Όταν ο Μεταξάς έφτασε Πάτρα και διέφυγε στην Ιταλία

Κίνημα Λεοναρδόπουλου - Γαργαλίδη

Είμαστε  στα 1923 σε μια αρκετά κρίσιμη καμπή της ελληνικής ιστορίας. Ήταν τότε που ξεσπούσε το κίνημα Λεοναρδόπουλου-Γαργαλίδη την 21η Οκτωβρίου του 23΄.
Το κίνημα αυτό που χαρακτηρίστηκε ως "αντιπανάστασις" είχε ως κύριο στόχο, αν και απο την προκήρυξής της δεν φαινόταν κάτι τέτοιο, την πτώση της ηγεσίας της επαναστάσεως του 22΄ που την αποτελούσαν οι Πλαστήρας, Γονατάς κ.λπ. (1)

Στην Πάτρα, που μας ενδιαφέρει και περισσότερο, το κίνημα επικράτησε σχεδόν αμέσως αφού το Β΄ Σώμα Στρατού που έδρευε στην πόλη μας εστασίασε όλο πλην του διοικητού της υποστράτηγου Κ. Μαννέτα, ο οποίος και στη συνέχεια οδηγήθηκε στην Τρίπολη.

Για το κίνημα γνώριζε και ο Ιωάννης Μεταξάς, ο οποίος προσπάθησε να ηγηθεί αυτού χωρίς επιτυχία.

Ύστερα απο παρασηνιακές διεργασίες στην Κορινθο, όπου είχαν συγκεντρωθεί οι ηγέτες του κινήματος, και μετά την άρνηση των να ακολουθήσουν τις οδηγίες του, ο Μεταξάς συνειδητοποίησε οτι το κίνημα αργά ή γρήγορα θα αποτύγχανε. Αποφάσισε λοιπόν να κατευθυνθεί στην Πάτρα με το αυτοκίνητό του και να διαφύγει καθώς υπήρχε ο κίνδυνος συλλήψεώς του απο την κυβέρνηση. Τελικώς στην Πάτρα έφτασε με αμαξοστοιχία (που χρησιμοποιήθηκε ειδικά για την μεταφορά του) κατόπιν διαμεσολάβησης του Κωνσταντίνου Μανιαδάκη, του μετέπειτα υπουργού ασφαλείας της 4ης Αυγούστου και φρούραρχου τότε της Κορίνθου. Αφού αποβιβάστηκε στο Ρίου, διέμεινε μαζί με τον γαμπρό του Διάκο στην Πάτρα στο σπίτι κάποιου Γεωργίου. Μάλλον πρόκειται για τον Μιχαήλ Γεωργίου που όπως μας πληροφορει ο Τριανταφύλλου ήταν "πολιτευόμενος Πατρινός, φίλος του Μεταξά που διετέλεσε νομάρχης Κεφαλληνίας την περίοδο 1936-1941".

Όταν τα νέα περι αποτυχίας του κινήματος έφτασαν στην Πάτρα, ο Μεταξάς με τη βοήθεια ενός υπολιμενάρχου ονόματει Δασκαλάκη, επιβιβάστηκε σε ένα νορβηγικό φορτηγό πλοίο με το όνομα "Μπλαζέ" που φόρτωνε βακαλάο και διέφυγε στην Ιταλία. 

Στην φυγή του δεν τον ακολούθησε ο Διάκος, ο οποίος και συνελλήφθη λίγο αργότερα. Για τον υπολιμενάρχη Δασκαλόπουλο δεν βρέθηκαν πολλά. Μάλλον πρόκειται για τον Βασίλειο Δασκαλάκη, υπαξιωματικό του πολεμικού ναυτικού που μετατάχθηκε στο Λ.Σ. το 1920 με τον βαθμό του αρχιλιμενοφύλακα Β΄ και ο οποίος με τον νόμο του 1936 απο αρχικελευστής έγινε σημαιοφόρος Πληρωμάτων Λιμενικού Σώματος (ΠΛΣ). Το 1941 βρέθηκε να υπηρετεί ως βοηθός μαζί με τον αντιπλοίαρχο Αλεξανδράκη στο προξενικό λιμεναρχείο της Λισσαβώνας, το οποίο δεν υπάρχει σήμερα, φέροντας τον βαθμό του υποπλοιάρχου ΠΛΣ. Αξίζει να σημειωθεί οτι λιμενάρχης εκείνη την περίοδο ήταν Παύλος Ζουμης, ο οποίος αποστρατεύθηκε το 1926.

istorika8emata


(1) Σημείωση Istologiou G. Mosxou

(   Ηταν η "αντεπανάσταση" του 1923 που δεν είχε ιδεολογικά κίνητρα και σαφή προσανατολισμό, οι πρωταγωνιστές της δεν είχαν την ίδια τοποθέτηση και πολιτική αφετηρία και πολύ γρήγορα κατεστάλη.

Οι ηγέτες του κινήματος αυτού, οι βενιζελικοί στρατηγοί Λεοναρδόπουλος και Γαργαλίδης νικήθηκαν από την αποφασιστικότητα που έδειξε ο Πλαστήρας και οι υπόλοιποι στρατιωτικοί ηγέτες της "επανάστασης του 22" και ταυτόχρονα άρχισαν οι διεργασίες για την έξωση του βασιλιά Γεωργίου.

Το κίνημα της 21ης-22ας Οκτωβρίου έμοιαζε κάπως στην πολυσυλλεκτικότητα των συμμετεχόντων με αυτό του 1909 που χαρακτηρίστηκε ως "προνουνσιαμέντο". Οι ιστορικοί το καταγράφουν ως το κίνημα που έγινε από -ασυνήθιστες για τα ελληνικά πραξικοπήματα συμμαχίες- ένα μείγμα αντιβενιζελικών και βενιζελικών που βρίσκονταν σε δυσμένεια, βασιλοφρόνων που φοβόταν την επιβολή της αβασίλευτης δημοκρατίας, με ηγέτες τους στρατηγούς Γαργαλίδη και Λεοναρδόπουλο οι οποίοι είχαν δεσμούς με το βενιζελικό κόμμα, ενώ ταυτόχρονα μαζί τους ήταν ένα από τα «αστέρια» των βασιλικών , ο περιβόητος συνταγματάρχης Ζήρας. Η καταστολή του έγινε τόσο γρήγορα που σχεδόν η κοινή γνώμη δεν αντελήφθη τίποτε. Ωστόσο, οι παρενέργειες που άφησε ήταν αντιστρόφως ανάλογες. Και ενίσχυσε το γόητρο εκείνων των αξιωματικών που ήταν στην εξουσία και στάθηκε η αφορμή για να εκδιωχθεί λίγο αργότερα ο Γεώργιος που θεωρήθηκε από τους δημοκρατικούς αξιωματικούς ότι ήταν ο ηθικός αυτουργός.

Το ιστορικό του κινήματος Γαργαλίδη-Λεοναρδόπουλου.

Από το τέλος του 1922 και ενώ είχε εδραιωθεί μετά την Μικρασιατική Καταστροφή η «επανάσταση», το θέμα των εκλογών είχε γίνει το αντικείμενο διαμάχης στους κόλπους του στρατιωτικού και του πολιτικού κόσμου. Οι στρατιωτικοί που υποστήριζαν το αβασίλευτο καθεστώς προτιμούσαν την επ' αόριστον παράταση του στρατιωτικού καθεστώτος και την άμεση έξωση της μοναρχίας.

Από την άλλη η διαλλακτική μερίδα ,υπό την ηγεσία του Γονατά και του Πλαστήρα, ευθυγραμμιζόταν προς την πολιτική του Βενιζέλου για επιστροφή στην κοινοβουλευτική νομιμότητα αμέσως μετά το διακανονισμό της Λωζάνης (καλοκαίρι του 1923).

Ο Στυλ. Γονατάς ήταν Πατρινός πολιτικός που μαζί με τους Θ. Πάγκαλο και Βασ. Ντερντιλή έφτιαξαν τα γερμανοντυμένα τάγματα Ασφαλείας στην κατοχή. Ο γιος του Β. Ντερντιλή, Νικ. Ντερντιλής ήταν αυτός που με το πιστόλι στο χέρι δίπλα στο άρμα κατηύθυνε την επέμβαση στο Πολυτεχνείο το βράδυ της 17-11-1973. 

Κατά μία ιστορική εκδοχή η πρόθεση αυτών των τελευταίων που διατηρούσαν και τον έλεγχο του κράτους ήταν να εξασφαλισθεί με κατάλληλα μέτρα η μεταβίβαση της εξουσίας σε ένα κοινοβούλιο φιλικό προς την Επανάσταση.

Τα σχέδια αυτά υιοθετούσαν ακόμα και κάποιοι πολιτικοί της βενιζελικής παράταξης. Στην αντιβενιζελική μερίδα, ο μόνος υπολογίσιμος αντίπαλος των Φιλελευθέρων, μετά την εκτέλεση των ηγετικών στελεχών του ‘22, ήταν ο Ιωάννης Μεταξάς, ο μετέπειτα δικτάτορας.

Τελικώς στις 18 Οκτωβρίου του 1923 δημοσιεύτηκε το διάταγμα της προκήρυξης των εκλογών της Δ’ Εθνικής των Ελλήνων Συνέλευσης, που όριζε ημέρα ψηφοφορίας τη 2η Δεκεμβρίου, ενώ στις 19 Οκτωβρίου έγινε η άρση του στρατιωτικού νόμου και της λογοκρισίας. Στις 21 του ίδιου μήνα ξέσπασε κίνημα κατά της κυβέρνησης, το οποίο χαρακτηρίστηκε ως "αντεπανάσταση".

Σε αυτή την στρατιωτική ενέργεια πήραν μέρος τα πιο ετερόκλητα στοιχεία του στρατεύματος. Αντιβενιζελικοί, ουδέτεροι, βασιλικοί , ακόμη και βενιζελικοί που αισθάνονταν παραγκωνισμένοι από του ανθρώπους του Κονδύλη και του Χατζηκυριακου που είχαν το πάνω χέρι στην κυβέρνηση.

Ο στρατηγός Λεοναρδόπουλος για παράδειγμα ήταν ένας από τους πιο συγκρατημένους αξιωματικούς, για πολλά χρόνια δίδασκε το μάθημα της αρχιτεκτονικής στη Σχολή Ευελπίδων. Είχε δε πάρει μέρος στην «Άμυνα», μαζί με τον Βενιζέλο το 1916, του οποίου υπήρξε στενός φίλος. Κι ενώ ήταν 10 χρόνια αρχαιότερος του ίδιου του Πάγκαλου εκείνος τον αντικατέστησε με δικό του συμμαθητή στο Δ’ Σώμα Στρατού!.

Κάτι ανάλογο συνέβη και με τον στρατηγό Γαργαλίδη(προερχόταν από τη σχολή υπαξιωματικών) ο οποίος δεν γλίτωσε την αντικατάσταση, αυτή τη φορά από τον Οθώνειο, έναν από τους ανθρώπους του καθεστώτος(δίκασε τους «έξι», έγινε και πρωθυπουργός για λίγο αργότερα)

Οι βασιλόφρονες ειδικά αξιωματικοί ήταν στην μεσαία ιεραρχία, οι περισσότεροι στον βαθμό του ταγματάρχη, μεταξύ αυτών οι Σκυλακάκης, Μανιαδάκης, Παναγάκος που αργότερα έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στις δικτατορικές κυβερνήσεις του Μεταξά(1936).

Βασιλικός ήταν, όπως προανέφερα και ο συνταγματάρχης Ζήρας, που είχε πάντως φήμη καλού αξιωματικού, ιδιαίτερα την εποχή που υπηρέτησε στην Μικρά Ασία.

Αιτήματά των κινηματιών υπήρξαν η διάλυση του κινήματος του Πλαστήρα το 1922 το οποίο και είχε προηγηθεί , καθώς και ο διορισμός νέας κυβέρνησης για τη διενέργεια εκλογών.

Το κίνημα αυτό κατεστάλη σχεδόν αμέσως, όμως επηρέασε σημαντικά τα πολιτικά δεδομένα της χώρας, καθώς οι στρατιωτικοί ιθύνοντες πίεσαν για την έξωση του Γεωργίου και την ανακήρυξη του αβασίλευτου πολιτεύματος.

Οι κινηματίες του Πλαστήρα το 1922 προχώρησαν σε εκκαθάριση του στρατεύματος από 1.284 αντιβενιζελικούς αξιωματούχους τους οποίους κατηγόρησαν για συμμετοχή στο κίνημα του 1923.

Πίεσαν και τελικά πέτυχαν την έξωση του βασιλιά Γεωργίου Β’ από την Ελλάδα στις 18 Δεκεμβρίου (τον “έδειξαν” ως ένοχο αφού δύο υπασπιστές του συμμετείχαν στο κίνημα). Ταυτόχρονα προέβαλαν το θέμα της εγκαθίδρυσης της Αβασίλευτης Δημοκρατίας.

(Κ. Μπογδανίδης, ΠΑΤΡΙΣ, καθημερινή

Πρωινή εφημερίδα της Κρήτης, 21-10-2003)