Η Τουρκία μπαίνει σε μια νέα εποχή, με
πολλά προβλήματα από τα οποία το σημαντικότερο είναι αυτό της
δημοκρατίας. Ένα πρόβλημα σε εκκρεμότητα εδώ και πολλά χρόνια: οι
Τούρκοι εκθρόνισαν κάποτε οριστικά τον σουλτάνο, αλλά στη θέση του
«ενθρόνισαν» έναν πατέρα. Τώρα ενθρονίζουν έναν νέο πατέρα, αλλά δεν
έχουν ακόμα αποφασίσει να απαλλαγούν από αυτούς. Μόνο το HDP είναι το
κόμμα που καθαρά, ξεκάθαρα, έχει «σκοτώσει» όλους τους πατέρες.
Της ΣΙΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ(*)
Οι πρόωρες, προεδρικές και βουλευτικές, εκλογές στην Τουρκία σφράγισαν τον μετασχηματισμό του πολιτειακού συστήματος στην Τουρκία, μετασχηματισμός που είχε δρομολογηθεί με το δημοψήφισμα του 2017, ενώ επιβεβαίωσαν την ανασύνθεση των πολιτικών δυνάμεων της χώρας. Συγχρόνως, όμως, ανέδειξαν και τον μεγάλο νικητή αυτής της αναμέτρησης: τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Το προφανές λοιπόν συμπέρασμα που εξάγεται από τις εκλογές είναι ότι, πρώτον, η Τουρκία μετασχηματίζεται σε προεδρική δημοκρατία, αμερικανικού τύπου και δεύτερον, η επικράτηση του ερντογανισμού είναι πλέον γεγονός αδιαμφισβήτητο.
Σε ό,τι αφορά το πρώτο, αυτό σημαίνει (όπως άλλωστε υπογραμμίζουν πολλοί αναλυτές) ότι διαμορφώνονται δύο μεγάλοι πολιτικοί σχηματισμοί, δύο μεγάλα πολιτικά μέτωπα –το «ρεπουμπλικανικό» και το «δημοκρατικό»- που παραπέμπουν σε δύο αντίπαλους, πολιτικά, ιδεολογικά και κοινωνικά, κόσμους. Μια πρόχειρη ματιά στην εκλογική αναμέτρηση και τους προεδρικούς σχηματισμούς που αντιπαρατέθηκαν ισχυροποιεί αυτή την άποψη.
Το ερώτημα ωστόσο που τίθεται αφορά το ιστορικό, πολιτικό και κοινωνικό βάθος που έχουν αυτά τα μέτωπα: ποια είναι η ιστορική διαδρομή τους αλλά και η κοινωνική τους γείωση.
Μια εύκολη, παραδοσιακή διάκριση οδηγεί στη μόνιμη αντιπαράθεση ανάμεσα στον ισλαμισμό και τον κεμαλισμό, που έχει τις ρίζες της στην αρχή της ίδρυσης της Τουρκικής Δημοκρατίας, τότε που η ομάδα γύρω από τον Μουσταφά Κεμάλ περιθωριοποίησε τη λεγόμενη «δεύτερη ομάδα» (παραδοσιακοί, ισλαμιστές κ.λπ.).
Η διάκριση αυτή διεκδικεί νόμιμα ιστορικοφάνεια, αλλά δεν μπορεί να χρησιμοποιείται ως αναλυτικό πασπαρτού που εξηγεί τη σημερινή κατάσταση. Εν ολίγοις, στην Τουρκία, και παρά τις σχηματοποιημένες αναλύσεις που κέρδιζαν έδαφος, δεν υπήρξε κυρίως από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά μια κάθετη διαιρετική τομή ανάμεσα σε ένα κεμαλικό, κοσμικό μέτωπο και ένα ισλαμιστικό, παραδοσιακό μέτωπο.
Η αντιπαράθεση δεν οικοδομήθηκε ανάμεσα στον κεμαλισμό και τον ισλαμισμό. Οικοδομήθηκε ανάμεσα στον συντηρητισμό και τον αυταρχισμό από τη μια μεριά και τη δημοκρατία από την άλλη. Τόσο ο κεμαλισμός, ως το μοναδικό εθνικό αφήγημα, όσο και ο ισλαμισμός ως το μοναδικό εθνοθρησκευτικό αφήγημα χρησιμοποιήθηκαν από τους μεγάλους πολιτικούς παίκτες άλλοτε χειραφετικά και άλλοτε κατασταλτικά, άλλοτε -σπάνια- ως φορείς δημοκρατίας και χειραφέτησης (από τον σουλτάνο, από τους ιμπεριαλιστές κ.λπ., στην πρώτη περίπτωση, από τον στρατό, τους κεμαλιστές και πάντα τους ιμπεριαλιστές, στη δεύτερη περίπτωση), άλλοτε ως φορείς καταστολής και άμυνας του έθνους (ή της εθνοθρησκευτικής κοινότητας) εναντίον των εχθρών του, εσωτερικών και εξωτερικών.
Ο συντηρητισμός και ο αυταρχισμός, η ίδια η λαϊκή Δεξιά στην Τουρκία γεννήθηκε και ενισχύθηκε με όπλα και τον ισλαμισμό και τον κεμαλισμό. Η θρησκεία έπαιξε κατεξοχήν τον ρόλο της ασφαλούς πύλης εισόδου των μαζών της Ανατολής κυρίως στην Ιστορία, χωρίς τον κίνδυνο αποκλίσεων προς απειλητικά, αριστερά ή, ακόμα χειρότερα, κομμουνιστικά μονοπάτια. Ο δε κεμαλισμός αποτέλεσε τον ασφαλή πόλο συσπείρωσης «προοδευτικών, κοσμικών» τμημάτων
της κοινωνίας –κυρίως των παραλίων- χωρίς τον κίνδυνο αποκλίσεων σε επικίνδυνες αριστερές-κομμουνιστικές διεξόδους. Το πρόβλημα λοιπόν στην Τουρκία ήταν και παραμένει η Αριστερά. Η διαιρετική τομή ανάμεσα στους δύο αυτούς κόσμους μορφοποιήθηκε για πολλούς ιστορικούς λόγους ατελώς και, θα λέγαμε, μόνο τα τελευταία χρόνια άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά. Το κουρδικό συνιστούσε και συνιστά τον δείκτη διάκρισης ανάμεσα στον αυταρχισμό και στη δημοκρατία, ανάμεσα στον προοδευτισμό, στη χειραφέτηση και στον συντηρητισμό και στην υποταγή.
Τα δύο μέτωπα λοιπόν που διαμορφώνονται σήμερα, το «ρεπουπλικανικό» (υπό τον Ερντογάν) και το «δημοκρατικό» (υπό τον Ιντζέ), δεν παραπέμπουν αναγκαστικά σε δύο «καθαρά» μέτωπα. Μάλλον το «ρεπουμπλικανικό» μέτωπο υπό τον Ερντογάν μορφοποιεί πια οριστικά την ιστορική διαδικασία συγκρότησης του δεξιού, συντηρητικού χώρου. Σε ό,τι αφορά
το «δημοκρατικό» μέτωπο, αυτό είναι ακόμα σε διαδικασία συγκρότησης.
Ο αντιερντογανισμός με την έννοια του αντι-αυταρχισμού και του αντι-μεσσιανισμού τώρα ωθεί προς τη διαμόρφωση ενός «δημοκρατικού» μετώπου. Παρά το γεγονός ότι μέσα σ’ αυτό υπάρχουν δυνάμεις συντηρητικές, εθνικιστικές και δεξιές, ωστόσο η πολιτική επιβίωση αυτού του μετώπου εξαρτάται από τον βαθμό που θα αναπτύξει έναν συνεκτικό, δημοκρατικό, προοδευτικό λόγο.
Η κατεύθυνση που θα πάρει εξαρτάται απολύτως από την ικανότητά του να αποδεσμευθεί από το παλιό σύστημα και, πάνω απ’ όλα, να συγκροτήσει μια αρραγή συμμαχία με το αριστερό, φιλοκουρδικό κόμμα, το HDP. Η συμμαχία αρχών με το HDP είναι αυτή που θα εξασφαλίσει την εξάλειψη της γεωγραφικότητας που έχει αποκτήσει η διαίρεση ανάμεσα σε «λευκούς» και «μαύρους» Τούρκους των παραλίων και της Ανατολής αντίστοιχα. Πάνω σ’ αυτή τη γεωγραφική διαίρεση θεμελιώθηκε όλη η ιστορία του συντηρητισμού στην Τουρκία.
Αυτή η λαϊκή, συντηρητική και αυταρχική Δεξιά, που μορφοποιείται πια με τη διατύπωση «ρεπουμπλικανικό μέτωπο», έχει ανάγκη νομιμοποίησης από ένα άλλο εθνικό αφήγημα, από ένα άλλο εθνοθρησκευτικό αφήγημα. Ο Ερντογάν φιλοδόξησε να δώσει σε αυτό το αφήγημα το όνομά του - ερντογανισμός. Ο μετασχηματισμός του πολιτειακού συστήματος σε προεδρικό αποσκοπεί στον μετασχηματισμό του κεμαλικού έθνους σε ερντογανική, εθνοθρησκευτική κοινότητα. Μιμούμενος και δανειζόμενος όλα τα όπλα του πατέρα του κεμαλισμού, επινοεί το νέο αφήγημα, αυτός ο νέος πατέρας των Τούρκων.
Αν ο κεμαλισμός ως η μοναδική ιδεολογία, υπεράνω Δεξιάς-Αριστεράς, εξασφάλισε την αναπαραγωγή και τη νομιμοποίηση εντέλει του αυταρχισμού στην Τουρκία, ο ερντογανισμός συνιστά την επικαιροποίηση της αντίληψης περί μιας μοναδικής ιδεολογίας, επομένως το όπλο νομιμοποίησης του αυταρχισμού. Σε αυτό το πλαίσιο είναι προφανές ότι το «δημοκρατικό μέτωπο», αν θέλει να χτυπήσει τον ερντογανισμό, αν θέλει να αποδομήσει τον αυταρχισμό, ο μοναδικός τρόπος είναι κατ’ αρχάς η αποδόμηση του ίδιου του κεμαλισμού, η αποδόμηση της προσωποποίησης του εθνικού αφηγήματος, η αποδόμηση της μοναδικότητας του κεμαλισμού ως μιας ιερής παρακαταθήκης.
Η Τουρκία μπαίνει σε μια νέα εποχή, με πολλά προβλήματα (οικονομία, εξωτερικές σχέσεις, η θέση της στην περιοχή, την Ευρώπη και στον κόσμο), από τα οποία το σημαντικότερο είναι αυτό της δημοκρατίας. Ένα πρόβλημα σε εκκρεμότητα εδώ και πολλά χρόνια: οι Τούρκοι εκθρόνισαν κάποτε οριστικά τον σουλτάνο, αλλά στη θέση του «ενθρόνισαν» έναν πατέρα. Τώρα ενθρονίζουν έναν νέο πατέρα, αλλά δεν έχουν ακόμα αποφασίσει να αναμετρηθούν με τους «πατέρες» γενικώς και να απαλλαγούν από αυτούς. Μόνο το HDP είναι το κόμμα που καθαρά, ξεκάθαρα, έχει «σκοτώσει» όλους τους πατέρες.
________________
(*) Η Σία Αναγνωστοπούλου είναι βουλευτής Αχαΐας του ΣΥΡΙΖΑ. Το άρθρο της δημοσιεύτηκε στην ΑΥΓΗ της Κυριακής 1-7-2018.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου