Χρίστος Γ. Μανουσαρίδης:

Τυπογραφική κάσα στοιχειοθεσίας με το συνθετήριο επάνω της.

Στη μεγάλη οικογένεια των τυπογράφων

Δεν ξέρω αν ο Χρίστος είχε από την αρχή την αίσθηση ότι κατάγεται από τη μεγάλη οικογένεια των τυπογράφων που ξεκίνησαν με τον Γουτεμβέργιο και έφτασαν μέχρι τις μέρες μας. Νομίζω μάλλον ότι η Τυπογραφία, την οποία ξεκίνησε ως βιοπορισμό στις δύσκολες εποχές της νιότης του, τον κέρδισε σιγά-σιγά, τον κατέκτησε και την κατέκτησε, όπως αυτή ξέρει να κερδίζει τους ανθρώπους που την τιμούν και την σέβονται. 

Πρέπει μέρα με τη μέρα να συνειδητοποίησε ότι στα χέρια του κρατούσε κυριολεκτικά τα γράμματα, τις λέξεις, τη σοφία αιώνων. Δεν είναι τυχαίο πως κάποια στιγμή δέχτηκε να ονομάσει το τυπογραφείο του «Μανούτιος», από το όνομα του μεγάλου τυπογράφου της Αναγέννησης. 

Κατά τον Τριαντάφυλλο Σκλαβενίτη, η ονοματοθεσία έγινε από τον Ηρακλή Αποστολίδη την εποχή που έβγαζε την ποιητική του ανθολογία στο τυπογραφείο του Χρίστου. Εξάλλου στην εισήγησή του ίδιου του Χρίστου με τίτλο Από το χειρόγραφο στο έντυπο, στη συνάντηση-συζήτηση που οργάνωσε η Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού στις 18 Ιουνίου 1998 στο τυπογραφείο του και που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Μνήμων στον τόμο 20 του 1998, διαβάζουμε: 

«Λέω λοιπόν να μην ψάχνετε για καλλιτεχνική φλέβα ή για προϊστορία. Εκτός κι αν μας φωτίζει απ' τα βάθη των αιώνων ο πρόγονός μας ο Μανούτιος. Η καλλιτεχνική φλέβα και προϊστορία πάντως –για να επανέλθουμε στην πραγματικότητα– συνοψίζονται στο εξής απλό γεγονός: 

Στη μεγάλη ανάγκη για επιβίωση πρώτο και, δεύτερο, αυτή η επιβίωση να γίνεται χωρίς συγκρούσεις με το εγώ και δυσαρέσκειες με τους συναλλασσόμενους». 

Γιατί ο Χρίστος σίγουρα κατάλαβε ότι τυπογράφος δεν είναι αυτός που ξέρει απλώς να φτιάχνει όπως-όπως ένα βιβλίο. Του άρεσε να μαθαίνει για τη δουλειά του και όλα όσα είχαν σχέση με αυτήν. Του άρεσε να συμμετέχει σε όλη τη διαδικασία. Από το χειρόγραφο, τις διορθώσεις, τον σχεδιασμό. Να επεμβαίνει ενεργά, κι αυτό νομίζω τον έφερε αντιμέτωπο με συγγραφείς και διορθωτές.

Τον χαρακτήριζε φιλομάθεια, περιέργεια, ανάγκη για προχώρημα, για να καταλάβει πράγματα καινούργια. Ρουφούσε τα πάντα και διαμόρφωνε την άποψή του. […].

Οι θόρυβοι του πιεστηρίου ακούγονταν σαν μια γλυκιά μουσική. Και όταν ο Χρίστος τραβούσε από το πιεστήριο, καθώς γύριζε, τα πρώτα τυπωμένα φύλλα του βιβλίου, που είχατε τελικά μαζί δουλέψει, και τα σήκωνε ψηλά για να δει την πίεση, το μελάνι, μήπως κάτι δεν πήγαινε καλά, μήπως κάποιο στοιχείο χτυπούσε το χαρτί, κι εσύ καρδιοχτυπούσες, γιατί είχε έρθει η ώρα της τελικής κρίσης, τι αξέχαστες στιγμές! Ήξερες πως το βιβλίο ήταν σε σίγουρα χέρια, στα χέρια του μάστορα Χρίστου Μανουσαρίδη, και όταν τον έβλεπες ικανοποιημένο από το αποτέλεσμα της μακρόχρονης, επίπονης συχνά διαδικασίας που είναι η ολοκλήρωση ενός βιβλίου, τι χαρά! Έτσι έζησα εγώ πάντως τις ατέλειωτες στιγμές με τον Χρίστο στην οδό Ζηνοδώρου 17.

 __________

Τo κείμενο της Γεωργίας Παπαγεωργίου είναι αποσπάσματα από τη συμβολή της στον τόμο Τυπογραφία και τυπογράφοι, Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού-Παράρτημα αρ. 18 του περιοδικού Μνήμων, Αθήνα 2013. Ο παρών τίτλος είναι των «Ενθεμάτων». Στον τόμο, το κείμενο επιγράφεται «Ο τυπογράφος Χρίστος Γ. Μανουσαρίδης, μνημοσύνης χάριν».

Παπαγεωργίου Γεωργία-avgi.gr