Θέατρο «ΑΠΟΛΛΩΝ»

Δημοτικό Θέατρο Πατρών ''Απόλλων".

142 χρόνια δόξας και παρακμής

Έρευνα: ΝΤΙΝΟΣ ΒΓΕΝΟΠΟΥΛΟΣ

Μιλώντας για θέατρο στην πόλη αυτομάτως το μυαλό οδηγείται στις καμάρες, το φουαγιέ στη σάλα και τους εξώστες του Δημοτικού Θεάτρου "Απόλλων".

Ένα κόσμημα που στολίζει την Πάτρα από το 1872 όταν για πρώτη φορά άνοιξε τις πύλες του στο κοινό και δέχθηκε στα παρασκήνιά του τους πρώτους θιάσους.

Έκτοτε, αποτελεί χώρο ψυχαγωγίας, πολιτισμού και διασκέδασης αλλά δεν έλειψαν και... άνομες χρήσεις.

Το θέατρο "Απόλλων" είναι σημείο αναφοράς καθώς αρχιτεκτονικά είναι ένα σπάνιο - πλέον - δημιούργημα που έγινε από ανθρώπους της πόλης και βέβαια την εμπνευσμένη "καθοδήγηση" ενός αρχιτέκτονα που άφησε ανεξίτηλα σημάδια στη χώρα, του Ερνέστου Τσίλλερ.

Το Δημοτικό Θέατρο είναι χώρος που έδρασαν, με επιτυχία ή αποτυχία δεν έχει σημασία, χιλιάδες άνθρωποι του πολιτισμού συμβάλλοντας τα μέγιστα στην πολιτιστική ανάπτυξη της Πάτρας. Αυτό το οικείο -άγνωστο οικοδόμημα- κόσμημα της πόλης θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε με την πίστη ότι αξίζει της προσοχής και της φροντίδας μας. Πρέπει ωστόσο να επισημάνουμε πως το θέατρό μας έχει φορτωθεί χρόνια αλλά κυρίως υποφέρει από "κόπωση". Ούτως ειπείν, χρειάζεται γενναίες παρεμβάσεις και ανανέωση.

Το... στοιχειό του θεάτρου, οι άστεγες αίγες, το θεσμοθετημένο "κράξιμο", μυθικά ονόματα του θεάτρου, της όπερας και της οπερέτας.

Επιτυχίες και αποτυχίες επί και εκτός σκηνής, παραστάσεις υπέρ αγαθοεργών σκοπών, δράματα για κλάματα και μελοδράματα της... στιγμής επί σκηνής.

Βασιλικά εμβλήματα που προκαλούν αγανάκτηση, Δήμαρχοι που επιλέγουν θιάσους, παρασκήνιο και παρ' όλα αυτά ημέρες δόξας μεγάλης αλλά και παρακμής.

Κινηματογράφος, αίθουσα χορού και συνεστιάσεων, διαλέξεων, συζητήσεων και αντεγκλήσεων.

1871-2007. Εκατόν τριάντα έξι χρόνια ζωής και θανάτου ενός από τα πιο σημαντικά θέατρα της χώρας. Μικρογραφία της Σκάλας του Μιλάνου, πιστό αντίγραφο του αντίστοιχου της Ζακύνθου, το οποίο δεν υπάρχει πια από το 1953 εξ αιτίας των καταστρεπτικών σεισμών.

Το Δημοτικό θέατρο Πατρών "Απόλλων" γνώρισε μέρες δόξας και πνευματικούς χειμώνες, διαστήματα πολιτιστικής ανυποληψίας και... "ξανά προς τη δόξα τραβά".

Ο "Εθνικός" μας αρχιτέκτονας Ερνέστος Τσίλλερ άφησε κληρονομιά σε τούτη την πόλη ένα αρχιτεκτονικό κόσμημα. Απορίας άξιο παραμένει το γεγονός της διάσωσής του από την νεοελληνική λαίλαπα.

Τούτο γιατί γύρω του το σύμπαν έχει ανατραπεί. Εκεί που υπήρχαν λίθοι επί λίθων με ευταξία και ομορφιά ορθώθηκαν μπετονένια θηρία προς επίρρωσιν της... καλαισθησίας των νεώτερων χρόνων. Θεϊκή, Απολλώνειος, βούληση θέλησε να σωθεί αυτό το θέατρο και ευτυχώς.

Ο ρόλος του "Απόλλων" περιγράφηκε επιγραμματικά λίγο πιο πάνω αλλά αυτό σαφώς και είναι λίγο. Ανάγκη να ξεδιπλώσουμε - συνεκτικά ωστόσο - τα 136 χρόνια ιστορίας του θεάτρου με ταυτόχρονη αναφορά - επιγραμματική - στα καλλιτεχνικά δρώμενα του τέλους του προηγούμενου αιώνα και των τριών πρώτων δεκαετιών του τρέχοντος.

Κι ακόμα τη σημασία αυτού του θεάτρου που θεωρήθηκε σημείο αναφοράς όχι μόνο για την Ελλάδα. Όποιος αποτύγχανε στην Πάτρα και δη στο "ΑΠΟΛΛΩΝ" δεν είχε... στο σανίδι μοίρα, όσον αφορά τουλάχιστον το συγκεκριμένο έργο. Παράλληλα λειτούργησε... αντιεξουσιαστικά προς δύο κατευθύνσεις. Αυτήν της κοσμικής εξουσίας και εκείνης της θεατρικής.

Εκατόν είκοσι χρόνια δια "πυρός και σιδήρου" και το "Απόλλων" είναι εδώ στην καρδιά της πόλης αναμένοντας αυτούς που θα το υπηρετήσουν με τον καλύτερο τρόπο.

Ο λόγος όμως ανήκει στην ιστορία. Η ενδεκάτη Φεβρουαρίου του 1871 βρίσκει την στρατιωτική μπάντα να παιανίζει ανάλογους σκοπούς την ώρα που ο Δήμαρχος Γ. Ρούφος τοποθετεί τον θεμέλιο λίθο σε οικόπεδο που παραχώρησε το Υπουργείο Οικονομικών.

Για να πραγματοποιηθεί αυτό το όνειρο, της δημιουργίας θεάτρου, χρειάστηκε να βάλουν το χέρι βαθιά στην τσέπη, τόσο ο Δήμος της Πάτρας με ποσοστιαία συμμετοχή 33%, όσο και επιφανείς Πατρινοί για το υπόλοιπο 67%.

Ίσως δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι, χωρίς την συνδρομή της "ιδιωτικής πρωτοβουλίας" τίποτε δεν θα είχε γίνει.

Η γενναιοδωρία των Πατρινών εμπόρων αναγκάζει την Ζάκυνθο να μοιραστεί την δόξα του δικού της θεάτρου αφού το δίδυμό του υπάρχει πλέον στην πρωτεύουσα της Πελοποννήσου.

Ο Τσίλλερ έχοντας κατά νου την Ευρώπη και συνάμα την Ελληνική ιδιαιτερότητα σχεδίασε ένα υπέροχο κτίσμα, του οποίου το κόστος κατασκευής ανήλθε σε 148.542 δρχ. της εποχής εκείνης.

Επιτροπή εκτέλεσης του έργου ορίστηκαν οι Θ. Αμβουργερ, Ε. Χανκοκ, Α. Χρυσάνθης, Κ.Ν. Λάππας, Μ. Γερούσης και Δ.Π. Πατρινός.

Η οικοδόμηση και ολοκλήρωση του έργου προχωρά με ταχύτατους ρυθμούς. Ετσι στις 14 Οκτωβρίου 1972 αρχίζουν οι παραστάσεις στο "Απόλλων".

Η πρώτη Ιταλική όπερα έρχεται στην Πάτρα και έχει καλή υποδοχή παρά το γεγονός ότι το κοινό είναι "πρωτόβγαλτο" στην μεγάλη πλειοψηφία του.

Καλύτερη όμως τύχη φύλαξαν οι Πατρινοί στην "Φροσύνη" του Ζακυνθινού Παύλου ΚΑΡΡΕΡ(Η). Να όμως και το πρώτο "μπουλούκι".

Ζακυνθινοί θεατρίνοι παρουσιάζουν έργο του Ραγκαβή χωρίς επιτυχία.

Ο Δήμαρχος της Πάτρας Γ. Ρούφος αρνείται πεισματικά να παραχωρήσει το θέατρο στον θίασο του Σούτσα, αντίθετα, ορθάνοιχτες είναι οι πόρτες για τους Ιταλικούς θιάσους. Στη "σκηνή δοκιμασίας" του "Απόλλων" ανεβαίνουν με επιτυχία παραστάσεις όπερας με Ιταλούς καλλιτέχνες.

Μεγάλοι καλλιτέχνες δοκιμάζονται - στην κυριολεξία - στο Δημοτικό θέατρο της Πάτρας. Η μεγάλη πορεία, για την Ευρώπη, της Πανταλεόνι ξεκινά ουσιαστικά από την Πάτρα ενώ την ίδια σημαντική αφετηρία έχουν οι Μασσίνι, Ντερλί κ.ά. η οποία βεβαίως προοιωνίζει λαμπρή σταδιοδρομία στην Ευρώπη. Αλλά το θέατρο "Απόλλων" δεν γνωρίζει μόνο ημέρες δόξας με τους εξαίρετους καλλιτέχνες που παρελαύνουν από τη σκηνή του, γνωρίζει και μέρες ξεπεσμού και ευτελισμού. Μπαλέττα ημίγυμνα!!! πατούν τα ιερά του σανίδια.

Αυτά τον Οκτώβρη - Νοέμβρη του 1873.

Προς εξιλέωση τους όμως οι υπεύθυνοι του θεάτρου δίνουν την άδεια να παιχθεί ο "ΣΚΕΝΤΕΡΕΜΠΕΗΣ" του Ζαμπέλιου καθώς επίσης μαθητές δίνουν παραστάσεις υπέρ του Βρεφοκομείου και άλλων παρόμοιων σκοπών.

Οι Ιταλοί επιμένουν ότι:

"LA PRIMA PIAZZA MELODRAMATIKA TEATRALE E PATRASO".

Έτσι, οι θίασοι διαδέχονται ο ένας τον άλλο γνωρίζοντας, τις περισσότερες φορές, μεγάλη επιτυχία.

Ειδικοί στην τέχνη της όπερας βρίσκουν ανταπόκριση από έναν λαό που η ζωή του είναι μια διαρκής όπερα (δράμα).

Βέβαια και οι Έλληνες καλλιτέχνες απολαμβάνουν της εύνοιας των Πατρινών θεατρόφιλων αρκεί να πληρούν τις προϋποθέσεις...

Ταβουλάρης, Χέλμη και ο προαναφερθείς Στούτσας. Ο πλειστάκις απορριφθείς από την δημοτική αρχή, καλλιτέχνης εγκαταλείπει τέχνη και ανθρώπους αφού προηγουμένως κατάφερε να εμφανισθεί στο "Απόλλων". Ο Παντελέων Στούτσας πέθανε, 1875, και ετάφη στην Πάτρα δημιουργώντας (;) ενοχές σε πολλούς εκ των... ιεροεξεταστών του.

Τα πράγματα όμως δεν ήταν πάντα ρόδινα για τους καλλιτέχνες που τολμούσαν να εμφανισθούν στο "Απόλλων".

Συχνά πυκνά το "γιουχάρισμα" από το Πατραϊκό κοινό τους ανάγκαζε να φεύγουν άρον - άρον.

Αυτό το δύσκολο κοινό χρειαζόταν κάτι ακόμα για να μπορεί να λειτουργεί! Χρειαζόταν θεσμούς, έτσι όταν συντάχθηκε ο κανονισμός λειτουργίας του θεάτρου προβλέφθηκε και η δυνατότητα "γιούχα". Οι αποδοκιμασίες επιτρέπονταν αλλά μόνον στις τρεις πρώτες παραστάσεις.

Βέβαια μετά απ' αυτό κανένας θίασος δεν δοκίμασε τέταρτη παράσταση.

Αυτή η "κατοχυρωμένη" αποδοκιμασία δεν αποτρέπει τους θιάσους να εμφανίζονται ο ένας μετά τον άλλο. Η τύχη βοηθά τους τολμηρούς...

Παράλληλα το θεατρόφιλο πατραϊκό κοινό, έχει απαιτήσεις πολιτικού χαρακτήρα. Ο βασιλικός θυρεός και η επιγραφή "Ζήτωσαν οι Βασιλείς" είναι πρόκληση γι' αυτούς. Απαιτούν - πράγμα που γίνεται - να φύγουν και τα δύο από το θέατρο.

Μένει μόνο το έμβλημα της πόλης στο θεωρείο του Δημάρχου.

Μ' αυτά και μ' αυτά το "Απόλλων" συνεχίζει την πορεία του μέχρι την Σαρακοστή κάθε έτους οπότε και σταματούν οι παραστάσεις. Και του χρόνου πάλι.

Ήδη το "Απόλλων" έχει βρει κάποιο δρόμο, επόμενο είναι να βάζει η επιτροπή διαχείρισης του και μακροπρόθεσμους πια στόχους.

Διαβλέποντας τις ανάγκες μιας εξελισσόμενης τέχνης, στην Ελλάδα, στέλνει στην Ιταλία τον Πατρινό Σ. Σταματάκη για να σπουδάσει σκηνογραφία. Ενισχύοντας παράλληλα κάθε προσπάθεια, η οποία, μελλοντικά, θα βοηθήσει το Δημοτικό Θέατρο.

Στον συγγραφικό ορίζοντα της Πάτρας ανατέλλει το "άστρο" του νεαρού Π.Ν. Πετρόπουλου, το έργο του "ΕΚΩΝ" προκαλεί τεράστιο ενδιαφέρον, το δε ανέβασμά του στο θέατρο "Απόλλων" "σπάει" το ταμείο, ενώ μέχρι τον Οκτώβριο του 1881 άλλοι θίασοι ανεβάζουν έργα τους.

Τα επόμενα χρόνια χαρακτηρίζονται από μετριότητα και ανυπαρξία. Το θέατρο χωρίς φροντίδα, εγκαταλείπεται στην τύχη του.

Έρμαιο των "ειδικών" της εποχής απογυμνώνεται στην κυριολεξία. Η κατάληξη ήταν να γίνει καταφύγιο των περιθωριακών της εποχής και απάγκιο για τα... γίδια.

Είκοσι μόλις χρόνια μετά την οικοδόμησή του χρειάζεται γενναία επισκευή.

Ο Δήμαρχος Δ. Κοντογούρης αποσπά έγκριση του Δημοτικού Συμβουλίου και οι εργασίες ξεκινούν και τελειώνουν ταχύτατα.

Επιστροφή στις μέρες δόξας, λάμψης και καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Ο θίασος του Ιταλού Μίτσι Λαμπρούνα δίνει την πρώτη παράσταση στο ανακαινισμένο θέατρο αλλά η παράσταση είχε οικτρό τέλος.

Οι... θεσμοθετημένες αποδοκιμασίες συνόδευαν θεατρώνη και θίασο. Ακολουθεί ο θίασος της Ε. Παρασκευοπούλου αλλά και αυτή η παράσταση έχει την ίδια τύχη με την διαφορά ότι, η Παρασκευοπούλου ξαναέρχεται στην Πάτρα την περίοδο 1897-98.

Πέντε χρόνια μετά δηλαδή.

Ενδιάμεσα παρουσιάζονται διάφορα έργα, τα οποία μάλλον δεν παρουσίασαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον χωρίς ωστόσο ν' αποτύχουν.

Β' ΜΕΡΟΣ

Ηθοποιός σημαίνει φως, κατά την γνωστή θεατρική ρήση, φως όμως "ανεπαρκές" για να φωτίσει τη σκοτεινή αίθουσα του θεάτρου.

Με το λυκαυγές του 20ου αιώνα στο θεατρικό φως έρχεται συμπλήρωμα το ηλεκτρικό για να φωτίσει κάθε γωνιά του Δημοτικού Θεάτρου Πάτρας.

Τα νέα τεχνικά μέσα του θεάτρου είναι ένας ακόμα ελκυστικός λόγος για τους καλλιτέχνες. Χωρίς σταματημό οι θίασοι διαδέχονται με ταχύτητα ανέλιξης, αντίθετα πολλοί καταποντίζονται επιβεβαιώνοντας την παλιά γνώμη των Ιταλών για το θέατρο της Πάτρας, μόνο που τώρα πια έχουν να κάνουν με ένα έμπειρο κοινό αυστηρό μεν, πλην δίκαιο.

Ο θίασος Κοτοπούλη είναι ο τελευταίος του είδους που περνά με επιτυχία από το "Απόλλων" πριν τον... μεγάλο ξεπεσμό.

Το θέατρο "Απόλλων" "ενδίδει" στη νέα τέχνη, τον κινηματογράφο. Το νέο είδος έχει μεγάλη "πέραση" με αποτέλεσμα να χαθεί για αρκετό χρόνο η σχέση του θεάτρου με τους θιάσους. Όμως, είτε γιατί το θέατρο, η διάταξή του, δεν προσφερόταν για κινηματογράφο, είτε γιατί οι διαχειριστές του θυμήθηκαν τον αρχικό του προορισμό, οι κινηματογραφικές προβολές σταμάτησαν οριστικά και ποτέ δεν ξαναέγιναν στο "Απόλλων".

Η μικρογραφία της "ΣΚΑΛΑΣ ΤΟΥ ΜΙΛΑΝΟΥ" προσφέρει στα ιερά τέρατα του θεάτρου ευκαιρία παρουσίασης του ελληνικού μελοδράματος.

Οι θίασοι των Λαυράγκα και Μυράτ εμφανίζονται τον Οκτώβριο και Νοέμβριο αντίστοιχα του 1910 ενώ ο θίασος Ελλ. Μέγγουλα έχει προηγηθεί κατά δύο χρόνια 1908).

Παράλληλα το Δημοτικό Θέατρο παραχωρείται για τους χορούς των διαφόρων επαγγελματικών οργανώσεων ή συλλόγων.

Το 1908 πάντως ο καλύτερος ήταν των κουρέων, ενώ το 1911 γίνονται επεμβάσεις στο Δημοτικό Θέατρο "Απόλλων" για την καλύτερη εξυπηρέτηση των χορών.

Παρά ταύτα το "Απόλλων" εξακολουθεί να εξυπηρετεί τον σκοπό για τον οποίο κατασκευάστηκε. Οι ευτυχοκατάληκτες  οπερέτες είναι πια της μόδας καθώς επίσης παίζονται όλο και πιο συχνά ελληνικά δράματα εκτοπίζοντας τους άλλοτε κραταιούς και προνομιούχους Ιταλούς. Οι οπερέτες του Παπαϊωάννου είναι οι αγαπημένες του πατραϊκού κοινού και γι' αυτό παίζονται διαρκώς και με επιτυχία.

Η επιθεώρηση είναι ένα επίσης νέο είδος χυδαίο, όπως αρχικά χαρακτηρίστηκε, το "Απόλλων" δεν κατάφερε να γλυτώσει αυτή την... μόλυνση. Επιθεωρησιακά νούμερα έγραφαν και οι Πατρινοί Μ. Αθανασίου και Τ. Τουρνάς γνωρίζοντας αρκετή επιτυχία.

Το εύλογο ερώτημα που τίθεται είναι ποιοι ηθοποιοί έπαιξαν αυτά τα έργα. Ερασιτέχνες, άπειροι ή και άσχετοι συγκροτούσαν αυτούς τους "θιάσους" με ξεχωριστή  περίπτωση τον Α. Ευαγγελίου, ο οποίος πέθανε το 1977.

Οι καιροί ήταν δύσκολοι για τους... πρίγκιπες πριγκίπισσες του θεάτρου. Οι αμοιβές πενιχρές έως ανύπαρκτες οπότε το "δαιμόνιον της φυλής" επινόησε τον... δίσκο προς ενίσχυση του θιάσου ή μέλους αυτού.

Η περίοδος 1922-1923 βρίσκει στην Πάτρα τον θίασο της Κοτοπούλη, ενώ την προηγούμενη περίοδο παρουσιάζονται οπερέτες του Κοντιώτη και του Φιλιππίδη.

Ήδη όμως η μικρασιατική καταστροφή έχει συντελεστεί με άμεσες επιπτώσεις σ' όλη την ελληνική γη. Η χώρα θα κάνει χρόνια να συνέλθει και βέβαια μαζί της όλοι οι χώροι όπου οι πολίτες αυτής της χώρας διασκέδαζαν.

Μετά το 1927 ξαναρχίζει ουσιαστικά το "Απόλλων" να "ζει" με θεατρικές παραστάσεις και χορούς.

Από ένα θέατρο όπως αυτό της Πάτρας με τόσο μεγάλη ιστορία, με χίλιες όσες ιστορίες, ήταν αδύνατο να λείπει το μυστήριο.

Ο μύθος λέει ότι, βρέθηκε νεκροκεφαλή, η οποία ανήκει σε Ιταλό τενόρο, τον δολοφόνησε σύντροφος του ίδιου θιάσου γιατί ήταν καλύτερός του. Ο αδικοχαμένος εμφανιζόταν στους φύλακες ή σε άλλα άτομα του θεάτρου και φώναζε. Ακόμα ο μύθος λέει ότι ο υπόλοιπος θίασος γνώριζε το έγκλημα αλλά το αποσιώπησε για να μη σταματήσουν οι παραστάσεις. Πάντως το... στοιχειό του θεάτρου "Απόλλων" δεν είχε κακές... προθέσεις, ήταν μόνο ενοχλητικό και φόβιζε όσων τύχαινε να το συναντήσουν. Το μόνο που "ήθελε" ήταν να αποδοθεί δικαιοσύνη, πράγμα που μάλλον δεν έγινε, εκτός κι αν απεδόθη θεία δίκη.

Το Δημοτικό Θέατρο Πάτρας "Απόλλων" παρά τις κακουχίες και τους ξεπεσμούς παρέμεινε όρθιο και μοναδικό με χιλιάδες μυστικά κρυμμένα σε κάθε γωνιά του.

Με ανείπωτες εικόνες εγκλωβισμένες σε κάθε σημείο του, βουβός μάρτυρας πόθων και πόνων ανθρώπων, του σανιδιού ή της πόλης.

Μέσα σ' αυτά που προηγουμένως διατυπώθηκαν δεν παρουσιάστηκαν οι σχέσεις, οι ανθρώπινες, που αναπτύχθηκαν ή διαλύθηκαν. Αυτές θα μπορούσαν κάλλιστα ν' αποτελέσουν ένα ξεχωριστό κομμάτι στην όλη ιστορία του Δημοτικού Θεάτρου της Πάτρας.

Εξάλλου, έρωτες και μίση είναι συστατικά στοιχεία ενός τέτοιου χώρου. Με αφορμή τα προαναφερθέντα, μπορεί ο καθένας να πλέξει την ιστορία πάθους που θέλει, με την βεβαιότητα ότι δεν απέχει καθόλου από όσα έγιναν.

Παρά τους όποιους πρόσκαιρους ξεπεσμούς του, είναι έτοιμο να υπηρετήσει αυτό "δι' ο ετάχθη". Η μεταχείρισή του από την εκάστοτε Δημοτική Αρχή είναι σταθερά καλή, αφού όλοι πια έχουν αντιληφθεί τόσο την αρχιτεκτονική, όσο και την ιστορική του αξία. Είναι ο χώρος όπου - κυρίως - αναπτύχθηκε και αναπτύσσεται πολιτιστική και κοινωνική δραστηριότητα. Η πρώτη περίοδος του "Απόλλων" συμπληρώθηκε μ' ένα πλούσιο και περιπετειώδη απολογισμό μετά την δεκαετία του 1930.

Τα υπόλοιπα χρόνια ζωής του "Απόλλων"... αναζητούνται αφού δεν υπάρχουν επαρκή και συγκεντρωμένα στοιχεία. Παρά ταύτα όμως, θ' ανασύρουμε μνήμες και κάθε τι άλλο, προκειμένου να ανασυνθέσουμε αυτή την ιστορία.