Οι φάκελοι κοινωνικών φρονημάτων στον 20ό αι.

Τον Αύγουστο του 1989, λίγους μήνες πριν την πτώση του Τείχους και ενώ η ελληνική κοινωνία συγκλονιζόταν από το σκάνδαλο Κοσκωτά, η κυβέρνηση Ν.Δ.-ΣΥΝ, η μοναδική κυβέρνηση συνεργασίας Δεξιάς-Αριστεράς στον 20ό αιώνα, αποφάσισε την καύση περίπου 17.500.000 ατομικών φακέλων κοινωνικών φρονημάτων που διατηρούσε η Ασφάλεια. Έτσι η Ελλάδα, στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου, έγινε η πρώτη και μόνη διεθνώς χώρα που προχώρησε στην καταστροφή αυτής της σκοτεινής κληρονομιάς ενός αυταρχικού παρελθόντος.

Ποιοι είναι οι λόγοι που οδήγησαν στη συγκεκριμένη εξαίρεση, σε σχέση με τη διεθνή εμπειρία; Αυτό είναι το κεντρικό ερώτημα του βιβλίου. Δεν γράφτηκε για να θρηνήσει το καμένο περιεχόμενο των φακέλων· θα ήταν μάταιο, καθώς οι στάχτες δεν ξαναγίνονται έγγραφα. Παρότι μιλάει για τους φακέλους, δεν είναι μια αναλυτική ιστορία τους. Είναι μια ιστορία των όσων γέννησαν οι φάκελοι, όλων εκείνων που οδήγησαν στην ανοχή ή και στην επιδοκιμασία της ελληνικής κοινωνίας έναντι της καταστροφής. Είναι μια προσπάθεια κατανόησης της καύσης τους ως ορόσημο της ολοκλήρωσης ενός πρώτου κύκλου διαχείρισης του πολλαπλά τραυματικού και διχαστικού μεταπολεμικού και μετεμφυλιακού παρελθόντος.

Το βιβλίο επιχειρεί να κατανοήσει την καύση μέσα από δύο διαδρομές. Μελετώντας καταρχάς την ιστορική διαδρομή των φακέλων, τη μεσοπολεμική συγκρότηση και την κυριαρχία τους έως το τέλος της χούντας, μέσα από μια σειρά από παραδείγματα με χαρακτηριστικότερο εκείνο του φακέλου του Λεωνίδα Κύρκου. Κατά δεύτερο λόγο μελετώντας τη δημόσια συζήτηση που προκάλεσε η αναγγελία της καταστροφής τους το 1989: τις αντιδράσεις πολιτικών, ιστορικών και αγωνιστών, αντιδράσεις συνδεδεμένες με τους φόβους και τις νοοτροπίες που καλλιέργησαν στην ελληνική κοινωνία οι φάκελοι, παραμένοντας πάντα ένα παρελθόν-παρόν.

Εάν το παρόν αποικίζει το παρελθόν ξαναδιαβάζοντάς το με βάση το σήμερα, την ίδια ώρα το δεύτερο εκβάλλει στο παρόν μέσα από νοοτροπίες, φόβους, υλικές και άυλες κληρονομιές. Τριάντα χρόνια πριν, μέσα στον καπνό των καμένων φακέλων από την υψικάμινο της Χαλυβουργικής έσμιξαν φόβοι, τραυματικές μνήμες, κουτσουρεμένες ζωές, μαζί με ελπίδες και νέους ορίζοντες προσδοκιών που γεννούσε το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Γι’ αυτά θέλει να μιλήσει το βιβλίο, ξαναδιαβάζοντας την ιστορία της μεταπολεμικής κυρίως Ελλάδας, για το αρχείο και τη μνήμη, για ένα τραυματικό παρελθόν, το οποίο, καταστράφηκε πλέον ως ανεπιθύμητο.

Ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης είναι αναπληρωτής καθηγητής της Θεωρίας και Ιστορίας της Ιστοριογραφίας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας και Πρόεδρος του Ιστορικού Αρχείου του Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι, επίσης, Γενικός Γραμματέας του Δ.Σ. των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ).

Με τον συγγραφέα Βαγγέλη Καραμανωλάκη θα συνομιλήσουν οι:

Σία Αναγνωστοπούλου, ιστορικός, βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ

Νίκος Κοκκομέλης, ιστορικός, διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Πατρών

Ηλίας Νικολακόπουλος, ομ. καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, ΕΚΠΑ

 Σάββατο 16 Νοεμβρίου 2019, 12.30 μ.μ.

Αίθουσα εκδηλώσεων Εμπορικού Συλλόγου Πατρών, πλ. Γεωργίου Α΄ 25