Νέα πρότυπα ζωής και ανάδειξη των δευτερευουσών αντιθέσεων

Αντάρτισσα σε μάθημα λύσης και αρμολόγησηςόπλου.

Επιμέλεια: Αλίκη Κοσυφολόγου, Δέσποινα Σαγγανά

Σκέψεις και αναφορές για την εκφορά του ΕΑΜικού λόγου στην Κατοχή

ΑΝ ΚΑΙ Η ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΚΦΟΡΑ του ΕΑΜικού λόγου απέφευγε να θίξει βαθιά ριζωμένες αξίες όπως η ιδιοκτησία της γης, η χριστιανική ορθοδοξία και η οικογένεια, την ίδια στιγμή η έμπρακτη ΕΑΜική παρέμβαση στην κοινωνία επικαλούνταν ριζοσπαστικά μέσα πάλης και προωθούσε το παράδειγμα της αυτοοργάνωσης στις τοπικές κοινωνίες στις οποίες είχε προνομιακότερη πρόσβαση. Μέσα στο πλαίσιο αυτό, το πρόταγμα του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού της κοινωνίας αποκτούσε υλικές διαστάσεις δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για την κοινωνική χειραφέτηση αρκετών κατηγοριών του πληθυσμού.

Ελένη Μαργαζά, ΕΑΜίτισσα από Βασιλικό Αχαΐας.

Πάρα τις εγγενείς αντιφάσεις της η συσπείρωση του γυναικείου πληθυσμού σε ένα ευρύτατο φάσμα εαμικών δράσεων, που περιελάμβανε μεταξύ άλλων την οργάνωση των -καθοριστικής σημασίας για τη διάσωση του υποσιτιζόμενου πληθυσμού- δικτύων αλληλεγγύης, τη συμμετοχή στις μορφωτικές δραστηριότητες έως και την οργάνωση μάχιμων μεραρχιών, ερχόταν σε βαθιά, αν όχι ανεπανόρθωτη, ρήξη με την άρχουσα πατριαρχία και αποτελούσε τομή στην κοινωνική ιστορία της χώρας.

Δεν χωρά αμφιβολία ότι τα δίκτυα της ΕΑΜικής αντίστασης λειτούργησαν ως θύλακοι επώασης της δυνητικής κοινωνικής απελευθέρωσης των γυναικών ως κοινωνικής κατηγορίας στην Ελλάδα, δεδομένου ότι η συμμετοχή του γυναικείου πληθυσμού πλησίασε σε ορισμένες περιοχές το εντυπωσιακό 40% επί του συνόλου. Μάλιστα η διαφοροποίηση σε σχέση με προγενέστερες κινήσεις προς τον στόχο της γυναικείας απελευθέρωσης, οι οποίες είχαν κάνει την εμφάνισή τους από τα τέλη του 19ου αιώνα χάρη στην πρωτοβουλία μορφωμένων γυναικών της εγχώριας αστικής και της μεσαίας τάξης -ένα τέτοιο αντιπροσωπευτικό παράδειγμα είναι η «Εφημερίδα των Κυριών» που εξέδιδε η Καλλιρρόη Παρρέν- εστιάζεται στην πρωτοφανή μαζικότητα της συμμετοχής και ακόμη κυριότερα στην εκτενώς διευρυμένη ηλικιακή και ταξική σύνθεση του γυναικείου πληθυσμού που τελικά δραστηριοποιήθηκε.

Οπωσδήποτε η μετεμφυλιακή κοινωνική και πολιτική κατάσταση διέψευσε στο μεγαλύτερο μέρος τους αρκετές από τις ελπίδες που είχαν γεννηθεί, ενώ οι υλικές συνθήκες της ύπαρξης των περισσότερων από τις εξορισθείσες αγωνίστριες στη ρωσική στέπα και αλλού ομοίαζαν κατά πολύ με τον βουκολικό Μεσαίωνα της ορεινής και υπόλοιπης ηπειρωτικής Ελλάδας που είχαν εγκαταλείψει μερικά χρόνια νωρίτερα.

Παρ' όλα αυτά, αν και οι πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες καθώς και η διαχρονικά επικρατούσα πατριαρχική ιδεολογία εμπόδισαν τη γέννηση ενός μαζικού διεκδικητικού κινήματος για τη γυναικεία χειραφέτηση στην Ελλάδα, είναι γεγονός πως η εαμική εμπειρία έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην πολιτική κοινωνικοποίηση πολυπληθών μερίδων του γυναικείου πληθυσμού. Η τάση ριζοσπαστικοποίησης που καλλιεργήθηκε μέσα από τις πολλαπλές διαδικασίες πολιτικής ένταξης, χωρίς βέβαια να συνεπάγεται κάποιου είδους ιστορική συνέχεια, αναμφίβολα υπήρξε επιδραστική παρακαταθήκη για την επόμενη γενιά και συνέβαλε στην «τροφοδότηση» της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη και αργότερα του αντιδικτατορικού αγώνα με μαχητικά γυναικεία στελέχη.

Ταυτόχρονα η πολιτική πάλη που έλαβε χώρα στο εσωτερικό του εαμικού κινήματος αφενός ανέδειξε την πρωταρχικότητα του ζητήματος της ιδεολογικής ηγεμονίας, αφετέρου επιβεβαίωσε την αδιάσπαστη και όχι ιεραρχική σύνδεση υλικής βάσης και εποικοδομήματος μέσα στο πλαίσιο του επιχειρούμενου κοινωνικού μετασχηματισμού.

Το πρωτοπόρο παράδειγμα του "θεάτρου του βουνού"

Αναμφίβολα η αντίσταση «στο» θέατρο συγκαταλέγεται μεταξύ των σημαντικών μορφών πάλης τόσο κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, όσο και αργότερα κατά τη διάρκεια του εμφυλίου. Η συμβολή του «θεάτρου» στον κοινωνικοαπελευθερωτικό αγώνα υπήρξε ανεκτίμητη, ενώ, εκτός από τα θέατρα του «βουνού» και τα αστικά θέατρα, απόπειρες για οργάνωση θεατρικών ομάδων έγιναν και σε φυλακές. Το αντιστασιακό θέατρο στην πόλη είχε να αντιπαρέλθει τα εμπόδια της αμείλικτης θεατρικής λογοκρισίας, το ενδεχόμενο της βίαιης καταστολής κάθε παράστασης και την οικονομική εξαθλίωση θεατρικών συντελεστών και κοινού.

Από την άλλη, το θέατρο του βουνού γεννήθηκε και αναπτύχθηκε στις περιοχές της Ελλάδας που απελευθερώνονταν αποτελώντας δείγμα της κίνησης για αυτοοργάνωση των κατοίκων της υπαίθρου. Το θεατρικό κίνημα του βουνού αποτέλεσε την κορύφωση του πλούσιου και πολυποίκιλου ερασιτεχνικού και πολιτιστικού κίνηματος που αναπτύχθηκε στην «ελεύθερη Ελλάδα» και πλαισιώθηκε από μουσικούς, ηθοποιούς και λογοτέχνες που ανέβηκαν στο βουνό γι' αυτόν τον σκοπό.

Στην 8η Μεραρχία του ΕΛΑΣ ιδρύθηκε την άνοιξη του 1944 θεατρικό συγκρότημα με εμψυχωτή τον ποιητή Γιώργο Κωτζιούλα. Η λαϊκή σκηνή, όπως ονομάστηκε το θέατρο, περιόδευε στα χωριά που βρίσκονταν υπό τον έλεγχο του Δημοκρατικού Στρατού φέρνοντας για πρώτη φορά σε επαφή με το θέατρο τους ανθρώπους της υπαίθρου. Βάση του ρεπερτορίου του θιάσου ήταν επίκαιρα μονόπρακτα που έγραφε ο ίδιος ο Κωτζιούλας.

Τον ίδιο καιρό ο ποιητής και θεατρικός συγγραφέας Βασίλης Ρώτας οργάνωσε τον θίασο της ελεύθερης Θεσσαλίας, που περιόδευε στις περιοχές παρουσιάζοντας έργα του ίδιου και του θεατρικού συγγραφέα Γεράσιμου Σταύρου. Στη δουλειά του θιάσου εκτός από τον Σταύρου συμμετείχαν κι άλλοι συνεργάτες του Ρώτα από το καλλιτεχνικό ερασιτεχνικό εργαστήριο που ο ποιητής είχε ιδρύσει στο Παγκράτι λίγα χρόνια νωρίτερα¹.

Σύμφωνα με μαρτυρία του ηθοποιού Γιώργου Δήμου η πρώτη παράσταση δόθηκε σε μια συνδιάσκεψη της ΕΠΟΝ Θεσσαλίας και καταξιώθηκε από τη μαζική επιδοκιμασία του κοινού. Όπως λέει ο ηθοποιός Γιώργος Δήμου, ο οποίος συμμετείχε σε εκείνη την πρώτη παράσταση, επρόκειτο για μία «απίθανη επιτυχία» η οποία αφύπνισε το ενδιαφέρον των παρευρισκομένων ανταρτισσών και ανταρτών.

Ο «αγαθός λαός», γυναίκες, άνδρες και παιδιά όπως αναφέρει ο Νικηφόρος Ρώτας, στέλεχος του ΕΑΜ Θεάτρου, υποδέχτηκε με συγκινητικό ενθουσιασμό την πρωτόγνωρη μορφωτική εμπειρία συμμετέχοντας ενεργά στις παραστάσεις και στα άλλα δρώμενα που οργάνωνε το ΕΑΜ θέτοντας στο επίκεντρο τον λαϊκό παράγοντα.

Η πολιτιστική παρέμβαση του ΕΑΜ, χωρίς να «αντιπαρατεθεί» με τον υλικό λαϊκό πολιτισμό, διαμόρφωσε από την αρχή ένα πεδίο άρθρωσης κοινωνικά απελευθερωτικού λόγου προωθώντας ρήγματα σε καθιερωμένες αντιλήψεις της κοινωνίας της υπαίθρου.

Πηγές

 Βιβλιογραφικές:

* Βαρίκα Ελένη, Η εξέργεση των Κυριών, Αθήνα: Κατάρτι, 1987.

* Clogg Richard, Σύντομη ιστορία της νεώτερης Ελλάδας, Αθήνα: Ινστιτούτο του Βιβλίου Α. Καρδαμίτσα, 1999.

Ηλεκτρονικές πηγές:

* http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=646808.

* Από το ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ «Χρονικό της Εθνικής Αντίστασης», 1985 στο: http://www.youtube.com/watch?v=OLwL6x-XI8E.

 1. Από το ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ «Χρονικό της Εθνικής Αντίστασης», 1985 στο: http://www.youtube.com/watch?v=OLwL6x-XI8E.

(Δημοσιεύτηκε στην ΑΥΓΗ της 27-10-11)