Κ. Μάλαμα: Να στηρίξουμε έναν πολιτισμό που θα προωθεί την ανεκτικότητα

Συνέντευξη της Τομεάρχη Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, βουλευτή Χαλκιδικής, στην Αυγή της Κυριακής και στην Πόλυ Κρημνιώτη

Ερ. Είστε η ίδια μια γυναίκα του Πολιτισμού, βραβευμένη σκηνοθέτης με πολύ γόνιμη επίσης θητεία στη διοίκηση της ΕΡΤ3 αλλά και μέσα στο κίνημα για τις Σκουριές. Από μια δύσκολη εκλογική περιφέρεια αυτή της Χαλκιδικής βρεθήκατε στην καρδιά του Πολιτισμού. Περιμένατε την πρόταση του Προέδρου να αναλάβετε τον τομέα Πολιτισμού;

Απ. Η αλήθεια είναι ότι όλοι οι προηγούμενοι μήνες ήταν πολύ δύσκολοι για την συλλογική μας πορεία, με αλλεπάλληλες εκλογικές αναμετρήσεις και κρίσεις. Όταν μου ανακοινώθηκε από το Προεδρείο της Κοινοβουλευτικής μας Ομάδας αυτή η πρόταση, την αποτίμησα ως θετική κι εκτίμησα ότι μπορώ να λειτουργήσω ενωτικά, μέσα από τα καθήκοντα αυτά και να συμβάλλω στην προσπάθεια δημιουργικής φυγής προς τα εμπρός που πρέπει όλοι μας να καταβάλλουμε.

Ερ. Πώς είναι οι πρώτες ημέρες στον Τομέα Πολιτισμού και ποιες οι πρώτες σκέψεις και διαπιστώσεις για το κρίσιμο αυτό χαρτοφυλάκιο;

Απ. Ενημερωνόμαστε εντατικά, για όλα τα θέματα που άπτονται των δημοσίων πολιτικών για τον πολιτισμό. Ο πολιτισμός ρυθμίζεται από ένα πλέγμα πολιτικών, οι οποίες παρουσιάζουν συνθετότητες, αντικατοπτρίζουν δομικές συγκρούσεις, επηρεάζουν κι επηρεάζονται από οικονομικές συνθήκες, συνεπώς χρειάζεται και μια διάσταση τεχνοκρατίας, που εκφεύγει της τέχνης μεν, αλλά η οποία επηρεάζει τους συντελεστές της πάρα πολύ. Η πρώτη σκέψη μας είναι πως μπορούμε να επαναφέρουμε τον άνθρωπο του πολιτισμού στο κέντρο αυτών των πολιτικών.

Ερ. Πολιτισμός είναι…

Απ. Πολιτισμός είναι πνευματική ανύψωση, είναι αμφισβήτηση, είναι σύνθεση, είναι δημιουργικότητα. Αλλά πολιτισμός είναι και συμβολισμοί εξουσίας και οικονομικές ισορροπίες, κι ιδεολογικές συγκρούσεις. Για να θυμηθούμε και την οπτική του Μπουρντιέ, ο πολιτισμός είναι καταλυτικό στοιχείο “για τον προσδιορισμό των διαφορών ανάμεσα στις ομάδες και στις κοινωνικές τάξεις καθώς και για την αναπαραγωγή αυτών των διαφορών”, ή για να αναφέρω και κάτι που συγκράτησα από μια τοποθέτηση του Δημήτρη Ζερβουδάκη, τέχνη είναι αυτό που ανθίζει, τελικά, μέσα από τις μειοψηφίες της αμφισβήτησης.

Ερ. Η υπουργός Πολιτισμού έχει συνδέσει το όνομά της με καταστροφικές αποφάσεις και στον σύγχρονο Πολιτισμό και στην πολιτιστική κληρονομιά. Πώς συγκροτείται η πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ για τον πολιτισμό, μετά τα σαφή κυβερνητικά δείγματα πολιτιστικής πολιτικής από το 2019 έως σήμερα; Ο

Απ. Η άποψη μου είναι ότι πρέπει εμείς να επιμείνουμε εκεί ακριβώς όπου στεκόμαστε μέχρι σήμερα, Δηλαδή στην προστασία του δημόσιου και κοινωνικού χαρακτήρα των πολιτιστικών αγαθών και στην βελτίωση της θέσης των καλλιτεχνών και των εργαζόμενων στην τέχνη στο εργασιακό τους περιβάλλον. Πρέπει, άρα, να συνεχίσουμε εμφατικά την πίεση για την ανάσχεση των πολιτικών ιδιωτικοποίησης κι εμπορευματοποίησης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και να παλέψουμε για ισχυροποίηση της προστασίας της εργασίας και του πνευματικού έργου των ανθρώπων της τέχνης. Να προχωρήσουμε, δηλαδή, στην αντίθετη κατεύθυνση από τις πολιτικές της κυρίας Μενδώνη.

Ερ. Απέναντι στην εμπορευματοποίηση και την τουριστικοποίηση του πολιτισμού, απέναντι στην απολιτίκ συνθήκη που υιοθετεί η κυβέρνηση ποιο είναι το αντίδοτο;

Απ. Το αντίδοτο είναι η συμμετοχική κοινωνία στον πολιτισμό. Απέναντι στο απολιτίκ μέινστριμ που αναπαράγει σχέσεις εξουσίας, που αναπαράγει διακρίσεις, που αναμασά την κουλτούρα του σεξισμού, εμείς πρέπει να δώσουμε χώρο έκφρασης στα κινήματα της τέχνης και να κινητοποιήσουμε την κοινωνία, για να αγκαλιάσει μια ανθρωποκεντρική διάσταση του πολιτισμού, για να αισθανθεί τα μνημεία ως οργανικό της κομμάτι, για να αντιληφθεί ότι μια άλλη πορεία είναι εφικτή. Ο πολιτισμός πρέπει να συνεχίσει να βρίσκεται στην πρωτοπορία της κοινωνικής αλλαγής.

Ερ. Από την πρώτη σας κιόλας δήλωση μόλις αναλάβατε το χαρτοφυλάκιο του πολιτισμού μιλήσατε για την ισχυροποίηση ενός μεγάλου καλλιτεχνικού κοινωνικού κινήματος. Πώς θα συμβάλλετε σ’ αυτό;

Απ. Θέλω να συμβάλλω σε αυτό, δείχνοντας ότι μπορούμε να οικοδομήσουμε δημόσιες πολιτικές δίκαιες για τους ανθρώπους του πολιτισμού. Έχει αναφέρει, για παράδειγμα ο νέος μας Πρόεδρος ότι πρέπει να στοχεύσουμε στην επεξεργασία προτάσεων νόμου για τα κρίσιμα επίδικα σε κάθε τομέα. Στον πολιτισμό εμείς θα προσπαθήσουμε να παράξουμε ένα τέτοιο έργο, ώστε να νιώσουν οι άνθρωποι του πολιτισμού και η κοινωνία συνολικότερα ότι δεν “αγαπάμε” θεωρητικά μόνο τον πολιτισμό, αλλά ότι μπορούμε τις προσδοκίες τους να τις μεταφράσουμε σε εφαρμοσμένη πολιτική.

Ερ. Η δική σας συμμετοχή στο κίνημα των Σκουριών σε ποια συμπεράσματα σας οδήγησε;

Απ. Καταρχάς να πούμε ότι το κίνημα των Σκουριών παραμένει ενεργότατο και στην αιχμή της προσπάθειας για περιβαλλοντική και κοινωνική δικαιοσύνη. Δεν είναι δηλαδή ένα κίνημα που τελείωσε, αλλά είναι ένα κίνημα με διαχρονικά χαρακτηριστικά και με βαθιές κοινωνικές ρίζες. Θα έλεγα, σε συνέχεια των όσων είπαμε και για τα κινήματα της τέχνης, ότι τα κοινωνικά κινήματα τραβάνε πάντα πιο μπροστά, δημιουργούν συνθήκες πιο ρηξικέλευθες, που πολλές φορές η θεσμική εξουσία καθυστερεί να ακολουθήσει. Αυτή είναι η αξία του κινήματος των Σκουριών, ότι μας σπρώχνει όλους μας μπροστά. Κι επειδή το κίνημα των Σκουριών είναι και κίνημα για τον πολιτισμό, να πούμε ότι έδωσε μεγάλους αγώνες και συνεχίζει να δίνει για την προστασία των αρχαιοτήτων που βρέθηκαν στην περίμετρο της εκμετάλλευσης της μεταλλευτικής εταιρίας. Αυτή τη διάσταση του κινήματος των Σκουριών δεν την ξεχνάμε.

Ερ. Πέρα από Τομεάρχης, ως καλλιτέχνης ποιες προτεραιότητες βάζετε στο πολύτιμο αλλά και κρίσιμο πεδίο του πολιτισμού;

Απ. Είμαι άνθρωπος του κοινωνικού, πολιτικού κι ιστορικού ντοκιμαντέρ και της δημόσιας τηλεόρασης. Θα ήθελα να δω ξανά την δημόσια τηλεόραση ,την ΕΡΤ, να παράγει πολιτισμό στον τομέα της οπτικοακουστικής παραγωγής. Να στηρίζει τους Έλληνες καλλιτέχνες, για να μπορέσουμε να ξεφύγουμε από την σημερινή εικόνα απαξίωσης που βλέπουμε, απόρροια και του εμπορευματοποιημένου απολιτίκ μέινστριμ που προωθούν οι νεοφιλελεύθεροι μάγοι της κυβέρνησης.

Ερ. Τεθήκατε ήδη στο πλευρό των αρχαιολόγων εν όψει της έξωσης του ΣΕΑ από την ιστορική του στέγη, ασκήσατε δριμεία κριτική στα σχέδια του υφυπουργού Πολιτισμού τόσο για το «Ακροπόλ» όσο και για τη συγχώνευση των τριών οπτικοακουστικών φορέων που δρομολογεί, ετοιμάζετε τροπολογία για τα ΔΗΠΕΘΕ. Ποια είναι η αντιπρότασή σας;

Απ. Καταρχάς, θεωρούμε εκδικητική κι αυταρχική την απόφαση της κυρίας Μενδώνη να προχωρήσει σε έξωση του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων από την έδρα τους. Είναι μια ξεκάθαρη προσπάθεια πολιτικής χειραγώγησης ενός θεσμικού φορέα που δεν της κάνει τα κέφια, επιτρέψτε μου την έκφραση. Αυτό δεν πρέπει να το προσπεράσουμε. Ως προς το θέμα των επικείμενων αλλαγών στην θεσμική αρχιτεκτονική του οπτικοακουστικού πεδίου, εμείς θέλουμε ξεκάθαρα δύο πράγματα. Προστασία του πνευματικού έργου των δημιουργών και ποιοτική ελληνική παραγωγή, ακόμα κι αν δεν συμβαδίζει με όρους εμπορικού μέινστριμ. Θέλουμε ποιοτικό ελληνικό σινεμά, ταινίες και σειρές που θα έχουν πολιτιστική κι εκπαιδευτική αξία και βέβαια θέλουμε να μπορεί να βιοπορίζεται αξιοπρεπώς ο δημιουργός κι ο εργαζόμενος από την δουλειά του, με θωράκιση των δικαιωμάτων του πνευματικού του έργου. Σε σχέση με το θέμα των ΔΗΠΕΘΕ, πράγματι ετοιμάζουμε μια μεγάλη κοινοβουλευτική παρέμβαση και επιδιώκουμε ξεκάθαρα την αναβάθμιση του θεσμού, όχι στην θεωρία, αλλά στην πράξη, με μεγαλύτερη χρηματοδότηση του θεσμού και με θωράκιση των εργασιακών δικαιωμάτων των καλλιτεχνών και των εργαζόμενων σε αυτά. Πολιτισμός σημαίνει “φως, νερό τηλέφωνο”, για να θυμηθούμε κι ένα κλισέ που πολλές φορές το επικαλούμαστε ως αστείο αλλά που δυστυχώς είναι τραγικά ρεαλιστικό και στην περίπτωση των ΔΗΠΕΘΕ.

Ερ. Πώς οφείλει να δράσει η αξιωματική αντιπολίτευση απέναντι σε μια κυβέρνηση που αρνείται τον δημόσιο χώρο, καταστρέφει πολιτιστικά τοπόσημα, αλλάζει χρήση σε χώρους πολιτισμού που ανθεί ο πολιτιστικός διάλογος και η κριτική σκέψη;

Απ. Οφείλουμε να είμαστε πιεστικοί σε πολλαπλά επίπεδα, εντός κι εκτός Βουλής. Πρέπει να είμαστε καίριοι στην κοινοβουλευτική μας αντιπολίτευση κι ανατρεπτικοί στην εξωκοινοβουλευτική πολιτική μας δράση. Να δώσουμε, δηλαδή, πρόσθετο πολιτικό βάθος στις διεκδικήσεις των κοινωνικών κινημάτων και των κινημάτων της τέχνης.

Ερ. Με τον αδελφό σας τον Σωκράτη συζητάτε φαντάζομαι γύρω από τον πολιτισμό. Τι σας λέει;

Απ. Συζητάμε συχνά για τον πολιτισμό με τον Σωκράτη, σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα το έχουμε κάνει και δημόσια. Μια τέτοια παρέμβαση ήταν κι ο δημόσιος διάλογος μας στο πλαίσιο μίας καμπάνιας άμεσου κοινωνικού προβληματισμού που έχω ξεκινήσει στα social media, με τίτλο #ανοίγουμε_την_ατζέντα. Ο Σωκράτης, όπως κι όλοι οι δημιουργοί της ποιοτικής ελληνικής μουσικής, αναμένει παρεμβάσεις προστασίας του χώρου και της πνευματικής δημιουργίας. Είναι εξαιρετικά ευαίσθητος στο θέμα της προστασίας του πνευματικού έργου, ιδιαίτερα των νέων παιδιών, που προσπαθούν να προχωρήσουν στο χώρο του ελληνικού τραγουδιού.

Ερ. Σε μια περίοδο ιδιαίτερα κρίσιμη για τη χώρα και τον κόσμο μας, με δύο πολέμους στη γειτονιά μας, την ψηφιακή πρόκληση αλλά και την άνοδο της ακροδεξιάς, για ποιο πολιτισμό μπορούμε να μιλάμε;

Απ. Πρέπει να στηρίξουμε έναν πολιτισμό που θα προωθεί την ανεκτικότητα, την συμπερίληψη, την συμμετοχικότητα, την δημοκρατία, την ανατρεπτικότητα και την αμφισβήτηση. Θυμόμαστε, όλοι, για παράδειγμα πως οι μεγάλες συναυλίες ενάντια στον πόλεμο στην Γιουγκοσλαβία, όπως και για άλλα μεγάλα ζητήματα μέχρι σήμερα, είχαν κινητοποιήσει θετικά ολόκληρη την ελληνική κοινωνία. Σήμερα, ο πολιτισμός, οι άνθρωποι της τέχνης καλούνται να λάβουν αντίστοιχες πρωτοβουλίες για να μην ριζώσει μια κουλτούρα της ισοπέδωσης των ανθρωπιστικών αξιών.

Ερ. Βλέποντας τις εικόνες από τη Γάζα, τι σκέφτεστε;

Απ. Το 1999, γύρισα ένα ντοκυμαντέρ με τίτλο “Ιερουσαλήμ - Σαράγεβο, τραύματα δύο πόλεων”, λίγο αργότερα γύρισα την “Μαύρη Σημαία”. Πέρασαν τόσα χρόνια και βρισκόμαστε μπροστά στην πλήρη αποτυχία της διεθνούς διπλωματίας και την θλιβερή επικράτηση των “γερακιών” του πολέμου εκατέρωθεν. Επίσης θυμάμαι τον αείμνηστο Τάσο Κουράκη με το καράβι για την Γάζα που πάλευε για μια δίκαιη ειρήνη στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη. Πρέπει να κάνουμε συλλογικά μια προσπάθεια επαναφοράς της κατάστασης σε συνθήκες διπλωματικής λύσης.

Ερ. Πώς χειρονομεί η Αριστερά, ο προοδευτικός κόσμος στον πολιτισμό του 21ου αιώνα αλλά και στην κοινωνία;

Απ. Με τα χέρια της αγκαλιάς ανοιχτά! Πολιτισμός στον 21ο αιώνα σημαίνει συμπερίληψη, ανεκτικότητα, κατανοητικότητα κι ελευθερία έκφρασης.