Του Σωτήρη Κοσκολέτου(*)

  • Η TTIP δεν αποτελεί μια ακόμη διμερή εμπορική συμφωνία με στόχο τη μείωση των δασμολογικών περιορισμών μεταξύ της Ε.Ε. και των ΗΠΑ. Η στόχευση της συμφωνίας εμβαθύνει πολύ περισσότερο, σκοπεύοντας στην άρση των ρυθμιστικών εμποδίων που περιορίζουν τα δυνητικά κέρδη των εταιρειών
H 11η Οκτωβρίου έχει οριστεί ως πανευρωπαϊκή ημέρα δράσης κατά της ΤΤΙP (Transatlantic Trade and Investment Partnership) και άλλων διεθνών εμπορικών συμφωνιών, στην οποία συμμετέχουν οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, συνδικάτα και ακτιβιστές, ενώ επίσης υποστηρίζεται από τις πολιτικές ομάδες της Αριστεράς και των Πρασίνων.

Η TTIP δεν αποτελεί μια ακόμη διμερή εμπορική συμφωνία με στόχο τη μείωση των δασμολογικών περιορισμών μεταξύ της Ε.Ε. και των ΗΠΑ. Η στόχευση της συμφωνίας εμβαθύνει πολύ περισσότερο, σκοπεύοντας στην άρση των ρυθμιστικών εμποδίων που περιορίζουν τα δυνητικά κέρδη των εταιρειών. Βασικό μοχλό σε αυτή τη διαδικασία αποτελεί η ενσωμάτωση του μηχανισμού ISDS (Investor - State Dispute Settlement) με τον οποίο οι ξένοι επενδυτές μπορούν να προσφεύγουν σε διαιτητικά «δικαστήρια» εναντίον κρατών με την κατηγορία των διαφυγόντων κερδών που μπορεί να προκληθούν από την κυβερνητική πολιτική1.

Ποιοι είναι οι κίνδυνοι από την υιοθέτηση του ISDS;

Καταρχήν, δεν είναι η πρώτη φορά που ο μηχανισμός ISDS περιλαμβάνεται σε διμερή εμπορική συμφωνία. Αρχικός σκοπός του ήταν η προστασία των ξένων επενδυτών έναντι των εθνικών κυβερνήσεων, ωστόσο μετά τη NAFTA (North American Free Trade Agreement) ο ρόλος του έχει ενισχυθεί, δίνοντας τη δυνατότητα στους επενδυτές να μηνύουν κυβερνήσεις με ασαφείς κατηγορίες. Ενδεικτικά, ενώ μεταξύ 1950 και 2000 υπήρχαν μόλις 50 τέτοιες περιπτώσεις, μεταξύ 2000 και 2012 οι περιπτώσεις προσφυγής σε οργανισμούς διαιτησίας για την επίλυση διαφορών μεταξύ επενδυτών και κράτους ανήλθαν σε 514.

Με το ISDS παραβιάζεται η αρχή της ισότητας απέναντι στον νόμο, καθώς τα εταιρικά συμφέροντα τίθενται πρώτα και πάνω από τα συμφέροντα των πολιτών και των τοπικών κοινωνιών. Επιπλέον, οι επενδυτές αποκτούν πλεονέκτημα έναντι των εκλεγμένων κυβερνήσεων, καθώς στο πλαίσιό του μόνο οι εταιρείες μπορούν να προσφύγουν εναντίον κυβερνήσεων και όχι το αντίθετο, όπως θα μπορούσε να γίνει π.χ. σε περίπτωση παραβίασης της περιβαλλοντικής νομοθεσίας ή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ως ενδεικτική της ισχύος που έχει αποκτήσει ο μηχανισμός ISDS στο πλαίσιο των διμερών εμπορικών συμφωνιών, αλλά και των δυνατοτήτων επηρεασμού που μπορεί να αποκτήσει στο νομοθετικό έργο των κυβερνήσεων είναι ανάμεσα σε άλλες, η περίπτωση της Eli Lilly & Co., η οποία αξιοποιώντας το πλαίσιο της NAFTA προσέφυγε τον Νοέμβριο του 2012 κατά του Καναδά, με την κατηγορία ότι η αφαίρεση της πατέντας που κατείχε η εταιρεία για την παρασκευή ενός φαρμάκου προκάλεσε διαφυγόντα κέρδη στην εταιρεία. Με την προσφυγή της αξίωσε αποζημίωση 500 εκ. ευρώ από την καναδική κυβέρνηση και παρότι δεν έχει επιδικαστεί ακόμη, ήδη η καναδική κυβέρνηση εξετάζει την περίπτωση αλλαγής νομοθεσίας ως προς τις πατέντες.

Πηγαίνοντας λίγο πιο μακριά και ενθυμούμενοι την πρόσφατη αργεντίνικη κρίση, μπορούμε να σκεφτούμε ότι η υιοθέτηση μιας εμπορικής συμφωνίας που περιλαμβάνει έναν τέτοιο μηχανισμό μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες και σε άλλα σε κρίσιμα ζητήματα, όπως η αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους, ενισχύοντας ακόμη περισσότερο τη δράση των αρπακτικών κεφαλαίων εναντίον τόσο αναπτυσσόμενων όσο και αναπτυγμένων κρατών που βρίσκονται σε κρίση και επιθυμούν τη ρύθμιση του χρέους τους, συνεκτιμώντας την κατάσταση της οικονομίας τους, αλλά και την ανάγκη προστασίας θεμελιωδών δικαιωμάτων με προτεραιότητα έναντι των υποχρεώσεων έναντι των πιστωτών.

Τέλος, οι προβλεπόμενες διαδικασίες διαιτησίας προβλέπεται να τελούνται σε ένα τριμελές «δικαστήριο», του οποίου οι μη μόνιμοι διαιτητές δεν θα είναι παρά δικηγόροι αμειβόμενοι ανά δίκη. Η εμπειρία των διαδικασιών διαιτησίας που διεξάγονται στα εξής διεθνή σώματα διαιτησίας για την επίλυση επενδυτικών διαφορών, όπως είναι η περίπτωση του World Bank's International Center for Settlement of Investment Disputes (ICSID) δείχνει ότι οι διαδικασίες τελούνται μυστικά χωρίς την παρουσία κοινού, ενισχύοντας την αδιαφάνεια τέτοιων συμφωνιών.

Το ISDS θα αποτελέσει κίνητρο για επενδύσεις;

Τα διαθέσιμα δεδομένα δείχνουν ότι η πρόβλεψη για έναν τέτοιο μηχανισμό στην TTIP, δεν αναμένεται να αποφέρει επενδύσεις που δεν θα μπορούσαν να γίνουν σε άλλο πλαίσιο. Σύμφωνα με μελέτη του Centre for Economic Policy Research, εκτιμάται πως από τη στιγμή που η συμφωνία εφαρμοστεί πλήρως και εφόσον τα κράτη - μέλη της Ε.Ε. προσαρμόσουν πλήρως τις πολιτικές τους σε αυτή, τότε το συνολικό όφελος για την ευρωπαϊκή οικονομία θα είναι 120 δισεκατομμύρια ευρώ ή 0,5% του ΑΕΠ μέχρι το 2027 (!), ενώ αντίστοιχα χαμηλές είναι και οι προσδοκίες για την αμερικανική οικονομία (αύξηση του ΑΕΠ κατά 95 δισεκατομμύρια ευρώ ή 0,4% ως το 2027).2

Μια πιθανή εξήγηση για τις πενιχρές προσδοκίες οικονομικής μεγέθυνσης από την εφαρμογή της συμφωνίας να είναι το ότι έτσι κι αλλιώς δεν υπάρχουν σημαντικοί φραγμοί στο εμπόριο μεταξύ Ε.Ε. και ΗΠΑ, ούτε σημαντικοί κίνδυνοι στους οποίους να εκτίθενται οι επενδυτές στις δύο αυτές οικονομίες.

Σε αναζήτηση εναλλακτικών - Οι πολίτες κινητοποιούνται

Παρά το ότι ο ρόλος των διμερών εμπορικών συμφωνιών έχει ενισχυθεί στο πλαίσιο της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, δεν μπορούμε να παραγνωρίσουμε την ύπαρξη αντίρροπων κινήσεων στην κατεύθυνση αναζήτησης εναλλακτικών. Για παράδειγμα, μια σειρά από, αναπτυσσόμενες χώρες, όπως η Νότια Αφρική, η Βολιβία, το Εκουαδόρ και η Ινδονησία αποχώρησαν από εμπορικές συμφωνίες στις οποίες περιλαμβανόταν η παραχώρηση τέτοιων δικαιωμάτων στους επενδυτές. Η Βενεζουέλα, αποφάσισε επίσης την αποχώρησή της από το διεθνές καθεστώς επίλυσης διαφορών επενδυτών - κράτους για αντίστοιχους λόγους. Επιπλέον, οι κινήσεις αυτές δεν περιορίζονται στις αναπτυσσόμενες χώρες, καθώς διαπιστώνουμε ότι και η κυβέρνηση της Αυστραλίας ανακοίνωσε ότι στο εξής δεν πρόκειται να δέχεται την ενσωμάτωση του μηχανισμού ISDS στις διμερείς και περιφερειακές εμπορικές συμφωνίες που συνάπτει.3

Τον τελευταίο χρόνο, αναπτύχθηκε ένα μεγάλο πανευρωπαϊκό κίνημα εναντίον της TTIP έχοντας ως μια από τις βασικές αιχμές του την αντίθεση στην επίλυση των διαφορών μεταξύ επενδυτών και κρατών προς όφελος των πρώτων. Μια σημαντική επιτυχία του ήταν ανάμεσα σε άλλες ότι κατάφερε να εμπνεύσει και να κινητοποιήσει σχεδόν 150.000 πολίτες και φορείς, οι οποίοι υπέγραψαν κατά της ενσωμάτωσης του μηχανισμού ISDS στο τελικό κείμενο της ΤΤΙΡ στις διαδικασίες διαβούλευσης που ξεκίνησαν με πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και ολοκληρώθηκαν τον περασμένο μήνα. Το 99% αυτών προήλθε από πολίτες- σπάζοντας όλα τα ρεκόρ συμμετοχής σε διαδικασία διαβούλευσης της Ε.Ε. Με την πανευρωπαϊκή ημέρα δράσης ο στόχος που τίθεται είναι να μην προχωρήσει η Ε.Ε. στην υπογραφή της διμερούς αυτής εμπορικής συμφωνίας, η οποία με μοχλό το ISDS θα περιορίσει δραματικά το εύρος και τις δυνατότητες των ρυθμιστικών πολιτικών και θα αποτελέσει ένα αποφασιστικό βήμα στη συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους.

(*) Ο Σωτήρης Κοσκολέτος είναι ερευνητικός συνεργάτης του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς
 
1 Βλέπε, John Hilary (2014), Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων, Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ: Γραφείο Βρυξελλών
2 "Transatlantic Trade and Investment Partnership: The Economic Analysis Explained", European Commission, Βρυξέλλες, Σεπτέμβριος 2013
3 http://corporateeurope.org/international-trade/2014/04/still-not-loving-isds-10-reasons-oppose-investors-super-rights-eu-trade

(Πηγή: avgi.gr)