Απλή αναλογική: Βήμα για τη δημοκρατία. Ελπίδα για την αυτοδιοίκηση

Του ΑΝΔΡΕΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ(*)

Α.  Με αφορμή την κατάθεση από την κυβέρνηση μιας δέσμης προτάσεων και ρυθμίσεων που αφορούν στην  αυτοδιοίκηση και που φέρουν την προγραμματική ονομασία Κλεισθένης1, διεξάγεται το τελευταίο διάστημα δημόσια διαβούλευση.

Η κυβέρνηση με την πρωτοβουλία της αυτή φιλοδοξεί να μεταρρυθμίσει και να βελτιώσει ουσιαστικά τη λειτουργία της αυτοδιοίκησης. Μεταξύ των άλλων διατάξεωνπου προωθεί η κυβέρνηση προτείνεται και η απλή αναλογική ως πάγιο και διαρκές εκλογικό σύστημα στις αυτοδιοικητικές εκλογές.

Εδώ και δεκαετίες αίτημα όλων σχεδόν των δημοκρατικών και προοδευτικών πολιτικώνδυνάμεων σε αυτήν τη χώρα ήταν η καθιέρωση της “άδολης” και ανόθευτης απλής αναλογικής ως παγίου και διαρκούς εκλογικού συστήματος στις βουλευτικές εκλογές.

Η απλή αναλογική παραδέχονταν όλοι ότι ήταν το εκλογικό σύστημα που εξασφάλιζε την πιο αυθεντική έκφραση όλων των πολιτικών ρευμάτων που διέτρεχαν την κοινωνία. Και η πιο μικρή ποσοτικά πολιτική δύναμη μπορούσε να εκφραστεί. Και η πιο αδύναμη φωνή μπορούσε να ακουστεί.

Γιατί στη δημοκρατία αποφασίζουν βεβαίως οι πλειοψηφίες. Αλλά επίσης στη δημοκρατία και για την ποιότητά της δεν περισσεύει καμία μειοψηφία. Είναι αναγκαία η ύπαρξη πολλών και διαφορετικών απόψεων και είναι ευεργετική η γόνιμη αντιπαράθεση μεταξύ τους. Γιατί η μειοψηφία του σήμερα μπορεί να γίνει η μεγάλη πλειοψηφία του αύριο.

Στην πράξη όμως, και για πολλούς λόγους, ποτέ δεν ίσχυσε η απλή αναλογική. Η αντιπολίτευση που τυχόν “ευαγγελίζονταν“ την καθιέρωσή της όταν γίνονταν κυβέρνηση ξεχνούσε τις προηγούμενες εξαγγελίες της. Στην πράξη  εφαρμόζονταν διάφορα πλειοψηφικά εκλογικά συστήματα.

Η κοινή συνιστάμενη υπεράσπισης και εκλογίκευσης αυτών των επιλογών, δηλαδή του συγκεκριμένου κάθε φορά πλειοψηφικού εκλογικού συστήματος, εστίαζε στην ανάγκη κυβερνησιμότητας.

Η απλή αναλογική έλεγαν οδηγεί σε ακυβερνησία.

Η απλήαναλογικήοδηγεί στο χάος.

Η απλήαναλογικήαιχμαλωτίζει τις πλειοψηφίες.

Η απλήαναλογικήοδηγεί σε τυραννία από τις μειοψηφίες.

Αποκρύπτει αυτή η λογική όμως δυο διακεκριμένες μεταξύ τους ‘’κλοπές”  που επηρεάζουν τη διαμόρφωση των εκλογικών αποτελεσμάτων. Η μια κλοπή είναι προκαταβολική. Είναι αυτή στην οποία οδηγεί η κυρίαρχη λογική της χαμένης ψήφου. Η ψήφος μετρά και έχει αξία όταν δίνεται σε ένα μεγάλο κόμμα. Η ψήφος σε μια μικρή πολιτική δύναμη είναι χαμένη. Αλλά στη δημοκρατία καμία ψήφος δεν είναι χαμένη. ‘’Αφήστε όλα τα λουλούδια να ανθίσουν’’ έλεγε κάποιος μεγάλος ηγέτης του παρελθόντος.

Η δεύτερηκλοπή είναι στην καταμέτρηση. Η απόλυτη  ισοτιμία της ψήφου μεταξύ όλων των πολιτών παραβιάζεται βάναυσα. Δεν είναι όλες οι ψήφοι των πολιτών ίσες μεταξύ τους. Κάποιες ψήφοι μετρούν περισσότερο. Έτσι, για παράδειγμα, έχουμε ως αποτέλεσμα ένας υποψήφιος βουλευτής σε ένα μεγάλο κόμμα να εκλέγεται με 10.000 σταυρούς και την ίδια στιγμή ένα μικρό κόμμα με 300.000 και πλέον ψήφους συνολικά σε όλη την επικράτεια να εκλέγει μόνο δυο βουλευτές.

Β.   Με το προγραμμα Κλεισθένης1 η απλή αναλογική επανέρχεται στο πολιτικό προσκήνιο. Με την προτεινόμενη κυβερνητική διάταξη η απλή αναλογική θεσπίζεται ως πάγιο και διαρκές εκλογικό σύστημα στις εκλογές της αυτοδιοίκησης. Η θέσπισή της έχει ιδιαίτερη και αυτόνομη σημασία.

Οπωσδήποτε κάθε πολίτης , καθένας που σχετίζεται με την αυτοδιοίκηση, δικαιούται να κάνει κριτική στις υπό συζήτηση κυβερνητικές προτάσεις.

Κάποιοι θα περίμεναν περισσότερη τόλμη στις προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις.  Άλλοι μπορεί να θεωρούν ότι δεν αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά τα υπαρκτά και χρονίζοντα προβλήματα της αυτοδιοίκησης. Ορισμένοι μιλούν για μικροπολιτικές παρεμβάσεις στα σχετικά ζητήματα που ξεκινούν αποκλειστικά από στενή κομματική υστεροβουλία.

Κάθε καλόπιστη κριτική μπορεί να είναι σε μικρότερο ή μεγαλύτερο ποσοστό βάσιμη. Κάθε καλόπιστη κριτική μπορεί να αποβεί ωφέλιμη.

Άλλωστε αυτός είναι, υποτίθεται τουλάχιστον, και ο σκοπός της δημόσιας διαβούλευσης.

Η εποικοδομητική κριτική μπορεί να βελτιώσει τις ελλείψεις και να διορθώσει τα σφάλματα και εν τέλει να οδηγήσει σε νέους θεσμούς με ουσιαστική λειτουργία ή στην ποιοτικότερη λειτουργία των υφιστάμενων θεσμών. Όμως, όπως προαναφέρθηκε, η θέσπιση της απλής αναλογικής έχει ένα ιδιαίτερο και αυτόνομο βάρος.

Αυτό δεν σημαίνει ότι ξεχνούμε τα υπόλοιπα προβλήματα της αυτοδιοίκησης.

Δεν υποβαθμίζουμε τίποτα.

Αναδεικνύουμε το ‘’ατελέσφορο’’ των ρυθμίσεων.

Δεν παραιτούμαστε από το δικαίωμά μας στην κριτική.

Έχουμε “πάντα ανοιχτά πάντα άγρυπνα τα μάτια της ψυχής μας”.

Δεν κρύβουμε την απογοήτευσή μας αν έτσι νοιώθουμε.

Όμως είμαστε εδώ. Είμαστε εδώ για να συζητήσουμε.

Είμαστε εδώ ακόμη και για να απορρίψουμε.

Είμαστε εδώ όμως για να λειτουργήσουμε με υπευθυνότητα.

Είμαστε εδώ για να οραματιστούμε για την αυτοδιοίκηση και τη δημοκρατία.

Γ. Είναι απογοητευτικό για το δημόσιο διάλογο, και όσον αφορά συγκεκριμένα στην απλή αναλογική, το γεγονός να ακούγονται πάλι τα παμπάλαια και φθαρμένα επιχειρήματα για δήθεν ακυβερνησία, για μειοψηφίες  που θα κρατούν δέσμιες τις πλειοψηφίες, για μικρές ομάδες που θα δυναστεύουν τις τοπικές κοινωνίες.

 Σε αυτόν το διάλογο οφείλουμε όλοι να καταθέσουμε τις απόψεις μας με παρρησία, ειλικρίνεια και με τους όρους που θέτει η σημερινή πραγματικότητα. Η πραγματικότητα της κρίσης. Της οικονομικής και της κρίσης των θεσμών και του πολιτικού συστήματος. Της κρίσης, που αν δεν οδήγησαν σε αυτήν, οπωσδήποτε δεν απέτρεψαν οι ισχυρές μονοκομματικές κυβερνήσεις  που προέκυψαν από τα πλειοψηφικά εκλογικά συστήματα. 

Η απλή αναλογική αποτελεί πρόσκληση και πρόκληση για όλους. Για τους εμπλεκομένους με την αυτοδιοίκηση αλλά και για κάθε πολίτη.

Η απλή αναλογική μπορεί να σώσει τη ‘’χαμένη τιμή’’ της Τοπικής Αυτοδιοίκησης ως κυττάρου της δημοκρατίας.

Τι πιο δίκαιο, τι πιο δημοκρατικό, τι πιο παραγωγικό, τι πιο όμορφο, να εκφράζονται πολλές και διαφορετικές αντιλήψεις μέσα σε μια τοπική κοινωνία. Να ακούγεται κάθε δυνατή άποψη, κάθε μικρή ή μεγάλη φωνή, να βρίσκει χώρο κάθε ξεχωριστή ευαισθησία και αυτό να αντανακλά στην ανάδειξη των εκπροσώπων των πολιτών στα όργανα και τους θεσμούς. Και αυτές οι πολλές και διαφορετικές φωνές, οι διαφορετικές ευαισθησίες, τα διαφορετικά χρώματα που θα εκφράζουν όλον τον πλούτο των τοπικών κοινωνιών να συναντώνται, να αντιπαρατίθενται και να γονιμοποιούν δημιουργικά το αύριο. Να ασκούνται στο δημοκρατικό διάλογο και στην αντιπαράθεση επιχειρημάτων αλλά και να οικοδομούν  ‘’κουλτούρα’’ συναινέσεων. Να απωλέσουν έτσι το νόημα τους οι προσχηματικές διαδικασίες όπου οι πλειοψηφίες έχουν πάρει από πριν τις αποφάσεις τους και οι αντιπολιτευόμενες δυνάμεις αναλώνονται αποκλειστικά σε ανέξοδες καταγγελίες. Όμως φυσικά δεν θα γίνουν αυτά μόνο και μόνο γιατί θα ψηφιστεί η απλή αναλογική. Είναι μακρύς ο δρόμος.

Όλοι πρέπει να αναλογιστούμε ότι η δημοκρατία στην αυτοδιοίκηση, η δημοκρατία γενικότερα είναι ένα σύνολο θεσμών. Και είναι και ο τρόπος αυτός ακριβώς που λειτουργούν αυτοί οι θεσμοί. Αλλά όλα αυτά, η δημοκρατία και οι θεσμοί της, δεν είναι δοσμένα από την αρχή. Ούτε χαρίστηκαν από κανέναν. Κατακτήθηκαν με αγώνες, με μελάνι, με ιδρώτα και με αίμα.

Και η ουσιαστική τους λειτουργία αποτελείένα  στόχο προς κατάκτηση.

Η ψήφος των γυναικών δεν ήταν πάντα αυτονόητη. Κατακτήθηκε.

Το πέρασμα από τον διορισμένο νομάρχη στην αιρετή περιφέρεια δεν ήταν αυτονόητο. Κατακτήθηκε.

Η δημοκρατία μας σίγουρα δεν ολοκληρώθηκε . Η ποιότητα όμως της δημοκρατίας μας ενισχύθηκε.

Κάθε μια νέα ρύθμιση που διευρύνει και βαθαίνει τους θεσμούς είναι ένα βήμα αλλά και μια αφετηρία για την βελτίωση και ανέλιξη των θεσμών.

Και η απλή αναλογική στις εκλογές της αυτοδιοίκησης είναι ένα τεράστιο βήμα.  Δεν εξασφαλίζει μόνη της  ίσως τίποτα. Όμως είναι βήμα. Ένα τεράστιο βήμα. Είναι έρεισμα. Είναι εφαλτήριο για νέους αγώνες. Αγώνες που μας περιμένουν.

Πρέπει να μάθουμε να κουβεντιάζουμε καλύτερα.

Πρέπει να μάθουμε να ακούμε και τις σιγανές φωνές.

Πρέπει να μάθουμε να βλέπουμε και από τη θέση του άλλου.

Πρέπει να μάθουμε να ιεραρχούμε τις θέσεις μας.

Πρέπει να μπορούμε να συνθέτουμε απόψεις.

Πρέπει να μπορούμε να βρίσκουμε κοινούς στόχους.

Πρέπει να συναινούμε.

Πρέπει να οραματιζόμαστε μαζί.

Πρέπει να προγραμματίζουμε μαζί.

Πρέπει να διεκδικούμε μαζί.

Πρέπει κάποια στιγμή να πούμε «…καταλαβαινόμαστε τώρα δεν χρειάζονται περισσότερα… ».

Για ένα καλύτερο αύριο της δημοκρατίας μας.

Για ένα καλύτερο αύριο της τοπικής αυτοδιοίκησης.

Για ένα καλύτερο αύριο των τοπικών κοινωνιών.

_______________

 (*) Επικεφαλής παράταξης «Αγωνιζόμενοι πολίτες»