Τα παραλειπόμενα μιας υποτιθέμενης γενοκτονίας

Του  ΟΜΗΡΟΥ ΤΑΧΜΑΖΙΔΗ(*)

Η έλλειψη “επιστημονικού ήθους” αποτελεί βαρίδιο, το οποίο καθηλώνει την ανάπτυξη των θεωρητικών σπουδών στη χώρα μας. Η διαπίστωση είναι κοινότοπη, ωστόσο ανταποκρίνεται σε μεγάλο βαθμό στην  εγχώρια επιστημονική πράξη και στα ελληνικά ενδοεπιστημονικά ήθη.

Ο όποιος επιμέρους επιστημονικός λόγος αρθρώνεται στα διάφορα πεδία της θεωρητικής γνώσης, αργά ή γρήγορα, συνθλίβεται στα γρανάζια διάφορων σκοπιμοτήτων. Η γνωστή εμπλοκή επιστήμης, μικροπολιτικής, συνδικαλισμού, ιδεοληψιών αντιστρατεύονται θεμελιώδεις αρχές απαραίτητες για την απρόσκοπτη ανάπτυξη επιστημονικού λόγου και στοχασμού. 

Το φαινόμενο των πολώσεων και ομαδοποιήσεων που παρατηρούμε στο πλαίσιο των επιστημονικών κοινοτήτων και του δημόσιου βίου σφιχταγκαλιάζει μέχρις ασφυξίας την επιστημονική έρευνα. Υπό αυτές τις συνθήκες η όποια έρευνα περιορίζεται από τα στενά προσωπικά ενδιαφέροντα ακαδημαϊκής ή όποιας άλλης σταδιοδρομίας με αποτέλεσμα να ακυρώνονται βασικές αρχές και κανόνες, οι οποίοι αποτελούν conditio sine qua non για την επιστήμη. Ως αποτέλεσμα αυτής της αδυναμίας προκύπτει μια ατμόσφαιρα διαρκών προστριβών με επιδερμικές ψευδοσυγκρούσεις που λειτουργούν αντιπαραγωγικά και επιβάλλουν έναν “διάλογο” χαμηλού επιπέδου ως μέσο επίλυσης επιστημονικών διαφορών. Οι προσωπικές επιθέσεις, οι υπαινιγμοί και οι χαρακτηρισμοί αποτελούν βασικό στοιχείο συγκρότησης τούτης της παρεπιστημονικής παιδείας και του ήθους  της.

Απουσιάζει εντελώς ο επιστημονικός αντίλογος και τη θέση του παίρνει ένας διαρκής καταιγισμός “επιχειρημάτων” με μοναδικό στόχο την ηθική και επιστημονική εξόντωση εκείνου που εκφέρει διαφορετικό λόγο και αντιπαραθέτει άλλου τύπου επιχειρήματα.

Αυτές οι εισαγωγικές παρατηρήσεις διατυπώνονται για να οριοθετηθούν οι εγγενείς αδυναμίες ενός δημόσιου λόγου ισχύος, ο οποίος εκπορεύεται μέσα από πολυποίκιλους διαύλους επικοινωνίας και μηχανισμούς εξουσίας. Στη χώρα μας λόγο ισχύος δύναται να αποκτήσει και η όποια ιδεοληπτική παραφιλολογία αναπτυχθεί στο πλαίσιο ενός πολιτικοκοινωνικού ρεύματος. Μια  τέτοια περίπτωση είναι εκείνη του νεοποντισμού.

Πρόκειται για ένα ιδεολογικοπολιτικό ρεύμα, το οποίο αναδύεται στη δεκαετία του 1980, και κινείται πολιτικά στο χώρο του νεοβενιζελικού ΠΑΣΟΚ, ιδεολογικά στο χώρο της εθνοκεντρικής συντηρητικής ιδεολογίας  περί “εθνικής ταυτότητας” και τροφοδοτείται από αυτήν. Πρώτιστο μέλημα των νεοποντιστών είναι η εγγραφή της επιμέρους ιστορικής διαδρομής των Ελλήνων του Πόντου στην κυρίαρχη ιδεολογική αφήγηση του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού.

Κεντρικός άξονας του νεοποντιστικού επιχειρήματος είναι η υποτιθέμενη γενοκτονία. Ο νεοποντισμός δεν είναι ως ιδεολογικοπολιτικό ρεύμα ενιαίος, αλλά κοινός παρονομαστής όλων των εκδοχών του είναι  η υποτιθέμενη γενοκτονία. Βασικό χαρακτηριστικό των νεοποντιστικών “επιχειρημάτων” είναι η προσπάθεια στιγματισμού του κεμαλισμού  και  της σημερινής Τουρκίας : στην ιδεολογική φρασεολογία των νεοποντιστών για το τουρκικό κράτος συναντά κανείς από διαλλακτικούς χαρακτηρισμούς έως και ανοικτό αλυτρωτισμό. Βασικό υπόβαθρο του όλου ρεύματος είναι η κρίση συνείδησης σε μεγάλα τμήματα ποντιογενών Ελλήνων, κυρίως με καταβολές στην επαρχία ή είναι μετανάστες πρώτης και δεύτερης γενιάς σε ξένες χώρες. Οι λόγοι θα πρέπει να αναζητηθούν στις ρατσιστικές πιέσεις που άσκησε το περιβάλλον εγκατάστασης και το γεγονός ότι οι ποντιογενείς πληθυσμοί δεν αναγνώρισαν σε κανένα σημείο της κυρίαρχης εθνικιστικής ιδεολογίας τη δική τους παρουσία. Ο αποκλεισμός από τον εθνικό κορμό και την ιδεολογία του  είναι καθοριστικός για να κατανοήσει κανείς το φαινόμενο του νεοποντισμού. [Η επέκταση του στο χώρο των αποδήμων παρουσιάζει και άλλα χαρακτηριστικά που πρέπει να διερευνηθούν ξεχωριστά ως προς την ιδιαιτερότητά τους]

Η υποτιθέμενη γενοκτονία ήταν το όχημα για να γίνει αποδεκτό το όποιο ιστορικό  παρελθόν  των   ποντιογενών πληθυσμών στην κυρίαρχη αφήγηση του  νεοελληνικού κοινωνικού σχηματισμού. Με αιχμή του δόρατος την υποτιθέμενη γενοκτονία επιχειρείται να τεκμηριωθεί η αδιάλειπτη παρουσία των Ελλήνων στα μικρασιατικά παράλια του Ευξείνου Πόντου από αρχαιοτάτων χρόνων και να γίνει τούτη αναπόσπαστο τμήμα της σύγχρονης κυρίαρχης ιστορικής αφήγησης. [1]

Έτσι, έχουμε, το παράδοξο να εμφανίζεται χρονικά πρώτα ο ισχυρισμός περί γενοκτονίας και κατόπιν να αναλαμβάνουν κάποιοι “επιστήμονες” να αποδείξουν με επιχειρήματα και στοιχεία ότι στον Οθωμανικό Πόντο συντελέσθηκε έγκλημα κατά  της ανθρωπότητας. Φυσικά, οι πρωτεργάτες της νεοποντιστικής κίνησης  (Μιχάλη Χαραλαμπίδης, Κώστας Φωτιάδης, Βλάσης Αγτζίδης, Φάνης Μαλκίδης  κλπ.) ελάχιστα σκοτίζονται για επιστημονικά κριτήρια και άλλα παρόμοια. Μερικές φορές η έλλειψη επιστημονικής συνέπειας παίρνει κωμικοτραγικές διαστάσεις, όπως για παράδειγμα όταν ο Κ. Φωτιάδης στο πρώτο “επίσημο” σύγγραμμα  για την υποτιθέμενη γενοκτονία “Πόντιοι: Δικαίωμα στη μνήμη” (από κοινού με τον Μ. Χαραλαμπίδη) επεκτείνει τη γενοκτονία σε όλη την περίοδο της οθωμανικής παρουσίας στην Μικρά Ασία και στον Πόντο - η γενοκτονία άρχισε δηλαδή από την πρώτη ημέρα εμφάνισης των Οθωμανών στην περιοχή!

Από πολιτική σκοπιά η υποτιθέμενη γενοκτονία συνδέθηκε άμεσα στην πρώτη της φάση με το κουρδικό ζήτημα, για να μεταμορφωθεί στην πορεία πολλαπλώς και να εκφραστεί ποικιλοτρόπως. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση, συγκροτεί ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία της αναζωπυρωθείσας εθνικιστικής ιδεολογίας στη δεκαετία του 1990 και έχει ως κύρια συστατικά της, τον αντιτουρκισμό, τον αντικομμουνισμό υπό τη μορφή του αντιμπολσεβικισμού, τον αντισημιτισμό κλπ.

Δε θα επεκταθώ στις διάφορες εκδοχές και πτυχές του φαινομένου, απλώς να σημειώσω ότι ο νεοποντισμός έφερε πιο κοντά διάφορα ακραία εθνικιστικά στοιχεία ποντιακής καταγωγής με διαφορετικές πολιτικές καταβολές. Έτσι, στα διάφορα  συνέδρια του λεγόμενου “οργανωμένου ποντιακού χώρου”, με το πρόσχημα της κοινής υπόθεσης της γενοκτονίας συναγελάζονταν οι  ποντιακής καταγωγής συνεργάτες των Γερμανών, οι   γόνοι των “κυνηγών κεφαλών”  των αντικομουνιστικών συμμοριών στην ύπαιθρο την περίοδο του  Εμφυλίου Πολέμου  (κάποιοι απ΄ αυτούς είχαν δράσει και στο λεγόμενο “αντάρτικο του Πόντου” με ανάλογες  επιδόσεις), οι τραμπούκοι του μετεμφυλιακού καθεστώτος, οι  συνεργάτες της στρατιωτικής τυραννίας (χούντας), μαζί με “πατριώτες” από το χώρο της ευρύτερης Αριστεράς  και του ΠΑΣΟΚ, ενώ στις συγκεντρώσεις της 19^ης Μαΐου στην πλατεία Αγίας Σοφίας της Θεσσαλονίκης και στις πορείες προς το τουρκικό προξενείο έκαναν τις παρθενικές δημόσιες εμφανίσεις τους οι πρώτες ομάδες «Χρυσαυγιτών» στην Θεσσαλονίκη!

Η πολιτική Αριστερά και οι ποντιακής καταγωγής Αριστεροί δεν έδωσαν ποτέ στο φαινόμενο ιδιαίτερη σημασία. Με αποτέλεσμα να εμφανίζονται  διάφοροι υψιπετείς  “ιδεολόγοι” και διάφορα υβριδικά μορφώματα που προσπαθούν να συνδυάσουν τον νεοποντιστικό αλυτρωτισμό με την Αριστερά και τις πολιτικές στοχεύσεις της (π.χ. Βλάσης Αγτζίδης κ.α.).

Η επιμονή και η συστηματικότητα των νεοποντιστών, η άλωση των ούτως ή άλλως εθνικιστικώς και συντηρητικώς  προσανατολισμένων λαογραφικών συλλόγων, η τροφοδότηση του κρατικού μηχανισμού την περίοδο της διακυβέρνησης  του ΠΑΣΟΚ με στελέχη νεοποντιστικών αντιλήψεων ακόμη και στα ενδότερα του πυρήνα εξουσίας (ενδεικτική η περίπτωση του Σάββα Καλεντερίδη), η έλευση των  νεοπροσφύγων από την πρώην Σοβιετική Ένωση έδωσαν ώθηση στο νεοποντιστικό ρεύμα και στο αίτημα αναγνώρισης της υποτιθέμενης γενοκτονίας. Γύρω από τους πολιτιστικούς συλλόγους δημιουργήθηκε ένα “θεσμικό παρακράτος” που ασκεί διαρκώς πιέσεις σε κόμματα και κυβερνήσεις, “πάτησε” πόδι στα πανεπιστήμια (Σύλλογοι Ποντίων φοιτητών, διδακτικό προσωπικό με ανεπαρκή κατάρτιση, αλλά “νεοποντιστικές” απόψεις κλπ.)  και επιτυγχάνει  αξιοσημείωτες υποχωρήσεις από το καθεστώς, αλλά και όταν το απαιτούν οι περιστάσεις ενισχύεται από αυτό.  Έτσι, στα μέσα της δεκαετίας του 1990 η Βουλή των Ελλήνων κατέληξε να ψηφίσει, υπό την πλήρη άγνοια της  υπόθεσης από την συντριπτική πλειονότητα των βουλευτών, το νόμο για τη Μνήμη της Γενοκτονίας. 

Τα πρακτικά της  Βουλής είναι ενδεικτικά του επιπέδου των προβληματισμών των Βουλευτών, κυρίως του ΠΑΣΟΚ που ανακάλυψαν ένα ακόμη πεδίο για να πιέσουν την κυβέρνηση της  Νέας Δημοκρατίας και να καταγράψουν  τον αντιτουρκισμό τους: αλλά και της αμηχανίας των κομμάτων της Αριστεράς, που, προς τιμήν τους, ωστόσο, δεν υπερψήφισαν την πρόταση. [Προϋπόθεση διεθνούς αναγνώρισης μιας γενοκτονίας είναι η αναγνώρισή της από ένα κοινοβούλιο].

Για την προώθηση της αναγνώρισης της υποτιθέμενης γενοκτονίας σημαντικό ρόλο έπαιξε η διαρκής οπισθοβασία σε καταστάσεις εθνικιστικού παροξυσμού στο εσωτερικό της  χώρας τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ΄90: και το αναδυόμενο ενδιαφέρον σε παγκόσμια κλίμακα την ίδια δεκαετία για ζητήματα  εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας- εξ αιτίας και των αιματηρών εξελίξεων στα Βαλκάνια. Οι νεοποντιστές και κυρίως ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης, μετά και την αποχώρησή του από το ΠΑΣΟΚ, ανακάλυψαν νέο πεδίο δράσης: τη διεθνοποίηση της υποτιθέμενης Γενοκτονίας και με αυτό το στιγματισμό της Τουρκίας ως χώρας που διαπράττει διαρκώς γενοκτονίες – στο βάθος υπάρχει πάντοτε το κουρδικό και ο διαμελισμός του τουρκικού κράτους ως πολιτικός στόχος.  Έτσι, στη συνέχεια, μια επιστημονική υπόθεση εργασίας μετατράπηκε και σε υπόθεση των μυστικών υπηρεσιών. 

Και ενώ οι “επιτυχίες” των νεοποντιστών στο εσωτερικό και το εξωτερικό δείχνουν ότι η υποτιθέμενη γενοκτονία αποτελεί “τετελεσμένο επιστημονικό γεγονός”, δεν υπάρχει κανένα επιστημονικό σύγγραμμα στην ελληνική που να αιτιολογεί τον ισχυρισμό. Το πόνημα του Κώστα Φωτιάδη,  που εξέδωσε η Βουλή των Ελλήνων, πολλές φορές ερωτοτροπεί με την παραφιλολογία και τη γραφικότητα: σε κάθε περίπτωση  απέχει πολύ από το να χαρακτηριστεί επιστημονικό. 

Υπάρχουν πολλά ακόμη να διερευνηθούν, για να μπορέσουμε να μιλήσουμε για γενοκτονία. Οι  προσβάσιμες ελληνικές πηγές , παρά την μονομέρειά τους, δείχνουν  προς την αντίθετη κατεύθυνση και δεν ενισχύουν τον ισχυρισμό περί  εγκλήματος κατά της ανθρωπότητας:  για αυτό η γενοκτονία είναι ακόμη  υποτιθέμενη – στην καλύτερη περίπτωση μια υπόθεση εργασίας.

Στην ζήτημα, δυστυχώς, εμπλέκεται πλέον το State Department, η τουρκική ΜΙΤ και η δική μας  ΕΥΠ…  Ελάχιστα ευνοϊκή κατάσταση για επιστημονικό διάλογο… 

Ήδη, εκτός από τη νεοποντιστική εμπλοκή στην υπόθεση Οτσαλάν, καταγράφηκαν  επίσης μερικές απαγορεύσεις εισόδου στην Τουρκία, κάποιες στις ΗΠΑ και μια “ανεξιχνίαστη” δολοφονία ρωμαιοκαθολικού ιερωμένου στην Τραπεζούντα.

1. Η εφημερίδα  της Αθήνας  “Η Καθημερινή” σε συνεργασία με τον αθηναϊκό τηλεοπτικό σταθμό Σκάι έδωσε ως προσφορά με την τιμή των 9,90 ευρώ δύο τόμους που αφορούσαν στην ιστορία των “Ελλήνων του Πόντου”. Η διαφημιστική καταχώρηση στο φύλλο της Κυριακής 12 Ιουλίου 2009 παρουσιάζει τα εξώφυλλα των δύο τόμων και έχει τα εξής συνοδευτικά κείμενα: “Ένα σπάνιο ντοκουμέντο για την ιστορία του ποντιακού γένους από την αρχαιότητα ως τον ξεριζωμό”. Η επεξήγηση της προσφοράς είναι ακόμη πιο σαφής για το ιδεολογικοπολιτικό πλαίσιο και τις προθέσεις της συγκεκριμένης εκδοτικής προσπάθειας:  “Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ παρουσιάζει ένα μοναδικό δίτομο έργο για το ποντιακό γένος. Ιστορικά ντοκουμέντα και πλούσιο φωτογραφικό υλικό για τη διαδρομή από την αρχαία αυτοκρατορία του Πόντου των Μιθριδατών, στην άλλη αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, των Μεγάλων Κομνηνών, την ακμή, το τέλος και τον ξεριζωμό. Ένα έργο που κανένας Έλληνας δεν πρέπει να χάσει”.

______________

(*) O Όμηρος Ταχμαζίδης είναι μέλος του Ε.Γ. της «Σοσιαλιστικής Προοπτικής»