Αναμνήσεις μιας διαδρομής από τον κινηματογραφιστή Μάνο Ζαχαρία

Σκηνή από εξωτερικό γύρισμα ταινίας στην ΕΣΣΔ. (Μ. Ζαχαρίας, ο ταξιδιώτης της μνήμης, επιμέλεια Γ. Μπράμος, Αθήνα 2008)

Του καλλιτέχνη που δούλεψε στο δεύτερο αντάρτικο για τα «Επίκαιρα» του Δ.Σ.Ελλάδας

Παρακάτω δημοσιεύεται ευρεία περίληψη συνέντευξης του Μάνου Ζαχαρία, τρίτου Γραμματέα της ΕΠΟΝ Σπουδαστών κατά τα Δεκεμβριανά, όπου μας διαφωτίζει για συμβάντα ελάχιστα γνωστά, όπως για παράδειγμα το πως προέκυψε η ονομασία "Λόχος Βύρωνα" για τον λόχο των σπουδαστών με την αξιόλογη συμβολή του στις 33 ημέρες της αντίστασης κατά των Άγγλων μιλιταριστών το Δεκέμβρη του 1944. Ακόμη μιλά για την απόφασή του να ανταποκριθεί στο κάλεσμα του ΔΣΕ για συμμετοχή στις τάξεις του. Και από τη Γαλλία που είχε φοιτήσει με υποτροφία, μετά τις σπουδές του αντί να πάει για πρακτική στη Φαμπιόλα της Ιταλίας βρέθηκε στο βουνό. Εκεί έφτιαξε σπουδαίες ταινίες από τη ζωή των μαχητών του ΔΣΕ και την περίφημη ταινία για τα παιδιά των μαχητών που φυγαδεύτηκαν στις ανατολικές χώρες, προκειμένου να γλιτώσουν την εκδίκηση των βασιλικών, πράξη την οποία το βασιλικό καθεστώς των Αθηνών ονόμασε παιδομάζωμα. Η ταινία ήταν απάντηση σε αυτή για το ίδρυμα της βασίλισσας Φρειδερίκης στη Λέρο όπου οι κυβερνητικοί εξόρισαν  τα παιδιά των ανταρτών που συλλάμβαναν όταν έμεναν πίσω στα χωριά, απροστάτευτα και χωρίς γονείς. 

 

 ------οοο------

ΜΑΝΟΣ ΖΑΧΑΡΙΑΣ: Προς το τέλος της Κατοχής ήμουν τρίτος γραμματέας της ΕΠΟΝ σπουδαστών. Πρώτος ήταν ο Κώστας Φιλίνης και δεύτερος ο Λεωνίδας Κύρκος. Υπήρχαμε σε όλη την Κατοχή και πήραμε μέρος στα Δεκεμβριανά με τον Λόχο Μπάιρον. Η ιστορία του Λόχου είναι η εξής: Μετά τη μεγάλη διαδήλωση στις 4 Δεκεμβρίου, βγάλαμε ντουντούκες και καλέσαμε όλους τους σπουδαστές στο Δημοτικό Σχολείο της Κυψέλης, στη Φωκίωνος Νέγρη, για οργανώσουμε τον Λόχο των σπουδαστών. Πολύς κόσμος, ήταν και ο Αξελός εκεί. Επειδή όμως το είχε μάθει το σύμπαν ότι θα μαζευτούμε εκεί, εκείνη την ώρα μας βομβάρδισαν από το Λυκαβηττό. Εκεί σκοτώθηκε η Κοσκινά και ο Γιάννης Γκούμας, τραυματίστηκε η Ζωρζ Σαρρή και πολύς κόσμος ακόμα. Έγινε μακελειό κυριολεκτικά. Εγώ ήμουν επικεφαλής. Μετά τον βομβαρδισμό και τον θάνατο και προσωπικών μου φίλων, αποφασίστηκε να αναλάβει τον Λόχο ο Γρηγόρης Φαράκος κι εγώ ανέλαβα τη διαφώτιση της αχτίδας. Μετά από 3-4 μέρες τραυματίζεται ο Φαράκος στη Θεμιστοκλέους κι επιστρέφω εγώ στον Λόχο. Και μετά από δυο μέρες γίνεται η συνεδρίαση, στα Εξάρχεια, σ’ ένα σπίτι στο δεύτερο όροφο, και εκεί πέρα ο Λόχος σπουδαστών για πρώτη φορά ονομάζεται «Λόχος Βύρωνα». Τον κράτησα ως την υποχώρηση κάπου στην Λαμία. […]. Επιστρέφω για πολύ λίγο στην Αθήνα και ετοιμάζομαι πια για το Παρίσι. Η φοβερή αναχώρηση με το Ματαρόα που το περιμέναμε από τον Αύγουστο και ήρθε τον Δεκέμβριο! […]

Πώς προκύπτει ο κινηματογράφος; Ποια ήταν τα ερεθίσματα;

Μ.Ζ.: Καταρχάς είχα ήδη τις σπουδές στο θέατρο. Παρά το γεγονός, όμως, ότι σπούδαζα ηθοποιία, ήθελα να σκηνοθετήσω. Με τράβαγε πολύ περισσότερο ο κινηματογράφος για τον απλό λόγο ότι θεωρούσα πως στο θέατρο --χωρίς να υποτιμά κανείς τη θεατρική σκηνοθεσία-- η σκηνοθεσία γίνεται με περιορισμένα μέσα. Δηλαδή υπάρχει το πλατό και η σκηνή με τους ηθοποιούς. Ο κινηματογράφος έχει μια μεγαλύτερη «άπλα». Έχει το προτέρημα της χρησιμοποίησης του χρόνο με έναν ιδιόμορφο τρόπο, μπρος-πίσω, κάνεις παράλληλες δράσεις, και κυρίως κινείσαι στον χώρο ελεύθερα. Το είχα βάλει στόχο και όταν πήρα την υποτροφία από το Γαλλικό Ινστιτούτο πήγα με σκοπό να μπω στην IDEC. […]. Φοίτησα εκεί, τελείωσα τη σχολή και επρόκειτο να κάνω την πρακτική μου, να πάω στην Ιταλία, στην Φαμπιόλα. Αλλά αντί να πάω στην Φαμπιόλα πήγα στο βουνό. Είχε αρχίσει πια ο Εμφύλιος, ήταν αρχές του ’48, είχε φουντώσει, είχε γίνει έκκληση όποιος μπορεί να κατέβει κάτω. Και ξεκίνησα. Πήρα δυο μηχανές στον ώμο, φιλμ, και μέσω του οργανωτικού μηχανισμού κατέβηκα με τρένο: Γαλλία-Τσεχοσλοβακία-Ουγγαρία. Έμεινα στη Γιουγκοσλαβία, στο Μπούλκες, ώσπου να ετοιμαστώ. Eκεί κατέβηκα με φορτηγό ως τα σύνορα. Τα σύνορα τα πέρασα στην Αλεβίτσα.

Και ερχόσαστε ακριβώς με προοπτική να κινηματογραφήσετε; Τι είχατε κατά νου;

Μ.Ζ.: Κινηματογράφο. Ένα είδος επικαίρων. Τα γεγονότα στον Εμφύλιο. Εκεί συναντηθήκαμε με τον Γιώργο Σεβαστίκογλου, ο οποίος είχε έρθει από άλλο δρόμο, και με τον Απόστολο Μουσούρη, ο οποίος είχε ανέβει από την Αθήνα προς τα πάνω. Τη μία από τις δύο μηχανές την έχω ακόμα σπίτι μου και περιμένω να γίνει το μουσείο Εθνικής Αντίστασης.

Τον Σεβαστίκογλου τον γνωρίζατε από πριν;

ΜΖ: Βέβαια. Με τον Σεβαστίκογλου γνωριστήκαμε στην Κατοχή, όπου κάναμε παράνομες συνεδριάσεις στο Γαλλικό Ινστιτούτο επί Μερλιέ και Μιλλιέξ. Κάναμε γαλλικά και μας δίδασκε τη μέθοδο Στανισλάφσκι, επειδή ήμασταν στη σχολή θεάτρου. Είχαμε συνδεθεί, περάσαμε όλο τον Εμφύλιο μαζί και μετά γυρίσαμε στη Μόσχα μαζί ταινίες.

Φτιάχνουμε λοιπόν κινηματογραφικό συνεργείο και αρχίζουμε να τριγυρίζουμε, όπου γινόταν κάτι, σήμερα θα γίνει αυτό, αύριο τούτο, συγκέντρωση των αγροτών, απόφαση δικαστηρίου, επίθεση εκεί. Πηγαίναμε, τρέχαμε. Ήμασταν ακόμα οι τρεις μας όταν ήρθε η εντολή να κάνουμε μια ταινία για τα παιδιά. Δηλαδή να κάνουμε μια προπαγανδιστική ταινία, ουσιαστικά αντιπροπαγάνδα στην προπαγάνδα της Φρειδερίκης και της κυβέρνησης, που έλεγε ότι μαζεύαμε τα παιδιά να τα κάνουμε γενίτσαρους. […]

Η συνέντευξη του Μάνου Ζαχαρία  δόθηκε στο περι-

οδικό  «Αρχειοτάξιο»  των Α.Σ.Κ.Ι.  που  κυκλοφορεί