Η Άχνα που επιβίωσε από τις ορδές του «Αττίλα»

Από την επιτυχημένη παρουσία του βιβλίου της Αναστασίας Ευσταθίου «Οι χρυσοπράσινοι φίλοι μου, Καμή» στις 18-5-2018 στην αίθουσα του Δημοτικού Μουσείου Λαϊκής Τέχνης, στο παλαιό Δημοτικό Νοσοκομείο Πάτρας.

Συμμετείχε ενεργά στον αγώνα της ΕΟΚΑ κατά της αγγλικής κατοχής και στην αγγλική βάση της Δεκελείας βρήκε προστασία από τα τουρκικά στρατεύματα

Του ΘΕΟΔ. ΧΑΤΖΗΙΩΑΝΝΟΥ(*) πρόσφυγα

        εξ Άχνας Αμμοχώστου, παιδίατρου

Το σημερινό προσφυγικό  χωριό «Δασάκι Άχνας» βρίσκεται στην Κύπρο στα σύνορα των επαρχιών Αμμοχώστου και Λάρνακας. Υπάγεται στην επαρχία Αμμοχώστου και στην ομάδα των αποκαλούμενων «κοκκινοχωρίων» διότι η γη τους έχει κόκκινο χώμα. Βρίσκεται εντός της Βρετανικής Στρατιωτικής Βάσης Δεκελείας και είναι κυρίαρχο Βρετανικό έδαφος.

Είναι ένα προσφυγικό χωριό, αποτέλεσμα της Τουρκικής εισβολής και της κατάληψης από τους Τούρκους του χωριού Άχνα  στις 28 Αυγούστου 1974.

Οι κάτοικοι της Άχνας   καθώς και  χιλιάδες πρόσφυγες που είχαν καταφύγει στο χωριό  από μέρη που είχε προηγηθεί η κατάληψή τους, στο άκουσμα ότι πλησιάζει ο τουρκικός στρατός το εγκατέλειψαν την παραμονή της κατάληψής του και κατέφυγαν στην κοντινή περιοχή «Δασάκι» που ήταν και είναι μέχρι σήμερα κυρίαρχο Βρετανικό έδαφος Βάσης Δεκελείας. Ο τουρκικός στρατός στο πέρασμά του λεηλατούσε, βίαζε γυναίκες, έκλεβε, εκτελούσε αδιακρίτως, ηλικιωμένους και γυναικόπαιδα και συνελάμβανε και από τον άμαχο πληθυσμό αιχμαλώτους. Και τούτο για να εξαναγκάσει σε φυγή τους κατοίκους στις κατεχόμενες περιοχές και να εγκαταστήσει στη συνέχεια Τούρκους και να τουρκοποιήσει το κατεχόμενο τμήμα. Τα σύνορα της βάσης εφάπτονται στα πρώτα σπίτια του χωριού και οι ιδιοκτησίες εντός της βάσης  ανήκουν σε κατοίκους του χωριού Άχνα, έτσι πολλοί μπόρεσαν να επαναστεγαστούν  σε δική τους περιουσία.

Με το σκεπτικό ότι οι Άγγλοι δεν θα επέτρεπαν στον Τουρκικό στρατό  να εισχωρήσει εντός της περιοχής των βάσεων υπολογίζεται ότι κατέφυγαν εκεί, για λόγους ασφάλειας  από όλη την κατεχόμενη Κύπρο 60-80 χιλιάδες πρόσφυγες, το μισό  δηλαδή του συνολικού αριθμού των  προσφύγων. Ο Αγγλικός στρατός σε συνεργασία με την Κυπριακή κυβέρνηση και την ιδιωτική πρωτοβουλία έκαναν ότι ήταν δυνατόν  για να σιτισθεί και να στεγαστεί προσωρινά σε σκηνές όλος αυτός ο κόσμος.

΄Όταν  πλέον ο κουρνιαχτός του πολέμου κατακάθισε και η κάθε οικογένεια καθόριζε πλέον την οργάνωση της ζωής της υπό τις νέες συνθήκες, παρέμειναν στον καταυλισμό οι κάτοικοι της Άχνας  και λίγοι από προσκείμενα καταληφθέντα χωριά, Καλοψίδα, Μακράσυκα και Λύση. Υπολογίζεται ότι από τις 2000 κατοίκους που έχει σήμερα το Δασάκι Άχνας το 10%  έχει καταγωγή από τα γειτονικά αυτά χωριά. Σήμερα, μετά από 44 χρόνια όλοι δηλώνουν σαν χωριό τους το Δασάκι Άχνας.

Αρχικά, τα αντίσκηνα αντικαταστάθηκαν από παράγκες φτιαγμένες από λαμαρίνες και πλακάτ. Αργότερα και με την έγκριση του Διοικητή της βάσης Δεκελείας, χωρίσθηκε  η περιοχή σε οικιστική, βιομηχανική και κτηνοτροφική ζώνη. Κτίστηκαν μόνιμες εγκαταστάσεις και έτσι δημιουργήθηκε το Δασάκι Άχνας, χωρίς όμως να ξεθωριάσει το όνειρο της επιστροφής.

Η ανάπτυξη του χωριού ήταν ταχεία. Σήμερα, στη κτηνοτροφική ζώνη υπάρχουν 17 μονάδες αγελάδων, περίπου 5.500 ζώα και 46 μονάδες αιγοπροβάτων  με σύνολο 5.800 ζώα.  Η βιομηχανική ζώνη στεγάζει  2 μονάδες ζωοτροφών, ένα τυροκομείο, ένα εργοστάσιο πλαστικών δεξαμενών παγκυπρίου και εξαγωγικής  εμβέλειας και μικρότερα συνεργεία και εργαστήρια διατροφής, αγγειοπλαστικής κλπ.

Στο  πλαίσιο της ψυχαγωγίας,  λειτουργεί πίστα αυτοκινήτου και μοτοσυκλέτας, πάρκο ζώων και το καμάρι της Άχνας, η ποδοσφαιρική της ομάδα  «Εθνικός ‘Αχνας» που ιδρύθηκε το 1968 και δραστηριοποιείται στη Α΄ κατηγορία του πρωταθλήματος και μέχρι το 1994 τροφοδότησε το ποδόσφαιρο με 8 διεθνείς.

Θεωρώ όμως πρέπον να  αναφερθώ και στο χωριό «Άχνα» από το οποίο προέκυψε το προσφυγικό χωριό «Δασάκι Άχνας». 

Όπως ανέδειξε η αρχαιολογική σκαπάνη του Γερμανού αρχαιολόγου Richten το 1882 η ιστορία της αρχίζει από το 750 π.Χ.  Το 1882 ο Richten πήγε στην Κύπρο για να συγκεντρώσει αρχαιότητες προς εμπλουτισμό του Βρετανικού Μουσείου. Από ένα κουρέα στη Λάρνακα πληροφορήθηκε, τυχαία, ότι στην περιοχή της  Άχνας υπάρχουν πολλά αρχαία αγαλματίδια. Του έδειξε κάποια που ο ίδιος είχε αγοράσει. Ο Richten εκτίμησε την αρχαιολογική τους αξία, πήγε στην Άχνα και οι χωρικοί του υπέδειξαν σε ποιά σημεία σκάβουν με τα χέρια και βρίσκουν τα αγαλματίδια αυτά που τα παιδιά τους τα χρησιμοποιούν για κούκλες στα παιχνίδια τους. Η ανασκαφή του Richten στην περιοχή εκείνη αποκάλυψε τον ναό της θεάς Αρτέμιδος. Από εκεί συγκέντρωσε  πάνω από χίλια μικρά και μεγάλα αγάλματα  τα οποία παρέδωσε στο Βρετανικό Μουσείο. Τα περισσότερα είναι τερρακότες και η μεγαλύτερη είναι 30 εκατοστά. Τα αγάλματα είναι λίθινα και το μεγαλύτερο είναι 3 μέτρα και 60 εκατοστά. Αναρωτιέται κανείς  γιατί τόσα  πολλά ευρήματα σε ένα ναό. Η θεά Άρτεμις στην αρχαιότητα  ήταν και προστάτης των παιδιών. Οι τερρακότες είναι αφιερώματα των πιστών  για τα παιδιά τους και δείχνει την εκτίμηση και αφοσίωση των κατοίκων της εποχής εκείνης στη θεά. Στο Βρετανικό Μουσείο στην αίθουσα Κυπριακών εκθεμάτων υπάρχουν αντιπροσωπευτικά δείγματα της συλλογής.

Η ακριβής θέση του αρχαιολογικού χώρου  είναι άγνωστη. Από διηγήσεις όμως φαίνεται να εντοπίζεται στις παρυφές του χωριού, στην κοιλάδα του χειμάρρου Καρακόσιη όπου βρίσκεται το παλιό νεκροταφείο του χωριού και η εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας.

Αρχικάτο όνομα του χωριού  αναφέρεται ως ΑΘΝΑ.  Στον ενετικό χάρτη του Franco το 1570 το χωριό αναφέρεται με το όνομα ΑΘΝΑ και η ονομασία αυτή διατηρείται μέχρι το πρώτο τέταρτο του 20ού αιώνα οπότε και εντοπίζεται αρχικά η χρήση και του ονόματος ΑΧΝΑ το οποίο τελικά επικρατεί οριστικά. Στην Κυπριακή διάλεκτο η  αλλαγή του θ σε χ παρουσιάζεται συχνά και σήμερα ακόμα ακούγεται συχνά η αλλαγή αυτή, π.χ. το θέλω – χέλω, το θωρώ –χωρώ.

Η Άχνα προ της βιομηχανικής εποχής,  ήταν καθαρά αγροτικό χωριό. Οι κάτοικοι της είχαν σαν κύρια εργασία αποκλειστικά την καλλιέργεια πατάτας. Ήταν το μεγαλύτερο πατατοχώρι των κοκκινοχωρίων  με την καλύτερη ποιότητα και αυτό οφείλετο στην σύσταση του  εδάφους της. Μικρές ποσότητες άλλων γεωργικών προϊόντων  και εκτροφή διαφόρων ζώων εγένετο μόνο για κάλυψη οικογενειακών  αναγκών.

Οι Αχνιώτες μέχρι το 1940 ασχολούνταν πολύ λίγο με τα γράμματα και  λίγοι ολοκλήρωναν τη δημοτική εκπαίδευση. Το 1900 υπάρχει μόνο ένας Αχνιώτης δάσκαλος, ο Ιωάννης Παπαγεωργίου. Το 1926 ενεγράφη στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών ο Γιάννης Ευθυμίου.  Είναι ο πρώτος γιατρός του χωριού. Το 1927 ενεγράφη  στη Φιλολογική Σχολή Αθηνών ο Κυριάκος Χατζηιωάννου. Το 1928 έχουμε άλλους δύο δασκάλους.

Με την μεταπολεμική βιομηχανική επανάσταση, που αρχίζει η μηχανική καλλιέργεια και τα δύο μουλάρια αντικαθίστανται με  το τρακτέρ, το μαγγανοπήγαδο  με τον ανεμόμυλο και αργότερα με μηχανές για την άντληση νερού και το χωμάτινο αυλάκι ποτίσματος με τεχνητή βροχή, η παραγωγή της πατάτας εκτινάσσεται. Συγχρόνως  αυξάνεται και η ζήτηση της  από την αγορά της  Αγγλίας οπότε ανάλογα αυξάνονται σε μεγάλο βαθμό και τα εισοδήματα των κατοίκων της Άχνας. Τα όνειρα των γονιών για μια καλύτερη ζωή για τα παιδιά τους με σπουδές και επαγγελματική αποκατάσταση αποκτούν δυνατότητα πραγματοποίησης. Έτσι μέχρι το 1994 που υπάρχουν επίσημα στοιχεία υπάρχουν 117 απόφοιτοι ανωτάτων σχολών. Από αυτούς οι 22 είναι δάσκαλοι, 26 καθηγητές, 31 γιατροί, 7 οικονομολόγοι, 5 δικηγόροι, 5 πολιτικοί μηχανικοί, 7 μηχανολόγοι,    1 φαρμακοποιός, 1 μηχανικός αεροπλάνων, 1 πυρηνικός φυσικός και 1 κοινωνιολόγος, 7 γεωπόνοι, 1 τυροκόμος, 2 ηλεκτρολόγοι. Στις τέχνες η Άχνα έχει να παρουσιάσει 5 καλλιτέχνες οι οποίοι ασχολούνται κυρίως με τη ζωγραφική.

Από τους επιστήμονες ξεχώρισαν ο Κυριάκος Χατζηιωάννου που υπηρέτησε ως πρέσβυς της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Αίγυπτο και βραβεύθηκε από την Ακαδημία Αθηνών για το σύνολο του συγγραφικού του έργου, ο Κυριάκος Αμερικάνος που ίδρυσε στη Λευκωσία το Αμερικάνος College, o Xριστόφορος Χριστοφίδης που υπηρέτησε την Κυπριακή Δημοκρατία ως βουλευτής και ως Υπουργός Παιδείας, ο Θεόφιλος Θεοφίλου ως γενικός ελεγκτής της Δημοκρατίας και ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης που βραβεύθηκε από την Ακαδημία Αθηνών για το ποιητικό του έργο, ο οποίος γεννήθηκε και έζησε τα παιδικά του χρόνια στην Άχνα από γονείς καταγόμενους από Κερύνεια και Άγιο Θεόδωρο Καρπασίας

Η Άχνα συμμετείχε ενεργά στον αγώνα της ΕΟΚΑ κατά της Αγγλικής κατοχής με ομάδα διαφώτισης,  ομάδα νεολαίας και με ένοπλη ομάδα η οποία σε επιχείρηση ναρκοθέτησης έχασε το μέλος της Γιασουμή Θεοδοσίου του οποίου το μνημείο κοσμεί την πλατεία του χωριού δίπλα από το μνημείο «η εκκλησία αντίσκηνο», έργο του Αχνιώτη καλλιτέχνη Πάμπου Μίχλη.

Από την τουρκική εισβολή το χωριό εβίωσε 10 αγνοούμενους 8 στρατιώτες και 2  πολίτες.

Επανερχόμενος στο νέο χωριό ΔΑΣΑΚΙ ΑΧΝΑΣ, όπως προανέφερα είναι κυρίαρχο βρετανικό έδαφος της βάσης Δεκελείας. Οι κάτοικοι του χωριού είναι Κύπριοι υπήκοοι υπαγόμενοι στους νόμους της Κυπριακής Δημοκρατίας. Όποια υποδομή χρειαστεί για τις λειτουργικές ανάγκες του χωριού, ύδρευση, καθαριότητα, διάφορες λειτουργικές εγκαταστάσεις, το δημοτικό συμβούλιο απευθύνεται στην Κυπριακή  Κυβέρνηση, η οποία  αφού εγκρίνει το αίτημα, ζητεί άδεια από τη Διοίκηση των Βάσεων  για την εκτέλεση του έργου.

Σε ότι αφορά την ασφάλεια του χωριού οι Βρετανοί έχουν αποκλειστικά την ευθύνη. Από τη μικρότερη παράβαση κυκλοφορίας μέχρι  το μεγαλύτερο έγκλημα θα επιληφθεί η Βρετανική Αστυνομία των Βάσεων. Εάν εντοπισθεί ένοχος θα συλληφθεί  και θα δικαστεί από το Βρετανικό Δικαστήριο που εδρεύει στη βάση.

_______________

(*) Χαιρετισμός κατά ττην παρουσίαση του βιβλίου της Αναστασίας Ευσταθίου «Οι χρυσοπράσινοι φίλοι μου, Καμή» στις 18-5-2018 στην αίθουσα του Δημοτικού Μουσείου Λαϊκής Τέχνης, στο παλαιό Δημοτικό Νοσοκομείο Πάτρας.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ:

* Ο Καμή, που ξεπετάχτηκε από τις σελίδες μαθητών του Δημοτικού - Παρουσίαση

* Αποτίουμε εσαεί φόρο τιμής στους πεσόντες της Κύπρου- Θαν. Μπαμπανέβας, πρόεδρος του ΤΕΑΣ της ΕΣΗΕΠΗΝ

* Κι όμως, η θυσία της Κύπρου έφερε την πτώση της χούντας- Τάσος Στασής, πρόεδρος της ΑΧΑΙΩΝ ΑΚΤΗ 

* «Δεν είχα ποτέ φανταστεί τι σημαίνει προσφυγιά» - Τίνα Γ. Παπασωτηροπούλου