Μνήμη
Βασίλη
Τσουκαλίδη
Του Τάσου Τρίκκα
"Όταν γράφει κάποιος για τον Ζαχαριάδη, πρέπει να αλλάζει πολλές φορές θέμα. Και πάντα είναι η αρχή. Το τέλος ίσως το έδωσε μόνος του". Τα λόγια αυτά είναι του αξέχαστου Μπάρμπα Βασίλη Τσουκαλίδη. Απαύγασμα της μεγάλης πείρας από τη μακρόχρονη θητεία του στο κομμουνιστικό κίνημα, της άμεσης γνωριμίας του με "πρόσωπα και πράγματα" που το σημάδεψαν, αλλά και της χαρισματικής θυμοσοφίας του.
Πάντα είναι η αρχή λοιπόν, όταν γράφει κανείς για τον Ζαχαριάδη. Είναι πολλές οι λαβές που μπορεί να αδράξει όταν θελήσει ν' ασχοληθεί μαζί του. Τόσες όσες και οι καμπές στην πολυτάραχη ζωή του, αλλά και οι καθοριστικοί κόμβοι στην ιστορική του διαδρομή. Δύσκολα, βέβαια, ξεχωρίζουν αυτά μεταξύ τους, όπως και από τη γενικότερη εμπλοκή του στην Ιστορία του τόπου, στην οποία άφησε ισχυρό αποτύπωμα.
Το ημερολόγιο προσφέρει την πιο εύκολη λαβή. Πρόσφατη (30 Οκτωβρίου) ήταν η επέτειος του περίφημου γράμματός του, με το οποίο καλούσε μέσα από το κελί του σε πανεθνικό εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα εναντίον του ιταλικού φασισμού. Γράμμα που αποτέλεσε την πιο ευτυχή στιγμή στην πορεία του Ζαχαριάδη, αλλά και μία από τις πιο επωφελείς για τον τόπο πολιτικές παρεμβάσεις του ΚΚΕ. Αυτό, βέβαια, ούτε την "προσωπολατρία" του Ζαχαριάδη δικαιολογεί από τη μια μεριά ούτε από την άλλη μπορεί ν' αντισταθμίσει τις πελώριες ευθύνες του για τη μετέπειτα καταστροφική πολιτική του.
Το γράμμα αυτό έχει συζητηθεί και αξιολογηθεί από πολλές πλευρές. Περιβάλλεται όμως ακόμη από την αχλύ αντιφατικών πληροφοριών και εκτιμήσεων, που η δημοσιοποίηση, μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, μερικών απρόσιτων ως τότε στοιχείων, επιτρέπει σε κάποιο βαθμό να "εκκαθαριστούν". Και, πρώτα απ' όλα, στηρίζει με βεβαιότητα τον αναπόδεικτο πριν ισχυρισμό ότι ο Ζαχαριάδης , όταν έγραψε το γράμμα του, "παραβίαζε" τη "γραμμή" της Κομμουνιστικής Διεθνούς -της ΕΣΣΔ δηλαδή- για τα Βαλκάνια και ανέτρεπε τις προηγούμενες για το θέμα αυτό θέσεις του ΚΚΕ, όπως αυτές εκφράζονταν από το μόνο όργανο που διέθετε στις συνθήκες της μεταξικής δικτατορίας κάποια ίχνη "κομματικής νομιμότητας": Την "Προσωρινή Κεντρική Επιτροπή" που, παρά την αμφισβητούμενη σύνθεσή της, αντλούσε ορισμένο κύρος από την υποστήριξη -για περιορισμένο χρονικό διάστημα- του παλαίμαχου κομμουνιστή ηγέτη Νίκου Πλουμπίδη.
Οι τελευταίες "οδηγίες" της Κ.Δ. προς τα βαλκανικά Κ.Κ., πριν από την επίθεση της Ιταλίας εναντίον της Ελλάδας έχουν ημερομηνία 29/9/1939. Δεν είναι γνωστό αν έφτασαν (μέσω Παρισιού, όπου το ΚΚΕ είχε εκπρόσωπο) στην Αθήνα. Στο κείμενο των οδηγιών τονίζεται: "[...] Το κυριότερο καθήκον των Κ.Κ. στα Βαλκάνια, στο παρόν στάδιο, είναι να αγωνιστούν κατά του ιμπεριαλιστικού πολέμου, κατά της ανάμειξης στον πόλεμο..." Με αυτή την κατεύθυνση έρχεται σε αντίθεση το κάλεσμα του γράμματος του Ζαχαριάδη. Η "γραμμή" θα αλλάξει αργότερα, όπως προκύπτει από νεότερες οδηγίες της Κ.Δ. με ημερομηνία 10/1/1940. Το γράμμα όμως έχει ήδη επιτελέσει την πολιτική του λειτουργία.
Πού μπορεί να αποδοθεί η τολμηρή αυτή ενέργεια του Ζαχαριάδη; Μήπως στο (αμφιλεγόμενο) πολιτικό του αισθητήριο; Ή στην αιφνίδια απόφασή του να διεκδικήσει αυτονομία απέναντι στην Κ.Δ. (στην οποία όφειλε τη θέση του ως γραμματέα του ΚΚΕ); Υπάρχει μια πιο βάσιμη, πιο σωστή ερμηνεία: Ο τακτικισμός που ενέδρευε πίσω από όλες σχεδόν τις αποφάσεις και κινήσεις του. Σ' αυτόν τον τακτικισμό, τη βασικότερη ίσως παράμετρο της πολιτικής- ψυχολογικής ιδιοσυστασίας του Ζαχαριάδη, οφείλεται ένα μεγάλο μέρος των ολέθριων λαθών, των αβάσιμων εκτιμήσεων και των τυχοδιωκτικών ενεργειών που του καταλογίστηκαν - όχι άδικα βέβαια.
Ποιο ήταν το περιεχόμενο του τακτικισμού του Ζαχαριάδη; Ο ίδιος ο Ζαχαριάδης αναπτύσσει τον ορισμό της τακτικής, όπως την αντιλαμβάνεται βέβαια, στο φυλλάδιο που έγραψε στη φυλακή, το 1939, με τον τίτλο "Θέσεις για την Ιστορία του ΚΚΕ": "Ταχτική", υποστηρίζει, "είναι η καθημερινή, αδιάκοπη πάλη του κόμματος και των μαζών, που αποβλέπει στο να εξασφαλίσει κάθε φορά το ανώτατο όριο επιτυχιών... Είναι η ζωντανή, ευλύγιστη, επιτελική παρεμβολή του κόμματος στα ζητήματα των μαζών για την οργάνωση της πάλης τους..." Παρ' όλο που αφιερώνει μερικές γενικόλογες γραμμές στα ζητήματα της στρατηγικής, ο Ζαχαριάδης την "ξεκόβει" από την ταχτική, την οποία δεν εντάσσει, όπως επιβάλλεται, σ' έναν ευρύτερο ορίζοντα, με μακροπρόθεσμους στρατηγικούς στόχους, που υπερβαίνουν την "αδιάκοπη καθημερινή πάλη" για "το ανώτερο κάθε φορά όριο επιτυχιών". Οι βραχυπρόθεσμες επιδιώξεις της ταχτικής επικαθορίζουν έτσι τους στρατηγικούς τελικούς στόχους του αγώνα. Αλλά η χάραξη πολιτικής με παρόμοιους όρους είναι εξαρχής υπονομευμένη και έωλη, εκτός αν η συγκυρία "τα φέρει αλλιώς".
Αυτό ακριβώς συνέβη με την πρωτοβουλία του Ζαχαριάδη -το γνωστό γράμμα του- που δικαιώθηκε. Παρόλο που φαίνεται να ήταν μια κίνηση τακτικής, με σκοπό να αποκτήσει το ΚΚΕ μια δυνατότητα ευρείας παρέμβασης στις μάζες, μέσω της δημοσιότητας του γράμματος αλλά και άλλων "παραχωρήσεων" του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, ενδεχομένως, όπως η απελευθέρωση κρατουμένων, η έκδοση "νόμιμων" ημιελεγχόμενων εντύπων κ.λπ. Δημοσιότητα που θα αποτελούσε "συμμετρική" παραχώρηση, τακτικού και αυτή χαρακτήρα, από τη φιλοαγγλική μερίδα του μεταξικού καθεστώτος, που επιδίωκε να αποκτήσει ένα αντίβαρο στο ισχυρό φιλογερμανικό προγεφύρωμα στους κόλπους του.
Υπήρχε άλλωστε προηγούμενο χαρακτηριστικό της ροπής του Ζαχαριάδη προς τον τακτικισμό. Επιδίωξη ανάλογου, τακτικού χαρακτήρα "οφέλους" στο οργανωτικό πεδίο αποτελούσε και το "τυχοδιωκτικό" εγχείρημα του Ζαχαριάδη -η αποστολή Μιχαηλίδη- που κατέληξε στη δημιουργία της ελεγχόμενης από την Ασφάλεια "Προσωρινής Διοίκησης". Το "όφελος" -τον στόχο του "ανώτατου όριο επιτυχίας"- από αυτήν την κίνηση τακτικής του Ζαχαριάδη, το προσπορίστηκε όμως η αντίθετη πλευρά, ο Μανιαδάκης, αποδεικνύοντας πόσο επισφαλείς είναι οι κινήσεις αυτού του είδους.
Οι αποφάσεις του Ζαχαριάδη ήταν σχεδόν πάντοτε εγκλωβισμένες στον κλοιό μιας κοντόφθαλμης, μονοδιάστατης τακτικής, ακόμα κα εκεί όπου ήταν φανερό ότι επρόκειτο για επιλογές που υπερέβαιναν τον χαρακτήρα της τακτικής, καθώς οι συνέπειές τους ανάγονταν σε υψηλής σημασίας στρατηγικό επίπεδο. Η απόφαση για την αποχή από τις εκλογές του 1946 ανήκε ασφαλώς στη δεύτερη κατηγορία. Αλλά ο Ζαχαριάδης προχώρησε στην απόφαση της αποχής πάλι με κριτήρια τακτικής, με εξωφρενικό μάλιστα περιεχόμενο. Το ομολόγησε ο ίδιος στην Τρίτη Συνδιάσκεψη που συγκάλεσε το 1950, για να βραχυκυκλώσει όσους φοβόταν ότι θα μπορούσαν να του καταλογίσουν την ήττα (τελικά αυτοί δεν μετριόνταν ούτε στα δάχτυλα του ενός χεριού). Εκεί, σε μια σπάνια αναλαμπή αυτοκριτικής (σκόπιμη ίσως, προκειμένου να εξευμενίσει το ακροατήριό του), δήλωσε για την αποχή του 1946: "...Ήταν ένα λάθος τακτικής, που η βασική του σημασία εκδηλώνεται στο ότι μας εμπόδισε πιο πολύ [...] να συγκεντρώσουμε και να κινητοποιήσουμε τις δυνάμεις μας για τον δεύτερο ένοπλο αγώνα. Να εκμεταλλευτούμε όλες τις δυνατότητες της κοινοβουλευτικής δράσης που μας δίδονταν, για να ξεφτίσουμε το κοινοβούλιο...".
Ακόμα και η πολυσυζητημένη "θεωρία των δύο πόλων" που την υποστήριξε ο Ζαχαριάδης με τόση επιμονή, φαίνεται ότι ήταν μια κίνηση τακτικής προς την πλευρά της ΕΣΣΔ, με στόχο να αναζωπυρώσει το μειωμένο σοβιετικό ενδιαφέρον για την Ελλάδα, που ο Στάλιν την είχε "εκχωρήσει" στους Δυτικούς με την αποκαλούμενη Συμφωνία της Γιάλτας. Η κίνηση αποδείχθηκε άσφαιρη.
Άλλο ένα παράδειγμα χειρισμών τακτικής φύσης είναι η στάση του Ζαχαριάδη στην κρισιμότατη 2η Ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ, το 1945, που αφορούσε, όπως είχε υποστηριχθεί από πολλούς που είναι σε θέση να γνωρίζουν, την επιλογή του ένοπλου αγώνα. Ο Ζαχαριάδης -ο γραμματέας του κόμματος!- τηρεί απόλυτη σιγή μέχρι το 1957 για το περιεχόμενο της 2ης Ολομέλειας, για το οποίο θα διατυπωθεί έπειτα πλήθος αλληλοσυγκρουόμενων "μαρτυριών", με χτυπητές αντιφάσεις και ασάφειες. Το επίμαχο, υποτίθεται, σημείο της απόφασης -η παράγραφος 4- αντικαταστάθηκε, στο δημοσιευμένο στο "Ριζοσπάστη" πλήρες κείμενο, με αποσιωπητικά. Αρκεί όμως το επιχείρημα της συνωμοτικότητας για να εξηγήσει το κενό; Όταν υποστηρίχτηκε από ορισμένους ότι δεν υπήρχε απόφαση της 2ης Ολομέλειας που να ορίζει ότι το ΚΚΕ προσφεύγει στον ένοπλο αγώνα; Γιατί υπάρχουν τέτοιοι ισχυρισμοί. Αίφνης, ο Γιώργης Μπλάνας, μέλος της Κ.Ε. που έλαβε μέρος στη 2η Ολομέλεια, γράφει στα απομνημονεύματά του: "[Στην Ολομέλεια] αποφασίστηκε προφορικά η προετοιμασία του ένοπλου αγώνα. Ξεχωριστά το τμήμα αυτό δεν συντάχθηκε ούτε υπογράφηκε σαν απόφαση, έστω κι απ' το Προεδρείο της Ολομέλειας".
Από ασάφεια και αμφισημία χαρακτηρίζεται και το προφορικό μέρος της Εισήγησης του Ζαχαριάδη στη 2η Ολομέλεια, όπως το παραθέτει στη γραπτή μαρτυρία του ο στενός συνεργάτης του Ζαχαριάδη Βασίλης Μπαρτζώτας: Θα γίνει -είπε ο Ζαχαριάδης- προοδευτικό πέρασμα "από τη λαϊκή αυτοάμυνα στις ένοπλες ανταρτομάδες και έτσι στην ένοπλη αντιπαράθεση με την αντίδραση [...] εφόσον στο μεταξύ η αντίδραση θάκανε όλο και πιο αδύνατη την ομαλή δημοκρατική εξέλιξη, που γι' αυτήν ούτε στιγμή δεν έπαψε να παλεύει το Κόμμα κι όλοι όσοι συνεργάζονται μαζί του". Δηλαδή, αν αληθεύει η μαρτυρία του Μπαρτζώτα (για την οποία δεν φαίνεται να υπάρχουν λόγοι αμφιβολίας), "και τούτο ποιείν και το άλλο μη αφιέναι", κατά τη γνωστή ευαγγελική ρήση. Πόλεμος, και μαζί ομαλή δημοκρατική εξέλιξη...
Πρόκειται για "λάθη", "αδυναμίες", "ασάφειες", "κενά" της απόφασης της 2ης Ολομέλειας, για τα οποία και πάλι θα ευθύνεται ο Ζαχαριάδης, αφού διεύθυνε και καθοδηγούσε τις εργασίες της Ολομέλειας; Η ερμηνεία αυτή δεν ευσταθεί. Δεν είναι κατ' αρχάς "στα μέτρα" του ιστορικού ηγέτη του ΚΚΕ. Η εξήγηση θα πρέπει μάλλον να αναζητηθεί στο γνωστό πλαίσιο των κινήσεων τακτικής. Ο Ζαχαριάδης "διαχειρίζεται" τη 2η Ολομέλεια με τρόπο ώστε να προκύψει ένα αδιαφανές, θολό αποτέλεσμα, που θα του αφήνει "τα χέρια λυμένα". Θα μπορεί έτσι να κατευθύνει το κόμμα χωρίς δέσμευση, οδηγώντας το εκεί που θα είναι δυνατό, κατά την ανεξέλεγκτη κρίση του, να επιτευχθεί κάθε φορά "το ανώτατο όριο επιτυχιών".
Ας αφήσουμε όμως τώρα τον τακτικιστή, πολιτικό Ζαχαριάδη, για να αναζητήσουμε τη χαρακτηριολογική, ηθική πλευρά του κοινού θνητού, που προκύπτει αν ξύσει κανείς την επιφάνεια της δημοσιότητας. Ο καταιγισμός των βαρύτατων καταγγελιών που απευθύνθηκαν εναντίον του μετά την καθαίρεσή του -"δρυός πεσούσης..."- ασφαλώς δεν βοηθά μια προσπάθεια νηφάλιας προσέγγισης του θέματος. Υπάρχει όμως μια εμφατική σύμπτωση χαρακτηρισμών από πρόσωπα που τον γνώριζαν καλά, που περιορίζει τα περιθώρια δυσπιστίας και αμφιβολίας. Του αποδίδεται αχαλίνωτος εγωισμός, υπερφίαλη αλαζονεία, υπέρμετρη αυτοπεποίθηση, μισαλλοδοξία και έλλειψη κάθε ηθικής αναστολής προκειμένου να εξουθενώσει τους πολιτικούς, εσωκομματικούς και άλλους αντιπάλους του.
Αλλά το πρόβλημα δεν είναι ηθικό, ούτε ψυχολογικό. Είναι βαθύτατα πολιτικό. Θα αποτελούσε ασυγχώρητη παράλειψη η αφαίρεση από τα πολιτικά και ηθικοψυχολογικά στοιχεία της προσωπικότητας του Ζαχαριάδη, της κυρίαρχης διάστασης: Της "διάπλασης" της προσωπικότητάς του από τα περίπου είκοσι χρόνια του, σύμφωνα με τις Τριτοδιεθνιστικές προδιαγραφές του "στελέχους". Στοιχείο της διάπλασης αυτής είναι η εμπέδωση στις συνειδήσεις της ιησουϊτικής αρχής "ο σκοπός αγιάζει τα μέσα". Η καθαγίαση των μέσων, που αυτονομούνται από τον τελικό σκοπό, είναι η "κερκόπορτα" για τη διείσδυση στο ουμανιστικό σύμπαν του αγώνα για τον κομμουνισμό, του τακτικισμού και του αμοραλισμού.
Πριν ακόμα ολοκληρωθεί η διαμόρφωση του σταλινικού φαινομένου, οι 21 Όροι της Κ.Δ. και η συνεχής διαδικασία της "μπολσεβικοποίησης" των Κ.Κ. αποτέλεσαν χοάνη αλλοτρίωσης συνειδήσεων. Ο Στάλιν είχε δίκιο όταν διακήρυξε μπροστά στη σορό του Λένιν: "Εμείς οι κομμουνιστές είμαστε φτιαγμένοι από ξεχωριστό υλικό". Όμως το "ξεχωριστό υλικό", προϊόν της αλλοτρίωσης μέσα από τις μυλόπετρες των κομματικών μηχανισμών διαμόρφωσε το υβρίδιο ενός "νέου ανθρώπου", προικισμένου με σημαντικές αρετές (ανιδιοτέλεια, πνεύμα θυσίας, αφοσίωση), αλλά και στιγματισμένου με εγκληματικές "κακίες" (χρησιμοποίηση μέσων ασύμβατων με τον "τελικό σκοπό" μέχρι της εγκατάλειψης κάθε ηθικής αναστολής, τυφλή υποταγή στο κόμμα). Ενσάρκωση αυτού του υβριδίου, με διογκωμένη την αρνητική πλευρά, υπήρξε ο Νίκος Ζαχαριάδης.
Την "πλευρά" αυτή εικονίζει ένα στιγμιότυπο από συζήτηση με προσωπικό του φίλο. Γράφει ο Λευτέρης Ελευθερίου στο βιβλίο του "Συνομιλίες με τον Νίκο Ζαχαριάδη - Μόσχα, Μάρτιος - Ιούλιος 1956" (σελ. 56): «[...] Στο τέλος τον ρώτησα (τον Ζαχαριάδη): Εάν με τα ίδια κριτήρια με τα οποία εσύ έκρινες πολιτικά τον Σιάντο, τον Πλουμπίδη, τον Καραγιώργη, έκρινες και τον εαυτό σου, πώς θα τον χαρακτήριζες; Μετά από σύντομη σιωπή, ο Νίκος Ζαχαριάδης μου απαντά με κυνικότητα σταλινικού ηγέτη: 'Θα τον έβγαζα χαφιέ'».
Κανένα σχόλιο.
Τρίκκας Τάσος - avgi.gr
Βασίλη
Τσουκαλίδη
- Οι αποφάσεις του Ζαχαριάδη ήταν σχεδόν πάντοτε εγκλωβισμένες στον κλοιό μιας κοντόφθαλμης, μονοδιάστατης τακτικής, ακόμα κα εκεί όπου ήταν φανερό ότι επρόκειτο για επιλογές που υπερέβαιναν τον χαρακτήρα της τακτικής, καθώς οι συνέπειές τους ανάγονταν σε υψηλής σημασίας στρατηγικό επίπεδο. Η απόφαση για την αποχή από τις εκλογές του 1946 ανήκε ασφαλώς στη δεύτερη κατηγορία. Αλλά ο Ζαχαριάδης προχώρησε στην απόφαση της αποχής πάλι με κριτήρια τακτικής, με εξωφρενικό μάλιστα περιεχόμενο.
Του Τάσου Τρίκκα
"Όταν γράφει κάποιος για τον Ζαχαριάδη, πρέπει να αλλάζει πολλές φορές θέμα. Και πάντα είναι η αρχή. Το τέλος ίσως το έδωσε μόνος του". Τα λόγια αυτά είναι του αξέχαστου Μπάρμπα Βασίλη Τσουκαλίδη. Απαύγασμα της μεγάλης πείρας από τη μακρόχρονη θητεία του στο κομμουνιστικό κίνημα, της άμεσης γνωριμίας του με "πρόσωπα και πράγματα" που το σημάδεψαν, αλλά και της χαρισματικής θυμοσοφίας του.
Πάντα είναι η αρχή λοιπόν, όταν γράφει κανείς για τον Ζαχαριάδη. Είναι πολλές οι λαβές που μπορεί να αδράξει όταν θελήσει ν' ασχοληθεί μαζί του. Τόσες όσες και οι καμπές στην πολυτάραχη ζωή του, αλλά και οι καθοριστικοί κόμβοι στην ιστορική του διαδρομή. Δύσκολα, βέβαια, ξεχωρίζουν αυτά μεταξύ τους, όπως και από τη γενικότερη εμπλοκή του στην Ιστορία του τόπου, στην οποία άφησε ισχυρό αποτύπωμα.
Το ημερολόγιο προσφέρει την πιο εύκολη λαβή. Πρόσφατη (30 Οκτωβρίου) ήταν η επέτειος του περίφημου γράμματός του, με το οποίο καλούσε μέσα από το κελί του σε πανεθνικό εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα εναντίον του ιταλικού φασισμού. Γράμμα που αποτέλεσε την πιο ευτυχή στιγμή στην πορεία του Ζαχαριάδη, αλλά και μία από τις πιο επωφελείς για τον τόπο πολιτικές παρεμβάσεις του ΚΚΕ. Αυτό, βέβαια, ούτε την "προσωπολατρία" του Ζαχαριάδη δικαιολογεί από τη μια μεριά ούτε από την άλλη μπορεί ν' αντισταθμίσει τις πελώριες ευθύνες του για τη μετέπειτα καταστροφική πολιτική του.
Το γράμμα αυτό έχει συζητηθεί και αξιολογηθεί από πολλές πλευρές. Περιβάλλεται όμως ακόμη από την αχλύ αντιφατικών πληροφοριών και εκτιμήσεων, που η δημοσιοποίηση, μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, μερικών απρόσιτων ως τότε στοιχείων, επιτρέπει σε κάποιο βαθμό να "εκκαθαριστούν". Και, πρώτα απ' όλα, στηρίζει με βεβαιότητα τον αναπόδεικτο πριν ισχυρισμό ότι ο Ζαχαριάδης , όταν έγραψε το γράμμα του, "παραβίαζε" τη "γραμμή" της Κομμουνιστικής Διεθνούς -της ΕΣΣΔ δηλαδή- για τα Βαλκάνια και ανέτρεπε τις προηγούμενες για το θέμα αυτό θέσεις του ΚΚΕ, όπως αυτές εκφράζονταν από το μόνο όργανο που διέθετε στις συνθήκες της μεταξικής δικτατορίας κάποια ίχνη "κομματικής νομιμότητας": Την "Προσωρινή Κεντρική Επιτροπή" που, παρά την αμφισβητούμενη σύνθεσή της, αντλούσε ορισμένο κύρος από την υποστήριξη -για περιορισμένο χρονικό διάστημα- του παλαίμαχου κομμουνιστή ηγέτη Νίκου Πλουμπίδη.
Οι τελευταίες "οδηγίες" της Κ.Δ. προς τα βαλκανικά Κ.Κ., πριν από την επίθεση της Ιταλίας εναντίον της Ελλάδας έχουν ημερομηνία 29/9/1939. Δεν είναι γνωστό αν έφτασαν (μέσω Παρισιού, όπου το ΚΚΕ είχε εκπρόσωπο) στην Αθήνα. Στο κείμενο των οδηγιών τονίζεται: "[...] Το κυριότερο καθήκον των Κ.Κ. στα Βαλκάνια, στο παρόν στάδιο, είναι να αγωνιστούν κατά του ιμπεριαλιστικού πολέμου, κατά της ανάμειξης στον πόλεμο..." Με αυτή την κατεύθυνση έρχεται σε αντίθεση το κάλεσμα του γράμματος του Ζαχαριάδη. Η "γραμμή" θα αλλάξει αργότερα, όπως προκύπτει από νεότερες οδηγίες της Κ.Δ. με ημερομηνία 10/1/1940. Το γράμμα όμως έχει ήδη επιτελέσει την πολιτική του λειτουργία.
Πού μπορεί να αποδοθεί η τολμηρή αυτή ενέργεια του Ζαχαριάδη; Μήπως στο (αμφιλεγόμενο) πολιτικό του αισθητήριο; Ή στην αιφνίδια απόφασή του να διεκδικήσει αυτονομία απέναντι στην Κ.Δ. (στην οποία όφειλε τη θέση του ως γραμματέα του ΚΚΕ); Υπάρχει μια πιο βάσιμη, πιο σωστή ερμηνεία: Ο τακτικισμός που ενέδρευε πίσω από όλες σχεδόν τις αποφάσεις και κινήσεις του. Σ' αυτόν τον τακτικισμό, τη βασικότερη ίσως παράμετρο της πολιτικής- ψυχολογικής ιδιοσυστασίας του Ζαχαριάδη, οφείλεται ένα μεγάλο μέρος των ολέθριων λαθών, των αβάσιμων εκτιμήσεων και των τυχοδιωκτικών ενεργειών που του καταλογίστηκαν - όχι άδικα βέβαια.
Ποιο ήταν το περιεχόμενο του τακτικισμού του Ζαχαριάδη; Ο ίδιος ο Ζαχαριάδης αναπτύσσει τον ορισμό της τακτικής, όπως την αντιλαμβάνεται βέβαια, στο φυλλάδιο που έγραψε στη φυλακή, το 1939, με τον τίτλο "Θέσεις για την Ιστορία του ΚΚΕ": "Ταχτική", υποστηρίζει, "είναι η καθημερινή, αδιάκοπη πάλη του κόμματος και των μαζών, που αποβλέπει στο να εξασφαλίσει κάθε φορά το ανώτατο όριο επιτυχιών... Είναι η ζωντανή, ευλύγιστη, επιτελική παρεμβολή του κόμματος στα ζητήματα των μαζών για την οργάνωση της πάλης τους..." Παρ' όλο που αφιερώνει μερικές γενικόλογες γραμμές στα ζητήματα της στρατηγικής, ο Ζαχαριάδης την "ξεκόβει" από την ταχτική, την οποία δεν εντάσσει, όπως επιβάλλεται, σ' έναν ευρύτερο ορίζοντα, με μακροπρόθεσμους στρατηγικούς στόχους, που υπερβαίνουν την "αδιάκοπη καθημερινή πάλη" για "το ανώτερο κάθε φορά όριο επιτυχιών". Οι βραχυπρόθεσμες επιδιώξεις της ταχτικής επικαθορίζουν έτσι τους στρατηγικούς τελικούς στόχους του αγώνα. Αλλά η χάραξη πολιτικής με παρόμοιους όρους είναι εξαρχής υπονομευμένη και έωλη, εκτός αν η συγκυρία "τα φέρει αλλιώς".
Αυτό ακριβώς συνέβη με την πρωτοβουλία του Ζαχαριάδη -το γνωστό γράμμα του- που δικαιώθηκε. Παρόλο που φαίνεται να ήταν μια κίνηση τακτικής, με σκοπό να αποκτήσει το ΚΚΕ μια δυνατότητα ευρείας παρέμβασης στις μάζες, μέσω της δημοσιότητας του γράμματος αλλά και άλλων "παραχωρήσεων" του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, ενδεχομένως, όπως η απελευθέρωση κρατουμένων, η έκδοση "νόμιμων" ημιελεγχόμενων εντύπων κ.λπ. Δημοσιότητα που θα αποτελούσε "συμμετρική" παραχώρηση, τακτικού και αυτή χαρακτήρα, από τη φιλοαγγλική μερίδα του μεταξικού καθεστώτος, που επιδίωκε να αποκτήσει ένα αντίβαρο στο ισχυρό φιλογερμανικό προγεφύρωμα στους κόλπους του.
Υπήρχε άλλωστε προηγούμενο χαρακτηριστικό της ροπής του Ζαχαριάδη προς τον τακτικισμό. Επιδίωξη ανάλογου, τακτικού χαρακτήρα "οφέλους" στο οργανωτικό πεδίο αποτελούσε και το "τυχοδιωκτικό" εγχείρημα του Ζαχαριάδη -η αποστολή Μιχαηλίδη- που κατέληξε στη δημιουργία της ελεγχόμενης από την Ασφάλεια "Προσωρινής Διοίκησης". Το "όφελος" -τον στόχο του "ανώτατου όριο επιτυχίας"- από αυτήν την κίνηση τακτικής του Ζαχαριάδη, το προσπορίστηκε όμως η αντίθετη πλευρά, ο Μανιαδάκης, αποδεικνύοντας πόσο επισφαλείς είναι οι κινήσεις αυτού του είδους.
Οι αποφάσεις του Ζαχαριάδη ήταν σχεδόν πάντοτε εγκλωβισμένες στον κλοιό μιας κοντόφθαλμης, μονοδιάστατης τακτικής, ακόμα κα εκεί όπου ήταν φανερό ότι επρόκειτο για επιλογές που υπερέβαιναν τον χαρακτήρα της τακτικής, καθώς οι συνέπειές τους ανάγονταν σε υψηλής σημασίας στρατηγικό επίπεδο. Η απόφαση για την αποχή από τις εκλογές του 1946 ανήκε ασφαλώς στη δεύτερη κατηγορία. Αλλά ο Ζαχαριάδης προχώρησε στην απόφαση της αποχής πάλι με κριτήρια τακτικής, με εξωφρενικό μάλιστα περιεχόμενο. Το ομολόγησε ο ίδιος στην Τρίτη Συνδιάσκεψη που συγκάλεσε το 1950, για να βραχυκυκλώσει όσους φοβόταν ότι θα μπορούσαν να του καταλογίσουν την ήττα (τελικά αυτοί δεν μετριόνταν ούτε στα δάχτυλα του ενός χεριού). Εκεί, σε μια σπάνια αναλαμπή αυτοκριτικής (σκόπιμη ίσως, προκειμένου να εξευμενίσει το ακροατήριό του), δήλωσε για την αποχή του 1946: "...Ήταν ένα λάθος τακτικής, που η βασική του σημασία εκδηλώνεται στο ότι μας εμπόδισε πιο πολύ [...] να συγκεντρώσουμε και να κινητοποιήσουμε τις δυνάμεις μας για τον δεύτερο ένοπλο αγώνα. Να εκμεταλλευτούμε όλες τις δυνατότητες της κοινοβουλευτικής δράσης που μας δίδονταν, για να ξεφτίσουμε το κοινοβούλιο...".
Ακόμα και η πολυσυζητημένη "θεωρία των δύο πόλων" που την υποστήριξε ο Ζαχαριάδης με τόση επιμονή, φαίνεται ότι ήταν μια κίνηση τακτικής προς την πλευρά της ΕΣΣΔ, με στόχο να αναζωπυρώσει το μειωμένο σοβιετικό ενδιαφέρον για την Ελλάδα, που ο Στάλιν την είχε "εκχωρήσει" στους Δυτικούς με την αποκαλούμενη Συμφωνία της Γιάλτας. Η κίνηση αποδείχθηκε άσφαιρη.
Άλλο ένα παράδειγμα χειρισμών τακτικής φύσης είναι η στάση του Ζαχαριάδη στην κρισιμότατη 2η Ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ, το 1945, που αφορούσε, όπως είχε υποστηριχθεί από πολλούς που είναι σε θέση να γνωρίζουν, την επιλογή του ένοπλου αγώνα. Ο Ζαχαριάδης -ο γραμματέας του κόμματος!- τηρεί απόλυτη σιγή μέχρι το 1957 για το περιεχόμενο της 2ης Ολομέλειας, για το οποίο θα διατυπωθεί έπειτα πλήθος αλληλοσυγκρουόμενων "μαρτυριών", με χτυπητές αντιφάσεις και ασάφειες. Το επίμαχο, υποτίθεται, σημείο της απόφασης -η παράγραφος 4- αντικαταστάθηκε, στο δημοσιευμένο στο "Ριζοσπάστη" πλήρες κείμενο, με αποσιωπητικά. Αρκεί όμως το επιχείρημα της συνωμοτικότητας για να εξηγήσει το κενό; Όταν υποστηρίχτηκε από ορισμένους ότι δεν υπήρχε απόφαση της 2ης Ολομέλειας που να ορίζει ότι το ΚΚΕ προσφεύγει στον ένοπλο αγώνα; Γιατί υπάρχουν τέτοιοι ισχυρισμοί. Αίφνης, ο Γιώργης Μπλάνας, μέλος της Κ.Ε. που έλαβε μέρος στη 2η Ολομέλεια, γράφει στα απομνημονεύματά του: "[Στην Ολομέλεια] αποφασίστηκε προφορικά η προετοιμασία του ένοπλου αγώνα. Ξεχωριστά το τμήμα αυτό δεν συντάχθηκε ούτε υπογράφηκε σαν απόφαση, έστω κι απ' το Προεδρείο της Ολομέλειας".
Από ασάφεια και αμφισημία χαρακτηρίζεται και το προφορικό μέρος της Εισήγησης του Ζαχαριάδη στη 2η Ολομέλεια, όπως το παραθέτει στη γραπτή μαρτυρία του ο στενός συνεργάτης του Ζαχαριάδη Βασίλης Μπαρτζώτας: Θα γίνει -είπε ο Ζαχαριάδης- προοδευτικό πέρασμα "από τη λαϊκή αυτοάμυνα στις ένοπλες ανταρτομάδες και έτσι στην ένοπλη αντιπαράθεση με την αντίδραση [...] εφόσον στο μεταξύ η αντίδραση θάκανε όλο και πιο αδύνατη την ομαλή δημοκρατική εξέλιξη, που γι' αυτήν ούτε στιγμή δεν έπαψε να παλεύει το Κόμμα κι όλοι όσοι συνεργάζονται μαζί του". Δηλαδή, αν αληθεύει η μαρτυρία του Μπαρτζώτα (για την οποία δεν φαίνεται να υπάρχουν λόγοι αμφιβολίας), "και τούτο ποιείν και το άλλο μη αφιέναι", κατά τη γνωστή ευαγγελική ρήση. Πόλεμος, και μαζί ομαλή δημοκρατική εξέλιξη...
Πρόκειται για "λάθη", "αδυναμίες", "ασάφειες", "κενά" της απόφασης της 2ης Ολομέλειας, για τα οποία και πάλι θα ευθύνεται ο Ζαχαριάδης, αφού διεύθυνε και καθοδηγούσε τις εργασίες της Ολομέλειας; Η ερμηνεία αυτή δεν ευσταθεί. Δεν είναι κατ' αρχάς "στα μέτρα" του ιστορικού ηγέτη του ΚΚΕ. Η εξήγηση θα πρέπει μάλλον να αναζητηθεί στο γνωστό πλαίσιο των κινήσεων τακτικής. Ο Ζαχαριάδης "διαχειρίζεται" τη 2η Ολομέλεια με τρόπο ώστε να προκύψει ένα αδιαφανές, θολό αποτέλεσμα, που θα του αφήνει "τα χέρια λυμένα". Θα μπορεί έτσι να κατευθύνει το κόμμα χωρίς δέσμευση, οδηγώντας το εκεί που θα είναι δυνατό, κατά την ανεξέλεγκτη κρίση του, να επιτευχθεί κάθε φορά "το ανώτατο όριο επιτυχιών".
Ας αφήσουμε όμως τώρα τον τακτικιστή, πολιτικό Ζαχαριάδη, για να αναζητήσουμε τη χαρακτηριολογική, ηθική πλευρά του κοινού θνητού, που προκύπτει αν ξύσει κανείς την επιφάνεια της δημοσιότητας. Ο καταιγισμός των βαρύτατων καταγγελιών που απευθύνθηκαν εναντίον του μετά την καθαίρεσή του -"δρυός πεσούσης..."- ασφαλώς δεν βοηθά μια προσπάθεια νηφάλιας προσέγγισης του θέματος. Υπάρχει όμως μια εμφατική σύμπτωση χαρακτηρισμών από πρόσωπα που τον γνώριζαν καλά, που περιορίζει τα περιθώρια δυσπιστίας και αμφιβολίας. Του αποδίδεται αχαλίνωτος εγωισμός, υπερφίαλη αλαζονεία, υπέρμετρη αυτοπεποίθηση, μισαλλοδοξία και έλλειψη κάθε ηθικής αναστολής προκειμένου να εξουθενώσει τους πολιτικούς, εσωκομματικούς και άλλους αντιπάλους του.
Αλλά το πρόβλημα δεν είναι ηθικό, ούτε ψυχολογικό. Είναι βαθύτατα πολιτικό. Θα αποτελούσε ασυγχώρητη παράλειψη η αφαίρεση από τα πολιτικά και ηθικοψυχολογικά στοιχεία της προσωπικότητας του Ζαχαριάδη, της κυρίαρχης διάστασης: Της "διάπλασης" της προσωπικότητάς του από τα περίπου είκοσι χρόνια του, σύμφωνα με τις Τριτοδιεθνιστικές προδιαγραφές του "στελέχους". Στοιχείο της διάπλασης αυτής είναι η εμπέδωση στις συνειδήσεις της ιησουϊτικής αρχής "ο σκοπός αγιάζει τα μέσα". Η καθαγίαση των μέσων, που αυτονομούνται από τον τελικό σκοπό, είναι η "κερκόπορτα" για τη διείσδυση στο ουμανιστικό σύμπαν του αγώνα για τον κομμουνισμό, του τακτικισμού και του αμοραλισμού.
Πριν ακόμα ολοκληρωθεί η διαμόρφωση του σταλινικού φαινομένου, οι 21 Όροι της Κ.Δ. και η συνεχής διαδικασία της "μπολσεβικοποίησης" των Κ.Κ. αποτέλεσαν χοάνη αλλοτρίωσης συνειδήσεων. Ο Στάλιν είχε δίκιο όταν διακήρυξε μπροστά στη σορό του Λένιν: "Εμείς οι κομμουνιστές είμαστε φτιαγμένοι από ξεχωριστό υλικό". Όμως το "ξεχωριστό υλικό", προϊόν της αλλοτρίωσης μέσα από τις μυλόπετρες των κομματικών μηχανισμών διαμόρφωσε το υβρίδιο ενός "νέου ανθρώπου", προικισμένου με σημαντικές αρετές (ανιδιοτέλεια, πνεύμα θυσίας, αφοσίωση), αλλά και στιγματισμένου με εγκληματικές "κακίες" (χρησιμοποίηση μέσων ασύμβατων με τον "τελικό σκοπό" μέχρι της εγκατάλειψης κάθε ηθικής αναστολής, τυφλή υποταγή στο κόμμα). Ενσάρκωση αυτού του υβριδίου, με διογκωμένη την αρνητική πλευρά, υπήρξε ο Νίκος Ζαχαριάδης.
Την "πλευρά" αυτή εικονίζει ένα στιγμιότυπο από συζήτηση με προσωπικό του φίλο. Γράφει ο Λευτέρης Ελευθερίου στο βιβλίο του "Συνομιλίες με τον Νίκο Ζαχαριάδη - Μόσχα, Μάρτιος - Ιούλιος 1956" (σελ. 56): «[...] Στο τέλος τον ρώτησα (τον Ζαχαριάδη): Εάν με τα ίδια κριτήρια με τα οποία εσύ έκρινες πολιτικά τον Σιάντο, τον Πλουμπίδη, τον Καραγιώργη, έκρινες και τον εαυτό σου, πώς θα τον χαρακτήριζες; Μετά από σύντομη σιωπή, ο Νίκος Ζαχαριάδης μου απαντά με κυνικότητα σταλινικού ηγέτη: 'Θα τον έβγαζα χαφιέ'».
Κανένα σχόλιο.
Τρίκκας Τάσος - avgi.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου