Η αλληλεγγύη στην Kατοχή: Ένας άθλος με τη συμμετοχή των γυναικών

Αδελφές Τζούτη ή Τσούτη, Αθηνά αριστερά και Ειρήνη δεξιά. Συμμέτοχες στον αγώνα της Αλληλεγγύης κατά την Κατοχή. (Φωτογραφία του blog).

Το “Εντός Φύλου” κάνει μια προσπάθεια να παρουσιάσει το μεγάλο έργο της οργάνωσης Εθνική Αλληλεγγύη, την εποχή της κατάκτησης της Ελλάδας από τους Γερμανούς, Ιταλούς και Βούλγαρους φασίστες. Όλα όσα γράφονται παρακάτω είναι απόσπασμα από το βιβλίο της ιστορικού  Τασούλας Βερβενιώτη: Η γυναίκα της Αντίστασης   -πρώτη έκδοση 1994- και συγκεκριμένα από το κεφάλαιο "Εθνική Αλληλεγγύη", και από το «σπάνιο» βιβλίο: Μια προσπάθεια κι ένας άθλος, που εκδόθηκε το 1945 από το Κεντρικό Συμβούλιο της Εθνικής Αλληλεγγύης. Η μελέτη αυτών των γραπτών συμβολών, εκτός από τη συγκίνηση που μας προκάλεσε, ενίσχυσε την άποψη μας πως σε διαφορετικές ιστορικές εποχές και τηρουμένων των αναλογιών υπάρχουν ομοιότητες στην πολιτική και κοινωνική κατάσταση με εκείνη της κατοχής. Σήμερα, μαίνεται σε όλο τον κόσμο ο κοινωνικός πόλεμος που κήρυξε το κεφάλαιο στην εργασία με σκοπό την εξαθλίωση των εργαζομένων και τη δική του υπερκερδοφορία. Η εφαρμογή των μνημονίων ως συνεπής υλοποίηση ενός πολυεπίπεδου νεοφιλελεύθερου σχεδίου οδηγεί τους εργαζόμενους και τις εργαζόμενες και τη νεολαία σε ανυπέρβλητα αδιέξοδα. Το έργο της οργάνωσης Ε.Α. αποτελεί παράδειγμα αντίστασης και αλληλεγγύης. Μας δείχνει τον δρόμο της κοινωνικής στράτευσης για την αντιμετώπιση της καταστροφικής κατάστασης που οδηγείται η κοινωνία σήμερα.

Επιμέλεια - παρουσίαση: Λίτσα Δουδούμη

Για την οργάνωση της αλληλεγγύης στα χρόνια της Κατοχής

Η Εθνική Αλληλεγγύη ιδρύει λαϊκά ιατρεία, σταθμούς πρώτων βοηθειών και φαρμακευτικούς σταθμούς για την καταπολέμηση της ψώρας και της ελονοσίας

 «Προικισμένη η γυναίκα με λεπτά αισθήματα, με αλτρουιστικές ιδιότητες και με το δυνατό ένστικτο της αγάπης και του πόνου της μητέρας, ανταποκρίθηκε στις ανάγκες της Εθνικής Αλληλεγγύης. Πρώτη η γυναίκα στις μαχητικές κινητοποιήσεις για το ψωμί του παιδιού της. Πρώτη φέρνει τη βοήθεια και την ανακούφιση στους κρατούμενους μέσα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Πραγματική παρηγορήτρα των θλιμμένων και παραστάτρια των κατεστραμμένων, την είδαμε να αντιμετωπίζει με τόλμη και αποφασιστικότητα τον κατακτητή, να αρπάζει μέσα από τα χέρια του τους κρατούμενους και να αντικρίζει το θάνατο και την κρεμάλα με άφθαστο ηρωισμό και αυτοθυσία».

«Η ηρωική δράση της γυναίκας στον απελευθερωτικό μας αγώνα»

“Ο Παραστάτης του Αγωνιστή”, Ε.Α. Γιανιτσών, 30-11-44

Της ΛΙΤΣΑΣ ΔΟΥΔΟΥΜΗ

Ίδρυση και εξάπλωση της

οργάνωσης Εθνική Αλληλεγγύη

Μέσα στο κίνημα της Εθνικής Αντίστασης για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους φασίστες κατακτητές, ένα κομμάτι από τα πιο λαμπρά είναι το έργο που πραγματοποίησε η Εθνική Αλληλεγγύη.

Στις 27 Απριλίου 1941 οι Γερμανοί φασίστες του Γ' Ράιχ πάτησαν τα χώματα της Ελλάδας. Και στις 28 Μαΐου 1941 ιδρύθηκε η πρώτη εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση, η Εθνική Αλληλεγγύη, από τέσσερις άνδρες και μία γυναίκα. Οι πέντε αυτοί ιδρυτές ήταν: ο Παντελής Σίμος, ο Σπύρος Αντύπας, ο Κλέων Παπαλοΐζος, ο Γεώργιος Βλαχόπουλος και η Διονυσία Παπαδομιχελάκη.

Η πρώτη άμεση ανάγκη ήταν να σωθούν οι αντιφασίστες αγωνιστές που η δικτατορία του Μεταξά είχε κλείσει σε 11 στρατόπεδα. Όταν κηρύχτηκε ο πόλεμος, οι κρατούμενοι ζήτησαν να πάνε στο μέτωπο να πολεμήσουν. Όμως η τότε κυβέρνηση, φεύγοντας στο εξωτερικό, διέταξε διαλεγμένους φασίστες Έλληνες αξιωματικούς να παραδώσουν τους κλεισμένους στα στρατόπεδα αντιφασίστες στην Γκεστάπο και την Καραμπινιερία. Τις πρώτες μέρες της κατοχής, αρκετοί κρατούμενοι δραπετεύουν. Πρώην κρατούμενοι ήταν και οι ιδρυτές της Εθνικής Αλληλεγγύης και οι πρώτες ομάδες βοήθειας συγκροτήθηκαν με βάση τις μητέρες, τις αδελφές και τις γυναίκες των κρατουμένων. Βέβαια, έτσι ξεκίνησε, αλλά η Ε.Α. δεν ήταν ένα πρόχειρο κατασκεύασμα για την αντιμετώπιση της ανάγκης της στιγμής. Η Ε.Α. ιδρύθηκε με τον καθορισμένο σκοπό να βοηθήσει το Έθνος γενικότερα στον αγώνα του για την Εθνική Απελευθέρωση και ειδικότερα σ’ έναν από τους σοβαρούς τομείς αυτού του αγώνα. «Και σε έναν αγώνα ζωής η θανάτου ανάμεσα στο έθνος και τους φασίστες κατακτητές, δεν μπορεί όποιος αγαπά το έθνος του και θέλει τη λευτεριά του, να σταθεί ουδέτερος φιλάνθρωπος. Κάθε πατριώτης και κάθε οργάνωση πρέπει αποφασιστικά να πάρει τη θέση του στον αγώνα. Και η Ε.Α. χωρίς δισταγμούς από την αρχή παίρνει θέση και γεννιέται και αναπτύσσεται σαν οργάνωση αγωνιστική».

Η Ε.Α. ξεκινά από την Αθήνα και τον Πειραιά και δίνει το σύνθημα. Και σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας, κατά πρώτο λόγο εκεί που υπήρχαν μαζικές διώξεις, φυτρώνουν ομάδες η επιτροπές της Εθνικής Αλληλεγγύης. Τα δύο πρώτα χρόνια της Κατοχής, τα προβλήματα των εξορίστων και των φυλακισμένων αγωνιστών απασχολούν σχεδόν αποκλειστικά την οργάνωση. Τον Ιούλιο του 1942 η Ε.Α. ξεκινά ένα μεγάλο πανελλήνιο έρανο «για τη σωτηρία των θυμάτων». Στην έκκληση πρώτες καλούνται οι «Ελληνίδες μάνες, σύζυγοι, αδελφές».

Καθώς η Αντίσταση εξαπλώνεται όλο και περισσότερο, αυξάνεται και η συμμετοχή των γυναικών. Το τελευταίο δεκαήμερο του Μάρτη του 1943 γίνεται η πανελλαδική Σύσκεψη της ΕΑ. Στην Ανακοίνωση της Κ.Ε. διατυπώνεται η άποψη ότι «Οι γυναίκες στην Ε.Α. βρίσκουν τον πιο κατάλληλο τομέα συμβολής τους στον εθνικό αγώνα”. Σε ρεπορτάζ κομματικού εντύπου που αναφέρεται στη δεύτερη Περιφερειακή Συνδιάσκεψη της Ε.Α. Καστοριάς (27-9-44) επισημαίνεται ότι «Είδαμε τις γυναίκες, τα όντα αυτά, που πριν μόνο να δουλεύουν ξέρανε και να εχτελούν τις διαταγές του αφέντη-συζύγου τους, να ξετυλίγουν μπροστά μας μια δράση πιο πλούσια από του άνδρα, μια τεράστια συμβολή σ’ όλες τις ανάγκες του αγώνα. Μας παρουσιάστηκαν μητέρες και αντάρτισσες μαζί, αδελφές και νοσοκόμες, νοικοκυρές κι οργανώτριες, πραγματικοί σύντροφοι των συναγωνιστών, αληθινές επαναστάτριες».

«Οι γυναίκες, μέσα στο σύνολο των μελών της Ε.Α., έχουν παντού την πλειοψηφία. Αν και οι άλλοι τομείς του κινήματος της αντίστασης δέχονται τα πιο ζωντανά στοιχεία του γυναικείου πληθυσμού, η Ε.Α. πλημμυρίζει από τη μεγάλη πλειοψηφία του. Εδώ, οι γυναίκες βρίσκουν εκείνο που προσαρμόζεται στις χθεσινές τους συνήθειες και ταιριάζει στην ψυχοσύνθεση τους, ανταποκρίνεται στους εθνικούς τους πόθους και δίνει διέξοδο στη ζωτικότητά τους, ικανοποιώντας τη δίψα τους για κοινωνική δράση». Έτσι το 60% των μελών της Ε.Α. Θεσσαλίας, το 55%της Ρούμελης, το 55% της Αθήνας, το 60% της Μακεδονίας, το 60% της Ηπείρου είναι γυναίκες. Συνολικά η Ε.Α. έφτασε τα 3.000.000 μέλη. Οι γυναίκες ήταν 1.740.000 και οι άντρες 1.260.000 μέλη.

Οι «Αλληλεγγύτισσες»

Η παραδοσιακή δράση των γυναικών μέσα στο σπίτι για τη φροντίδα των άλλων μελών της οικογένειας επεκτείνεται προς την κοινωνία και οι γυναίκες αναλαμβάνουν να φροντίζουν τα μέλη της ευρύτερης οικογένειας, του έθνους. Αυτές οι δραστηριότητες δεν αφορούν μόνο τις γυναίκες της Ε.Α. και τις ΕΠΟΝίτισσες. Αφορούν και τις μη οργανωμένες. Εξάλλου πολύ δύσκολα μια γυναίκα αρνείται να προσφέρει μια εξυπηρέτηση που της ζητούν, κάτι «που περνάει από το χέρι της» και το κάνει έστω και κρυφά από τον άνδρα της.

Οι Αλληλεγγύτισσες φροντίζουν για τη στέγαση και τη διατροφή των καταδιωκομένων, επισκέπτονται τους φυλακισμένους -κυρίως όσους δεν έχουν επισκεπτήριο- και τους προσφέρουν τρόφιμα και χρήματα. Τον Νοέμβρη του 1943 στην Αρκαδία τα κορίτσια «κινήθηκαν» έτσι ώστε στους ομήρους «δεν τους έλλειψε τίποτα». Στη Λάρισα «όλο το χειμώνα τα κορίτσια μας πηγαίνουν καλάθια από τρόφιμα στους φυλακισμένους πατριώτες μας, ζεστό φαΐ και φάρμακα στα νοσοκομεία. Και τις οικογένειες των θυμάτων οι κοπέλες μας τις βλέπουν ταχτικά».

Βοηθούν επίσης τους κατοίκους των καμένων χωριών. Στην Πελοπόννησο, από τα βασικά τους καθήκοντα ήταν να αντιμετωπίζουν τα μεγάλα προβλήματα διατροφής και στέγασης που δημιουργούνταν με τις μετακινήσεις των κατοίκων, λόγω των επιδρομών που έκαναν οι ταγματασφαλίτες. Φροντίζουν επίσης και αυτούς που φεύγουν η βρίσκονται στο βουνό. Στην Πηνεία οι γυναίκες της Ε.Α. σε ειδικές κλωσσοφωλιές παρήγαγαν πάνω από 500 κλωσσόπουλα για τους αντάρτες.

Στην περιοχή της Καρδίτσας οι γυναίκες της Ε.Α. βοηθούν στη συγκέντρωση χρημάτων, επισκέπτονται τα σπίτια των θυμάτων και ανταρτών, προσφέρουν υπηρεσίες στα νοσοκομεία, δουλεύουν στα λαϊκά ιατρεία και στα αναρρωτήρια, επιβλέπουν την καλή λειτουργία των παιδικών συσσιτίων, κινητοποιούνται για να αποσπάσουν κάποιο βοήθημα για τους πυροπαθείς, ζητούν με παραστάσεις τους να ανοίξουν τα σχολεία. Εκτός από όλα αυτά, στις μεικτές συγκεντρώσεις και τα συλλαλητήρια έπαιξαν «πρωτοποριακό» ρόλο.

Παραδοσιακή δουλειά για τις γυναίκες είναι και η ιατρική. Τα πληγωμένα παλικάρια του Πύργου βρήκαν εγκάρδια περίθαλψη από τους γιατρούς και το νοσηλευτικό προσωπικό, που είναι αποκλειστικά γυναίκες και κορίτσια της ΕΑ. Στη Λακωνία, στο χωριό Α, του1ου τομέα, Αλληλεγγύτισσες και ΕΠΟΝίτισσες κρατούν ολόκληρο το νοσοκομείο με εξαιρετική τάξη. Η νοσοκομειακή ομάδα του 4ου τομέα γυναικών Βόλου περιέθαλψε, τον Δεκέμβρη του 1943, 45 ασθενείς.

Εκτός από τη βοήθεια στα στρατιωτικά νοσοκομεία η Εθνική Αλληλεγγύη ιδρύει λαϊκά ιατρεία, σταθμούς πρώτων βοηθειών και φαρμακευτικούς σταθμούς για την καταπολέμηση της ψώρας και της ελονοσίας. Στην Πελοπόννησο ίδρυσε συνολικά 83 λαϊκά ιατρεία και 27 νοσοκομεία. Στη Σκιάθο είχε συγκροτηθεί συνεργείο Επισκεπτριών Αδελφών από 12 νοσοκόμες που επισκέπτονταν τους αρρώστους στα σπίτια τους. Σε όλα τα χωριά του Πηλίου λειτουργούσαν λαϊκά φαρμακεία και, όπου υπήρχαν γιατροί, μόνιμα λαϊκά ιατρεία. Σε άλλα χωριά ιδρύθηκαν λαϊκά και στρατιωτικά νοσοκομεία.

Και οι ΕΠΟΝίτισσες σε συνεργασία με την Ε.Α. έχουν υποχρέωση να εξασφαλίσουν την ιατρική και φαρμακευτική περίθαλψη του λαού. Έχουν χρέος να ανοίξουν τα σχολεία και να ιδρυθούν λαϊκά ιατρεία. Στη Μεσσηνία «προσφέρθηκαν για νοσοκόμες στα διάφορα λαϊκά νοσοκομεία». Στον Βόλο δημιούργησαν μικρά φαρμακεία πρώτων βοηθειών και περιθάλπουν άπορες οικογένειες και παιδάκια. Έφτιαξαν και πρόχειρο νοσοκομείο για πρώτες βοήθειες. Στον Αλμυρό λειτούργησε σχολή νοσοκόμων. Γενικά στη Θεσσαλία 90 νοσοκομειακές ομάδες της ΕΠΟΝ με 1.400 μέλη προσφέρουν τις υπηρεσίες τους. Και όσες αδυνατούν να την προσφέρουν σε μόνιμη βάση, όπως οι ΕΠΟΝίτισσες της καπνοβιομηχανίας Αλεξανδρίδη, οργανώνουν επισκέψεις στους τραυματίες των νοσοκομείων.

Στα καθήκοντα της ΕΠΟΝ περιλαμβάνεται και ο αγώνας για την προστασία των παιδιών και της μητέρας, καθώς και η δημιουργία παιδικών σταθμών. Η ΕΠΟΝ Στερεάς ίδρυσε «αρκετούς παιδικούς σταθμούς» στην Ευρυτανία και στη Φθιωτιδοφωκίδα. Οι γυναίκες μαγείρευαν για τα παιδιά που πεινούσαν ξεκινώντας από το τίποτα: λίγα φασόλια, καλαμποκίσιο αλεύρι, καρύδια. Η Σοφία Βλάχου, τελειόφοιτη γυμνασίου, είχε αναλάβει την οργάνωση συσσιτίων σε δεκαεπτά χωριά της Φθιώτιδας. Φρόντιζε ακόμη για τα καταλύματα των ανταρτών και των συνδέσμων και κατάφερε να οργανώσει ορεινό νοσοκομείο για τους τραυματισμένους αντάρτες στο χωριό Περίβλεπτο. Στη Θεσσαλία η ΕΠΟΝ εξασφάλισε μισή οκά γάλα την ημέρα για τις θηλάζουσες μητέρες από τους κτηνοτρόφους και επιπλέον πρόσφερε υπηρεσίες στον τομέα της ψυχαγωγίας και της υγείας. Η ΕΠΟΝ στο Καρπενήσι είχε ιδρύσει πρότυπο παιδικό σταθμό για φτωχά και ασθενικά παιδιά και ο ΕΛΑΣ είχε αναλάβει την καθημερινή σίτιση 100 παιδιών. Και στο Πήλιο είχαν ιδρυθεί παιδικοί σταθμοί. Στις Μηλιές πρόσφεραν, σε πάνω από 40 παιδιά, ομοιόμορφο ρουχισμό, τροφή και ψυχαγωγία. Και στην ελεύθερη Καρδίτσα, τον τομέα των παιδικών σταθμών είχε αναλάβει η ΕΠΟΝ. Το πρόγραμμα λειτουργίας τους το δημιούργησε η Ρόζα Ιμβριώτη.

Τον παιδικό σταθμό της Νέας Σμύρνης τον κρατούσε η Ολυμπία, που ήταν 15-16 χρονών. Εκεί έμεναν ορφανά παιδάκια. Προσωπικό δεν υπήρχε και το μόνο που παρείχαν ήταν ένα φτωχό συσσίτιο. Αυτά τα παιδάκια δούλευαν για την αντίσταση. Τα μεσημέρια, το καθένα από αυτά πήγαινε σε κάποιο σπίτι, έπαιρνε φαΐ μέσα στο τενεκάκι του, το οποίο το άφηνε σε άλλο σπίτι. Από εκεί το φαΐ αυτό το έπαιρναν για το συσσίτιο του παρανόμου. Κάθε μέρα κυκλοφορούσαν 20 τέτοια τενεκάκια.

Η Εθνική Αλληλεγγύη, ξεκινώντας από τη φροντίδα για τους διωκόμενους κομμουνιστές, επέκτεινε τη δράση της και ανέλαβε τις αρμοδιότητες που σε ένα σύγχρονο κράτος καλύπτουν τα υπουργεία Υγείας, Πρόνοιας και Πολιτισμού: τη νοσοκομειακή και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, την εκπαίδευση, τους παιδικούς σταθμούς, τη σίτιση των απόρων, τη φροντίδα για τους άστεγους και τους πυροπαθείς, καθώς και τον τομέα της ψυχαγωγίας και του εκπολιτισμού. Μέσα σε συνθήκες εξαιρετικά δύσκολες, λόγω της σπανιότητας των ειδών και της σκλαβιάς, που έκαναν την κάθε εκδήλωση συμπαράστασης παράνομη και επικίνδυνη.

Η συμμετοχή των γυναικών σε όλα αυτά ήταν πάρα πολύ μεγάλη. Δεν στήριξαν μόνο πρακτικά και υλικά όλες αυτές τις ενέργειες, αλλά και ηθικά. Βοήθησαν στο να αναπτυχθεί η αλληλεγγύη ανάμεσα στον λαό. Με το έργο της η Ε.Α. βοήθησε τον σκλαβωμένο λαό να αντισταθεί στη θεληματική υποταγή στον φασισμό, να μη σκύψει το κεφάλι και να ακολουθήσει τον δρόμο της αντίστασης και της πάλης.

__________________

Πηγές:

Τασούλα Βερβενιώτη, Η γυναίκα της Αντίστασης, εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα, 1994.

Μια προσπάθεια και ένας άθλος, έκδοση του Κεντρικού Συμβουλίου της Εθνικής Αλληλεγγύης, Αθήνα, 1945.

(Πηγή πρώτης παρουσίασης: http://avgi.gr)