Άγγελος Ελεφάντης: In memoriam

Αγορά Αργύρη Πάτρας. Από την χθεσινή πρώτη εκτός Αθήνας, εκδήλωση από τον προ πενταετίας θάνατο του διανοητή της αριστεράς Άγγελου Ελεφάντη. Διοργανώθηκε από το Ινστιτούτο Πουλαντζάς σε συνεργασία με το περιοδικό "Πολίτης".

Του ΚΩΝΣΤAΝΤΙΝΟΥ ΖΑΓΑΡΑ

               (Από την avgi.gr)

 Είναι ένα από τα πράγματα της ζωής να μιλάς για τον θάνατο ενός ανθρώπου, ενός συντρόφου, ενός φίλου, έγραφε ο Άγγελος... Στον ίδιο, ωστόσο, δεν άρεσε ποτέ να ακούει ή να διαβάζει ότι «έφυγε» κάποιος. Για τον λόγο αυτό ρωτούσε σκωπτικά, «πού πήγε; Θα επιστρέψει;». Θέλοντας να πει ότι αυτό το «έφυγε» μόλις και μετά βίας «καλύπτει την απαντοχή για την άλλη ζωή, την ατελεύτητο, τη Δευτέρα Παρουσία και την επουράνια ανταμοιβή». 

Ο Άγγελος, λοιπόν, πέθανε μια μέρα σαν σήμερα, πριν από 5 χρόνια, αφήνοντας πίσω έναν τεράστιο όγκο πνευματικού -και όχι μόνο- έργου. Ένα έργο που τον καθιστά αναπόσπαστο μέρος της ζώσας ιστορίας «που κάνει τους ανθρώπους να ζουν και όχι να επιζούν μόνο σε στιγμές παρόντος, να επιθυμούν ένα μέλλον καλύτερο». Αναπόσπαστο μέρος σε αυτό το ατελείωτο χνάρι ζωής που μας συντροφεύει, συμπορεύεται μαζί μας, δείχνοντας προς τα πού πάνε ή θα έπρεπε να πάνε τα όσα έρχονται, οι ατελεύτητες ιστορίες της ζωής.

Δεν θα ήθελα όμως να θυμάμαι -και να θυμόμαστε- τον Άγγελο Ελεφάντη μόνο για τα γραπτά του -κι ας είναι πολλά και σπουδαία-, τη σπάνια παιδεία και γνώσεις του, τους ευρύτατους πνευματικούς ορίζοντες, την οξύτητα των λέξεων και φράσεών του. Μ' αρέσει να τον αναλογίζομαι παράλληλα με την παραδειγματική του ζωή και τα πάθη του, έτσι όπως ήταν «φτιαγμένος ανθρώπινα». Για την ανιδιοτέλεια και την αδιαλλαξία, για τον αντικομφορμισμό και την τρυφερή αυστηρότητα που τον διέκρινε, για τη διαρκή του ανησυχία να μην αναπαύεται ούτε με τα θέσφατα του δόγματος, ούτε με τα άλλα της ανανέωσης.

Θέλω να τον θυμάμαι για το γεγονός ότι την ώρα που σειρήνες «μάγευαν» τα αυτιά άλλων διανοητών, προτίμησε τον αφανή, αλλά τόσο πολυσήμαντο και ουσιαστικό, ρόλο του οργανικού διανοούμενου.

Ο Άγγελος διαμόρφωσε, μέσα από δυσκολίες, εμπόδια, πισωγυρίσματα και συνεχή αγώνα, το πλαίσιο και τις προϋποθέσεις για τη συνεχή προσπάθεια άνθησης της αριστερής διανόησης και της προοδευτικής λογιοσύνης στη χώρα μας. Έβαλε πλατιά, χωρίς να αναζητά δάφνες και πομπές, τη σφραγίδα του στη μεγάλη προσπάθεια για την αποδογματοποίηση της αριστερής σκέψης και την απαγκίστρωσή της από τους αρχαϊσμούς και τις ανασταλτικές παραδοσιακές αντιλήψεις που τη βασάνιζαν για χρόνια.

«Σε κάθε εποχή, πέρα απ' τα προβλήματα, τις συγκρούσεις, τα δημιουργήματα ή τις καταστροφές, υπάρχει ένα πνευματικό και συναισθηματικό ρεύμα, μια αύρα που μας τυλίγει και μας συνεπαίρνει σαν ανάλαφρο άρωμα που έρχεται από μακριά, χωρίς να ξέρουμε ακριβώς από πού [...] πρόσωπα που αναστατώνουν τη φαντασία, αδιόρατες ακούσιες μνήμες που υπερβαίνουν τις εκούσιες και ισορροπούν», έγραφε...

Ο ίδιος ήταν από τα πρόσωπα αυτά που έχουν ένα χάρισμα που σπάνια συναντάς - και για τον λόγο αυτόν είναι μοναδικά. Ένα χάρισμα να συναρπάζει και να εμπνέει, να προβληματίζει και να γονιμοποιεί τη σκέψη του άλλου, να εξάπτει το ενδιαφέρον και τη φαντασία, με μέθοδο άλλοτε σαγηνευτική και καθηλωτική κι άλλοτε σκληρή, ακόμη και ισοπεδωτική. Ένα χάρισμα που μπορούσε να οδηγήσει στις πιο δημιουργικές υπερβάσεις τον συνομιλητή του.

Πίσω του άφησε ορατά ίχνη του έργου του που διασώζονται και πολλά που παραμένουν ανεκμετάλλευτα. Για να μην ξεχαστούν, αλλά και για να μπολιάσουν τη σκέψη των σημερινών αριστερών, υπάρχει η ανάγκη το αρχείο του περιοδικού "Ο Πολίτης" να αξιοποιηθεί σύντομα.

Η ζωή του Άγγελου και η πορεία του «Πολίτη» δεν ήταν εύκολη, ενώ θα μπορούσε... Ο ίδιος, κομμουνιστής της ανανέωσης, επέλεξε να σηκώσει το βάρος του καθήκοντος να δράσει ώστε να απελευθερωθούν τα στοιχεία εκείνα της κοινωνίας που μπορεί να πλάσουν έναν άλλον πολιτισμό, μπαίνοντας στον κόπο να μας ανοίξει διόδους ώστε να τα γνωρίσουμε, «έστω κι αν ακόμη -αυτά- δεν είναι παρά θόρυβοι βυθού». 

Έχοντας ζήσει ξεχωριστές ιστορικές στιγμές, επέμενε σε δύσκολους καιρούς για την ανάγκη της αριστερής - απελευθερωτικής προοπτικής της ανθρωπότητας. Για τον ίδιο ίσχυσε, μοναδικά κατά τη γνώμη μου, η ρήση του Λουί Αλτουσέρ: «Οι κομμουνιστές, όταν είναι μαρξιστές, και οι μαρξιστές, όταν είναι και κομμουνιστές, δεν είναι ποτέ φωνή βοώντος εν τη ερήμω. Απλώς μερικές φορές μένουν σχετικά μόνοι»...