Η Όλγα Γεροβασίλη για τα προγράμματα ΕΣΠΑ

Προγράμματα ΕΣΠΑ 2007-13

Ø  Απομένουν ακόμα λίγες ημέρες για το τέλος του 2015 αλλά πλέον είναι σαφές ότι οι εργώδεις προσπάθειές μας έπιασαν τόπο. Χρειάστηκε εντατική και οργανωμένη δουλειά όλο το προηγούμενο διάστημα για την ενίσχυση της απορρόφησης των πόρων των διαρθρωτικών ταμείων. Πλέον, όμως, σύμφωνα και με τα επίσημα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η Ελλάδα κατατάσσεται πρώτη ως προς το ποσοστό απορρόφησης στα προγράμματα της περιόδου 2007-13.

Ø  Τον Ιανουάριο που αναλάβαμε την κυβέρνηση, η εικόνα του ΕΣΠΑ 2007-13 ήταν η εξής: υπήρχαν έργα των οποίων οι συμβάσεις ξεπερνούσαν τον εγκεκριμένο προϋπολογισμό κατά 6 δισ. ευρώ (overbooking/ υπερδέσμευση). Πρόκειται για ποσό αντίστοιχο ενός ετήσιου Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ). Αν δεν προχωρούσαμε στις ενέργειες εξυγίανσης που περιγράφουμε παρακάτω, υπήρχε ο κίνδυνος τα 6 δισ. να «φορτώνονταν» στον εθνικό προϋπολογισμό ή ακόμα χειρότερα να κληθεί το Δημόσιο να επιστρέψει κοινοτικούς πόρους. Για κάθε έργο που έχει χρηματοδοτηθεί από ευρωπαϊκούς πόρους και δεν έχει ολοκληρωθεί έως τις 31/3/17, έστω και με εθνικούς πόρους, θα ζητηθεί πίσω το σύνολο του προϋπολογισμού του.

Ø  Ο σχεδιασμός του ΕΣΠΑ 2007-13 ήταν ασύμμετρος και πελατειακός. Μόλις  μερικές ημέρες πριν τις εκλογές της 25^ης Ιανουαρίου ή ακόμα και λίγα 24ωρα αργότερα, εντάχθηκαν στο ΕΣΠΑ έργα από την κυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ, μεγαλώνοντας κι άλλο την τρύπα. Αυτό το τελευταίο ήρθε να προστεθεί σε μία σειρά προβλημάτων που μας κληροδοτήθηκαν. Η κατάσταση που παρέλαβε η κυβέρνηση τον Ιανουάριο περιελάμβανε έργα κουφάρια, έργα χαμηλής προστιθέμενης αξίας, έργα που είχαν δοθεί με διαβλητό τρόπο και χωρίς κεντρικό σχεδιασμό για τη διαχείριση των κοινοτικών πόρων.

Ø  Από τον Ιανουάριο πρώτη προτεραιότητα του Υπουργείου ήταν η εξυγίανση των προγραμμάτων του ΕΣΠΑ 2007-13 ώστε να μην χαθούν πόροι. Έργα που «ταιριάζουν» με τους στόχους του νέου ΕΣΠΑ μεταφέρθηκαν σε αυτό, είτε εν μέρει (έργα μεγάλου προϋπολογισμού που είχαν ήδη ξεκινήσει - phasing projects - 3,2 δισ. ευρώ σύμφωνα με στοιχεία που κατατέθηκαν στη Βουλή τέλη Οκτωβρίου) είτε στο σύνολό τους (έργα που είχαν ενταχθεί αλλά δεν είχαν ξεκινήσει-1,5 δισ. ευρώ). Παράλληλα, απεντάχθηκαν έργα χωρίς συμβατικές υποχρεώσεις ή με μικρή οικονομική και κοινωνική σκοπιμότητα. Τέλος, κάποια έργα που δεν μπορούσαν να ενταχθούν στο νέο ΕΣΠΑ ή να απενταχθούν θα ολοκληρωθούν με εθνικούς πόρους, αξιοποιώντας κάθε δυνατότητα εγχώριου και ευρωπαϊκού δανεισμού. Έχουμε προβλέψει χρηματοδοτικές λύσεις για να ολοκληρωθούν με ασφάλεια από εθνικούς πόρους μέχρι και το 2017 όλα τα έργα.

Ø  Σημειώνεται ότι στον προϋπολογισμό του 2016 οι δαπάνες του ΠΔΕ είναι στα 6,75 δισ. ευρώ, αυξημένες κατά 5,5%, προκειμένου να υπάρξει χώρος για να χρηματοδοτηθούν και να ολοκληρωθούν ομαλά εκκρεμή έργα της προγραμματικής περιόδου 2007-13 και να μην απειληθεί το Δημόσιο με επιστροφή κοινοτικών πόρων.

Ø  Έπειτα από διαπραγμάτευση με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, καταφέραμε να περάσουμε ειδικές ρυθμίσεις μόνο για την Ελλάδα που αυξάνουν την κοινοτική χρηματοδότηση στο 100% για τα προγράμματα του ΕΣΠΑ 2007-13. Αυτό θα βοηθήσει σημαντικά στην ομαλή ολοκλήρωση του ΕΣΠΑ 2007-13. Με τη συμφωνία που πετύχαμε δεν θα υπάρξει εθνική συμμετοχή. Υπάρχει, έτσι, όφελος για τον προϋπολογισμό και πρόσθετη ρευστότητα στην οικονομία (περί το 1 δισ. ευρώ).

Προγράμματα ΕΣΠΑ 2014-20

Ø  Μας κατηγορούν ότι υπερφορτώνουμε το ΕΣΠΑ της νέας περιόδου με έργα της προηγούμενης, εξαντλώντας τα περιθώρια για νέα έργα. α) Η μεταφορά έργων του ΕΣΠΑ 2007-13 στο νέο ΕΣΠΑ οφείλεται στο ότι αυτά εντάχθηκαν από τις προηγούμενες κυβερνήσεις και αν δεν ολοκληρωθούν θα κληθούμε να επιστρέψουμε χρήματα. β) με τις ενέργειες που κάναμε το ποσό που επιβαρύνει το νέο ΕΣΠΑ είναι σημαντικά μικρότερο από αυτό που μας κληροδοτήθηκε γ) υπάρχει σημαντικό αδιάθετο υπόλοιπο στο νέο ΕΣΠΑ για την υλοποίηση νέων έργων με βάση τον δικό μας σχεδιασμό.

Ø  Ο μόνος τρόπος κατά τον οποίο ενδεχομένως επιβαρύνθηκε το νέο ΕΣΠΑ από το παλιό είναι δια της υπερ-απασχόλησης των εργαζομένων του Υπουργείο στο κλείσιμο των προγραμμάτων της προηγούμενης περιόδου. Ως αποτέλεσμα, για παράδειγμα, ενώ ήδη από το Νοέμβριο προδημοσιεύτηκαν προσκλήσεις για δράσεις του νέου ΕΣΠΑ, αυτές τελικά θα «ανοίξουν» αρχές του 2016. Δεν θα πρέπει, όμως, το γεγονός αυτό να δημιουργεί στρεβλή εντύπωση, καθώς η Ελλάδα έγινε, προ ημερών, η πρώτη χώρα της ΕΕ που έχει εγκεκριμένο Σύστημα Διαχείρισης και Ελέγχου για το σύνολο των προγραμμάτων του νέου ΕΣΠΑ 2014-20. Συνεπώς είναι η μόνη χώρα που μπορούσε ήδη από τώρα να υποβάλλει αιτήματα πληρωμής για όλα τα προγράμματα, και γι’ αυτό είναι πρώτη σε ποσοστό απορρόφησης πόρων και στη νέα περίοδο, έχοντας ήδη λάβει πάνω από 1 δισ. ευρώ  (αναλυτικότερα στοιχεία στο επισυναπτόμενο σημείωμα).

Ø  Ακολουθούν οι βασικοί άξονες σχεδιασμού για τη νέα περίοδο:

1.    Δεν επικεντρωνόμαστε σε φαραωνικά έργα, όπως στο προηγούμενο ΕΣΠΑ, που δημιούργησαν πρόσκαιρη απασχόληση και δεν ωφέλησαν την τοπική παραγωγή, αλλά στην ενίσχυση ήπιων, κοινωνικά χρήσιμων υποδομών.

·         Μικρά και μεσαία καλοσχεδιασμένα έργα υποδομής που αλλάζουν δραστικά την αναπτυξιακή μοίρα ενός τόπου

·         Ενίσχυση ελεύθερων επαγγελματιών και ατομικών επιχειρήσεων

·         Διαθέτοντας τα χρήματα σε πολλούς και όχι σε λίγους και συγκεκριμένους έως τώρα, επιτυγχάνουμε σαφώς ισχυρότερο πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα για την οικονομία, καθώς το χρήμα θα παραμείνει στην εγχώρια αγορά και θα κυκλοφορήσει αρκετές φορές. Για να το επιτύχουμε α) παρεμβαίνουμε στο θεσμικό πλαίσιο για τις δημόσιες συμβάσεις, β) δίνουμε σημασία στην ευρεία δημοσιότητα των νέων έργων και στην πληροφόρηση των επαγγελματιών και δικαιούχων, γ) δημιουργούμε, όπου είναι δυνατόν, οικονομίες κλίμακας στο περιφερειακό οικονομικό περιβάλλον των μικρομεσαίων επιχειρήσεων μέσα από δράσεις που στοχεύουν στη συνεργασία και τη δικτύωση επιχειρήσεων μεταξύ τους αλλά και με δημόσιους ερευνητικούς τομείς ή άλλες παραγωγικές υποδομές της περιφέρειας ή της χώρας δ) αναπτύσσουμε νέα επιχειρηματικότητα στον τομέα της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας και τέλος, ε) σήμερα που σε όλη τη χώρα υπάρχουν αργούσες, αξιόλογες αλλά εγκαταλελειμμένες μονάδες παραγωγικού δυναμικού μπορεί, με το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο και χρηματοδότηση, να λειτουργήσουν ξανά, δίνοντας πρωτίστως ευκαιρίες σε όσους παλαιότερα εργάζονταν σε αυτά αλλά και σε νέους εργαζόμενους.

·         Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν θα γίνει κανένα μεγάλο έργο ή ότι θα διακοπούν όσα είναι σε εξέλιξη, κυρίως στις υποδομές. Κάθε φορά πρέπει να βλέπουμε τα ειδικά χαρακτηριστικά και την συνέργεια του έργου με τις στοχεύσεις του ευρύτερου αναπτυξιακού σχεδιασμού.

·         Αρκετές υποδομές θα γίνουν εντός του ολοκληρωμένου πλαισίου χωρικής συνοχής, που συνιστά μια νέα αντίληψη προγραμματισμού των έργων και θα ισχύσει στο νέο αναπτυξιακό πλαίσιο 2014-20. Ένα μικρό, μεσαίο ή μεγάλο έργο θα εντάσσεται με ολοκληρωμένο τρόπο σε μια περιοχή και θα συνδέεται οργανικά και με το αναπτυξιακό προφίλ της περιοχής αλλά και με άλλα έργα που έγιναν ή γίνονται εντός της, με στόχο να σταματήσει η πολύ κακή πρακτική της υλοποίησης ασύνδετων έργων μεταξύ τους.

2.    Απόλυτη προτεραιότητα αποτελεί η ανάσχεση της τάσης φυγής στο εξωτερικό των νέων επιστημόνων – του πλέον δυναμικού τμήματος της οικονομίας. Η έμφαση αυτή είναι σαφής στις δράσεις που ήδη παρουσιάστηκαν (στήριξη πτυχιούχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ανάπτυξη νεοφυούς επιχειρηματικότητας,). Επιδίωξή μας είναι η αλλαγή του υποδείγματος ανάπτυξης, σε περισσότερο ποιοτικές και καινοτόμες δραστηριότητες και επαγγελματικά προφίλ που να στηρίζονται στη παραγωγική και καλά αμειβόμενη εργασία (δράση ενίσχυσης ρευστότητας ελευθέρων επαγγελματιών και επιχειρήσεων).

3.    Προτεραιότητα δίνουμε στην οικολογική διάσταση του σχεδιασμού, προωθώντας την ολοκλήρωση υποδομών στον τομέα του περιβάλλοντος και την τροποποίηση του υποδείγματος παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας.

·         Αντιμετώπιση του ενεργειακού κόστους παραγωγής

·         Aντικατάσταση των συμβατικών πηγών ενέργειας, στην κατεύθυνση ενίσχυσης των ΑΠΕ και των πολιτικών εξοικονόμησης και ενεργειακής αναβάθμισης

·         Συμβολή της χώρας στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και καλλιέργεια συμμαχιών σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο (με Πράσινους στο Ευρωκοινοβούλιο, με οικολογικές ΜΚΟ διεθνώς κλπ)

·         Προστασία της βιοποικιλότητας, του φυσικού και πολιτιστικού τοπίου, που είναι απαραίτητοι παράγοντες υποστήριξης του τουριστικού προϊόντος, τόσο σε σχέση με τις προσπάθειες διαφοροποίησής του όσο και με εκείνες για επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου.

4.    Η πραγματικότητα που διαμόρφωσε η κρίση επιβάλλει μέρος του σχεδιασμού να εστιάσει στην αντιμετώπιση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού – στη στήριξη των ασθενέστερων ομάδων.

·         Με τις δράσεις που σχεδιάσαμε και υλοποιούμε δημιουργούμε ένα δίκτυο αλληλοσυμπληρούμενων δομών για εκείνους που έχουν πληγεί πιο πολύ από την οικονομική κρίση. Οι δράσεις αυτές αφορούν τις Κοινωνικές Δομές άμεσης αντιμετώπισης της φτώχειας, τα Κέντρα Κοινότητας, τα Κέντρα Διημέρευσης και Ημερήσιας Φροντίδας Ατόμων με Αναπηρία, το Πρωτοβάθμιο Σύστημα Φροντίδας Ηλικιωμένων και τις Δομές Στέγης Υποστηριζόμενης Διαβίωσης.

·         Στόχος είναι να εξασφαλιστεί στο σύνολο της χώρας η ομοιογενής υλοποίηση των δράσεων, προς όφελος των πλέον ευάλωτων ομάδων και όσων πλήττονται περισσότερο από τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό.

·         Σχεδιάζουμε και υλοποιούμε τα προγράμματα του ΕΣΠΑ 2014-20 με βασικούς πυλώνες τον αναπτυξιακό και τον κοινωνικό. Στόχος μας είναι σε βάθος χρόνου να ενσωματώσουμε την εμπειρία των δομών κοινωνικής πρόνοιας και πρωτοβάθμιας φροντίδας καθώς και την εμπειρία των δομών αλληλεγγύης που λειτουργούν την τελευταία τετραετία στη συγκρότηση των κοινωνικών υπηρεσιών της αυτοδιοίκησης.

5.    Δίνουμε έμφαση σε τομείς που χαρακτηρίζονται από εξωστρέφεια, καινοτομία και υψηλή προστιθέμενη αξία: Αγρο-διατροφή, Ενέργεια, Βιοεπιστήμες–Υγεία–Φάρμακα, Τεχνολογίες πληροφορικής & επικοινωνιών, Περιβάλλον & βιώσιμη ανάπτυξη, Μεταφορές, Υλικά–κατασκευές, Τουρισμός–Πολιτισμός–Δημιουργικές Βιομηχανίες.

6.    Θα αξιοποιήσουμε όλα τα εργαλεία που έχουμε στη διάθεσή μας στο νέο ΕΣΠΑ και τα οποία  συμβαδίζουν με τις δικές μας αναπτυξιακές προτεραιότητες, όπως:

·         Τις Ολοκληρωμένες Χωρικές Επενδύσεις αλλά και τα άλλα εργαλεία χωρικής και τοπικής ανάπτυξης που στοχεύουν να υλοποιήσουν ένα συνδυασμό μικρών και μεσαίων έργων σε πολλούς τομείς παρέμβασης (ανακύκλωση, περιβάλλον, επιχειρηματικότητα, υγεία, κοινωνικός αποκλεισμός, υποδομές κλπ) και σε συγκεκριμένη περιοχή έτσι ώστε να αναβαθμιστεί άμεσα το παραγωγικό δυναμικό της και να αλλάξει το αναπτυξιακό «πεπρωμένο» της.

·         Την στρατηγική της «έξυπνης» εξειδίκευσης που αποσκοπεί στην εκμετάλλευση των ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων που βρίσκονται στους παραπάνω 8 τομείς αλλά και στο εσωτερικό των περιφερειών της χώρας και επιπρόσθετα να ενισχύσει τους θεσμούς διακυβέρνησης των περιφερειακών και εθνικών καινοτομικών συστημάτων.

·         Την αναβάθμιση και τον καλύτερο σχεδιασμό και των χρηματοδοτικών εργαλείων (δάνεια, εγγυήσεις, επιχειρηματικές συμμετοχές, συνεπένδυση, επιδότηση επιτοκίου κλπ) αλλά και των χαρακτηριστικών κλασικών ενισχύσεων (επιδοτήσεις), μέσω απλοποίησης των προκηρύξεων και ευκολότερης πρόσβασης σε υπηρεσίες του τραπεζικού τομέα (προκαταβολές, εγγυητικές επιστολές κλπ). 

7.    Ήρθε η ώρα το ΕΣΠΑ να ανοίξει στην κοινωνία

·         Δεν υπάρχει λόγος οι ενδιαφερόμενοι να προσφεύγουν σε κάποιο «ειδικό» σύμβουλο. Σε αυτή την κατεύθυνση, επιδιώκουμε να αντιμετωπιστούν τα γραφειοκρατικά εμπόδια, να απλοποιηθούν οι διαδικασίες υποβολής εγγράφων, να προσφέρεται επαρκής χρόνος για τη συλλογή τους και να μην ζητούνται πληροφορίες ήδη διαθέσιμες. Θα προχωρήσουμε, επίσης, στη δημιουργία υπηρεσιών υποβοήθησης για δράσεις, ώστε να μην εκμεταλλεύονται ιδιώτες το κενό και οι δικαιούχοι να σπαταλούν μέρος των επιδοτήσεων.

·         Στο κομμάτι της ενημέρωσης του κοινού σκοπεύουμε να μην περιοριστούμε στην παραδοσιακή οδό των ΜΜΕ, αλλά να αξιοποιήσουμε περισσότερο τις νέες τεχνολογίες και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Θα ενεργοποιήσουμε, επίσης, τις δομές του ευρύτερου δημόσιου τομέα. Ήδη έγινε αναλυτική καταγραφή και τώρα οργανώνουμε δίκτυο σημείων πληροφόρησης και επικοινωνίας με το κοινό.

·         Το δίκτυο αυτό δεν θα λειτουργεί μονοσήμαντα αλλά αμφίδρομα, αναπτύσσοντας τη συζήτηση με την κοινωνία και τους φορείς της. Ήδη εγκαινιάσαμε την πρακτική της προδημοσίευσης και σκεφτόμαστε να την αναπτύξουμε περαιτέρω, διότι όχι μόνο ενημερώνει αλλά και προετοιμάζει έγκαιρα τους ενδιαφερόμενους. Μας ενδιαφέρει όχι μόνο να γίνει με τον καλύτερο τρόπο η εκκίνηση των δράσεων αλλά και να παρακολουθήσουμε την πορεία τους μέχρι την ολοκλήρωση. Για το λόγο αυτό, άλλωστε, ο σχεδιασμός των δράσεων περιλαμβάνει δύο κύκλους προσκλήσεων, ώστε στον δεύτερο κύκλο να αξιοποιήσουμε την εμπειρία από τον πρώτο.

·         Καταρτίσαμε νέους κανόνες διαφάνειας του ΕΣΠΑ, ώστε να είναι ανοιχτά προς κάθε πολίτη τα δεδομένα σε κάθε φάση εκτέλεσης του έργου. Σε αυτή την κατεύθυνση βοηθά και το ανανεωμένο site www.espa.gr.