Μέρα μνήμης για τους απαγχονισμένους στα Ψηλαλώνια Πάτρας από τους ναζί η 9-5-1944

 Μαραγκοπούλειο Στρατιωτικό Νοσοκομείο, έχει κατασκευαστεί το 1940 από τον ευεργέτη Μαραγκόπουλο, αλλά πριν προλάβει να εγκαινιαστεί ξεκινά ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Τον Ιανουάριο του 1944 φθάνει το 2ο Ευζωνικό Σύνταγμα στην Πάτρα με διοικητή τον συνταγματάρχη ΠΖ Ν. Κουρκουλάκο και επιτάσσει το κτίριο του νοσοκομείου για τις ανάγκες των ταγματασφαλιτών.

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΔΗΜ. ΜΟΣΧΟΥ

Εξήντα εννέα χρόνια συμπληρώθηκαν  αυτό τον Μάη από την αποφράδα ημέρα της 9 του μηνός όταν ο χαρακτηρισμένος ως εγκληματίας πολέμου  ναύαρχος Μάγκνους διέταξε τον απαγχονισμό δέκα πατριωτών κομμουνιστών που κρατούνταν στις φυλακές της Πάτρας, σε αντίποινα για τους θανάτους δύο γερμανών ναυτών, που συνέβησαν στην Τριών Ναυάρχων κατά τη διάρκεια επεισοδίου, μετά από οινοποσία και ανταλλαγή πυρών με τους συνεργάτες τους, τους οπλίτες του 5/42, που υπό τον Καπετζώνη είχαν φθάσει στην Πάτρα και εντάχθηκαν στη δύναμη του γερμανόδουλου Κουρκουλάκου.

Το επεισόδιο ήταν σοβαρό πλήγμα για το γόητρο του πειθαρχημένου γερμανικού στρατού, γιαυτό ο Γερμανός ναυτικός Διοικητής, Αλεξ. Μάγκνους, διέταξε την φρικτή ωμότητα. 

Tην Πέμπτη 9 Μαΐου 2013, ο Δήμος Πατρέων πραγματοποιεί επιμνημόσυνη δέηση και κατάθεση στεφάνων, στον τόπο της εκτέλεσης. Παράλληλα 9 Μαΐου έχει καθιερωθεί ως ημέρα που τερματίστηκε στην Ευρώπη ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και τιμάται από όλα τα κράτη της ΕΕ.

Ένα από τα ειδεχθέστερα εγκλήματα των τσολιάδων και των ναζί στην Αχαΐα, είναι ο απαγχονισμός των ένδεκα αγωνιστών του ΕΑΜ στα πεύκα της πλατείας Υψηλών Αλωνίων Πατρών, στις 9-5-44.

Μεταξύ των απαγχονισμένων περιλαμβάνεται ο 43χρονος, δικηγόρος Χρ. Χωμενίδης και ο 40χρονος επίσης δικηγόρος, Δημήτρης (Τάκης) Πετρίδης, εθνοσύμβουλος της ΠΕΕΑ για το Αγρίνιο, γιος του Π. Πετρίδη, πρώην υπουργού του Βενιζέλου. Αλλά και οι Κ. Κακός, Κ. Γρίβας, Κυρ. Καψής, Αργ. Παπαδόπουλος, Ν. Κόντης, Παν. Μανιάτης, Θοδ. Βαρκάς, Τρύφ. Μαστρογιαννόπουλος, Χρ. Συλαΐδης. 

Στις 10 Μάρτη 1944 συγκροτείται στη Βίνιανη, από το ΕΑΜ, η Προσωρινή Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), ενώ ο Χρήστος Χωμενίδης, πρώτος Γεν. Γραμματέας του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδος (ΣΚΕ) με απόφαση της ηγεσίας της ΠΕΕΑ, στα μέσα  του Απριλίου 1944, ορίζεται Πρόεδρος Δ.Ε. Πελοποννήσου της Κυβέρνησης του Βουνού και υπεύθυνος για την εποπτεία των εκλογών που γίνονται μυστικά λόγω του φόβου των ναζί, μια εβδομάδα αργότερα, από τις 23 Απριλίου έως το τέλος του μήνα σε όλη τη χώρα και λαβαίνουν μέρος 1.800.000 πολίτες άνδρες, γυναίκες και νέοι άνω των 18 ετών. Αναχωρώντας, με συνοδεία ένοπλου αντάρτη, από τη Στερεά με τον εθνοσύμβουλο Τάκη Πετρίδη για την Ακράτα, στην Πελοπόννησο, για να αναλάβει τα καθήκοντά του, έπεσε θύμα προδοσίας! 

Το καΐκι ξεκινάει από την απέναντι ακτή, διασχίζοντας μέσα στην νύχτα τον Κορινθιακό που φρουρείται άγρυπνα από την γερμανική ακταιωρό ’’Ντόιτσλαντ’’ κι ενώ πλησιάζουν στο Μωρηά, συλλαμβάνονται προδομένοι, κατά μια πληροφορία, όταν ο προβολέας της ακταιωρού τους εντοπίζει. Ο ΕΛΑΣίτης εκτελείται επί τόπου, ενώ αρνούμενοι να συνεργαστούν με τους καταχτητές, οι Χωμενίδης και Πετρίδης φυλακίζονται στην Πάτρα. Το ΕΑΜ Πάτρας προσφέρεται να οργανώσει απόδραση του Χωμενίδη, όμως ο ίδιος το αρνείται καθώς ξέρει ότι θα εκτελεστούν άλλοι ως αντίποινα για την πράξη του. (Εφημερίδα  του ΑΚΕ ’’Νέος Δρόμος’’ της 15-4-1946).

 

Την νύχτα της 8^ης Μαΐου 1944, ταγματασφαλίτες με εντολή του πλοίαρχου Αλεξάντερ Μάγκνους, που εκτελεί χρέη στρατιωτικού διοικητή Πάτρας, ως αρχαιότερος αξιωματικός καθ’ ότι ο Γερμανός διοικητής Πατρών απουσιάζει και ανώτερος αξιωματικός του Πεζικού ήταν ο ταγματάρχης Ντιπέ, παίρνουν από τη φυλακή των Ταγμάτων Ασφαλείας, απέναντι από του Βουδ, όπου πρώτα στεγάζονταν οι αποθήκες Ζαπάντη, ένδεκα κρατούμενους. Αυτή η φυλακή των Ταγμάτων ήταν στη συμβολή της οδού Χαραλάμπη με την Ασημάκη Φωτήλα, αριστερά απέναντί από το στρατώνα του Βουδ. Την ευθύνη της φυλακής του Βουδ είχε ο λοχίας Λέκκας του Τάγματος Ασφαλείας. Ο Μάγκνους είχε εκδώσει διαταγή για εκτέλεση δέκα κομμουνιστών και μάλλον από λάθος μέσα στη νύχτα πήραν ένδεκα κρατούμενους. Μεταξύ των κρατουμένων είναι οι Χωμενίδης και Πετρίδης. 

Προς τις πρώτες νυκτερινές ώρες της 9^ης Μαΐου 1944, πριν χαράξει η ημέρα, κρεμάνε στα πεύκα, κυκλικά της πλατείας των Υψηλών Αλωνίων τους αγωνιστές, σε ένδειξη αντιποίνων για συμβάν που έγινε τις βραδινές ώρες της 8^ης Μαΐου. Έναν ακόμη αγωνιστή, τον 24χρονο Κωνστ. Κακό, τον  κρεμάνε σε μια μουριά που βρισκότανε απέναντι από την πλατεία, στο πεζοδρόμιο της συμβολής των οδών Καρατζά (Υψηλών Αλωνίων) και Αθαν. Διάκου, όπου και η κατάληξη της υπάρχουσας ανηφοριάς. (Ο κορμός αυτής της μουριάς προεξείχε του εδάφους και τον ξερίζωσε προ τριετίας συνεργείο εργολάβου που ανέλαβε εκ μέρους του Δήμου Πατρέων την ανακατασκευή των πεζοδρομίων πέριξ της πλατείας Υψηλών Αλωνίων). 

 Ο Α. Μάγκνους από την 9 Μαΐου 44, επιβάλλει περιοριστικά μέτρα, περιλαμβάνοντα απαγόρευση εισόδου και εξόδου από την πόλη, απαγόρευση έκδοσης αδειών πάσης φύσεως ταξιδίου με σιδηρόδρομο, κλείσιμο καφενείων,  κινηματοθεάτρων κ.ά., που άρει την Δευτέρα 15-5-44, ενώ την προηγούμενη ημέρα υποδέχεται τα μέτρα αυτά με δουλικότητα ο τοπικός Τύπος. «Η επί τινας μόνον ημέρας τήρησις των μέτρων τούτων, δια μιαν έτι φοράν μαρτυρεί την γενναιοδωρία των εν λόγω Αρχών Κατοχής…» και καλεί τον πατραΐκό λαό «να επιδείξη εις το εξής νομιμόφρονα στάσιν και συμπεριφορά», γράφει σε πρωτοσέλιδο ο Νεολόγος.  

  

Επίσημα, από την γερμανική Διοίκηση η ευθύνη για το έγκλημα των Ψηλαλωνίων Πατρών επιρρίφθηκε σε ’’αγνώστους μέχρι τούδε δράστες’’, αλλά στην ουσία επρόκειτο για συγκάλυψη του σκυλοκαυγά μεταξύ τσολιάδων του 5/42 και Γερμανών, που έγινε το ίδιο βράδυ της 8 Μαΐου, ώρα 9.50΄ και οδήγησε στο φόνο δυο Γερμανών ναυτών και άλλων δυο οπλιτών του 5/42 καθώς και του διερχομένου εκείνη τη νύχτα ανύποπτου πολίτη Θεμιστοκλή Διακίδη, οι οποίοι δέχθηκαν τυφλά πυρά, που ρίχτηκαν για ξεκαθάρισμα λογαριασμών, στην διασταύρωση των οδών Τριών Ναυάρχων και Κανακάρη, σε κοντινό πορνείο, μετά από οινοποσία στο ταβερνείο του αστυνομικού Χρ. Τασώνη, που βρισκόταν μια γωνία πιο κάτω. Στο αυτό το ταβερνείο διασκέδαζαν νωρίτερα οι Γερμανοί ναύτες με τους ταγματασφαλίτες του 5/42 Συντάγματος και αστυφύλακες της Πάτρας και είχε προηγηθεί ένταση.

Την ώρα της εκτέλεσης ήταν παρούσα και η σύζυγος του Χωμενίδη, Κλυτώ Γληνού (αδελφή του Δημ. Γληνού), που τον άκουσε να της απευθύνει τα στερνά περήφανα λόγια παρηγοριάς. Ο επίλογος για την χήρα του Χωμενίδη γράφεται ένα πρωί, λίγες μέρες μετά, στο πατρικό σπίτι του Χρ. Χωμενίδη στην Ακράτα. Οι συγγενείς της αντικρίζουν την τραγική Κλυτώ κρεμασμένη σε μια ανθισμένη λεμονιά του κήπου. 

 Στον Χρ. Χωμενίδη οφείλεται η ονομασία Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, κατά την συγκρότηση του ΕΑΜ, μας πληροφορεί ο Θανάσης Χατζής, πρώτος Γραμματέας του ΕΑΜ, όταν στις  27-9-1941 συνήλθαν «αντιπρόσωποι τεσσάρων άξιων της πατρίδας κομμάτων», ήτοι ο Λευτ. Αποστόλου του ΚΚΕ, ο Χρ. Χωμενίδης του ΣΚΕ, ο Ηλ. Τσιριμώκος του ΕΛΔ και ο Απ. Βογιατζής του ΑΚΕ.

Τους απαγχονισθέντες ένδεκα πατριώτες κράτησαν στα δένδρα όλη μέρα, προς εκφοβισμό των Πατρινών και την επομένη τους έθαψαν στο κτήμα του Μουρτζούχου, πίσω από το ΚΕΤχ, αφού τους μετέφεραν αχθοφόροι με χειρόκαρα που στάθμευαν μπροστά από το στρατόπεδο. 

Σύμφωνα με μαρτυρία του αυτόπτη μάρτυρα ΕΠΟΝίτη Παύλου Μαρινάκη, η διάταξη των απαγχονισμένων ήταν η παρακάτω: 

«Γύρω, γύρω στα πεύκα των Ψηλαλωνίων κρέμασαν τους αγωνιστές, έναν εδώ, Χείλ. Πατρέως στη γωνία, έναν, πιο δίπλα, εκεί που τότε ήταν η είσοδος του θερινού κινηματογράφου “Ζενίθ,,. Έναν παραπέρα μεταξύ των οδών Ερενστρώλε και Καρατζά. Τρεις μαζί στο ίδιο πεύκο εκεί που αρχίζει η οδός Σισσίνη, μάλιστα ο ένας, ο Κώστας Γρίβας, είχε πυροβοληθεί στο κεφάλι στην προσπάθειά του να αρπάξει το αυτόματο του ταγματασφαλίτη Χρ. Τζούδου, ενώ οι άλλοι δύο ήσαν κρεμασμένοι στο ίδιο κλαδί του πεύκου πλάτη-πλάτη. Μάλιστα αυτή τη σκηνή διάλεξαν για να φωτογραφηθούν απαθανατίζοντας το… κατόρθωμά τους ένας Γερμανός και τρεις ταγματασφαλίτες. Παρακάτω, στη συμβολή της οδού Καρατζά με την Αθ. Διάκου, απέναντι σήμερα από το περίπτερο υπήρχαν άλλοι δύο κρεμασμένοι σε δύο δένδρα και απέναντι, εκεί που αρχίζει ο κατήφορος της Αθ. Διάκου προς την οδό Γούναρη, άλλος ένας κρεμασμένος από μια μουριά. Αυτός ήταν ο Κώστας Κακός».  (Σ.σ.: Σύμφωνα με άλλη μαρτυρία ταγματασφαλίτη, είχε πυροβοληθεί στα πόδια όταν προσπάθησε να δραπετεύσει). «Τέλος ένας ακόμη ήταν κρεμασμένος εκεί που αρχίζει η οδός Τεμπονέρα, πρώην Βύρωνος, απέναντι από το αρχοντικό της οικογένειας Μενούνου, το οποίο ήταν και το αρχηγείο του διοικητή των Ταγμάτων Ασφαλείας Ν. Κουρκουλάκου». 

Όμως ακριβώς στην ίδια μεριά, άλλη μέρα, είχαν κρεμάσει και τον ποιητή Φώτο Πασχαλινό, καταγόμενο από τον Πύργο Ηλείας. Ακόμη απέναντι από το χώρο του “Ζενίθ,, ο Κουρκουλάκος έχει κρεμάσει τους δικούς του ταγματασφαλίτες.  

«Ένα από τα τελευταία πράγματα που έκαναν οι Γερμανοί αποχωρώντας από την Πελοπόννησο, ήταν να αφήσουν στα Τάγματα Ασφαλείας αποθήκες με πυρομαχικά και οπλισμό, για να συνεχίσουν τον πόλεμο εναντίον των αντιστασιακών. Ο Διοικητής των ευζωνικών Ταγμάτων Πλυτζανόπουλος (στην Αθήνα) υποστήριξε, καθώς πλησίαζε η απελευθέρωση, ότι οι Γερμανοί έπρεπε να αποχωρήσουν από την Ελλάδα χωρίς προβλήματα, για να αποφευχθεί περαιτέρω αιματοκύλισμα. Τα Τάγματα Ασφαλείας κάλυψαν την αποχώρηση των Γερμανών, εντυπωσιάζοντας τον Γερμανό Διοικητή τους Βάλτερ Σιμάνα με την πίστη και την αγωνιστικότητά τους».

  

 (Το παραπάνω ιστορικό περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Γιώργου Δημ. Μόσχου «Η Πάτρα στην Κατοχή και στην Αντίσταση» των πατραϊκών εκδόσεων Γιάννης Σκ. Πικραμένος, το οποίο θα παρουσιαστεί στην Αγορά Αργύρη, την ερχόμενη Παρασκευή 17 Μαΐου 2013, στις 8 μ.μ. από τους Β. Χατζηλάμπρου βουλευτή Αχαΐας του ΣΥΡΙΖΑ, Παντελή Κυπριανό, καθηγητή Ιστορίας, αναπλ. Πρύτανη Πανεπιστημίου Πατρών, Βασιλική Λάζου, Δρ Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Την εκδήλωση θα χαιρετίσει ο δήμαρχος Πατρέων Γ. Δημαράς και θα συντονίζει ο δημοσιογράφος Δημ. Χωρίτος. Χορηγοί Επικοινωνίας η εφημερίδα Ρεπόρτερ και το διαδικτυακό περιοδικό independent.gr).