οι αλχημιστές του Μεσαίωνα έψαχναν τη «φιλοσοφική λίθο» που θα τους γέμιζε χρυσάφι, την ίδια στιγμή που η Ισαβέλλα έστελνε τις καραβέλες της στον Νέο Κόσμο για να μαζέψουν χρυσάφι. Παρόλα αυτά η ίδια η ζωή αποδεικνύει ότι «τίποτα δεν πάει χαμένο». Η τεχνολογία που έδωσε τη δυνατότητα στην ανάπτυξη της Μαγνητικής Τομογραφίας, μιας εξέτασης που έδωσε φτερά στην ιατρική επιστήμη, είχε αναπτυχθεί δεκαετίες πριν την εφαρμογή της. Τότε δεν φαινόταν στον ορίζοντα καμιά εφαρμογή της. Ακόμα και πρόσφατα οι ερευνητές του CERN, όταν τους ρώτησαν που θα έχει εφαρμογή η απομόνωση του «μποζονίου του Higs» είπαν: Δεν ξέρουμε, θα δούμε!..

Η άποψη της «αγοράς»

Έχουμε κυριολεκτικά κατακλυσθεί από τα επιχειρήματα των οπαδών της άποψης της «αγοράς». Τόσο από την κυρίαρχη εξουσία, όσο και από τις θεραπαινίδες της, τα καθεστωτικά ΜΜΕ. Είναι η εφαρμογή της νεοφιλελεύθερης λογικής στην ακαδημαϊκή έρευνα. Είναι η λογική της ικανοποίησης της καταναλωτικής λογικής, που δεν λαμβάνει υπόψη την κοινωνική ανάγκη αλλά την καταναλωτική λογική για τη μεγιστοποίηση των κερδών.

Είναι η λογική που επιλέγει να επενδύει εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια ή ευρώ για την έρευνα και ανάπτυξη νέων πανάκριβων φαρμάκων που αφορούν σπάνιες ασθένειες με συχνότητα 1-2 νέες περιπτώσεις ανά εκατομμύριο πληθυσμού ετησίως, αντί για την επένδυση λιγότερων χρημάτων για την παραγωγή γνωστών φαρμάκων που αντιμετωπίζουν χιλιάδες περιπτώσεις ασθενών του τρίτου (και όχι μόνο) κόσμου. Βεβαίως κάθε ασθενής είναι μοναδική περίπτωση. Εκείνο που λείπει είναι η ισορροπία, με μέτρο την ίδια την κοινωνία.

Αξιοσημείωτο είναι, όμως, το γεγονός ότι οι αντιφάσεις και τα προβλήματα που παρουσιάζει η «νεοφιλελεύθερη» άποψη στην οικονομία, εμφανίζονται και στην επηρεαζόμενη από αυτή ακαδημαϊκή έρευνα. Στοχευόμενη έρευνα, ενίοτε και κατασκευασμένη, που συναντά κοντοπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα, αδιέξοδα. Για παράδειγμα, προοδευτικά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, τα συνιστώμενα από τις έρευνες ανώτερα φυσιολογικά όρια της χοληστερίνης στο αίμα μειώνονται. Με την πάροδο του χρόνου, όμως, η «αγοραία» ανάγκη κατανάλωσης των πανάκριβων αντιλιπιδαιμικών φαρμάκων συνέχισε να συνιστά ολοένα και χαμηλότερα όρια χοληστερίνης, με ερευνητικές μελέτες και συνέδρια υποστηριζόμενα από τις κατασκευάστριες φαρμακευτικές εταιρείες των αντιλιπιδαιμικών φαρμάκων! Χαμηλότερα απαιτούμενα όρια χοληστερίνης, περισσότερη κατανάλωση φαρμάκων.

Αυτά έως ότου διαπιστώθηκε ότι τα πολύ χαμηλά επίπεδα χοληστερίνης, βλάπτουν την παραγωγή άλλων στεροειδών ορμονών στον οργανισμό.

Η άποψη της «παραγωγής»

Σύμφωνα με αυτήν την άποψη, «αγορά» και «παραγωγή» είναι διαφορετικοί όροι που αναφέρονται στο ίδιο αντικείμενο, ανάλογα με την πολιτική οπτική. Η άποψη της «παραγωγής» οραματίζεται πανεπιστήμια και εκπαιδευτικά ιδρύματα συνδεμένα με την κοινωνία και τις παραγωγικές της επιλογές που εξυπηρετούν τις ανάγκες της. Τα προβλήματα, όμως, αναφύονται όταν η πραγματικότητα αναδεικνύει ότι στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή, στο συγκεκριμένο τόπο και χρόνο η παραγωγική διαδικασία δεν είναι στην υπηρεσία της κοινωνίας, αλλά υπηρετεί την άποψη της αγοράς, όπως στις μέρες μας.

Τότε οι επιλογές περιορίζονται και είτε μεταλλάσσονται σε «τεχνοκρατικές», είτε υποτάσσονται στην αγορά είτε παύει να υφίσταται έρευνα. Ούτως ή άλλως σε εποχές οικονομικής κρίσης η έρευνα ελαχιστοποιείται. Η αριστερή άποψη, όμως, στα πανεπιστήμια πρέπει να μην υιοθετήσει τη μανιχαϊστική αυτή λογική. Μπορεί να βρει διεξόδους που να τη συνδέουν με μια παραγωγική διαδικασία που δεν υπηρετεί την καταναλωτική άποψη και δεν αδρανεί αναμένοντας τη «Δευτέρα Παρουσία της Επανάστασης». Πώς; Υιοθετώντας επιλογές που μπορεί να υπηρετήσουν ένα στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης που υπηρετεί την κοινωνία. Υπάρχει ένα τέτοιο σχέδιο σήμερα; Προφανώς όχι.

Ευελπιστούμε σε μια μελλοντική κυβέρνηση με άξονα την Αριστερά που να θέλει και να μπορεί να διαμορφώσει ένα τέτοιο σχέδιο. Υπάρχουν επιλογές έως τότε. Η ακαδημαϊκή κοινότητα με τον πλουραλισμό των αντικειμένων της μπορεί να συνεργαστεί με παραγωγικές δυνάμεις που δεν υπηρετούν τη καταναλωτική λογική, αλλά την ανάπτυξη προς όφελος της κοινωνίας. Γιατί, επί παραδείγματι, η συνεργασία του Γεωλογικού Τμήματος του Πανεπιστημίου της Πάτρας με τους φορείς που θα προωθήσουν την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων του Ιονίου θα θεωρηθεί πλειοδοσία στις δυνάμεις της αγοράς; Γιατί, επί παραδείγματι, η ανάπτυξη στον τομέα των ανθρωπιστικών επιστημών, Αρχαιολογικών Σχολών και Τμημάτων Ξεναγών δεν θα υπηρετήσουν τη «βαριά βιομηχανία» της Ελλάδας, που είναι η ιστορία της και κατ’ επέκταση ο τουρισμός της.

Οι κρίσιμες στιγμές που διανύει ο τόπος και οι ραγδαίες εξελίξεις στο «παγκόσμιο χωριό» επιβάλουν στην Αριστερά σταθερότητα σε αρχές, ευελιξία στην τακτική, πλουραλισμό στις επιλογές και απαλλαγή από στερεότυπα που και παρωχημένα είναι και έχουν αποτύχει στην πράξη.

(*) Ο Κώστας Β. Μάρκου είναι γιατρός, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας.

(Πηγή: http://www.epohi.gr)