Η Βρετανική επέμβαση την Πάτρα του 1945

Η κοινή έκδοση των εφημερίδων «Λόγος», «Πελοπόννησος», «Κήρυξ» αναγγέλλει την απόσυρση του ΕΛΑΣ στις 11 Ιανουαρίου 1945.

 

Δύο μέρες μετά την αποχώρηση του ΕΛΑΣ από την Πάτρα, οι Βρετανοί με την δικαιολογία του δήθεν φόβου της επανεισόδου των ανταρτών στην πόλη χτυπούν με τους Γιούργκας στο Βελίζι, τους ΕΛΑΣίτες !

Νίκος Αναστασόπουλος (Μπακάλης).

Σημειώνεται ότι στις 10 Ιανουαρίου 1945, καθώς οι δεκεμβριανές συγκρούσεις στην Αθήνα συνεχίζονται με αμείωτο ρυθμό και η ανησυχία ''σέρνεται'' στην Πάτρα, ο Μπλοκ, Βρετανός ταξίαρχος διοικητής της πόλης, διέταξε με τελεσίγραφό του την απομάκρυνση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ από την πόλη της Πάτρας.

Είχαν προηγηθεί συλλαλητήρια εργαζομένων, ελεύθερων επαγγελματιών, απεργία του ΕΚΠ στις 3 Δεκεμβρίου 1944 κ.ά. Οι Βρετανοί αντιδρώντας περιφρούρησαν τα δημόσια καταστήματα, πύκνωσαν τις νυχτερινές περιπόλους, έστησαν πολυβολεία και τοποθέτησαν συρματοπλέγματα στην οδό Μαιζώνος, κόβοντας την Πάτρα στα δύο, ενώ κατά διαστήματα υπήρχαν ανοίγματα των συρματοπλεγμάτων, που είχαν λάβει εκατέρωθεν θέση σε μπλόκα δυνάμεις Βρετανών και τσολιάδων.

Έτσι όσοι ΕΛΑΣίτες από το κάτω μέρος της πόλης, όπου και η παραλία, ήθελαν να ανέβουν στο πάνω μέρος της Πάτρας, για να ενωθούν με τους αντάρτες του 12ου Συντάγματος έπρεπε να δείξουν ταυτότητα, που φυσικά δεν είχαν, αφού στο ελεύθερο βουνό, όπου ήσαν μέχρι πριν δύο μήνες, δεν τους χρειάζονταν. Οπότε άρχιζαν οι συλλήψεις.

Κι ωστόσο «η ησυχία εις την πόλιν των Πατρών δεν πρόκειται να διαταραχθή. Αι αρμόδιαι βρεττανικαί αρχαί κατ’ επανάληψιν εδήλωσαν, ότι εννοούν να διατηρήσουν την τάξιν εν τη πόλει. Αλλά και οι Ελασίται δεν θέλομεν να πιστεύσωμεν ότι θα επιχείρουν αδικαιολογήτως όλως διαταραχήν» γράφουν τα «Απογευματινά Νέα» στις 8 Ιανουαρίου 1945.

Κάτω από αυτό το πλέγμα πίεσης, την επόμενη ημέρα 9 Ιανουαρίου του 1945 η ηγεσία του ΕΑΜ συμμετέχει σε σύσκεψη που έγινε υπό τον Μητροπολίτη Θεόκλητο στην Μητρόπολη. Υπογράφει μαζί με τους δήθεν εκπροσώπους της κοινωνίας, συλλόγων, γιατρών, δικηγόρων κ.ά., ψήφισμα ευχετήριο όπου διατυπώνεται η ευχή «όπως εν πνεύματι εξυπηρετήσεως των συμφερόντων της πατρίδος καταβληθεί πάσα δυνατή προσπάθεια, ίνα εξευρεθή η προσήκουσα λύσις ειρηνικής διευθετήσεως του ελληνικού δράματος». («Πελοπόννησος», 10 Ιανουαρίου 1945).

Και η «προσήκουσα λύσις» μεταφράζεται σε έρευνα στα γραφεία της ΝΕ του ΕΑΜ και της Πολιτοφυλακής, όπως και της Επιμελητείας του Αντάρτη, που αρχίζουν την ίδια ημέρα οι Βρετανοί.

Στις 10 Ιανουαρίου που ο διοικητής του 12ού Συντάγματος του ΕΛΑΣ Βλάσης Ανδρικόπουλος, επισκέφθηκε τον Βρετανό διοικητή, ταξίαρχο Μπλοκ, για να διαμαρτυρηθεί, εκείνος του επέδωσε το τελεσίγραφο με το οποίο απαιτούσε από το 12ο Σύνταγμα «προς αποφυγήν αιματοχυσίας της πόλεως των Πατρών να εκκενωθή η πόλις των Πατρών απ’ όλων των υπό τας διαταγάς σας ενόπλων δυνάμεων μέχρι της 6ης πρωινής ώρας της 11ης Ιανουαρίου 1945».

Ο ΕΛΑΣ υπό την πίεση των δήθεν εκπροσώπων της πατραϊκής κοινωνίας δέχεται να απομακρυνθεί και εγκαθίσταται στο ύψωμα του Κλάους για να μην επεκταθούν οι συγκρούσεις και στην πόλη. Προηγουμένως η διοίκηση του 12ου Συντάγματος, που την εκπροσωπούσαν ο διοικητής Βλάσης Ανδρικόπουλος και ο καπετάνιος του Συντάγματος Πάνος Κοντόγκωνας (καπετάν Πάνος), την 1η ώρα της νύχτας προς το ξημέρωμα της 11ης

Ιανουαρίου 1945 με το υπ’ αριθμ. πρωτ. 90 έγγραφο του 12ου Συντ. ΕΛΑΣ προς τον Βρετανό ταξίαρχο απαντούν τα παρακάτω:

«Απαντώντας σε χθεσινό τελεσίγραφό σας αποφασίζουμε, χάριν του Πατραϊκού λαού, ν’ αποσύρουμε τα τμήματά μας από την πόλη, στους δρόμους της οποίας νωπό αχνίζει ακόμη το αίμα που έδωσαν ο στρατός του ΕΛΑΣ και ο λαός της, κάτω απ’ τη γερμανική κατοχή. Πιστεύουμε ότι ο ιστορικός της αύριον την απόφασή μας αυτή δεν θα την προσθέσει στις άλλες νίκες σας».

Έτσι εγκαταστάθηκαν στους πρόποδες του Ομπλού, όπου και το χωριό Βελίζι (σ.σ.: Κρήνη η νέα ονομασία του), με όλη τη δύναμη των ΕΛΑΣιτών.

Παράλληλα την ίδια ημέρα στην Αθήνα, 11 Ιανουαρίου 1945, γίνεται συμφωνία μεταξύ Βρετανών και ΕΛΑΣ για κατάπαυση του πυρός, μετά από 38 ημέρες μαχών και απόσυρση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ από την Αθήνα.

Λίγες ημέρες μετά την απόσυρση του ΕΛΑΣ από την Πάτρα, ο Δικηγορικός Σύλλογος κατ’ εξοχήν συντηρητικό σωματείο, επιχαίρει και μιλά για γεγονότα «εκατονταημέρου δουλείας, ήτις υπήρξε σκληρωτέρα της υπό του εξωτερικού εχθρού ασκηθείσης τυραννίας». Εξισώνει έτσι τον ελευθερωτή ΕΛΑΣ με τους καταχτητές ναζί. («Πελοπόννησος», 17 Ιανουαρίου 1945).

Οι Βρετανοί αμέσως μετά τη συμφωνία Βλ. Ανδρικόπουλου και Μπλοκ καταλαμβάνουν γραφεία του ΕΑΜ καθώς και της ΕΑΜίτικης εφημερίδας «Ελεύθερη Αχαΐα», θυμάμαι να μου αφηγείται ο αρχιεργάτης της και πατέρας μου Δημ. Μόσχος. Ακολούθησαν επιθέσεις εναντίον της εφημερίδας κι άλλες, 13 στο σύνολο, μέχρι το οριστικό κλείσιμό της στις 8 Ιουνίου 1947.

Και δύο μέρες μετά την αποχώρηση του ΕΛΑΣ, οι Βρετανοί με την δικαιολογία του δήθεν φόβου της επανεισόδου των ανταρτών στην πόλη χτυπούν τον ΕΛΑΣ με τους Γιούργκας. Είναι μέλη της περίφημης βρετανικής μεραρχίας SAS (Spesial Air Service).

Στους πρόποδες του λόφου Ομπλού, ανάμεσα στις θέσεις Κεφαλόβρυσο και Βελίζι, (σ.σ.: Κρήνη σήμερα) ακολουθεί σύγκρουση ΕΛΑΣιτών και βρετανικών δυνάμεων ενισχυμένων με τανκς, που καταλήγει σε τραυματισμούς ΕΛΑΣιτών και αιχμαλωσία εννιά Βρετανών, που τους κράτησαν μέρες οι ΕΛΑΣίτες μέχρι την αποχώρησή τους από το ύψωμα.

 

Ένα σπάνιο ντοκουμέντο. Πεντέμισι μήνες μετά τον απαγχονισμό από τους τσολιάδες των αγωνιστών Κώστα Γρίβα και Κώστα Κακού στα Ψηλαλώνια. Η Σία Γρίβα, η Φωφώ Γρίβα, η Λαμπρινή Κακού και ο Κώστας Ζησιάδης για το II Γραφείο της VIII Ταξιαρχίας: «Ορκιζόμαστε ότι τη ζωή μας τη διαθέσαμε για τα συμφέροντα του Λαού… 25 Οκτωβρίου 1944». Είναι μόλις 21 ημέρες μετά την απελευθέρωση και βρίσκονται στην οινοποιία Αχάια Κλάους, από της οποίας το Αρχείο προέρχεται το ντοκουμέντο.

Τους Βρετανούς αιχμαλώτους παρέλαβε ο ΕΛΑΣίτης «Νίκος ο μπακάλης» (Νίκος Αναστασόπουλος) επικεφαλής του λόχου Μηχανημάτων (πολυβόλων κ.ά.) και τους απελευθέρωσε αργότερα, με σύμφωνη γνώμη της Διοίκησης του ΕΛΑΣ, ενώ το Σύνταγμα βρίσκονταν εν πορεία προς Ανδρίτσαινα, όπου παρέδωσαν τα όπλα τους οι μαχητές, υπακούοντας στην Συμφωνία της Βάρκιζας. (Βιντεοσκοπημένη αφήγηση Ν. Αναστασόπουλου στον γράφοντα στις 12 Αυγούστου 2014).

«Δέον να σημειωθεί ότι από της πρωΐας χθες ευρίσκοντο έξω του λιμένος μας μεγάλα βρεττανικά φορτηγά πλήρη υλικού, ενεργηθείσης αποβάσεως Βρεττανικών δυνάμεων πεζικού και μηχανοκινήτων. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται βαρέα τανκς των τύπων Σέρμαν και Τσώρτζιλ» έγραψε η «έκτακτος κοινή έκδοσις» των πατραϊκών εφημερίδων «Λόγος», «Πελοπόννησος», «Εθνικός Κήρυξ», στις 11 Ιανουαρίου 45.

Μέσα λοιπόν σε αυτό το κλίμα και έπειτα από 38 ημέρες μαχών σε Αθήνα και Πειραιά, όπου αποτελούσαν τα βασικά σημεία της δεκεμβριανής εποποιΐας κατά των Άγγλων επικυρίαρχων, οι οποίοι αντιμετώπιζαν την Ελλάδα ως κατεχόμενη χώρα, κατ’ εντολή του Τσώρτζιλ, φθάσαμε στην έναρξη συζητήσεων στις 3 Ιανουαρίου για ανακωχή που συμφωνήθηκε μεταξύ ΕΑΜ και Βρετανών στις 11 Ιανουαρίου 1945.

Μετά από άλλες 32 ημέρες διαπραγματεύσεων στην ετεροβαρή Συμφωνία της Βάρκιζας στις 12 Φεβρουαρίου 1945 συμφωνείται και από τα δύο μέρη η αποστράτευση  των ανδρών του ΕΛΑΣ και η παράδοση των όπλων.

Χαρακτηριστικό είναι ότι από τις 13-1-1945, που οι Γιούργκας της βρετανικής μεραρχίας SAS (Spesial Air Service) ξεκινούν την επίθεση κατά του 12ου Συντάγματος στο Βελίζι, σημειώνονται:

— Στο Σαραβάλι (σ.σ.: συνορεύει με το Βελίζι) στις 13-1-45 ο φόνος του 31χρονου Δημ. Παπανικολάου, «από τραύματα κεφαλής». (ΛΠΘ Δήμου Πατρέων 37/14-1-45).

— Στην Οβρυά (σ.σ: συνορεύει με το Σαραβάλι) τις 17-1-45 ο φόνος του 30χρονου Νίκου Ανδριόπουλου, από «διαμπερή τραύματα θώρακος διά πυροβόλου όπλου». (ΛΠΘ Δήμου Πατρέων 61/18-1-45).

— Στο Βελίζι, στις 20-1-45 ο φόνος της 65χρονης Κωνσταντίνας Ακράτου, «κατά τη μάχη με αντάρτες». (ΛΠΘ 1026/5-12-45).

Παράλληλα στην Πάτρα από τις 6-1-45 έχει σημειωθεί ο φόνος της 19χρονης Μελπομένης Παπαθεοδώρου από «διαμπερές τραύμα κρανίου». (ΛΠΘ Δήμου Πατρέων 17/7-1-45).

Και στις 13-2-45, επόμενη ημέρα της Συμφωνίας της Βάρκιζας (σ.σ.: 12-2-45), όπου ίσχυε η κατάπαυση των μαχών σημειώνεται στην Πάτρα ο φόνος του 15χρονου Χαρ. Φιλιππάτου «διά σφαιρών πολυβόλου». (ΛΠΘ 169/14-2-45).

Οι δύο πιο πάνω περιπτώσεις μπορεί να θεωρηθούν κρούσματα λευκής κρατικής τρομοκρατίας παρακρατικών οργανώσεων της Δεξιάς, ενώ οι τρεις πρώτες φόνοι αμάχων από πολεμικά επεισόδια.

Το 12ο Σύνταγμα τελικά, στο πλαίσιο της Συμφωνίας της Βάρκιζας, αυτοδιαλύεται έπειτα από υποχώρηση στην Ανδρίτσαινα Ηλείας και εκεί παραδίδει τα όπλα του. («Στα χρόνια της φωτιάς», «ο Εμφύλιος στην Αχαιοήλιδα», Γ. Μόσχου, σελ. 265).

Άοπλοι πια οι αγωνιστές, παραδόθηκαν στο έλεος των παρακρατικών ομάδων, των πρώην συνεργατών του γερμανοϊταλού καταχτητή! Και ουαί τοις ηττημένοις…

Από κει και πέρα η κατάσταση εκτραχύνθηκε εις βάρος των πολιτών της αριστεράς και του ΕΑΜικού κινήματος, καθώς το απέδειξαν οι δίκες των Κακουργιοδικείων και του Ειδικού Δικαστηρίου Δωσιλόγων που ακολούθησαν, από την Άνοιξη του 1945 στην Πάτρα. Σκοπός, υποτίθεται, ήταν να εκδικάσουν υποθέσεις συνεργατών των ιταλογερμανών καταχτητών.

Νωρίτερα, από τις 13 Νοεμβρίου 1944, είχε ορισθεί στην Πάτρα ως ειδικός επίτροπος ο αντιεισαγγελέας Ξενοφών Κωνσταντόπουλος, ο οποίος ήταν αυτός που μπορούσε να διατάξει δίωξη και σύλληψη δωσίλογων. Υπό το κλίμα όμως της αντιΕΑΜικής τρομοκρατίας στα κακουργιοδικεία παραπέμπονταν οι ΕΑΜίτες, εν οι πρώην συνεργάτες των καταχτητών χαρακτηρίζονταν εθνικόφρονες!

Η πατρινή ΕΠΟΝίτισσα Λαμπρινή Κακού, σύζυγος του ΕΛΑΣίτη Νίκου Αναστασόπουλου (''Νίκος ο Μπακάλης''). Τιμωρήθηκε με εξορία στο Τρίκερι  το 1948. Η φωτογραφία είναι μεταγενέστερη.

_______________

(Τα παραπάνω είναι απόσπασμα από την 3η έκδοση του βιβλίου του Γ. Μόσχου, «Η Πάτρα στην Κατοχή και στην Αντίσταση»  των πατραϊκών εκδόσεων Γιάννη Πικραμένου. Παρουσιάστηκε από τον συγγραφέα στο Συνέδριο του Πάντειου Πανεπιστημίου στο πλαίσιο των 80 και πλέον ανακοινώσεων από ιστορικούς και φιλίστορες με θέμα «Από την Απελευθέρωση στα Δεκεμβριανά).