«Μίμαρου Διάλογοι» υπό Άρη Μηλιώνη

Του ΤΑΚΗ ΤΣΟΝΑΚΑ(*)

Κυρίες και κύριοι, σας καλησπερίζω και σας καλωσορίζω στην αποψινή παρουσίαση   του βιβλίου του κ. Άρη Μηλιώνη με τίτλο "Μίμαρου Διάλογοι".
Πριν από πολλά χρόνια, θα είναι  πάνω από τριάντα, εκεί στον κήπο του Πολύεδρου μεταξύ ούζου και μεζέ, ο Γιάνναρος, ο μεγάλος αυτός καλλιτέχνης του θιάσου σκιών, μου είχε πει ότι  σε κάποια διεθνή συνάντηση για το θέατρο σκιών, δεν θυμάμαι τι ακριβώς συνάντηση ήταν, φεστιβάλ; κάτι άλλο; δεν θυμάμαι,  γνωρίστηκε με έναν καλλιτέχνη από την Ινδονησία, ο οποίος του έκανε τρείς ερωτήσεις: 

Πρώτον ποίο είναι το ανώτερο κρατικό αξίωμα που κατέχει, δεύτερον ποίες είναι οι σπουδές του και τρίτον ποίες οι διακρίσεις και οι τιμές που έχει λάβει από την πολιτεία.

Και συνεχίζοντας ο Γιάνναρος με μια πικρία και ίσως λίγο θυμό, βάνοντας την φωνή του Καραγκιόζη, όπως συνήθιζε όταν ήταν θυμωμένος,   μου λέει: «Και τι να απαντήσω αφεντικό; Ότι όταν έπαιζα στην Αμαλιάδα και τελείωνε η παράσταση δεν υπήρχε κανένας να με καληνυχτίσει, δεν ήθελε κανένας να με κάνει παρέα και  πηγαίναμε στον "Κοτόψειρα" για να φάμε μια φασολάδα και  να πιούμε το κρασί μας σε μια ταβέρνα και... Καταλαβαίνεις ποιοι σύχναζαν εκεί;...  Τι ήταν ο "Κοτόψειρας; Τι ταβέρνα ήταν; Ε!  Καταλαβαίνεις; Τι να απαντήσω;». 

 Αυτός ο μικρός διάλογος που καταθέτω εδώ απόψε δείχνει πόσο κλειστά είναι τα αυτιά και τα μάτια της πολιτείας σε αυτό το τόσο σπουδαίο κομμάτι του πολιτισμού μας που είναι το θέατρο σκιών.

Ευτυχώς όμως που υπήρξε ο Γιάνναρος και τόσοι άλλοι άξιοι καλλιτέχνες - καραγκιοζοπαίχτες και έφεραν αυτό το τόσο σημαντικό κομμάτι του πολιτισμού μας μέχρι τις ημέρες μας  και είναι εξ' ίσου σημαντικό που νέα παιδιά συνεχίζουν να ασχολούνται με τον θίασο σκιών εξελισσόμενοι σε μεγάλους καραγκιοζοπαίχτες διασώζοντας έτσι τον θίασο σκιών στο μέλλον.
Ευτυχώς όμως που υπάρχουν και άνθρωποι σαν τον Άρη Μηλιώνη που με την έρευνα τους συλλέγουν πληροφορίες και έτσι γνωρίζουμε την ιστορία του θιάσου  σκιών, των ανθρώπων που το υπηρέτησαν, τους ήρωες του μπερντέ αλλά και την περιρρέουσα ατμόσφαιρα  σε κάθε χρονική στιγμή. 

Πριν προχωρήσω, θα ήθελα να πω στον Άρη τον Μηλιώνη ότι η σύστασή του ως "καθηγητής - συγγραφέας" είναι ελλιπής, θα πρέπει να προσθέσει και το "ερευνητής", καλύτερα θα ήταν, "καθηγητής - ερευνητής - συγγραφέας". Και αυτό το λέω γιατί η έρευνα και ενασχόληση του με το θέατρο σκιών και όχι μόνο, μας έχει δώσει   πολλές πληροφορίες αλλά και έχει τακτοποιήσει και τακτοποιεί σε αφομοιώσιμη σειρά πολλές περισσότερες. Άλλωστε  στην εποχή μας, όπως λέγεται, εγώ δεν το ξέρω,  μόλις ένα τρία τοις εκατό  διαβάζει και μόνο ένα τοις χιλίοις, ίσως και λιγότερο ερευνά.

Το θέατρο σκιών έρχεται από πολύ μακριά χάνεται η αρχή του στο βάθος των αιώνων, χιλιετίες πριν, γιατί ο άνθρωπος μέσω αυτών των σκιών βγάζει τις σκέψεις του, τις ελπίδες του, τα οράματα του. 

Πιστεύω ότι οι σκιές μπροστά από το φως των κεριών φωτίζουν μέσα από τους χαρακτήρες τους τα καλά μας και τα κακά μας, τις χαρές και τις λύπες μας, τις ελπίδες και τα οράματα μας, το καλύτερο αύριο που περιμένουμε, την καθημερινότητα μας με λίγα λόγια, γιατί ποιός μπορεί να μας διαβεβαιώσει ότι και εμείς δεν είμαστε τίποτα άλλο παρά μια σκιά μπροστά στα κεριά της δημιουργίας και κατά πλαστό τρόπο βιώνουμε μια πραγματικότητα;

Το θέατρο σκιών ξεκινώντας από τα βάθη της Ανατολής όλο και πλησίαζε προς εμάς ώσπου έφθασε στην Τουρκία με την μορφή του Τούρκικου καραγκιόζη. Ενός καραγκιόζη με βωμολοχίες, άσεμνες ιστορίες, απαράδεχτος για τα ελληνικά ήθη και έθιμα. Εν συνεχεία έφθασε στην Ήπειρο, στην αυλή του Αλή πασά και έγινε γνωστός ως ο ηπειρώτικος καραγκιόζης που ήταν περίπου σαν τον τούρκικο στις εκφράσεις και στις ιστορίες. Ώσπου εγένετο φως, δια του νου του Δημητρίου Σαρντούνη ή Σαρδούνη, γνωστού ως Μίμαρου, δημιουργού του ελληνικού καραγκιόζη.

Ο Μίμαρος ζούσε την εποχή του μέσα από τα κοινωνικά δρώμενα και τον αγώνα της αξιοπρεπούς διαβίωσης του. Ήταν ψάλτης σε μεγάλες εκκλησίες των Πατρών πράγμα που δείχνει ότι είχε την αποδοχή και την έξωθεν καλή μαρτυρία της κοινωνίας. Δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία για την ζωή του ακόμη και το πότε ακριβώς γεννήθηκε, πότε πέθανε, πού και από τι. Αυτό πιθανόν να σημαίνει ότι στην εποχή του δεν είχε γίνει κατανοητό το πολύ σπουδαίο και μεγάλο  έργο του.

Ο Δημήτρης Σαρντούνης είχε παρακολουθήσει παραστάσεις τόσο του τούρκικου καραγκιόζη όσο και του ηπειρώτικου. Από εκεί πήρε την ιδέα των σκιών στον μπερντέ, απορρίπτοντας όμως κάθε τι χυδαίο, βλάσφημο, με αισχρά και σεξουαλικά υπονοούμενα τα οποία δεν ταιριάζανε στα ελληνικά δεδομένα. Ο Μίμαρος με μπούσουλα τα "πρέπει" της ελληνικής κοινωνίας, την ηθική , την ιστορία και τα διδάγματα της ζωής δημιουργεί τον ελληνικό καραγκιόζη, έξυπνο, εφευρετικό, ηθικό, διδακτικό και διασκεδαστικό.

Ο Άρης ο Μηλιώνης με το βιβλίο του "Διάλογοι Μίμαρου" με αριστοτεχνικό τρόπο μας μεταφέρει τις σκέψεις του Μίμαρου για την δημιουργία του ελληνικού καραγκιόζη. Χειριζόμενος με μαεστρία την διαλεκτική μέθοδο, δηλαδή την αναζήτηση της αλήθειας μέσω μιας διαδικασίας συνεχών ερωταποκρίσεων και είτε γενικά, είτε μέσω της συζήτησης, είτε μέσω συστηματικών διαλόγων προσπαθεί να εντοπίσει, να κατανοήσει και να αναδείξει τις σκέψεις και τις πράξεις του Μίμαρου κατά την διαδικασία  δημιουργίας του ελληνικού καραγκιόζη και το σπουδαίο; Τα καταφέρνει θαυμάσια! Όπως και στο βιβλίο του φαίνεται.

Τις ερωταποκρίσεις τις στήνει μέσα από μια πλαστή διαδικασία, δηλαδή ούτε λίγο, ούτε πολύ, μέσα από μια απάτη.  Η σκηνή εκτυλίσσεται στο περιβάλλον της πλατείας Γεωργίου. Η πλατεία Γεωργίου όπως γνωρίζουμε είναι το  κέντρο διαφόρων γεγονότων που συμβαίνουν στην πόλη. Εκεί γίνεται η συνάντηση του Μίμαρου με έναν υποτίθεται φίλο του, γνωστό φαρμακοποιό των Πατρών,  που όμως δεν υπήρξε, είναι φανταστικό πρόσωπο. Και εδώ ο Άρης Μηλιώνης πραγματοποιεί κάθοδο στον χρόνο, βρίσκεται δίπλα τους, στην πλατεία Γεωργίου  και συντονίζει την κουβέντα τους. Βγάνει τις σκέψεις του Μίμαρου, που  και στην πραγματικότητα αυτές θα ήσαν, δεν μπορεί να ήσαν  διαφορετικές. Μέσα από  τις ερωτήσεις του φαρμακοποιού και τις απαντήσεις του Μίμαρου, βγαίνουν οι σκέψεις του Μίμαρου,  για την δημιουργία του ελληνικού καραγκιόζη.

Από τις παραστάσεις που παρακολουθήσαμε ή παίξαμε μικροί γνωρίζουμε ότι δεν είναι άστοχο να πούμε  πως ο ελληνικός καραγκιόζης   είναι   μια διδασκαλία της ηθικής ή ένα κατηχητικό. Ο Μίμαρος αυτόν τον καραγκιόζη ήθελε να δημιουργήσει, έναν καραγκιόζη που να διδάσκει αλλά και να διασκεδάζει με τα αστεία του, την πονηριά του, τις φάρσες του και την  συνεχή πείνα του. Γιατί ένας καραγκιόζης που δεν θα πείναγε δεν θα μπορούσε να καταλάβει τον άνθρωπο που υποφέρει, γιατί όπως λέει και ο σοφός λαός "ο χορτασμένος δεν καταλαβαίνει τον πεινασμένο".

Ο Μίμαρος όμως είχε και επιφυλάξεις για την υποδοχή του καραγκιόζη, του ελληνικού καραγκιόζη που θα δημιουργούσε,  από το κοινό, καθόσον η περιρρέουσα ατμόσφαιρα, η γνώμη και η διάθεση του κοινού που γνώριζε τον τούρκικο και ηπειρώτη καραγκιόζη δεν ήταν καθόλου καλή. 

Ο τούρκικος και Ηπειρώτης καραγκιόζης ήταν αισχρός και καθόλου αποδεκτός για τα ήθη και τα πρέπει της εποχής. Δεν ήταν για οικογένειες και παιδιά. Και εδώ αυτές οι επιφυλάξεις του Μίμαρου, διατυπώνονται υπό τύπον ερωτήσεων από τον φίλο του τον φαρμακοποιό, έναν αστό της εποχής.

Και εδώ είναι η πρώτη απάτη του συγγραφέα καθόσον δεν πρόκειται για δύο πρόσωπα, αλλά για ένα, τον Μίμαρο. Μέσω δε τον δύο  προσώπων εκφράζονται οι σκέψεις του Μίμαρου για την δημιουργία του ελληνικού καραγκιόζη και οι επιφυλάξεις του, που εκφράζονται από τον φαρμακοποιό,  για την υποδοχή από το κοινό.

Με άλλα λόγια ο Μίμαρος κουβεντιάζει με τον εαυτό του, με τις σκέψεις του,  προσπαθώντας,  αφ' ενός να πείσει τον εαυτό του να προχωρήσει στην δημιουργία του ελληνικού καραγκιόζη και αφ' ετέρου να σιγουρευτεί ότι δεν θα υπάρξουν άσχημες αντιδράσεις και το εγχείρημα του θα έχει την αποδοχή του κοινού. 

Έπρεπε όμως  ο Μίμαρος να επινοήσει και τα πρόσωπα του θιάσου και εδώ έχουμε την δεύτερη απάτη του συγγραφέα που μας παρουσιάζει να  εμφανίζεται στον Μίμαρο ο καραγκιόζης να τον συμβουλεύει και να τον βοηθάει στην συγκρότηση του θιάσου μέσα από πρόσωπα και χαρακτήρες της καθημερινότητας.

Ο Μίμαρος ρωτάει,   έχει απορίες και επιφυλάξεις για τα πρόσωπα που θα συγκροτήσουν τον θίασο, ο καραγκιόζης απαντάει στις απορίες, υποδεικνύει και αποδεικνύει. Και εδώ έχουμε όπως προείπα την δεύτερη απάτη γιατί ο Μίμαρος και ο καραγκιόζης είναι το αυτό πρόσωπο,  καθόσον ο Μίμαρος έχει ήδη επινοήσει τους ήρωες του, αλλά έχει και τις επιφυλάξεις του, για την υποδοχή τους από το κοινό.

Και έρχεται ο καραγκιόζης  να απαντήσει και να καθησυχάσει τις επιφυλάξεις του, με τις υποδείξεις του και τους συλλογισμούς του, που είναι και του Μίμαρου συλλογισμοί,  να τον ηρεμήσει ότι όλα όσα σκέφτεται και θα κάνει είναι σωστά και θα τύχουν καλής υποδοχής από το κοινό.

Αν μπορούσαμε να  θεωρήσουμε ένα φανταστικό επίπεδο,  πάνω στο οποίο εδράζεται ο νους, από το επίπεδο αυτό και  κάτω, εδώ, στο γήινο περιβάλλον που ζούμε, στον κόσμο της δημιουργίας,  οι ήρωες του Άρη Μηλιώνη, του συγγραφέα: ο Μίμαρος, ο φαρμακοποιός και ο καραγκιόζης ταυτίζονται, είναι ένα και το αυτό, είναι μέσα στην σκέψη του Μίμαρου, είναι η ίδια  η σκέψη του Μίμαρου.

Ίσως όμως από το επίπεδο του νου και επάνω, στον κόσμο των ενεργειών να γίνει ταυτόσημη με την σκέψη του Μίμαρου  και η σκέψη του συγγραφέα, δεν ξέρω ίσως, γιατί και εδώ, στο γήινο περιβάλλον  για να γραφεί αυτό το βιβλίο η σκέψη του συγγραφέα ταυτίστηκε με την σκέψη του Μίμαρου και μας έδωσε ακριβώς αυτό που σκέφτηκε ο Μίμαρος και δημιούργησε τον ελληνικό καραγκιόζη. Ευχαριστώ.

_____________

(*) Από την ομιλία του Τάκη Τσονάκα κατά την παρουσίαση του βιβλίου του Άρη Μηλιώνη «Μίμαρου Διάλογοι», το Σάββατο 5-4-2014, στην «Αγορά Αργύρη» Πάτρας, που έγινε στο πλαίσιο των «5^ων Αγώνων Ελληνικού Θεάτρου Σκιών» τους οποίους διοργάνωσε από 3 έως 6 Απριλίου ο Πολιτιστικός Οργανισμός του Δήμου Πατρέων.