Η αμνησία της Ακαδημίας Αθηνών και ο Θεόφιλος Χάνσεν

Του ΟΜΗΡΟΥ ΤΑΧΜΑΖΙΔΗ
Σάββατο 13 Ιουλίου 2013 - Σάββατο, 13 Ιουλίου 1813, γεννήθηκε στην Κοπεγχάγη ο Theophil Hansen. Σε άλλα άρθρα μας αναφερθήκαμε στην συγκεκριμένη επέτειο και υπογραμμίσαμε τη σημασία της, αλλά και τους τρόπους αξιοποίησής της, από το αυστριακό κράτος: δε θα επαναλάβουμε εδώ τις επισημάνσεις και αιχμές μας για την ακατανόητη στάση των ελληνικών φορέων, του ελληνικού κράτους, του δήμου Αθηναίων – ούτε και θα διορθώσουμε μικρολάθη ή και «παραβλέψεις» στο κείμενο, αναφορικά με ονόματα, τόπους, χρονολογίες (το Διαδίκτυο παρέχει τη δυνατότητα για διασταυρώσεις και επαληθεύσεις). [Βλ. τα άρθρα στο Διαδίκτυο, Όμηρος Ταχμαζίδης, Ο καγκελάριος, το σοκ και η καταστροφική αμνησία, Όμηρος Ταχμαζίδης, Η πικρή γεύση της επιλεκτικής λήθης].

Επαναλαμβάνουμε απλώς την κεντρική μας διαπίστωση: ο Theophil Hansen δεν είναι κάποια αμελητέα ιστορική ποσότητα, την οποία δύναται να λησμονεί η πρωτεύουσα της χώρας με αυτόν τον ανεπίτρεπτο τρόπο – η πολιτική και διανοητική τάξη του «κέντρου» κατέδειξε για μια ακόμη φορά τον «περιστασιακό» και «επαρχιώτικο» χαρακτήρα της. 

Το κτίριο: Η Ακαδημία Αθηνών διαφημίζει με ένα καλαίσθητο τρίπτυχο φυλλάδιο την ιστορία της και πολύ περισσότερο την ιστορία του κτιρίου στο οποίο φιλοξενείται: στο φυλλάδιο απεικονίζεται ένα έγχρωμο «σχέδιο της Ακαδημίας του Theophil Hansen», η αίθουσα τελετών του κτιρίου και τέσσερις φωτογραφίες από τον εξωτερικό χώρο – οι «ανδριάντες του Πλάτωνος και του Σωκράτη μπροστά από την Ακαδημία Αθηνών» και «τα αγάλματα της Αθηνάς και του Απόλλωνος εκατέρωθεν της εισόδου της Ακαδημίας Αθηνών». 

Παραθέτω ένα απόσπασμα από το κείμενο του διαφημιστικού τριπτύχου: «το περικαλλές και μεγαλοπρεπές Μέγαρο της Ακαδημίας Αθηνών οικοδομήθηκε με σχέδια του διάσημου Δανού αρχιτέκτονα Theophil Hansen και με δαπάνη του εγκατεστημένου στην Αυστροουγγαρία πλουσίου Βορειο-Ηπειρώτη Σίμωνος Σίνα, σε οικόπεδο παραχωρημένο δωρεάν από τα δήμο Αθηναίων και τη Μονή Πετράκη. Από το 1856 ο Σίμων Σίνας είχε προσφερθεί να δαπανήσει τα απαραίτητα ποσά προς στέγαση της Ακαδημίας. 

Η τελετή της θεμελιώσεως έγινε στις 12 Αυγούστου 1859 ενώπιον του βασιλιά Όθωνα και της Αμαλίας, των μελών της Κυβερνήσεως και της Ιεράς Συνόδου. Ολοκληρώθηκε η οικοδόμησή του μόλις το 1887. Τότε παραδόθηκε το Μέγαρο έτοιμο από τον αρχιτέκτονα Ernst Ziller, βοηθό του Hansen στον πρωθυπουργό Χαρίλαο Τρικούπη. Το κτήριο της Ακαδημίας θεωρείται ως το ωραιότερο νεοκλασσικό οικοδόμημα του κόσμου. 

Από το κομψοτέχνημα του Ερεχθείου πήρε και ο Θεόφιλος Χάνσεν τα στοιχεία του ιωνικού ρυθμού ο οποίος κυριαρχεί στο οικοδόμημα. Εξωτερικά το οικοδόμημα κοσμείται με πλούσιο γλυπτικό διάκοσμο όπου κυριαρχεί η γλυπτική διακόσμηση του αετώματος της πρόσοψης που παριστάνει τη γέννηση της Αθηνάς, έργο του γλύπτη Λεωνίδα Δρόση. Τα οκτώ μικρότερα αετώματα των πλαγίων πλευρών με γλυπτές παραστάσεις είναι έργα του Fr. Melnitzki. Τα δύο αγάλματα του Απόλλωνα κιθαρωδού και της Αθηνάς Προμάχου σε παράλληλους ιωνικούς κίονες είναι έργο του Λεωνίδα Δρόση. 

Συμβολίζουν τη συνέχιση από την Ακαδημία του αρχαίο πνεύματος, το οποίο προσωποποιείται από τους θεούς και τους φιλοσόφους. Οι δύο καθιστοί ανδριάντες μπροστά από το κτήριο είναι του Σωκράτη και του Πλάτωνα, έργα και αυτά του Λεωνίδα Δρόση» - αυτό είναι το κτήριο της Ακαδημίας Αθηνών και ο αρχιτέκτονας που το σχεδίασε έχει όνομα και ημερομηνία γέννησης: Θεόφιλος Χάνσεν, 13 Ιουλίου 1813 (πριν διακόσια χρόνια στην Κοπεγχάγη). 
 
Το ίδρυμα: Η Ακαδημία Αθηνών ιδρύθηκε το 1926 και σκοπό της έχει την «εδραία συμβολή στην προαγωγή των επιστημών, των γραμμάτων και των καλών τεχνών, με την ατομική έρευνα και δημιουργική δράση των μελών της και τον μεταξύ τους γόνιμο διάλογο και με τις άλλες Ακαδημίες, με την ερευνητική εργασία στα κέντρα των ερευνών και με την ηθική υποστήριξη έξοχων επιστημόνων, καλλιτεχνών και λογοτεχνών, γυναικών και ανδρών, πέραν από τον κύκλο των μελών της. 

Περιλαμβάνει η Ακαδημία Αθηνών τρεις Τάξεις: Θετικών επιστημών, Γραμμάτων και Καλών Τεχνών, Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών […]. Η επιστημονική έρευνα συντελείται καθημερινά στα κέντρα ερευνών από ομάδες επιστημόνων ερευνητών, υπό την εποπτεία Επιτροπής Ακαδημαϊκών σε κάθε Κέντρο. Έργα του Κέντρου Ερεύνης είναι: η σύνταξη του Ιστορικού Λεξικού της Ελληνικής Γλώσσας, η έκδοση κειμένων των Αρχαίων και Μεσαιωνικών Ελλήνων Συγγραφέων, η διεξαγωγή ερευνών με αντικείμενο την Ελληνική Λαογραφία, την Ελληνική Φιλοσοφία, την Ιστορία του Ελληνικού Δικαίου, την Αστρονομία και τα εφηρμοσμένα Μαθηματικά, τους επιστημονικούς όρους και νεολογισμούς, τη Φυσική της Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας, τον Μεσαιωνικό Ελληνισμό, την Ιστορία του Νεότερου Ελληνισμού, τη Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Τέχνη». 
 
Η εν λόγω Ακαδημία Αθηνών αγνόησε την επέτειο των διακοσίων ετών από τη γέννηση του Θεόφιλου Χάνσεν: του αρχιτέκτονα στον οποίο οφείλεται το «περικαλλές και μεγαλοπρεπές Μέγαρο» στο οποίο στεγάζεται – να υποθέσουμε ότι κάτι θέλουν να δηλώσουν οι πνευματικές κεφαλές του έθνους με την αποσιώπηση της επετείου (σε αντίθεση με όσα συμβαίνουν στην Βιέννη); 

Όπως και νάχει, ο Θεόφιλος Χάνσεν εξακολουθεί να συμπεριφέρεται ως άριστος ευεργέτης και οικοδεσπότης: στο κτήριο «του» φιλοξενεί ανελλιπώς από το 1926 τους αμνήμονες Έλληνες ακαδημαϊκούς – η επιλεκτική αμνησία σε συνθήκες «ιστορικής» υπερτροφίας είναι ένα ακόμη δείγμα των ολισθηρών ατραπών, στις οποίες βαδίζει, εδώ και χρόνια, ο σύγχρονος ελληνισμός. 

Το εσωτερικό: Για τον ζωγραφικό διάκοσμο στον εσωτερικό χώρο το διαφημιστικό τρίπτυχο της Ακαδημίας Αθηνών μας πληροφορεί: «Εργασία του Christian Griepenkerl (1839-1916) μαθητή του Karl Rahl (1812-1865). Ο ζωγραφικός διάκοσμος αποτελείται από οκτώ παραστάσεις. Είναι ζωγραφισμένες σε μουσαμά και η εργασία άρχισε το 1878. Πρόκειται για παραστάσεις που σχετίζονται με την ιδέα που επικρατούσε κατά τον 19ο αιώνα για τις Ακαδημίες ως φορείς της σοφίας και του φωτός. Αυτό εξηγεί και η θεματογραφία των παραστάσεων, που έχουν ως αφετηρία το μύθο του Προμηθέα, τόσο για τη δημιουργία του ανθρώπου όσο και τον εφοδιασμό του με τη φωτιά και το φως. 
 
Οι παραστάσεις διηγούνται αυτήν την εξέλιξη, με πρώτη την εικόνα αριστερά καθώς μπαίνει κανείς στην αίθουσα.

Εικονίζεται η μητέρα του Προμηθέα Θέμις να προφητεύει στο γιο της την μελλοντική μοίρα του.
Η δεύτερη εικονίζει τον Προμηθέα που με τη βοήθεια της Αθηνάς πάει να πάρει τη φωτιά και το φως από τον ήλιο. 

Στην τρίτη έχουμε την δημιουργία του ανθρώπου, με πλάσιμο και σκάλισμα. 

Στην τέταρτη, απέναντι από την θύρα της εισόδου, την Τιτανομαχία, τη νίκη των θεών του Ολύμπου εναντίον των Τιτάνων. 

Στην πέμπτη, στη συνέχεια, στον άλλο τοίχο, ο Προμηθεύς φέρνει το φως και τη φωτιά στους ανθρώπους. 

Στην έκτη εικονίζεται ο Προμηθέας δεσμώτης στον Καύκασο με τον αετό να κατατρώει το συκώτι του. 
 
Στην έβδομη ο Ηρακλής απελευθερώνει τον Προμηθέα. 

Και στην όγδοη, πάνω από τη θύρα της εισόδου, ο Ηρακλής ανεβάζει τον Προμηθέα στον Όλυμπο. Πρόκειται για παραστάσεις που διακρίνονται για την μνημειακότητα των μορφών, το ηρωικό πάθος και τα ιδεαλιστικά στοιχεία, με τύπους δανεισμένους από μεγάλους δασκάλους του δέκατου έκτου αιώνα, ιδιαίτερα τον Μιχαήλ Άγγελο, βασισμένους στο πνεύμα των εκφράσεων του μπαρόκ» - αυτή η Ακαδημία είναι ένα κομμάτι σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας, ένα κομμάτι της ευρωπαϊκής Ελλάδας, η οποία κινήθηκε πέρα από τα ψευδεπίγραφα συνθήματα «Ανατολή» και «Δύση» (o Hansen ως φορέας του λεγόμενου νεοβυζαντινισμού είναι ένα ιστορικό παράδειγμα για τον ενεργητικό-δημιουργικό τρόπο που μπορεί κανείς να αντλεί από διάφορες παραδόσεις). 

Η πομφόλυγα: Δε θα επανέλθουμε στη σχέση πολιτισμού, παράδοσης και καθημερινότητας: δε θα κρίνουμε καν την «αμνησία» και την «αβλεψία» των σοφών κεφαλών της Ακαδημίας Αθηνών, των σοφών κεφαλών του έθνους – αλλά ο πολιτισμός ως παράγοντας του «οικονομικού» και του «κοινωνικού» θα πρέπει να μας προβληματίζει σε αυτήν την κρίσιμη περίοδο για τη χώρα. Ο πολιτισμός είναι και θα γίνεται στο μέλλον ακόμη περισσότερο σημαντικός παράγοντας της οικονομίας: στοιχείο που παραγνωρίζεται στην Ελλάδα και αντιμετωπίζεται εντελώς επιδερμικά και επιπόλαια. 

Η περίφημη ρήση για τον πολιτισμό ως «βαριά βιομηχανία» της χώρας είναι μια ακόμη πομφόλυγα της παλαιοκομματικής πολιτικής τάξης, αλλά δυστυχώς απέχει πολύ από την πραγματικότητα: είμαστε όμως υποχρεωμένοι να υπογραμμίσουμε ότι η διάσταση ανάμεσα στο «οικονομικό-κοινωνικό» και τον πολιτισμό εγκυμονεί μακροπρόθεσμους κινδύνους και για την οικονομία και για τον πολιτισμό – πρόκειται για μια σημαντική πλευρά από την οποία θα πρέπει, ιδιαίτερα στη σημερινή κρίσιμη καμπή της ιστορία του τόπου, να κοιταχθεί το μέλλον της χώρας. 

Η περί τον Θεόφιλο Χάνσεν αμνησία καταδεικνύει πως οι παλαιοκομματικές ελίτ -και οι κοινωνικοί συνοδοιπόροι τους- αδυνατούν να αντιληφθούν το κοινωνικό-οικονομικό μέγεθος του πολιτισμού: στην προκειμένη περίπτωση του ευρωπαϊκού-νεοελληνικού.

__________

Υ.Γ.: Στο άρθρο Όμηρος Ταχμαζίδης, Αντώνης Τρίτσης: πράξη υποτέλειας η προσφυγή στο ΔΝΤ έγιναν μερικά χυδαία ανώνυμα σχόλια προς το πρόσωπό μου. Για να παραμείνω στο πλαίσιο του συγκεκριμένου άρθρου υπενθυμίζω ότι ο Αντώνης Τρίτσης επέμενε στην έννοια της «ποιότητας» σε όλους τους τομείς του δημόσιου βίου: είναι δικαίωμα του καθενός να θεωρεί ότι με βρισιές και αισχρότητες συμβάλλει στο «καλό» της Ελλάδας, ακόμη και το «αίτημα» προς τους διαχειριστές των διάφορων blogs να μην αναρτούν τα κείμενά μου είναι θεμιτό, αρκεί να συνοδεύεται από επαρκή τεκμηρίωση και φυσικά να συνοδεύεται με το θάρρος της «επωνυμίας» και της «υπογραφής» εκείνου ή εκείνης που «καταγγέλλει» - λιγότερη κακομοιριά και περισσότερο πνευματικό και ηθικό θάρρος στις σημερινές ανθρωποφάγες συνθήκες που ζούμε δε θα έβλαπτε κανέναν μας και θα βοηθούσε αφάνταστα τη χώρα μας.