Εντός εποχής το πραξικόπημα στην Τουρκία

Του ΑΝΔΡΕΑ ΜΠΕΝΤΕΒΗ

Όσο περνούν οι μέρες αποκρυσταλλώνονται οι βασικές πτυχές της απόπειρας πραξικοπήματος στην Τουρκία. Τόσο ως προς τις εσωτερικές αντιθέσεις της χώρας αυτής, όσο και ως προς το πως αυτό εντάσσεται στην γενικότερη μόνιμη κρισιακή φάση της γεωπολιτικής μας περιοχής.

Ανεξάρτητα από τα επιμέρους στοιχεία της απόπειρας πραξικοπήματος, εκείνο εντοπίζεται ιστορικά σαν το πρώτο, ουσιαστικά, πραξικόπημα σε χώρα του ΝΑΤΟ κατόπιν της κεφαλαιοκρατικής επανένωσης του κόσμου, αλλά και σε ένα ιστορικό σημείο όπου φαίνεται πως το αμερικάνικο δόγμα για τον κόσμο: ''νόμιμα εκλεγμένες κυβερνήσεις σαν προαπαιτούμενο ένταξης στον διεθνή καταμερισμό εργασία και εξουσίας''- δόγμα που πίσω από αυτό ''νομιμοποιήθηκαν'' τόσες και τόσες πολεμικές επεμβάσεις, υποκινούμενες εξεγέρσεις και άλλες αποσταθεροποιητικές συνθήκες σε Ιράκ, Αφγανιστάν, Συρία, Λιβύη, Ουκρανία κ.α.-αυτό το δόγμα, λοιπόν, βρίσκεται και αυτό σε φάση αναίρεσης, μαζί με όλες τις εύθραυστες ισορροπίες δύναμης στον κόσμο.

Πλάι, βέβαια, με την απτή πραγματικότητα-που είναι πάντα το πιο δύσκολο που έχουμε να ερμηνεύσουμε-φυτρώνει και ένας νέος αντιδιαλεκτικός συνωμοσιολογικός τρόπος διαφυγής από την σκέψη, υποβοηθούμενος και από το χάος του διαδικτυακού πληθωρισμού, που δυστυχώς επηρεάζει συχνά και κομμάτια της Αριστεράς. Όπως και να έχει δεν υπάρχει κανένα νόημα να συνεχίζεται η συζήτηση για σκηνοθετημένη από τον Ερντογάν οπερέτα. Δεν ήταν ούτε σκηνοθετημένη, ούτε και οπερέτα. Αυτού του τύπου οι αντιλήψεις που μπορεί τόσο ελαφρόμυαλα να χαρακτηρίζουν στημένο έργο μια επιχείρηση όπου πήραν μέρος χιλιάδες, όπου σκοτώθηκαν περίπου 300 και τραυματίστηκαν άλλοι 1500, μόνο από ακροδεξιού τύπου αφετηρίες μπορεί να έλκουν την καταγωγή τους και ασφαλώς δεν έχουν καμία σχέση με μια διαλεκτική αριστερή προσπάθεια να αναλυθεί η κατάσταση.

Όλα δείχνουν ότι το πραξικόπημα ήταν αρκετά καλά κανονισμένο-έστω και αν δεν θα ήταν όλα τα σώματα ενεργά σε αυτό- για να γίνει την κατάλληλη ώρα, τα ξημερώματα του Σαββάτου, όμως επισπεύσθηκε λόγω του ότι αποκαλύφθηκε-και από συμμετέχοντες σε αυτό. Αυτή ίσως η γνώση ή η υποψία του Ερντογάν, ακόμα και οι πρόσφατες ανακοινώσεις του-που πλέον αποδεικνύεται ότι ώθησαν τα πράγματα ως εκεί- να είναι και η μόνη του συμμετοχή σε αυτό το πραξικόπημα, με την έννοια ότι προετοίμασε έγκαιρα την αντίδραση του, όπως εξίσου γρήγορα φαίνεται να σπεύδει να το εκμεταλλευτεί, αν δει κανείς το πρωτοφανές για-τυπική, έστω-κοινοβουλευτική δημοκρατία κύμα διώξεων και φυλακίσεων που λαμβάνει χώρα σήμερα στην Τουρκία.

Οι βασικές του αιτίες καθόλου άσχετες δεν είναι με μια αγωνιώδη προσπάθεια μερίδας της στρατιωτικής ηγεσίας να αντιδράσει στις -ανακοινωμένες πριν από μία εβδομάδα-δρομολογημένες εκκαθαρίσεις εκ μέρους Ερντογάν στα ανώτερα κλιμάκια των τριών σωμάτων, όπως και στην επίσης δρομολογημένη νομοθετική πρωτοβουλία μιας εν μέρει κρατικοποίησης του πανίσχυρου και πάμπλουτου μετοχικού ταμείου Στρατού.

Ασφαλώς τα υλικά συμφέροντα προηγούνται σε όλες τις στρατιωτικές πρωτοβουλίες, όπως το αποδεικνύει και η Ιστορία. Άλλο αν ακολουθούνται και από τις συνήθεις στην Τουρκία ιδεολογικοπολιτικές διαφορές γύρω από τον χαρακτήρα του πολιτεύματος. Το φαινόμενο Ερντογάν, εκπροσωπώντας την νέα αστική τάξη με βάση την ενδοχώρα, κατόρθωσε μέσα σε μία δεκαετία να συγκροτήσει μια νέα ταξική/κοινωνική συμμαχία με μια νέα άρχουσα τάξη, και ακριβώς γύρω από ένα νέου είδους κίνημα με επίκεντρο τον κυβερνώντα ισλαμισμό.

Το αρνητικό/αντιφατικό ιδεολογικό εκκρεμές των λαϊκών κινητοποιήσεων

Ενώ τονίζεται υπερβολικά η συμβολή των νέων τεχνολογιών στην λαϊκή αντίδραση, αυτή θα πρέπει να αναδειχθεί ωστόσο στον αληθινό πρωταγωνιστή της όλης ιστορίας. Τα πραξικοπήματα με τανκς δεν περνάνε εύκολα πλέον ούτε καν σε χώρες όπου ο στρατός έχει ιστορικά ιδιαίτερα κομβική θέση στο αξιακό σύστημα για ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας. Αλλά πέρα από αυτή την ιδεολογικοπολιτική διάσταση του ζητήματος, την προηγούμενη Παρασκευή στην Τουρκία μπορεί κανείς να διαπιστώσει όχι άλλο ένα σημείο στην κρισιακή εξέλιξη του κόσμου, αλλά και μια ισχυρή λαϊκή παρέμβαση υπέρ ενός τυράννου, μονάρχη και τυπικά μόνο εκλεγμένου αρχηγού κράτους.

Εκείνο που δεν πρέπει να μας διαφεύγει-άσχετα με το αν δεν θα μπορούσαμε ασφαλώς να υπερασπιστούμε ένα πραξικόπημα-είναι η ευρεία κοινωνική/ταξική στήριξη που απολαμβάνει αυτό το καθεστώς το οποίο εδώ και πολύ καιρό κλείνει ΜΜΕ, απολύει ή στέλνει φυλακή όποιον ασκεί κριτική και διεξάγει στρατιωτικό πόλεμο απέναντι σε ένα μεγάλο κομμάτι της τούρκικης επικράτειας, στηρίζοντας παράλληλα τον ισλαμικό φονταμενταλισμό στον οποίο βασίζει τα εξουσιαστικά του αφηγήματα/ψευδαισθήσεις για μια νέα Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Κατόπιν του πραξικοπήματος, αυτό ακριβώς το κίνημα ευρείας λαϊκής βάσης είναι που πλεονεκτεί, μάλιστα, της ηγεσίας του αναφορικά με την ωμότητα καταστολής κάθε διαφορετικής φωνής, εθνότητας, πολιτικής τοποθέτησης εντός της χώρας! Ας κρατήσουμε εδώ ότι στην διαχρονική αντίθεση εντός του κεμαλικού κρατικού μορφώματος το πολιτικό/στρατιωτικό μέτωπο που στήριξε τον κοσμικό χαρακτήρα του κράτους προσέγγιζε και εκπροσωπούσε παραδοσιακά, βασικά, τα μεσαία και ανώτερα, μορφωμένα, προνομιούχα στρώματα της κοινωνίας. Αυτή την αντίθεση με την πλατιά φτωχή και αμόρφωτη λαϊκή μάζα των ισλαμιστών εκμεταλλεύτηκε ο Ερντογάν, προκειμένου να αναδειχτεί στον ηγέτη των φτωχών, φτάνοντας σήμερα στο σημείο κάθε προοδευτική άποψη να ισοδυναμεί για την μεγάλη πλειονότητα με εθνικό κίνδυνο, όπως εξάλλου και η πανεπιστημιακή κοινότητα!

Σχηματικά, ο στοιχειώδης αστικός εκδημοκρατισμός στην Τουρκία χτες και ιδιαίτερα σήμερα, όχι απλώς απαξιώνεται από τις πλατιές λαϊκές μάζες, αλλά οριοθετείται μάλιστα σαν επικίνδυνο, αντιπατριωτικό και ξενόδουλο αίτημα των ελίτ. Προφανώς στην εξέλιξη της αυτή η οξύμωρη ταξική και ιδεολογικοπολιτική κόντρα, πυροδοτούμενη από τις ακαριαίες απηνείς-όσο και ενδεικτικές σε σχέση με την προγραφή τους- εκκαθαρίσεις (διώξεις, και 49 χιλιάδες απολύσεις στο Δημόσιο, από την αστυνομία και το δικαστικό σώμα, μέχρι καθηγητές δημόσιας και ιδιωτικής εκπαίδευσης και δημάρχους!!) του ερντογανικού καθεστώτος θα οδηγήσει σε νέες αναταράξεις. Μπορεί κανείς να πει με ασφάλεια ότι η τεράστια οικονομική και πολιτική κρίση στην Τουρκία μόνο στην αρχή της βρίσκεται ακόμα.

Μετά την Δυτική Ουκρανία όπου κομμάτια της εργατικής τάξης εξεγέρθηκαν για να έχουν δυτικά και όχι ανατολικά αφεντικά, μετά την Αίγυπτο που ένα κομμάτι της εξέγερσης εκεί διεκδίκησε να ενταχθεί η χώρα τους στον ισλαμικό/συντηρητικό άξονα πιο αποφασιστικά, μετά από τα ακροδεξιά κινήματα στην Ευρώπη που επιβάλλουν την ατζέντα της ξενοφοβίας σχεδιάζοντας τον νέο συλλογικό εχθρό, τους πρόσφυγες, βλέπουμε στην Τουρκία μεγάλα κομμάτια να είναι έτοιμα να πεθάνουν για τον Σουλτάνο τους. Καθόλου καλοί οι ιδεολογικοί συσχετισμοί, ενώ ξετυλίγεται το παιχνίδι των παγκόσμιων ανταγωνισμών, διαμορφώνονται τα στρατόπεδα για τις επερχόμενες αναμετρήσεις.

Το φαινόμενο Ερντογάν και ο μεγαλοϊδεατισμός της νέας αστική τάξης

Η νέα-της περασμένης δεκαετίας- αστική τάξη της χώρας που εκπροσωπεί ο Ερντογάν επιχείρησε να τοποθετήσει την Τουρκία στον ρόλο μιας περιφερειακής δύναμης σε έναν κόσμο όπου τα ζητήματα ηγεμονίας επανακαθορίζονται ραγδαία, και ιδιαίτερα σε μια γεωπολιτική περιοχή όπου έχει μεταφερθεί το επίκεντρο των παγκόσμιων ανταγωνισμών.

Σε αυτό το σημείο ακριβώς το ερντογανικό εποικοδόμημα επιχείρησε να χειραφετηθεί από την αμερικάνικη κηδεμονία/προστασία, πέφτοντας ωστόσο σε μεγάλες αντιφάσεις, με επαμφοτερίζουσα στάση απέναντι σε όλες τις βασικές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, με τις οποίες ανά περιόδους βρέθηκε απέναντι-άλλοτε με όλες ταυτόχρονα, ή με διαφορετικές ανά περιπτώσεις ομαδοποιήσεις τους.

Σήμερα η Τουρκία φαίνεται να επιχειρεί τον απεγκλωβισμό από την στρατηγική της Δύσης για απομόνωση και στρατιωτική/οικονομικοπολιτική περικύκλωση της Ρωσίας (τα σύνορα του ΝΑΤΟ έφτασαν στα σύνορα της Ρωσίας-επικυρώνοντας και τυπικά την λήξη των μεταψυχροπολεμικών συμφωνιών όπου κατεγράφησαν οι ισορροπίες του κόσμου, ενώ η νέα αντιπυραυλική ασπίδα των ΗΠΑ θα εκτείνεται από την Γροιλανδία μέχρι της Αζόρες!), προσπάθεια που μπορεί να είναι απλώς ένα μέσο εκβιασμού και οικονομικού στραγγαλισμού-λόγω του συνεπαγόμενου αναγκαστικού στρατιωτικού ανταγωνισμού-ή ακόμα χειρότερα να προετοιμάζει το έδαφος για πιο αναβαθμισμένες πολεμικές λύσεις των ανταγωνισμών.

Επιχειρώντας τον απεγκλωβισμό από αυτή την στρατηγική είναι πιθανό να προσπαθήσει να αμβλύνει τις διαφορές της με την Ρωσία. Ενδεικτική είναι η-ρητορική, έστω-πρόταση παραχώρησης σε εκείνην μέρους της αεροπορικής βάσης του Ιντσιρλίκ, που χρησιμοποιείται από τους Αμερικάνους. Άσχετα κιόλας με αυτή την εξέλιξη-αντιστροφή της πορείας πραγμάτων που ακολούθησε της κατάρριψης του ρώσικου αερομαχητικού τον περασμένο Νοέμβρη, η οποία μάλιστα επιχειρείται να φορτωθεί σαν ενέργεια στους τωρινούς πραξικοπηματίες!-οι σχέσεις των ΗΠΑ με τον Ερντογάν εδώ και καιρό είναι ανοιχτά εξαιρετικά άσχημες, αν όχι και εχθρικές.

Και αυτό επειδή οι φιλοδοξίες της Τουρκίας έρχονται σε άμεση αντίθεση με τον επαναπροσδιορισμό των συνόρων και του πολιτικού χάρτη που επιχειρείται από τους Αμερικάνους, στην ίδια περιοχή όπου μοιράστηκε το πτώμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας πριν από έναν αιώνα. Αν προσπαθήσει να καταγράψει κανείς την πορεία που τράβηξαν τα πράγματα κατόπιν της σταυροφορίας του δυτικού άξονα στην περιοχή θα δει ότι το μόνο δεδομένο είναι η αέναη ρευστότητα των αντιθέσεων, των συμμαχιών, καθώς νέα κράτη κρατικά μορφώματα αναδύονται, έθνη-κράτη διαμελίζονται, ο ισλαμικός φονταμενταλισμός αλλού χρησιμεύει σαν σύμμαχος και αλλού σαν εχθρός από τα ίδια υποκείμενα κτλ.

...σε μια περίοδο αποσταθεροποίησης της ευρύτερης περιοχής

Η αμφιταλαντευόμενη θέση της Τουρκίας σε όλη την εξέλιξη της ''επιχείρησης Οδύσσεια'' των Αμερικάνων υπήρξε, και ακόμα είναι, απότοκο του γεγονότος ότι η αστική της τάξη επιχείρησε να διαφοροποιηθεί από τον πάτρωνα της, ακριβώς την περίοδο που εκείνος την είχε πιο πολύ ανάγκη. Παρόλα αυτά δεν ήταν, και φυσικά δεν είναι πολύ περισσότερο τώρα, καθόλου έτοιμη για κάτι τέτοιο, διαπιστώνοντας-μάλλον ασθμαίνοντας- πως βρίσκει αδιέξοδο σε κάθε πλευρά της εξίσωσης που θα την καταστούσε ηγεμονική ισλαμική δύναμη στην περιοχή: Με την αμερικανοκίνητη πτώση της ''αδελφής κυβέρνησης'' στην Αίγυπτο, με την αποτυχία του πόθου της να φύγει ο Άσαντ από την εξουσία στην Συρία, αλλά και με την μεταβολή στάσης του δυτικού άξονα έναντι του σουνιτικού της συμμάχου, του Ισλαμικού Κράτους, με ιδιαίτερα, μάλιστα, αναβαθμισμένο τον ρόλο των Κούρδων σε αυτή την εξέλιξη!

Όλα αυτά δεν σημαίνουν απαραίτητα ότι το πραξικόπημα στην Τουρκία υπήρξε αμερικάνικο έργο. Μπορεί η εισαγγελική δύναμη που ανέλαβε την διερεύνηση του να εξέτασε πρώτα πρώτα το δυναμικό της αμερικάνικης βάσης του Ιντσιρλίκ. Μπορεί οι εκατέρωθεν ανακοινώσεις να αναπτύσσουν μια τέτοια δυναμική. Μπορεί ακόμα ακόμα και η-καινοφανής-απειλή των ΗΠΑ ότι η επιβολή θανατικής ποινής εις βάρος πραξικοπηματιών εκ μέρους του Ερντογάν δεν συμβαδίζει με τα πολιτικά ήθη μιας χώρας το ΝΑΤΟ. Μπορεί όλα αυτά να ισχύουν, αλλά εν πάση περιπτώσει σημασία έχει να κατανοήσει κανείς ότι είτε οι Αμερικάνοι σχεδίασαν, βοήθησαν, ή έστω ανέχθηκαν το πραξικόπημα-είτε τίποτε από όλα αυτά-το σημαντικό είναι ότι η εξέλιξη αυτή πρέπει να ταυτοποιηθεί έτσι και αλλιώς σαν κομμάτι της ευρύτερης αποσταθεροποίησης στην περιοχή, ίδιας καταγωγής με εκείνη στο Ιράκ, στην Συρία, στην Αίγυπτο και στην Λιβύη-ανεξάρτητα ασφαλώς με τις τεράστιες αναμεταξύ τους διαφοροποιήσεις.

Μένει να ταυτοποιηθεί, επίσης, σαν επί μέρους κομμάτι της παγκόσμιας κρισιακής πορείας που εμπλέκει στον μηχανισμό της και την ΕΕ, τον ενδιάμεσο ιμπεριαλιστικό άξονα μεταξύ των δύο μεγάλων, τον αμερικάνικο/αγγλοσαξωνικό από την μία και εκείνον της Κίνας-Ρωσίας από την άλλη. Και εμπλέκει και την χώρα μας, ασφαλώς, οριοθετώντας εξαρχής της όλης της μνημονιακής υπαγωγής, καθώς και της ειδικής της θέσης μέσα στην ευρωζώνη, ή ακόμα και την ίδια την παραμονή της ή όχι σε αυτήν.

Ο κόσμος-ιμπεριαλιστική περιφέρεια, στις Συμπληγάδες του νεοφιλελευθερισμού και του φασισμού

Καθώς ολοκληρώνεται η μετατροπή του κόσμου σε ιμπεριαλιστική περιφέρεια, σε επιμέρους κομμάτια κάποιου εκ των τριών στρατοπέδων, καθώς βλέπουμε την εκ βάθρων αναθεώρηση όλων των μεταπολεμικών και μεταψυχροπολεμικών συνθηκών και οριοθετήσεων, ζούμε σε μια φάση ιστορικής αντεπανάστασης: Η Ευρώπη κινείται ανάμεσα στις Συμπληγάδες του φασισμού και του νεοφιλελευθερισμού, ενώ η καθολική απαξίωση της εργατικής τάξης αλά Κίνα τείνει να γίνει παγκόσμιο μέτρο έκβασης των ανταγωνισμών, και καθορισμού των όρων της κοινωνικής αναπαραγωγής με εξαιρετικά ολέθριους για την παγκόσμια εργατική τάξη και για τον πλανήτη όρους.

Όσο ποτέ άλλοτε χάσκει το κενό ενός διεθνικού προλεταριακού κινήματος υπεράσπισης του ρόλου και της θέσης των μεγάλων κοινωνικών μαζών σε όλον τον κόσμο, από τις ιμπεριαλιστικές περιφέρειες, μέχρι την καρδιά των κεφαλαιοκρατικών μητροπόλεων. 

Ασφαλώς για κάτι τέτοιο απαιτείται ένας συνδυασμός νέων θεωρητικών προσεγγίσεων για ένα ευρύτερο φάσμα ζητημάτων που αναδιατάσσει ο ιμπεριαλισμός/νεοφιλελευθερισμός στην απόλυτα παρακμιακή του εκδήλωση: Την επί μέρους ταξική διαστρωμάτωση, τον ρόλο του έθνους κράτους, την θέση ενός έθνους κράτους εντός του διεθνούς καταμερισμού εργασίας, αλλά και για το αν είναι εφικτή η απόσπαση κομματιών του κεφαλαιοκρατικού κόσμου.

Η Ελλάδα βρίσκεται στο επίκεντρο των μεγάλων κρίσεων της περιοχής και του κόσμου, με την όλη της δυναμική να χειραφετηθεί από τα ιμπεριαλιστικά στρατόπεδα όπου κατατάχθηκε μετεμφυλιακά εξαιρετικά ναρκοθετημένη, και με μόνη της παρακαταθήκη σε αυτή την πορεία την όλη διαπραγματευτική προσπάθεια του 2015, με αποκορύφωμα το δημοψήφισμα που τράβηξε την προσοχή όλου του πλανήτη. Ασφαλώς το γεγονός ότι βρίσκεται αιχμάλωτη αυτών των συσχετισμών δύναμης γεννά από μόνο του κανονικές, ή ακόμα και ανεξέλεγκτες συνέπειες και κινδύνους. Ειδικότερα αν δει κανείς τις σχέσεις ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία και υπό ένα τέτοιο πλαίσιο, σαν κομμάτι των διεθνών ανταγωνισμών δηλαδή.

Σε κάθε περίπτωση αποτελεί μονόδρομο για τον λαό μας, για την εθνική ανεξαρτησία και ακεραιότητα, και για την κρίση ταυτότητας του νεοελληνικού κοινωνικού σχηματισμού. ο απεγκλωβισμός της χώρας από την οικονομικοπολιτική επιτροπεία. Δεδομένων των συσχετισμών δύναμης το μόνο πιθανώς εφικτό είναι η ελληνική κυβέρνηση να συμβάλλει στην συγκρότηση ενός αντιμονεταριστικού μετώπου μέσα στην ΕΕ, όπως και ενός αντιπολεμικού μετώπου των λαών της περιοχής. Θα πει κανείς ότι είναι αργά για το δεύτερο, και ότι ήδη έχει κάνει εξαιρετικά μεγάλες-όσο και επιβεβλημένες-εκπτώσεις στο πρώτο, αναγκασμένη μάλιστα να διερευνά για αυτό τα περιθώρια ανασυγκρότησης της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, ένα ιστορικό όχημα για πολλούς λόγους ξεπερασμένο, τουλάχιστον με την μορφή που αναδύθηκε πλάι στο εργατικό κίνημα του περασμένου αιώνα.

Κοντολογίς, μέχρι τώρα τα όρια των εξωτερικών σχέσεων της χώρας μας είναι τα όρια των δυτικών προϋποθέσεων για παραμονή της εντός του αυτού στρατοπέδου. Είναι σωστό που δειλά αναπτύσσεται μια προσπάθεια προσέγγισης για μια πιο ανοιχτή πολιτική συμμαχιών, αλλά και αυτή έχει προκαθορισμένο ορίζοντα, πολύ περισσότερο που δεν συνοδεύεται και από ευρύτερες ταξικές διεθνικές αβάντες.

Εντούτοις, ιεραρχώντας σημασιολογικά τα δεδομένα, ας μην ξεχνάμε ότι εφόσον ο κόσμος μετατρέπεται σχεδόν ανεμπόδιστα σε μια μεγάλη ιμπεριαλιστική περιφέρεια, αξίζει το ύφος και το ύψος της κριτικής και των ζητουμένων να είναι αμφότερα συνεπή με το επίπεδο και την ποιότητα της συνείδησης των εργατικών, αποκλεισμένων στρωμάτων που δεν είναι καθόλου ενθαρρυντικά σε όλον τον κόσμο-και στην Ελλάδα-καθώς και με τα απτά δεδομένα της πορείας πραγμάτων στον κόσμο, και προπαντός να γίνει συνειδητή η ιστορική ήττα του μαρξισμού και της ίδιας της διαλεκτικής για να μπορέσει ίσως να προχωρήσει η θεωρητική και πρακτική οργάνωση της παγκόσμιας εργατικής τάξης.

Πηγή.https://eamgr.wordpress.com/