1941. Πρωτιές θανάτου στην Κατοχική Πάτρα(*)

Θάνατοι παιδιών από πείνα στον πρώτο χειμώνα 1941-1942.

Στις αρχές Σεπτέμβρη 1941, εμφανίζεται ο θάνατος από ασιτία, επί της 70χρονης Αθανασίας Χαλκιοπούλου, του Παν. Αποστολόπουλου και της Μαρίας, κατοίκου Πατρών

Στις 27 Σεπτεμβρίου 1941, πριν 78 χρόνια κι ενώ η χώρα βιώνει την τριπλή κατοχή Ιταλών, Γερμανών, Βουλγάρων, ιδρύεται το Εθνικό Απελευθερωτκό Μέτωπο, που αποτέλεσε αποκούμπι και στήριγμα ισχυρό του καταπονημένου λαού  από τις κακουχίες του πολέμου και την ακραία πείνα.

Σε  μια μικρή οικία, λίγο πριν από το τέρμα της οδού Ιπποκράτους στην Αθήνα, τέσσερις αντιπρόσωποι οργανώσεων συναντήθηκαν μυστικά και υπέγραψαν το Ιδρυτικό της οργάνωσης. Οι υπογράψαντες το Ιδρυτικό ήταν ο Λευτέρης Αποστόλου για το ΚΚΕ, ο Χρήστος Χωμενίδης (που τον κρέμασανοι Γερμανοί στα Ψηλαλώνια της Πάτρας, για το Σοσιαλιστικό Κόμμα, ο Ηλίας Τσιριμώκος για την Ένωση  Λαϊκής Δημοκρατίας και ο Απόστ. Βογιατζής για το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας. Το ΕΑΜ στη συνέχεια εξαπλώθηκε σε όλη την Ελλάδα, δημιούργησε τον ΕΛΑΣ, στρατιωτικό του τμήμα κια έγινε η μεγαλύτερη αντιστασιακή οργάνωση.

Ήδη, από τον Ιούλιο του 1941 γίνονται εμφανείς οι νοσηρές επιπτώσεις της ιταλικής Κατοχής στην Πάτρα, καθώς η έλλειψη βασικών αγαθών οδηγεί στην ανθυγιεινή διατροφή. Πρώτα θύματα γίνονται οι οργανισμοί των μικρών παιδιών, που δεν δύνανται να ανταπεξέλθουν.

Πρώτος στον θανατερό κατάλογο παίρνει σειρά ο Ηλίας Μαντζουράνης του Ιω. και της Φλώρας, από την Πάτρα, που 10 μηνών υποκύπτει από ατροφία και ραχιτισμό[1], την 12 μ., στις 17-6-1941 (ΛΠΘ 523/17-6-1941, τ. 53, σ. 144).

Ακολουθεί ο Δημ. Βούρτσης του Δημ. και της Βασιλικής, Πατρινόπουλο 6 μηνών, που πεθαίνει από ατροφία, την 7 μ.μ., στις 30-6-1941 (ΛΠΘ 570/1-7-1941, τ. 53, σ. 191).

Και έπεται η Ρόδω Σταματελάτου του Κυριάκου και της Ρόδως από την Πάτρα, που σε ηλικία 6 μηνών υποκύπτει από εντερίτιδα και ατροφία, στην οικία της οδός Πόντου 62, την 8 π.μ., στις 12-7-1941 (ΛΠΘ 600/12-7-41, τ. 53, σ. 221).

Από τον Ιούνιου του 1941, στην κατεχόμενη πλέον από τους Ιταλούς, Πάτρα, κάνει την εμφάνισή του ο τύφος. Πρώτο κρούσμα θανατηφόρου κοιλιακού τύφου γίνεται  ο Σινιορέλι Νικόλαος, υπήκοος Ιταλίας (536/22-6-41) του Μάρκου και της Μαρίας, ετών 3, κάτοικος Πατρών, που απεβίωσε από κοιλιακό τύφο, στην οικία του Τσαμαδού 17,  στις 22-6-1941, την 5 π.μ.

Δύο εβδομάδες μετά, αρχές Ιουλίου, κάνει κανά την παρουσία του ο τύφος, από τον Ιταλό στρατιώτη Φορτουνάτο Μπονούρα, του Νατάλε και της Αντωνίας, ετών 26, άγαμο, κάτοικο Πατρών, γεννηθέντα στο Αλισοπεριόνε Μεσσήνης, που νοσηλεύεται στο ιταλικό εκστρατευτικό νοσοκομείο Νο 801 και πεθαίνει την 14.25 της 7-7-1941. Δηλαδή 22 ημέρες πριν την δήλωση του θανάτου του. (ΛΠΘ 675/29-7-1941, τ. 53, σ. 297).

Ακολουθεί η Κράνου Παρασκευή (633/21-7-41) του Γεωργίου και της Μαρίας, ετών 8, μαθήτρια, κάτοικος Πατρών γεννηθείσα στην Πάτρα, απεβίωσε από εντερορραγία, συνεπεία τυφοειδούς πυρετού, στην οικία της Ρόδου 3, στις 21-7-1941, την 3π.μ. 

Και στη συνέχεια τον ίδιο μήνα η Σωτηροπούλου Χαρίκλεια (654/24-7-41) του Γεωργίου και της Αρετής, άγαμος, ετών 20, κάτοικος Μπεγουλακίου Πατρών, εκ Μπεγουλακίου, απεβίωσε στην οικία της, από τυφοειδή πυρετό, στις 23-7-1941, την 8 μ.μ.

Μετά ο Κότος Χρήστος (672/28-7-41) του Αναστασίου και της Αλεξάνδρας, σύζ. Ελένης Λεων. Μαραγκού, ετών 40, εργάτης, κάτοικος Πατρών εκ Λεσκοβικίου Ηπείρου, που απεβίωσε στην οικία του Νοσοκομείου 106, από τύφο μετά ουρεμίας, στις 27-7-1941, την 1 μ.μ.

Και ο μήνας κλείνει με την Τσιμπούκη Αγγελική (678/30-7-41) του Δημητρίου και της Βασιλικής, ετών 16, άγαμος, οικιακά, κάτοικος Πατρών εκ Συχαινών Πατρών, που απεβίωσε στην οικία της στα Συχαινά Πατρών, από τυφοειδή πυρετό, στις 29-7-1941, την 10 π.μ.

Κι ενώ κλιμακώνεται αισθητά η αύξηση των θανατηφόρων ασθενειών με την εμφάνιση εντερορραγιών, εντερίτιδων, νεφρίτιδων, μηνιγγίτιδων, εντεροκολίτιδων, αλλά και φυματιώσεων παντός τύπου, προϋπαρχουσών του πολέμου, μα γνωριζόντων έξαρση, στις αρχές Σεπτέμβρη εμφανίζεται ο θάνατος από ασιτία, επί της 70χρονης Αθανασίας Χαλκιοπούλου, του Παν. Αποστολόπουλου και της Μαρίας, κατοίκου Πατρών από το Φλάμπουρα Καλαβρύτων, συζ. Ιωάννου, στις 1 π.μ. της 8-9-1941 (ΛΠΘ 803/8-9-1941, τ. 53, σ. 425).

«Το δράμα της πείνας εξακολουθούσε να τραβάει τον τραγικό του ανήφορο και μόνον 50 δράμια ψωμί είχε κατορθωθεί να δίνεται από το Σεπτέμβριο του 1942 που η Πάτρα χαρακτηρίστηκε ως μεγάλο αστικό κέντρο από το Διεθνή Ερυθρό Σταυρό. Αλλά κι αυτό δινόταν με όχι λίγες και όχι μικρές διακοπές».

Μπαίνοντας στον δεύτερο χρόνο της Κατοχής, «μέσα σ' αυτή τη γενικότερη κατάσταση πέρασε η Πάτρα τους τελευταίους μήνες του 1942».

«Όλα τα προϊόντα της γης, ακόμα και κείνα που μας περίσσευαν και τα πουλούσαμε στο εξωτερικό, έγιναν με μιας αόρατα, και σπάνια φαινόμενα. Όχι πια το σιτάρι, το κριθάρι, το καλαμπόκι, παρά το λάδι μας, οι ελιές μας, τα τυριά μας, το γάλα μας, οι σταφίδες μας, τα σύκα μας, τα κρασιά μας, τα λαχανικά μας, τα ψάρια μας, τα φρούτα μας, τα καπνά μας, τα χάσαμε από τα μάτια μας. Στη χώρα της ελιάς και του λαδιού πεθαίνουν οι άνθρωποι από πρηξίματα, γιατί δεν έχουν σταγόνα λάδι, να προσθέσουνε στα νερόβραστα χόρτα τους. Και φτάσαμε σήμερα να πληρώνουμε 27.000 δρχ. το λάδι την οκά, 22.000 το κρέας την οκά, 1.200 δρχ. την οκά τα σταφύλια τον Αύγουστο μήνα, 2.600 δρχ. Την οκά το γάλα, στη στάνη μέσα, 2.500 δρχ. τη ντομάτα την οκά. Εχάθηκαν όλα τα καύσιμα υλικά, τα πετροκάρβουνα, το πετρέλαιο, η μπενζίνα, το ξυλοκάρβουνο. Κι αφού μας τα πήραν όλα τούτα και μας ανάγκασαν να καίμε τα δάση μας, για να μαγειρέψουμε το φαγητό μας, μας κατηγορούν για βαρβάρους “γιατί δεν σεβόμαστε τα δάση”. Και συνάμα αυτοί κατεβάζουν βουνά τα ξύλα μας και τα καίνε στα καζάνια τους. Και αφού μας αφαιρέσανε όλα τα μέσα της δουλειάς και μας λιμοχτονούνε, μας κατηγοράνε γιατί είμαστε τεμπέληδες, καφενόβιοι κι αεριτζήδες» γράφει ο δάσκαλος της Αντίστασης Δημ. Γληνός στο πόνημα που συνέγραψε με την συνδρομή τουΕΑΜ.

«Σ' όλες τις Ελληνικές εμπορικές και βιομηχανικές και τραπεζικές επιχειρήσεις μπαίνουνε με το “έτσι θέλω” και αρπάζουν το 51% από τις μετοχές, υποδουλώνοντας έτσι με μιας για αιώνα τον άπαντα – όπως νομίζουν – την εργασία του Ελληνικού λαού. Στην αρχή θέλανε να μας ξεγελάσουνε με τα τυπωμένα χαρτιά τους τα μάρκα και τις λιρέτες της κατοχής, πως τάχα μας πλερώνουνε ό,τι αγοράζουνε. Ενώ απλούστατα το κλέβανε: Γιατί το χαρτί αυτό δεν είχε καμμίαν αξία ανταλλακτική μέσα στην Γερμανία και την Ιταλία, δηλαδή μας έπαιρναν τα δικά μας πράγματα χωρίς να υποχρεώνονται να μας δώσουν τίποτα δικό τους, μας πλήρωναν με φρέσκο αέρα.

»Μα ύστερα ανακαλύψανε πως είναι κόπος περιττός και έξοδο περιττό να τυπώνουνε καν μάρκα και λιρέτες. Καλύτερα να τυπώνει χαρτί η “Ελληνική Κυβέρνηση” και να κάνη αυτή τα έξοδα, κι έτσι να μας κλέβουν όλα μας τα αγαθά με δικά μας λεφτά. Και τα έξοδα αυτά του Στρατού της κατοχής έγιναν τόσο πολλά και αμέτρητα που κανένα τυπογραφείο δεν προφταίνει να τυπώνη τα “χιλιάρικα...”.

»...Οι κατακτητές (σ.σ. της χώρας μας) ρούφηξαν κιόλας σ' ένα χρόνο μέσα δυόμιση δισεκατομμύρια μάρκα “για έξοδα στρατού κατοχής”; Και της ζητάνε τώρα να πλερώνει τα έξοδα της γερμανικής εκστρατείας στην Αφρική, βάζοντάς την (άκουσον, άκουσον!!) να “δανείζει” η Ελλάδα στη Γερμανία 20-30 δισεκατομμύρια δραχμές το μήνα! Και τώρα δεν τρέφουμε μόνο τα στρατεύματα κατοχής, δεν πληρώνουμε μόνο τα γλέντια τους, τα μεθύσια τους, τα όργιά τους με τα κορίτσια μας και τις αδερφές μας, όλη την αφάνταστη σπατάλη τους σε έργα, σε μεταφορές, σε χτίρια άχρηστα για μας, σε αεροδρόμια, σε φρούρια, που χτίζουν απάνω στη χώρα μας, παρά ταΐζουμε εμείς το στρατό του Ρόμελ, για να υποβοηθήσουμε να εγκαθιδρυθεί η “νέα τάξη” και στην Αφρική. Η “νέα τάξη” των γκάνγκστερ...

»Έτσι κατάντησαν να πεθαίνουν εκατοντάδες και χιλιάδες άνθρωποι από την πείνα, καταντήσαμε να δρασκελάμε κουφάρια στους δρόμους, να θάφτουμε τους νεκρούς μας σωριασμένους μέσα στα κάρα των σκουπιδιών μας. Έτσι καταντήσαμε όλοι σκελετοί και τα παιδιά μας ατροφικά με καλαμένια ποδαράκια και μάτια σβησμένα. Έτσι φυτεύεται στα στήθια μας η φυματίωση, κι η ατροφία, κι ο εκφυλισμός» (“Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ").

Από τη μια πλευρά η ληστεία των κατακτητών στο εισόδημα της χώρας και τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της, από την άλλη πλευρά η επιβολή της «δεκάτης» ενός είδος φορολογίας, εποχής Οθωμανικής, που επέβαλαν οι Γερμανοϊταλοί και οι διάφορες ληστρικές ομάδες, κατάλοιπα της βαυαροκρατίας στη χώρα μας δραστηριοποιούνταν στην ύπαιθρο σε βάρος των αγροτών και ώθησαν στην εξαφάνιση των ειδών διατροφής και την εμφάνιση της μαύρης αγοράς.

Όπως στην Αθήνα έτσι και στην Πάτρα το εργατικό κίνημα είναι περισσότερο αναπτυγμένο από την περιφέρεια γι αυτό κάνουν την εμφάνισή τους οι επαγγελματικοί συνεταιρισμοί μέσα στο 1942 της φοβερής πείνας. Λίγα ήσαν τα επαγγέλματα που δεν είχαν το δικό τους συνεταιρισμό. Και αυτό ως μέσο αυτοπροστασίας. Εξελισσόμενου όμως του χρόνου τα διαθέσιμα των συνεταιρισμών άρχισαν να μειώνονται. Μέχρι που μετά τον χαρακτηρισμό της Πάτρας από τον ΔΕΣ ως μεγαλοαστικό κέντρο που έχει ιδιαίτερη ανάγκη κατέφθασε η επισιτιστική βοήθεια που επικούρησε τα λαϊκά συσσίτια των επαγγελματικών συνεταιρισμών, στα τέλη του 1942, ενώ στην Αθήνα από τις αρχές του ίδιου χρόνου έχει καταφθάσει με φορτίο φασολιών το «Κουρτουλούς», τουρκικών συμφερόντων πλοίο, ναυλωμένο από το ΔΕΣ.

Και ο μεγάλος δάσκαλος των Γραμμάτων Δημ. Γληνός, που για λογαριασμό του ΕΑΜ έγραψε την μπροσούρα για τον ξεσηκωμό του λαού, αναφερόμενος στους μαυραγορίτες σημειώνει:

«Τα διακόσια δισεκατομμύρια δραχμές που κυκλοφορούν αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα, δεν εβγήκαν όξω από τον τόπο μας. Είναι εδώ μέσα. Ποιος τα έχει; Πού πήγαν; Μα από τα χέρια αυτών πέρασαν. Μετατράπηκαν σε πολυκατοικίες, σε πλούσια χτήματα, σε βίλλες, σε διαμαντικά, σε μπριλάντια, σε χρυσές λίρες, σε έπιπλα, σε μπιμπελό, σε γουναρικά, σε χαλιά που σωριάζονται στα σπίτια τους. Ο,τι πουλάει ο καθένας από μας για να φτωχοζήσει, το ρολόι του, το χαλί του, τη βέρα του, το κόσμημα της γυναίκας του, την εικόνα, όλα πέρασαν στα χέρια των τσακαλιών. Αυτοί κάνουν όλες τις βρώμικες επιχειρήσεις σε συνεργασία με υπουργούς και με ξένους. Αυτοί είναι οι πραγματικοί δημιουργοί της μαύρης αγοράς και όχι ο φτωχός μεταπωλητής, που προσπαθεί να ζήσει την οικογένειά του πουλώντας πέντε οκάδες ντομάτες ή τρεις οκάδες μαρίδα...».

Την ίδια εποχή που το κρέας και τα σφαχτά εξαφανίζονται από τα χασάπικα, το κενό έρχεται να καλύψει ένα νέο είδος εμπορίου. Στην πλατεία Μαρκάτου της Πάτρας, που είναι η καρδιά του λαϊκού εμπορίου εμφανίζεται η πώληση παγωμένου αίματος ζώων που πωλείται σε κομμάτια, μέσα στη λαδόκολλα, έτοιμα για τηγάνισμα.

_________________

(*) Προδημοσίευση από το ατιτλοφόρητο νέο βιβλίο του Γιώργου Μόσχου, που βρίσκεται στο τυπογραφείο για να εκδοθεί στην Πάτρα, από τις εκδόσεις «Γιάννης Πικραμένος»