Οφειλόμενη τιμή στους τελευταίους εκτελεσμένους από τους Ναζί στο αλσύλλιο Χαϊδαρίου στις 8-9-1944

Η οικία της αγωνίστριας Λέλας Καραγιάννη, στην Αθήνα. Εδώ ήταν και το αρχηγείο της οργάνωσης «Μπουμπουλίνα», που είχε διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο κατά τη διάρκεια της Κατοχής.

Αναφορά στους Πατρινούς μη ΕΑΜίτες, που ο ναζισμός τους εκτέλεσε στο Δαφνί, λίγες ημέρες πριν αποχώρησή τους από την Αθήνα - Η ηρωική πράξη της Λέλας Καραγιάννη και του 19χρονου Γιαννάκη Χούπη που άρπαξε το πολυβόλο, από τους Γερμανούς την ώρα της εκτέλεσής του!

Το τελευταίο μεγάλο έγκλημα των ναζί στην Ελλάδα διαπράχθηκε στο δάσος Δαφνί της Αττικής, στις 8 Σεπτεμβρίου 1944. Πρόκειται για την εκτέλεση 56 Ελλήνων, μιας Ουγγαρέζας, ονόματι Άννα Μπαν, μιας Αγγλίδας συλληφθείσας τον Απρίλη του 1944 στην Πάτρα Μάρτζορυ Δημοπούλου, που είχε παντρευτεί με τον Τάκη Δημόπουλο από τον Πύργο και ενός αξιωματικού του ιταλικού στρατού Βιτόριο ντε Κάρλο. Ήσαν άτομα μη ΕΑΜίτες, που ανήκαν σε μυστικές οργανώσεις πληροφοριών και πρόκλησης δολιοφθορών του συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής, όπως «Αλίκη», «Όμηρος», «Μίδας 614», «ΕΔΕΣ», «Μυστικός Πόλεμος», «Εθνική Οργάνωση Πληροφοριών-Δολιοφθορών» και «Υβόνη-Απόλλων». 

Σε αυτήν την ομάδα των πενήντα εννέα εκτελεσμένων συμπεριλαμβάνονται πολίτες από την Πάτρα, την ευρύτερη περιοχή, από τα καλαβρυτοχώρια, των γύρω νομών και ένας Κρητικός από το χωριό Βαφέ Χανίων, ο Στέλιος Μπουντουράκης, τον οποίο με την ευρεία έννοια πρέπει τον κατατάξουμε στην οργάνωση των Πατρινών αφού ήταν αυτός, που το ανθοπωλείο του στην Ομόνοια των Αθηνών, το είχε ορίσει ως τόπο συνάντησης για τους συνδέσμους-μέλη της πατραϊκής οργάνωσης «Υβόνη-Απόλλων», η οποία είχε δικτύωση στην Αθήνα και είχε ιδρυθεί τον Ιούνιο του 1943, από τον Γιάννη Πετέλκη με την βοήθεια του Άκη Δελμούζου. Η οργάνωση αυτή λειτουργούσε αυτόνομα - όπως οι οργανώσεις «ΕΔΕΣ Πάτρας», «Μυστικός Πόλεμος», «Δίκτυο Πληροφόρησης του Σ.Μ.Α.» – και υπαγόταν στην «Αντβάνς Φορς 133» του Σ.Μ.Α. στο Κάιρο.  

Σχετικά με τις συλλήψεις του δεύτερου κύματος, απ’ ότι φαίνεται η πληροφορία αποσπάστηκε από τα Ες Ες, όταν συνέλαβαν στις 10-7-1944, στην Αθήνα, το μέλος Γιώργο Καζακόπουλο, της οργάνωσης «Υβόνη-Απόλλων» διότι  στις 17 Μαΐου 1944 βρήκαν στα αρχεία του σημείωμα του στρατηγού Βασ. Ντερτιλή, οργανωτή των ευζωνικών Ταγμάτων, με το οποίο ο στρατηγός πρότεινε την χρησιμοποίηση των Ταγμάτων εναντίον των Γερμανών. Αποτέλεσμα ήταν η σύλληψη του Ντερτιλή. Ήταν η εποχή που η ναζιστική Γερμανία κατέρρεε από τις απανωτές ήττες και το αντάρτικο είχε φουντώσει στην Ελλάδα. Οι δε Βρετανοί που αρχικά συνεργάζονταν με τα ευζωνικά Τάγματα, μη θέλοντας σε αυτή τη χρονική στιγμή να «φορτωθούν» τις βρωμοδουλειές των Ταγμάτων, που ως γνωστόν, τα είχαν συγκροτήσει οι ναζί με διαταγή του Βάλτερ Σιμάνα, έπαιρναν  αποστάσεις από τους γερμανόδουλους ηγέτες των, την στιγμή που ήταν βεβαία η κατάρρευση της Γερμανίας. Έτσι εξηγείται ότι ο στρατηγός Ντερτιλής, που είχε εισηγηθεί την συγκρότηση των ευζωνικών Ταγμάτων, πλεύριζε πια τους Βρετανούς. 

Σε μεταγενέστερη έκθεσή του ο Γ. Καζακόπουλος αναφέρει ως υπεύθυνο για την σύλληψή του τον διερμηνέα Ανδρ. Διαμαντόπουλο, που έχει ήδη συλληφθεί από τις 5 ή 6 Απριλίου 1944, προσωπικό φίλο του ομαδάρχη της οργάνωσης «Πάρις» Αλέξ. Ιωαννίδη, που συνελήφθη από τα όργανα της Ειδικής Ασφάλειας Αθηνών, στις 26 Μαρτίου 1944.

Οι Γερμανοί, αφού ο Καζακόπουλος άνοιξε το στόμα του, αρχίζουν τις συλλήψεις. Πιάνουν τους Γιώργο Ριζόπουλο και Ανδρέα Διαμαντόπουλο και πληροφορημένοι κάνουν έφοδο στις 11 Ιουλίου 1944 στο σπίτι της αγωνίστριας Λέλας Καραγιάννη, επί της οδού Φυλής. Η Καραγιάννη ήταν επικεφαλής της οργάνωσης «Μπουμπουλίνα» και μάνα οικογενείας με επτά παιδιά, εκ των οποίων ο ένας από τους τρεις γιους της, ο Γιώργος, συνελήφθη τον Ιούνιο του 1941 από τους Γερμανούς. Κατηγορήθηκε για περίθαλψη ενός στρατιωτικού Αυστραλού τραυματία, ο οποίος πάνω στο μεθύσι του σε μπαρ άνοιξε το στόμα του επιπόλαια σε Γερμανό πράκτορα. Κατά την διάρκεια ανακρίσεώς του ο Γιώργος Καραγιάννης δραπέτευσε και βγήκε, κυνηγημένος από τους κατακτητές, στο βουνό Ελικώνας της Βοιωτίας, όπου εκτελούσε χρέη διερμηνέα της βρετανικής αποστολής, υπό τον πράκτορα Ντον Στοτ.

Τα Ες Ες πιάνουν στις 11 Ιουλίου τέσσερα από τα επτά παιδιά της Καραγιάννη, που βρίσκονται στο σπίτι. Στην συνέχεια, συλλαμβάνουν στην Γλυφάδα και το τρίτο αγόρι την, τον Νέλσονα, αλλά και την ίδια που νοσηλευόταν στο νοσοκομείο.

Η Καραγιάννη είχε συλληφθεί άλλη μια φορά από τους Ιταλούς για περίθαλψη ενός Βρετανού υπολοχαγού, ονόματι Στιούαρτ, του βρετανικού εκστρατευτικού σώματος  εξ αιτίας του οποίου κρατήθηκε στην φυλακή επί εξάμηνο η ίδια και επί δίμηνο ο φαρμακοποιός σύζυγός της Νίκος, καθώς ο Βρετανός μη λαμβάνοντας μέτρα προφύλαξης συνελήφθη το μεσημέρι της 13 Οκτωβρίου 1941 και στην ανάκριση από τα βασανιστήρια έσπασε. Το ίδιο βράδυ συνέλαβαν οι Ιταλοί το αντρόγυνο Καραγιάννη. Όμως οι Ιταλοί που έβλεπαν να υποτιμούνται από τους Γερμανούς, σκοπίμως δεν έδωσαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για να μην εξυπηρετήσουν τα γερμανικά σχέδια και μετά δίμηνο φυλάκισης του Νίκου Καραγιάννη και εξάμηνο της συζύγου του τους αποφυλακίζουν.

Οι ναζί φέρνουν σε αντιπαράσταση την Λέλα Καραγιάννη με τον Γιώργο Ριζόπουλο που γνώριζε όλες τις επαφές της με τον Ντερτιλή, ο οποίος Ριζόπουλος, μετά από βασανιστήρια λύγισε και είχε μιλήσει κι αυτός. Η ίδια είδε να βασανίζουν τα παιδιά της μπροστά στα μάτια της. Την βασάνισαν φρικτά , την κρέμασαν από το ταβάνι, την άφησαν τρεις μέρες διψασμένη και όμως δεν άνοιξε το στόμα της. Ο δε ανακριτής της, ο Γερμανός  Μπάικε, πεισμένος πια ότι δεν θα μιλήσει έκλεισε τον φάκελό της με ένδειξη «Λέλα Καραγιάννη, να εκτελεσθεί».

Πάντως σε ένορκη κατάθεση μάρτυρος, στις 9 Οκτωβρίου 1945, ο Γιάννης Πελτέκης που γλίτωσε  την σύλληψή του, μαρτυρεί ότι «η ευθύνη της συλλήψεως βαρύνει αποκλειστικώς τον Δ/ντή της Ειδικής Ασφάλειας, τότε στρατηγό Λάμπου και τα όργανά του» και διευκρινίζει: «Την νύχτα της συλλήψεως Ιωαννίδη» και άλλων μελών του δικτύου «συνεσκέφθη περί της τύχης των μετά του Λάμπου και ο στρατηγός Ντερτιλής, επί δίωρον και απεφασίσθη η παράδοσίς των εις τους Γερμανούς…». Χαρακτηρίζει δε την Ειδική Ασφάλεια «περισσότερον επικίνδυνον και από τα SS», διότι «εχρησιμοποίει Έλληνας πράκτορας» και «ετήρει σαφώς αντισυμμαχικήν πολιτικήν». (Κ. Σβολόπουλος, Χαϊδάρι 8 Σεπτεμβρίου 1944, σελ. 58).

Οι συλλήψεις που ακολουθούν συμπληρώνουν τον κατάλογο των πενήντα εννέα, ο οποίος έχει ανοίξει από τις 26 Μαρτίου 44 με την σύλληψη από την Ειδική Ασφάλεια Αθηνών, του αρχηγού της οργάνωσης «Πάρις» δικηγόρου Αλέκου Ιωαννίδη μέσα στο σπίτι του και του λιμενεργάτη Πειραιώς Κώστα Τριανταφυλλίδη που είναι μαζί του. Έξω από το σπίτι του Ιωαννίδη, την ίδια ημέρα, συμπτωματικά πιάνεται ο Πειραιώτης δικηγόρος Μανώλης Κουτσογεωργίου, επικεφαλής του ναυτικού δικτύου ομάδα «Πάρις» της οργάνωσης «Απόλλων» που αρχηγός της είναι ο Γιάννης Πελτέκης.

Ο Αλέκος Ιωαννίδης μπήκε στην οργάνωση «Απόλλων» νωρίτερα και από τον Ιανουάριο του 1944 είχε συγκροτήσει δυο ομάδες με στόχο την κατασκοπεία στο λιμάνι των γερμανικών πλοίων, που την ανέθεσε στον Κουτσογεωργίου και στα αεροδρόμια Χασάνι κ.λ.π. της γερμανική αεροπορίας, της Λουφτφάβε, που τα ανέλαβαν οι Στ. Τσιώκος και Γ. Μπίλλης.

Την επομένη ημέρα πιάνονται οι πλοηγοί Μανώλης Μπαρλαμάς, Γιάννης Θειακάκης, οι αδελφοί Ιω. και Νικ. Σκουλά, Ανδρ. Καλύβας, Γεώργ. Καζακόπουλος (επικεφαλής της ομάδας «Σταθόπουλος») και δύο βοηθοί του, Βασ. Τσουκαλάς, Παναγ. Αγιωργίτης. Στις 28 Μαρτίου 44 οι πλοηγοί Πέτρος Δρακόπουλος, Άγης Λεοντοκιανάκος. Στις 29 Μαρτίου συλλαμβάνεται ο Αριστομ. Σπηλιωτόπουλος. Στην συνέχεια πιάνονται ο Σταύρος Τσιώκος και ο Γιώργος Μπίλλης του αεροπορικού δικτύου της ομάδας «Πάρις».

Η Ειδική Ασφάλεια που τους συνέλαβε, τους παρέδωσε στην SD και με υπαιτιότητα του Μανώλη Κουτσογεωργίου, επικεφαλής του ναυτικού δικτύου της ομάδας «Πάρις», το δίκτυο εξαρθρώνεται, καθώς δεν άντεξε τα βασανιστήρια στα οποία υπεβλήθη. Μάλιστα σε λίστα του ΕΔΕΣ, που περιλαμβάνει το όνομά του υπογραμμισμένο, σημειώνεται η ένδειξη «τους πρόδωσε όλους». Στις 22 Απριλίου συλλαμβάνονται οι Ανδρ. Κορδίας (Βύρων), Μάρτζορυ Δημοπούλου, Ιω. Κανάρογλου και ο πρώτος κύκλος συλλήψεων κλείνει.

ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ ΑΠΟ ΠΑΤΡΑ ΚΑΙ ΓΥΡΩ ΠΕΡΙΟΧΕΣ

Στους συλληφθέντες το 1944, από την Αχαΐα και τους γύρω νομούς και εκτελεσθέντες «59» της 8 Σεπτεμβρίου, συγκαταλέγονται ακόμη οι παρακάτω εικοσιένα:

Μίντζας Γιώργος του Κωνστ., φοιτητής, από το Άνω Σούλι Πατρών, ετών 18, που συνελήφθη στο Α. Σούλι, τον Μάρτιο.

Φλούδας Παναγ. του Ιω., υπάλληλος ΑΤΕ, από την Νάσια Καλαβρύτων, ετών 31. Συνελήφθη στην Πάτρα, στις 9 Φεβρουαρίου.

Αγγελόπουλος Παν. του Γεωργ., (…), από τα Καλάβρυτα, ετών 20. Συνελήφθη στην Πάτρα στις 9 Φεβρουαρίου.

Σκαρπέτας Ανδρ. του Δημ., τσαγκάρης, από την Πάτρα, ετών 22. Συνελήφθη στην Πάτρα, στις 9 Φεβρουαρίου.

Χατζοπούλου Μαρία (Μανταλένα) του (…), ηθοποιός, από το Παρίσι, ετών (…). Συνελήφθη στην Πάτρα, στις 23 Φεβρουαρίου.

Καβαφάκης Λέανδρος του Ανδρ., ηθοποιός, από την Αθήνα, ετών 36. Συνελήφθη στην Πάτρα στις 23 Φεβρουαρίου.

Νικολοπούλου Βάσω του (…), μαία, από την Πάτρα, ετών 32. Συνελήφθη στην Πάτρα, στις 3 Απριλίου.

 Κόντης Παναγ. του Αθαν., έμπορος, από την Κέρτεζη Καλαβρύτων, ετών 41. Συνελήφθη στην Αθήνα, αρχές Απριλίου.

Σπανός Χρύσανθος του Αλεξ., έμπορος, από την Κέρτεζη Καλαβρύτων, ετών 31. Συνελήφθη μέσα Απρίλη στην Αθήνα.

Δημοπούλου Μάρτζορυ συζ. Παναγ., καθηγήτρια αγγλικών, από το Κάρντιφ Ουαλίας, ετών 30, προσωρινή κάτοικος Πατρών. Συνελήφθη στην Αθήνα στις 22 Απριλίου.

Μεντζελοπούλου Μαρία του Γεωργ., φαρμακοϋπάλληλος, από την Πάτρα,  ετών 25. Συνελήφθη στην Αθήνα, στις 23 Μαΐου.

Νικολετοπούλου Ακριβή του Νικ., οικιακά, από την Πάτρα, ετών 33. Συνελήφθη στην Αθήνα, στις 23 Μαΐου.

Πρεβεδούρος Κωνστ. του Διον., δικηγόρος, από τον Πύργο Ηλείας, ετών 54. Συνελήφθη στην Πάτρα, στις 4 Ιουνίου.   

Ευσταθίου Γιώργος του Αλεξάνδρου, κάτοικος Πάτρας, υπολοχαγός Ε.Σ. υπηρετών στο ευζωνικό Σύνταγμα Κουρκουλάκου,  από την Πουλίτσα Κορινθίας, ετών 35. Συνελήφθη στην Πάτρα, στις 7 Ιουνίου

Παμπούκης Θεμ. του Γεωργ., πλωτάρχης Β.Ν., Φρούραρχος Λιμένος και Σιδηροδρομικού Σταθμού Πατρών, από την Ακράτα, ετών 44. Συνελήφθη στην Πάτρα, στις 7 Ιουνίου.

Σπαθής Νικ. του Γεωργ., ηλεκτρολόγος ΣΕΚ στο Ρέντη, από τον Πύργο Ηλείας, ετών 25. Συνελήφθη τον Ιούνιο στην Αθήνα.

Βλασόπουλος Άγγ. του Σπυρογιάννη, γεωργός, από τον Άγ. Πέτρο Λευκάδας, ετών 26. Υπήρξε σύνδεσμος του αντάρτικου ΕΔΕΣ με την βρετανική Αποστολή μεταξύ ορεινής Ρούμελης και αστικών κέντρων Κορινθιακού και κυρίως Πάτρας. Συνελήφθη σε γλέντι στην Αμφιλοχία, τα  μέσα Ιουνίου, ενώ είχε διαφύγει από την Πάτρα.

Διαμαντόπουλος Ανδρ. του Γεωργ., διερμηνέας ιδιωτ. υπάλληλος, από την Πάτρα, ετών 26. Συνελήφθη στην Αθήνα στις (…).

Σούλος Δημ. του Γεωργίου, απόστρατος λοχαγός Ε.Σ., από την Πάτρα, ετών 52. Συνελήφθη ενώ επιχειρούσε να διαπλεύσει το Αιγαίο στις (…).

Φραγκέα Σίνα (Αναστασία) του Ανδρ., οικιακά, διερμηνέας ιταλικής και γερμανικής γλώσσας, από την Καλαμάτα, ετών 22. Συνελήφθη στην Πάτρα ενώ ερχόταν σιδηροδρομικώς από την Καλαμάτα. Κατηγόρηθηκε διότι στην Καλαμάτα ήταν συνεργάτις των Ιταλών.

Μπουντουράκης Στυλ. του Γεωργ., ανθοπώλης, από το Βαφέ Αποκορώνου, ετών 31, που συνελήφθη στην Αθήνα, στις (…).

Η σύλληψη των καταγόμενων από την Πάτρα ή δραστηριοποιουμένων σε αυτή, μελών ήταν μοιραία. Προκάλεσε δε αίσθηση καθώς  προήρχοντο από την αστική τάξη, την αγροτική περιφέρεια και τον χώρο της Τέχνης και των Γραμμάτων. Η διαφορετικότητα ανάμεσα στους αγωνιστές  ήταν εμφανής στην κοινωνική προέλευση, την επαγγελματική τους απασχόληση και στην γραμματική μόρφωσή τους. Ωστόσο συμφωνούσαν και είχαν κοινό στόχο την δολιοφθορά και τα σαμποτάζ σε βάρος των αρχών Κατοχής. Είχαν σχέση με τον ΕΔΕΣ ή την βρετανική Αποστολή ή ακόμη και με τους δύο φορείς.

Η 32χρονη Πατρινή, μαία στο επάγγελμα,  Βάσω Νικολοπούλου, ανήκε κυρίως στην «Εθνική Οργάνωση Πληροφοριών-Δολιοφθορών» του Τάκη Φλούδα, ενός συνεπή πατριώτη, από την Νάσια Καλαβρύτων, που συνελήφθη στην Πάτρα και εκτελέστηκε στο Δαφνί. Δευτερευόντως, σύμφωνα με λίστα του ΕΔΕΣ Αθήνας, η Νικολοπούλου ανήκε και στον ΕΔΕΣ Πάτρας. Είναι η μοναδική από τα τρία γυναικεία μέλη της Πάτρας, που παρέμεινε στην πόλη δραστηριοποιούμενη μέχρι την σύλληψή της.

Η 30χρονη Αγγλίδα, από το Κάρντιφ, Μάρτζορυ Λόες-Δημοπούλου, είχε παντρευτεί τον Παναγιώτη (Τάκη) Δημόπουλο, από τον Πύργο Ηλείας. Γνωρίστηκαν στην Πάτρα, όπου διέμειναν για λίγο καιρό και η Μάρτζορυ εργάσθηκε ως δασκάλα αγγλικής γλώσσας. Απόκτησαν την κόρη τους Φλόση Δημοπούλου. Αυτό το μικρό κοριτσάκι είχε η Μάρτζορυ όταν την συνέλαβε η SD, στην Αθήνα που διέμενε με τον σύζυγό της. Ο Τάκης Δημόπουλος ήταν κάτοικος Αθηνών. Η μητέρα της Μάρτζορυ ονομαζόταν Φλόση Φερεντίνου-Λόες. Έφυγε για το Κάρντιφ παίρνοντας μαζί της την μικρή Φλόση Δημοπούλου-Λόες. (Οι πληροφορίες περί την αγωνίστρια, προέρχονται από τον ανιψιό της Μάρτζορυ, που σήμερα ζει και εργάζεται στην Αθήνα, τον Γιώργο Δημόπουλο). Μετέχοντας η Μάρτζορυ Λόες-Δημοπούλου στις οργανώσεις «Υβόνη-Απόλλων»  και «Ανάσταση Γένους» στρατολογούσε μέλη και με τις γνώσεις αγγλικής γλώσσας που διέθετε, συγκέντρωνε πληροφορίες μέσω γνωστών της, από τις γερμανικές υπηρεσίες. Ήταν στην Πάτρα συνδεδεμένη με την ομάδα του υπολοχαγού σαμποτέρ της διασυμμαχικής Αποστολής «Βαγγέλη» Βανδουλάκη και με τον Τάκη Φλούδα, της «Εθνικής Οργάνωσης Πληροφοριών-Δολιοφθορών» του ΣΜΑ.

Η 33χρονη Ακριβή Νικολετοπούλου, προερχόταν από μεγαλοαστική οικογένεια, διέμενε στην συνοικία Παντοκράτορος Πάτρας, μιλούσε τουλάχιστον τρεις ξένες γλώσσες και  ήταν σύνδεσμος του ΕΔΕΣ με τις συμμαχικές υπηρεσίες. Παράλληλα υπήρξε βασικός συνεργάτης του Έλληνα υπολοχαγού Βαγγ. Βανδουλάκη, που είχε πέσει με αλεξίπτωτο στο βουνό Πάρνωνας της Αρκαδίας στις 24 Μαΐου 1943 και από εκεί ήρθε στην Β. Πελοπόννησο. Στο σπίτι της η Νικολετοπούλου διατηρούσε πολύγραφο, με τον οποίο ομάδα Πατρινών, μελών της οργάνωσης, τύπωνε προκηρύξεις στην γερμανική γλώσσα και η ίδια μαζί με την αδελφή της Αθανασία τις σκόρπιζε στους γερμανικούς καταυλισμούς της Πάτρας, για να προκαλεί πτώση του ηθικού των ναζί. Συμμετείχε στην σύνταξη της αντιστασιακής εφημερίδας «Εθνικός Αγών». Πιάστηκε στην Αθήνα, στις 23 Μαΐου 44, από τον Ελληνογερμανό πράκτορα Άγγελο Σμιτ, καθώς παρέμενε εκεί μέχρι τον ερχομό του Μανώλη Κάμπακη (Περικλή), αντικαταστάτη του Βανδουλάκη, προκειμένου να τον ενημερώσει και μετά να φύγει για την Μ. Ανατολή.

Η Μαρία Χατζοπούλου ήταν χορεύτρια του περιφερόμενου αθηναϊκού θιάσου Ξύδη, που κείνη την εποχή έδινε παραστάσεις στο Δημοτικό Θέατρο Απόλλων της Πάτρας, κατάγονταν από το Παρίσι και ήταν διάσημη με το ξακουστό υποκορεστικό Μανταλένα. Ανήκε στην ομάδα του «Βαγγέλη» Βανδουλάκη. Παγίδευε σε ερωτικό κρεβάτι ξενοδοχείου της Πάτρας, τον Γερμανό γραμματέα του διοικητή της πόλης, του συνταγματάρχη Βόλφιγκερ, σε συνεργασία με τον Λέανδρο Καβαφάκη.

  Ο τενόρος της Λυρικής Σκηνής Λέανδρος Καβαφάκης, ανήκε στον «Μυστικό Πόλεμο» και ήταν γιος του δολοφονημένου το 1920 εκδότη Ανδρέα Καβαφάκη. Ενώ η συνεργάτιδά του Μ. Χατζοπούλου απασχολούσε σε ερωτικές περιπτύξεις τον Γερμανό γραμματέα, αυτός διάβαζε και απομνημόνευε τα έγγραφα που περιείχε η τσάντα του και τα αναμετέδιδε με τον ασύρματο. Ήταν καλός χειριστής ασυρμάτου και ικανός σαμποτέρ. Πολλά εχθρικά πλοία βούλιαξαν με την συμβολή των δύο παραπάνω αγωνιστών, από τις τορπίλες των συμμαχικών υποβρυχίων. Έχει τιμηθεί, μετά θάνατον, τον Ιούνιο του 1945, από τον στρατάρχη Αλεξάντερ, Ανώτατο Αρχηγό Συμμαχικών Δυνάμεων Μεσογείου για τις υπηρεσίες που προσέφερε, με πιστοποιητικό πατριωτισμού «εν ονόματι των κυβερνήσεων και των λαών των Ηνωμένων Εθνών».

Η 25χρονη Μαρία Μεντζελοπούλου, φαρμακοϋπάλληλος της Πάτρας, ήταν στρατευμένη στην «Εθνική Οργάνωση Πληροφοριών-Δολιοφθορών» του Τάκη Φλούδα. Με υπόδειξή του πραγματοποιούσε μεταφορές εκρηκτικών κ.ά. υλών που χρησιμοποιούνταν σε σαμποτάζ. Στο φαρμακείο που εργάζονταν άφηναν, τα μέλη της ομάδας, τα σημειώματα  για τον Βανδουλάκη, ώσπου οι άντρες της SD, γερμανικής αντικατασκοπείας, την μυρίστηκαν. Έφυγε στην Αθήνα, μετά την σύλληψη της Μ. Χατζοπούλου για περισσότερη ασφάλεια, ώσπου έπεσε στα χέρια του περίφημου φοιτητή Ελληνογερμανού πράκτορα Άγγελου Σμιτ. Ήταν γνώστης της ιταλικής και της γαλλικής γλώσσας και δρούσε σε Αχαΐα, Αιτωλοακαρνανία.

Ο 54χρονος ποινικολόγος Κωνσταντίνος Πρεβεδούρος, από τον Πύργο Ηλείας, υπήρξε αρχηγός της οργάνωσης του «ΕΔΕΣ Πάτρας», πανελλαδική οργάνωση ιδρυθείσα τον Οκτώβριο του 1941, από τον συνταγματάρχη Ναπολέων Ζέρβα. Ήταν δικηγόρος επί της οδού Κορίνθου, έναντι του θερινού κινηματογράφου «Έσπερου» αξιόλογο άτομο της κοινωνίας των Πατρών, που μετά τον θάνατό του, το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης έδωσε το όνομά του στην κεντρική οδό της συνοικίας Εβραιομνημάτων. Συνελήφθη προδομένος από τον συνεργάτη των ΤΕΔ, Ιω. Μπόλμπο, που παράλληλα ήταν υπολοχαγός των Ταγμάτων Ασφαλείας του Κουρκουλάκου.

Ο 31χρονος Παναγ. Φλούδας, από την Νάσια Καλαβρύτων, ήταν ο επικεφαλής της «Εθνικής Οργάνωσης Πληροφοριών-Δολιοφθορών» και συνεργάτης των Βρετανών, καταγόμενος από το χωριό Νάσια Καλαβρύτων, ο οποίος δρούσε υπό την καθοδήγηση του σαμποτέρ του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής υπολοχαγού «Βαγγέλη» Βανδουλάκη. Συνελήφθη στην Πάτρα, στις 9 Φεβρουαρίου και έμενε στην οδό Μαιζώνος, δίπλα από τα Δικαστήρια.  

Την ίδια ημέρα της σύλληψής του συνελήφθησαν μαζί του οι Ανδρ. Σκαρπέτας από την Πάτρα και Παν. Αγγελόπουλος από τα Καλάβρυτα.

Ο 41χρονος Παναγ. Κόντης, από την Κέρτεζη Καλαβρύτων, που μετείχε στην ομάδα «Βαγγέλη» Βανδουλάκη στην Πάτρα, συνελήφθη στην Αθήνα, έπειτα από φλυαρία σε κάποιο καφενείο ενώ περίμενε με την ομάδα των Πατρινών συναγωνιστών του, για να φυγαδευτεί στην Μ. Ανατολή από τους Βρετανούς. Αποτέλεσμα ήταν, μετά από βασανιστήρια, να ομολογήσει ότι ο υπολοχαγός των ευζωνικών Ταγμάτων Πάτρας Ι. Μπόλμπος ήταν αυτός που τους φυγάδευσε με το τρένο από την Πάτρα στην Αθήνα. Οι Γερμανοί μετά την αποκάλυψη Κόντη, συνέλαβαν τον Μπόλμπο, που εκείνες τις μέρες βρίσκονταν στην Αθήνα. Ο Μπόλμπος προθυμοποιήθηκε αμέσως και έγινε καταδότης τους. Ζήτησε και τον μετέφεραν στην Πάτρα, όπου υπέδειξε πολλά από τα μέλη του δικτύου, μεταξύ των οποίων ο συνταγματάρχης Κέντρος.

Οι συλληφθέντες από την Ειδική Ασφάλεια και την SD, οδηγήθηκαν στο κτίριο της οδού Μέρλιν, αριθ. 6, όπου και το Αρχηγείο των Ες Ες της Αθήνας. Από κει τους διαμοίρασαν και τους έκλεισαν στις φυλακές Αβέρωφ και στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου. Σημειώστε ότι στην Μέρλιν συντάσσονταν οι κατάλογοι των προς φυλάκιση ή προς εκτέλεση πατριωτών. 

Τους φυλάκισαν μέχρι τις αρχές Σεπτεμβρίου και ως πράκτορες προφανώς τους προόριζαν για ανταλλαγή με συλληφθέντες δικούς τους, πλην όμως με την δυσμενή τροπή που πήρε ο πόλεμος για την Γερμανία και ενώ διαφαίνονταν η υποχώρηση των στρατευμάτων τους στο μέτωπο της Ελλάδας, δεν υπήρχε λόγος ανταλλαγής και αποφάσισαν να τους εκτελέσουν. Και η απόφαση λήφθηκε παρά το δεδομένο ότι εναντίον των «πενήντα εννέα» υπήρχαν μόνον κατηγορίες, όχι όμως και καταδικαστική απόφαση  γερμανικού στρατοδικείου.

Οι συλληφθέντες, όπως είδαμε ήταν κλεισμένοι στις φυλακές, αλλά μια ημέρα πριν την εκτέλεση, τούς είχαν υποσχεθεί πως θα τους απελευθέρωναν. Εκείνες τις ημέρες οι Γερμανοί άνοιγαν συχνά τις πύλες των φυλακών Αβέρωφ. Τους μετέφεραν την παραμονή το απόγευμα στις 8 η ώρα, στο κολαστήριο της Μέρλιν. Μάλιστα αυτοί του Αβέρωφ είχαν λάβει και τα αποφυλακιστήριά τους μαζί με τα προσωπικά τους είδη. Τους κατέγραψαν και στον πίνακα αποφυλακισθέντων. Αντί όμως για αποφυλάκιση, τους μεταφέρουν στο άντρο της SD και από κει ώρα 5.30 πριν  το επόμενο χάραμα, της 8 Σεπτεμβρίου 44, με τα στρατιωτικά οχήματα, που έφεραν ανοικτές τέντες, καταλήγουν μέσω Ιεράς Οδού, στην αρχή μιας μικρής χαράδρας του δάσους Δαφνί, λίγο πριν την άνοδο για την ανηφοριά που βρίσκεται το Χαϊδάρι. Εκεί τους κατεβάζουν και τους τοποθετούν για εκτέλεση. Ξεχωρίζουν τις εννέα γυναίκες που θα εκτελέσουν πρώτες από τους πενήντα άντρες.

Συγκλονιστική είναι η περιγραφή που μας δίνει ο Σπ. Κώτσης, αστυνόμος Α΄ εν αποστρατεία, στο βιβλίο του «Μίδας 614», αυτοέκδοση του 1976, σ. 267: 

«Εκείνη τη στιγμή ακούγεται η φωνή της Λέλας (σ.σ.: Καραγιάννη). ’’Θάρρος παιδιά! Ζήτω η πατρίδα μας. Μη λυγίσετε παιδιά’’ και παίρνοντας την μία κατόπιν της άλλης τας μελλοθανάτους, τας βάζει στο χορό και σέρνοντάς τον άρχισε να τραγουδά, το τραγούδι του Ζαλόγγου».

Έτσι τις βρίσκουν οι ριπές των πολυβόλων και τις σωριάζουν κατά γης. Και τότε γίνεται κάτι το συγκλονιστικό. Είναι η στιγμή που εκτυλίσσεται η πιο αντρεία πράξη μελλοθανάτου:

«Ανάμεσα από τους μελλοθανάτους άνδρας, ξεπετιέται ένα παιδί 19 ετών. Είναι ο Γιαννάκης Χούπης, γιος του παπά (σ.σ.: Βασίλη) Χούπη, της Αγίας Ειρήνης. Τόσο εντυπωσιάζεται ο Γιαννάκης από το θάρρος των γυναικών, που ορμά στο κοντινότερο πολυβόλο, το αρπάζει από τα χέρια ενός Γερμανού και το στρέφει εναντίον των. Δυστυχώς δεν ξέρει να το χειρισθεί. Μάταια δοκιμάζει να πυροβολήσει. Οι Γερμανοί τρομοκρατούνται και αρχίζουν να βάλλουν στο σωρό των πατριωτών, όσο να τους σωριάσουν όλους». 

Την πληροφορία για τον Γιαννάκη Χούπη, 18 χρόνων, φοιτητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, την διασώζει ο μελλοθάνατος Νίκος Μπάρδης, που πήρε χάρη την τελευταία στιγμή, όπως και ο Δημ. Αλεξόπουλος, λόγω παρέμβασης του δοτού πρωθυπουργού Ιω. Ράλλη. Του την έδωσε ο Έλληνας διερμηνέας Δημητριάδης που ήταν παρών στην εκτέλεση. Την εξομολόγηση των μελλοθανάτων έκανε, το προηγούμενο βράδυ, ο καθολικός ιερέας Χρυσόστομος Βασιλείου, τον οποίο εκτέλεσαν μαζί με τους μελλοθανάτους οι Γερμανοί. (Κ. Σβολόπουλος, Χαϊδάρι 8 Σεπτεμβρίου 1944, σελ. 86 και 89).

Αυτές ήταν οι τελευταίες εκτελέσεις που έγιναν από Γερμανούς. Μετά από 34 ημέρες η Αθήνα απελευθερώθηκε. 

Ώρα 5.30 χάραμα, ημέρα Παρασκευή, πήραν τους μελλοθάνατους για εκτέλεση. 

Λίγο μετά το τελευταίο μεγάλο έγκλημα των ναζί, στους δρόμους της Αθήνας κι ενώ είχε ξημερώσει, με θλίψη τους οι ανυπόταχτοι Αθηναίοι θα συλλέξουν δυο χαρτάκια που πήρε ο άνεμος από τα χέρια των μελλοθανάτων Μανόλη Λίτινα δημοσιογράφου και Γιαννάκη Χούπη γιού του ιερέα παππαΒασίλη της Αγ. Ειρήνης σαν οδηγούνταν προς τα Μαρμαρένια Αλώνια, καρφιτσώνοντάς τα στο πέτο της Αιωνιότητας: «Σήμερα το πρωί τουφεκιζόμεθα. Πέφτουμε για την Πατρίδα με γέλιο στα χείλη για τη Λευτεριά. - Μανόλης Λίτινας Βατατζή 6». 

«Θέλω να ζήσετε για να εκδικηθείτε και να προσεύχεστε για την ανάπαυση της ψυχής μας. Θάρρος. Συγγνώμη. Σας φιλώ. Γιάννης Χούπης». 

ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟΙ ΜΕ ΑΙΣΘΗΜΑ ΕΥΘΥΝΗΣ

Οι σοροί φορτώνονται σε αυτοκίνητο του Δήμου Αθηναίων και μεταφέρονται για ταφή στο Γ΄ Νεκροταφείο Νίκαιας, την παλιά Κοκκινιά. 

«Επειδή δε επί των νεκρών δεν ευρέθησαν ταυτότητες, η αρμόδια αστυνομική υπηρεσία εύρε το πρόσχημα και πήρε φωτογραφίες, μήπως δι αυτών επιτευχθεί η αναγνώρισις των πτωμάτων», σημειώνει στο βιβλίο του «Ιστορία της Κατοχής» ο Δημ. Γατόπουλος. 

Είναι η μοναδική περίπτωση όπου οι ναζί επέτρεψαν αυτή την διαδικασία και οι άνθρωποι της  Εγκληματολογικής Υπηρεσίας ενήργησαν φιλότιμα, ώστε να μην περάσουν στην λήθη οι εκτελεσθέντες. Τα μέγιστα συνέβαλε ο αστυνόμος Προϊστάμενός της.

Ο υπαστυνόμος Δημ. Κατσιμακλής, προϊστάμενος του Φωτογραφικού Τμήματος θυμάται: «Τους ξεφόρτωσαν από το γκαζοζέν του Δήμου, και τους πέταξαν σαν σφαγμένα αρνιά στο Γ΄ Νεκροταφείο…».

Αρχίζει η διαδικασία της φωτογράφισης των νεκρών. Τα πρόσωπά τους είναι παραμορφωμένα από τις δεκάδες σφαίρες που τα χτύπησαν. Το διαπιστώνει ο Δημ. Κατσιμακλής, γιαυτό :

«Μια γυναίκα μαυροφόρα μπροστά, έπλενε τα παραμορφωμένα τους πρόσωπα», ενώ «μετά ο (σ.σ.: αρχιφύλακας) Γκαμαρλιάς, πίσω του, έπαιρνε τα αποτυπώματα…», λέει σε συνέντευξή του στον Ταχυδρόμο, της 22 Νοεμβρίου του 1984.

Για να γίνει ευχερής η αναγνώριση από τους συγγενείς, είχαν αφαιρεθεί τα ρούχα των νεκρών, τα οποία εκτέθηκαν σε μέρος του Νεκροταφείου και η κάθε φορεσιά είχε έναν αριθμό που αντιστοιχούσε σε αυτόν του τάφου του κάθε νεκρού.

Η πράξη αυτή χαρακτηρίστηκε έγκλημα ειδεχθές και η χώρα μας τον Μάρτιο του 1945, επί πρωθυπουργίας Ν. Πλαστήρα, βάσει των στοιχείων, φωτογραφικό υλικό, μαρτυρίες και άλλα που προέκυψαν συνέταξε επίσημη έκθεση με την οποία ζητούσε αποζημίωση από την Γερμανία και δικαιοσύνη από τους συμμάχους για τα θύματα. Αντίγραφα από αυτήν την έκθεση εστάλησαν, από το Υπ. Εσωτερικών, στο Συμβούλιο της Ευρώπης και στις αρμόδιες υπηρεσίες των συμμαχικών χωρών [[1]].

Το φωτογραφικό υλικό συνέλεξε μία ομάδα επτά αστυνομικών της Εγκληματολογικής Υπηρεσίας, που στην Κατοχή λειτουργούσε με προϊστάμενο τον αστυνόμο Ν. Ι. Παπαδημητρίου. Αξιοσημείωτο είναι ότι ο Παπαδημητρίου, μετά την Κατοχή όπου κυριάρχησαν οι πρώην συνεργάτες των ναζί, τους οποίους οι ελληνικές κυβερνήσεις  ανακήρυξαν ήρωες(!),  καταδιώχθηκε σαν αριστερός έως το 1962, που πέθανε ανύπαντρος και μόνος. 

Συνεργάτες του Παπαδημητρίου τότε, ήσαν: οι Γιώργος Α. Μπότσης, αστυνόμος Α΄. Κατσιμακλής Δημ., υπαστυνόμος, προϊστάμενος του φωτογραφικού τμήματος, Γκαμαρλιάς Δημ. αρχιφύλακας, ειδικός στην λήψη αποτυπωμάτων. Στρατής Σπύρου, αρχιφύλακας. Γιάννης Μπάμπος, αρχιφύλακας και Πέτρος Παπανικολάου, αρχιφύλακας από το χωριό Μαραθιά Ευρυτανίας, ο οποίος έμαθε την τέχνη του φωτογράφου από Ιταλό φωτογράφο στην Πάτρα, στην οποία έμεινε για ένα διάστημα.

Για τον συνολικό αριθμό των εκτελεσμένων έχουν γραφεί διάφορα κατά καιρούς. Στην τιμητική πλάκα που υπάρχει στον τόπο της εκτέλεσης αναφέρονται «έξη Ελληνίδες και εξήντα πέντε Έλληνες». Ο μόνος σίγουρος αριθμός είναι αυτός των πενήντα εννέα που παρουσιάζει ονομαστικά, από τον αύξοντα αριθμό ένα (Φιλιππάκης Κωνστ.), έως τον αριθμό 46 (Μαρινέρης Ιωάννης), η κατάσταση ενταφιασμένων της 8 Σεπτεμβρίου 44, την οποία εξέδωσε ο προϊστάμενος του Γ΄ Νεκροταφείου στις 17-7-1947. Σε αυτήν αναφέρονται ως αναγνωρισμένοι σαράντα έξι νεκροί και με την ένδειξη «άγνωστος ανήρ» άλλοι δεκατρείς. Το ίδιο αριθμό των «59» δίνει και ο καθηγητής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Κωνστ. Σβολόπουλος. 

Εκτελεσθέντες είναι οι παρακάτω: 

1) Φιλιππάκης Κωνστ. του Ιω., 2) Μίντζας Γεώργ. του Κωνστ., 3) Μπαρλαμάς Εμμ. του Αποστ., 4) Μπίλλης Γεώργ. του Νομικού, 5) Χαντζοπούλου Μαρία του […], 6) Παμπούκης Θεμ. του Γεωργ., 7) Καλαντζής Νικ. του Χρ., 8) Μπαν Άννα του […], 9) Δρακόπουλος Πέτρος του Ιω., 10) Λαγόπουλος Κυρ. του Θεοδ, 11) Καλογερόπουλος Κωνστ. του Αναστ., 12) Σιμωτάς Αθαν. του Μάρκου, 13) Τριανταφυλλίδης Κωνστ. του Νικ., 14) Γεωργαλάς Αναστ. του Δημ., 15) Σπανός Χρύσανθος του Αλεξίου, 16) Σούλος Δημ. του Γεωργ., 17) Σκάλκος Αναστ. του Πέτρου, 18) Τάκης Γεώργιος του Βασ., 19) Ριζόπουλος Γεώργ. του Κωνστ., 20) Δεκάρλο Βίκτωρ του […], 21) Μάνεσης Δημ. του (…), 22) Νικολοπούλου Βάσω του […], 23) Καβαφάκης Λέανδρος του Ανδρ., 24) Μπουντουράκης Στυλ. του Γεωργ., 25) Κουτσογεωργίου Εμμ. του Κυριάκου, 26) Κορδίας Ανδρ. του Κωνστ., 27) Κυριαζής Δρόσος του […], 28) Συμεωνίδης Ευγένιος του […], 29) Παπαδάκης Δημήτριος του Ευστ., 30) Λεοντακιανάκης Αγησίλ. του Ιω., 31) Ευσταθίου Γεώργ. του Αλεξάν., 32) Δημοπούλου Μάρτζορυ-Λόες σύζ. Παναγ., 33) Βασιλείου Χρυσόστ. του Βασ. Τροχάνη, 34) Σπηλιωτόπουλος Αριστομ. του Φωτίου, 35) Θειακάκης Ιωάν. Του Βασ., 36) Μεντζελοπούλου Μαρία του Γεωργ., 37) Σκεντερίδης Ιω. του Αναστ., 38) Σίνα Φραγκέα του […] 39) Ιωαννίδης Αλέξαν. του Νικ., 40) Φλούδας Παναγ. του Ιω., 41) Καλύβας Ανδρ. του Διον., 42) Λίτινας Εμμ. του Ευαγγ. Α΄ Νεκροταφείο, 43) Καραγιάννη Λέλα του Νικ. Β΄ Νεκροταφείο, 44) Φαρμακίδης Αριστομ. του Ιω. Α΄ Νεκροταφείο, 45) Χούπης Ιω.  του Βασ. Α΄ Νεκροταφείο, 46) Μαρινέρης Ιω. του Ευαγγ. Α΄ Νεκροταφείο, 47) Νικολετοπούλου Ακριβή του Νικ., 48) Κόντης Παναγιώτης του Αθαν., 49) Πρεβεδούρος Κωνστ. του Διον., 50) Αγγελόπουλος Παναγ. του Γεωργ., 51) Τσιώκος Σταύρος του Σεραφείμ, 52) Καλογερόπουλος Γεωργ. του Φιλαλήθους. 53) Διαμαντόπουλος Ανδρ. του Γεωργ., 54) Λεβεντάκος Ερρίκος του Δημ., 55) Μαστοράκης Γεώργ. του Μιχ. 56) Βλασσόπουλος Άγγ. του Σπυρογιάννη, 57) Σκαρπέτας Ανδρ. του Δημ., 58) Μουρμούρης Γεώργ. του Σπυρ. και 59) Σπαθής Νικ. του Γεωργ.

Σε αυτό πρέπει να έπαιξε καθοριστικό ρόλο η γερμανική αντικατασκοπία SD  (Ες Ντε) με την συνεργαζόμενη μαζί της, γερμανική Ειδική Αστυνομία SiPo (Σίπο). Η SiPo ήταν επιτελική υπηρεσία στην οποία υπάγονταν η Αστυνομία Εγκλημάτων Kripo (Κρίπο) και η Μυστική Αστυνομία του κράτους Gestapo (Γκεστάπο). Ουσιαστικός αρχηγός τότε της SD και της SiPo-Kripo ήταν ο δρ Βάλτερ Μπλούμε, ο οποίος παρακάμπτοντας τον προϊστάμενό του Βάλτερ Σιμάνα - Ανώτερο Αρχηγό της Μυστικής Αστυνομίας Gestapo (Γκεστάπο) και των SS (Ες Ες) - λάμβανε απ’ ευθείας διαταγές από το Βερολίνο. Τα εγκλήματα που έγιναν για εκδίκηση από τους Γερμανούς, πρέπει να ανέρχονται περίπου στις δύο χιλιάδες σε όλη την Ελλάδα. Σε αυτά απαριθμούνται και η εκτελεσμένοι του Δαφνιού την 8 Σεπτεμβρίου 44.

---

([1]) Δυστυχώς ακόμη μέχρι σήμερα δεν έχουν καταβληθεί στην Ελλάδα οι επανορθώσεις, τις οποίες επιδίκασε  για την Γερμανία η Διεθνής Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων και οι οποίες ανέρχονται στο ύψος των 7 δισεκατομμυρίων 100 εκατομμυρίων δολαρίων, αγοραστικής αξίας του 1938.

(Τα παραπάνω αναφέρονται στην Γ΄ έκδοση του βιλίου «Η Πάτρα στην Κατοχή και στην Αντίσταση» εκδότης Γιάννη Πικραμένου, Πάτρα 2016, συγραφέας Γ. Μόσχος.  Η αναφορά γίνεται καθυστερημένα, κατά ένα 24ωρο  για λόγους τυπικούς).