Το ρατσιστικό πρόγραμμα «Τ4» στην υπηρεσία του ναζισμού στην Γερμανία

 

 

Παρουσιάζω σήμερα μια έρευνα-ντοκουμέντο που δημοσιεύτηκε στις 21 Οκτωβρίου 2007 στο ηλεκτρονικό περιοδικό “Noesi.gr’’ και στη στήλη «Αδιανόητα» με την έρευνα και επιμέλεια του κειμένου από τον εκδότη του Άγγελος Κουτουμάνο, που αναφέρεται στο πως εκκολάφθηκε και εφαρμόστηκε, στο πλαίσιο του ρατσισμού η περίφημη «τελική λύση» εις βάρος των αναπήρων στα χρόνια της ανόδου και επιβολής του ναζισμού στη Γερμανία, με την κωδική ονομασία «Τ4». Είναι γνωστή η ρατσιστική αντιμετώπιση από τον ναζισμό των Εβραίων, των Τσιγγάνων, των ομοφυλόφιλων, των κομμουνιστών, αλλά λιγότερο γνωστή η τύχη που είχαν τα άτομα με αναπηρία, που ο αριθμός των θυμάτων τους έφθασε τις περίπου 250 χιλιάδες.

Πώς έβλεπαν οι Ναζί τους 

ανθρώπους με αναπηρία;

 ΑΝ ΚΑΙ ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ συνήθως συνδέεται με τη γενοκτονία έξι εκατομμυρίων Εβραίων, υπολογίζεται, ότι περισσότεροι από 250.000 άνθρωποι με αναπηρία θανατώθηκαν από τους ναζί. Προς τιμή της Επετείου της ημέρας του Ολοκαυτώματος, στις 27 Ιανουαρίου, με βασική πηγή το “Ouch” του BBC και το online μουσείο του “Κέντρου Σπουδών για το Ολοκαύτωμα και τη Γενοκτονία” του Πανεπιστημίου της Μιννεσότα παραθέτουμε ένα μικρό αφιέρωμα σε ένα θέμα, που λίγοι γνωρίζουν με λεπτομέρειες.

Αν και πολυσύνθετο θέμα, που δυσκολεύει στην παρουσίασή του, σκέφτομαι, ότι το Noesi.gr δεν πρέπει να είναι μόνο βάσεις δεδομένων και ενημέρωση για αυτό, που δεν γνωρίζουμε… Είναι και για αυτά, που νομίζουμε ότι γνωρίζουμε, μέχρι να διαβάσουμε μερικές λεπτομέρειες, που κάνουν τη διαφορά. Κάπως έτσι, αισθάνθηκα κάνοντας μία μικρή έρευνα για το θέμα του Ολοκαυτώματος.

 

 ΟΙ ΝΑΖΙ ΟΙΚΕΙΟΠΟΙΗΘΗΚΑΝ την ιδέα του Δαρβίνου για τη φυσική επιλογή των ειδών και ιδιαιτέρως την ιδέα της επιβίωσης του ισχυρότερου είδους στο ζωικό βασίλειο και την εφάρμοσαν στο ανθρώπινο είδος σε παγκόσμια κλίμακα (το βιβλίο του Δαρβίνου, “Η Προέλευση των Ειδών” είχε δημοσιευτεί το 1859). Οι Ναζί θεωρούσαν, ότι η μη απαγόρευση τεκνοποίησης σε ανθρώπους με αναπηρία, είχε ως συνέπεια να αναπαράγονται οι “ανίκανοι” με περισσότερο γρήγορους ρυθμούς από ό,τι οι “ικανοί”. Το γεγονός αυτό, πίστευαν, ότι εξασθενούσε την ικανότητα της κοινωνίας, να λειτουργεί αποτελεσματικά, επιβαρύνοντας χωρίς λόγο τους μη ανάπηρους.

Χ ά ν τ α μ α ρ

Ένας τόπος θανάτου. Ελάχιστες φωτογραφίες έχουν βρεθεί για τον τόπο, όπου εκτελέστηκαν με βασανιστικούς τρόπους άνθρωποι με αναπηρία προτού οι σωροί τους αποτεφρωθούν στα ναζιστικά κρεματόρια.

Οι Ναζί ισχυρίζονταν, ότι τα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα της Γερμανίας μεταξύ 1920 και 1930 οφείλονταν εν μέρει και στην παρουσία αναπήρων, που εξασθενούσαν τη ρώμη της κοινωνίας, να λειτουργήσει, και τοποθετούσαν ένα τεράστιο φορτίο στο γενικό πληθυσμό.

Η προπαγάνδα των Ναζί με αφίσες, ειδήσεις και κινηματογραφικές ταινίες παρουσίαζε τους αναπήρους ως “άχρηστα παράσιτα” και ανθρώπους με “ζωή που δεν αξίζει να ζει”. Μέσω της προπαγάνδας επισημάνθηκε το μεγάλο κόστος της συντήρησης των ανθρώπων με αναπηρία και διαμηνύονταν η άποψη, ότι αυτός ο φόρος της κοινωνίας προς τους αναπήρους ήταν αρρωστημένος και αφύσικος. Μία γνωστή ταινία βασισμένη στη Ναζιστική προπαγάνδα, το “Ich Klage” (”Κατηγορώ”), αφηγείται την ιστορία ενός γιατρού, που σκότωσε την ανάπηρη σύζυγό του. Με την ταινία εισήχθη το επιχείρημα του “θανάτου από οίκτο”. Σε άλλους διάμεσους της προπαγάνδας τους, οι Ναζί παρουσίαζαν τους ανθρώπους με αναπηρία ως τέρατα.

ΠΟΙΑ ΗΤΑΝ Η ΤΥΧΗ των αναπήρων στη Ναζιστική Γερμανία;
Μετά την προπαγάνδα ξεκίνησε η δράση. Με το σκεπτικό ότι οι ανάπηροι είχαν μικρότερη αξία και αποτελούσαν βάρος για την κοινωνία, ξεκίνησε ένα εκτεταμένο
πρόγραμμα υποχρεωτικής στείρωσης των ατόμων με αναπηρία. Αυτή η πρακτική άρχισε το 1933 αμέσως μετά την ανάληψη της εξουσίας από τους Ναζί.

Σημειωτέον, ωστόσο, ότι η Ναζιστική Γερμανία δεν ήταν η μοναδική περίπτωση, όπου εφαρμόζονταν υποχρεωτική στείρωση των ατόμων με αναπηρία, δεν ήταν καν η πρώτη στη ιστορία του παγκόσμιου γίγνεσθαι. Όπως αναφέρει η συγγραφέας με αναπηρία Jenny Morris στο βιβλίο της “Pride Against Prejudice”, από το 1907 σε διάφορες Αμερικανικές Πολιτείες έκαναν την εμφάνισή τους νόμοι για την υποχρεωτική στείρωση των ατόμων, που πιστεύονταν, ότι έπασχαν από κάποια γενετική πάθηση ή διαταραχή. Άλλες Ευρωπαϊκές πόλεις, που μεταξύ του 1920 και 1930, υιοθέτησαν τέτοιου τύπου πολιτική ήταν οι: Δανία, Νορβηγία, Σουηδία, Φινλανδία, Εσθονία, Τσεχοσλοβακία, Γιουγκοσλαβία, Λιθουανία, Λάτβια, Ουγγαρία και Τουρκία. Το πρόγραμμα στείρωσης στη Ναζιστική Γερμανία πλαισιώθηκε από ένα πρόγραμμα θανατώσεων, που ξεκίνησε το 1939.

Πώς άρχισαν οι Ναζί να σκοτώνουν ανθρώπους με αναπηρία;
Βάσει του απόρρητου προγράμματος - με την κωδική ονομασία “Πρόγραμμα Τ4″, οι άνθρωποι με αναπηρία στη Γερμανία θανατώνονταν με μία ένεση ή δηλητηριώδη αέρια.

T i e r g a r t e n s t r a b e 4

 Οδός Tiergartenstrabe αριθμός 4, η διεύθυνση, όπου στεγάζονταν το πρόγραμμα Τ4, στα αρχηγεία των Ναζί στο Βερολίνο, έδωσε την κωδική ονομασία, σε ένα πρόγραμμα εξόντωσης αναπήρων, που μέτρησε πάνω από 250.000 θύματα. Το κτίριο δεν υπάρχει σήμερα, καθώς καταστράφηκε στη διάρκεια των βομβαρδισμών από τις συμμαχικές δυνάμεις. Σήμερα, στη θέση του στεγάζεται η Φιλαρμονική του Βερολίνου.

Το Πρόγραμμα Τ4 πλαισίωσε έξι καταυλισμούς θανάτου, αποκαλούμενους “Κέντρα Ευθανασίας”, που βρίσκονταν σε διάσπαρτα σημεία στην Γερμανία και την Αυστρία.

Τα Κέντρα αυτά είχαν κατασκευαστεί, ώστε να φέρουν ειδικές εγκαταστάσεις για την παραγωγή και παροχή των δηλητηριωδών αερίων, ωστόσο, τύποις έδιναν την
εντύπωση, ότι αντί εγκαταστάσεων θανάτου λειτουργούσαν ως λουτρά. Δύο από τα χειρότερα Κέντρα αποτελούσαν το Κάστρο Χαρτχάιμ (Hartheim Casttle) στην Αυστρία και το Χάνταμαρ (Hadamar) στη Γερμανία.

Τα άλλα τέσσερα Μπέρνμπεργκ (Bernberg), Μπράντενμπεργκ (Brandenburgh), Γκράφενεκ (Grafeneck), Σονεστάιν (Sonnestein),
αν και μεγάλα και τρανά στο “έργο” τους δεν έφθασαν ποτέ σε φήμη τα Χαρτχάιμ και Χάνταμαρ.

Κ ά σ τ ρ ο  Χ α ρ τ χ ά ι μ

Ένα Κέντρο Ευθανασίας, κατ’ ευφημισμό, όπου χιλιάδες άνθρωποι με αναπηρία θανατώθηκαν με βασανιστικό τρόπο, χωρίς να τρέξει σταγόνα αίματος, σιωπηλά, κρυφά.

Ο Χίτλερ διέταξε την αναστολή του προγράμματος το 1941 μετά από σύγκρουση με τη Γερμανική αντιπολίτευση, συμπεριλαμβανομένης της Καθολικής Εκκλησίας.

Παρόλα αυτά, οι θανατώσεις ξεκίνησαν και πάλι τον επόμενο χρόνο, υπό καθεστώς ακόμη μεγαλύτερης μυστικότητας και συνεχίστηκαν έως το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου

Χ ά ν τ α μ α ρ

13 Ιανουαρίου 1941 μεταφέρονται από το πλησίον Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Eichberg οι πρώτοι άνθρωποι προς εκτέλεση. Επρόκειτο για τροφίμους με ψυχική νόσο, που έπεσαν θύματα της Ναζιστικής Γερμανίας. Τα κρεματόρια, που στεγάζονταν δίπλα στους θαλάμους εξόντωσης, ολοκλήρωναν το μακάβριο έργο των ιατρών και νοσοκόμων, που εργάζονταν εκεί. Το Χάνταμαρ διέθετε 100 άτομα προσωπικό, και προκειμένου να καλύψει την πραγματική του υπόσταση και λειτουργία, παρουσιάζονταν και χρησιμοποιούνταν παράλληλα ως κρεματόριο.

Η λειτουργία του σταμάτησε λίγο μετά την εισβολή των
Αμερικανικών απελευθερωτικών δυνάμεων το 1945.

Κατά τα τελευταία έτη εφαρμογής τους προγράμματος, από τις αρχές της δεκαετίας, η θανάτωση των ανθρώπων με αναπηρία γίνονταν με υπερβολική δοσολογία φαρμάκων ή με ασιτία.

Συγκεντρωτικά, υπολογίζεται, ότι 275.000 άνθρωποι με αναπηρία θανατώθηκαν από το Πρόγραμμα T4 των Ναζί.

Ά ο υ σ β ι τ ς

Το γνωστό στρατόπεδο συγκέντρωσης, που συνέδεσε το όνομά του με τη φρίκη εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων που εξευτελίστηκαν, βασανίστηκαν, θανατώθηκαν από ένα καθεστώς, που δεν άφηνε περιθώρια για αντιφρονούντες, εχθρούς, αναπήρους…

Με βεβαιότητα ναι. Τα Κέντρα εξόντωσης ατόμων με αναπηρία ήταν ο πρόδρομος των στρατοπέδων συγκέντρωσης, όπως αναφέρεται από πολλούς ιστορικούς. Αφενός, τα πρώτα προγράμματα εξόντωσης αναπήρων προσέφεραν την τεχνογνωσία και τα μέσα για την εφαρμογή προγραμμάτων μαζικής εξόντωσης ανά χιλιάδες και, αφετέρου, είναι γνωστό ότι αρκετοί από το προσωπικό του Προγράμματος Τ4 μετατέθηκαν σε άλλα πόστα εξόντωσης ανθρώπων μετά το 1942, μετά τη Συνάντηση της Wansee, όπου πιστεύεται, ότι προγραμματίστηκε η ιδέα της “Τελικής Λύσης”.

Υπό την διεύθυνση των Bouhler και Brandt, σε συνεργασία με το Υπουργείο των Εσωτερικών τού Τρίτου Ράιχ, η εξόντωση των αναπήρων γίνονταν με τη συμβολή καμουφλαρισμένων επιχειρήσεων, που ιδρύθηκαν για το σκοπό αυτό.

Ένα φιλανθρωπικό σωματείο για περίθαψη βρεφών (το “Gemeinnützige Stiftung für Anstaltspflege”).

 Ένα κέντρο πρόσληψης προσωπικού, το αποκαλούμενο “Stiftung”.

Ένα κέντρο διαχείρισης προσωπικού για σανατόρια και άσυλα (το “Reichsarbeitsgemeinschaft Heil-und Pflegeanstalten”)… είχαν υπό την εποπτεία τους κάθε παράμετρο του σχεδιασμού και υλοποίησης των προγραμμάτων.

Τέλος, το αποκαλούμενο “Gemeinnützige Krankentransportgesellschaft”, μεριμνούσε για τη διακομιδή των μελλοθανάτων, καμουφλαρισμένο υπό τη μάσκα μίας υπηρεσίας νοσοκομειακών αυτοκινήτων.

Κάθε ίχνος της απάνθρωπης δράσης τού προγράμματος εξόντωσης, εξαλείφονταν από την Κεντρική Υπηρεσία Καθαρισμού των Σανατόριων και Ασύλων (το “Zentralverrechnungsstelle Heil-und Pflegeanstalten”).

Α δ ό λ φ ο ς  Χ ί τ λ ε ρ

Επισήμως, η συστηματική θανάτωση των τροφίμων των ψυχιατρικών νοσοκομείων, ξεκίνησε στη Ναζιστική Γερμανία με το διάταγμα του Χίτλερ για την ευθανασία. Έτσι, η εξόντωση της “ζωής που δεν αξίζει να ζει” ξεκίνησε τον Ιούλιο του 1939 αν και το σχετικό κρυφό διάταγμα υπεγράφη από τον Χίτλερ τον Οκτώβρη του ίδιου έτους.

Ο Υπουργός Δικαιοσύνης παρέλαβε από τον διευθύνων του προγράμματος T4, Philipp Bouhler, το αντίγραφο του διατάγματος τον Αύγουστο του 1940.

Υπήρχαν αντιδράσεις απέναντι στη θανάτων των ανθρώπων με αναπηρία;
Στη φιλοσοφία και την εφαρμογή του προγράμματος αντιστάθηκε η Καθολική Εκκλησία, αν και υπάρχουν μεγάλες αμφισβητήσεις για το κατά πόσο η στάση της Καθολικής Εκκλησίας ήταν αρκετά σθεναρή, ώστε να επιφέρει αλλαγές στη Ναζιστική Γερμανία, όπως περιγράφει ο συγγραφέας Richard Grunberger στο βιβλίο του “A Social History of the Third Reich” (μτφ. “Η Κοινωνική Ιστορία τού Τρίτου Ράιχ”). Πιστεύεται, ότι καθοριστικότερη όλων ήταν η συμβολή του καρδιναλίου Clemens Von Galen, ο οποίος σε δημόσιο λόγο του αφόρισε το Πρόγραμμα T4 και, ενδεχομένως, είναι ο άνθρωπος, που έπεισε τον Χίτλερ, να αναστείλει το πρόγραμμα- προσωρινά βεβαίως, όπως τελικώς φάνηκε.

Άλλες λοιπές αντιδράσεις είχαν περισσότερο τοπικό και κεκαλυμμένο χαρακτήρα, όπως του Otto Weidt, ενός ανθρώπου που είχε στην επιχείρησή και υπό την προστασία του ανθρώπους με προβλήματα όρασης και ακοής στο κέντρο του Βερολίνου. Αν και ανάπηροι, οι εργαζόμενοι του Otto Weidt ελάχιστα κινδύνευαν από το Πρόγραμμα T4 καθώς οι βούρτσες και οι σκούπες που παρασκευάζονταν από το Εργαστήρι του είχαν ανακηρυχθεί σε “είδος υψίστης στρατιωτικής σημασίας”.

Σχετική έκθεση, που αφηγείται την ιστορία του Otto Weidt φιλοξενήθηκε στο Εβραϊκό Μουσείο του Βερολίνου το 2004. (Σημ. αυτή είδαμε προ καιρού και σκεφτήκαμε για αυτό το αφιέρωμα - Ομάδα συντακτών Noesi.gr).

Υπήρχαν εξαιρέσεις ως προς την πολιτική των Ναζιστών απέναντι στους ανθρώπους με αναπηρία; Οι Ναζί έδειχναν μία αλλόκοτη και παράλογη στάση απέναντι στην αναπηρία: σκότωναν χιλιάδες άτομα ενώ ταυτόχρονα παρασημοφορούσαν ένα μικρό αριθμό αναπήρων πολέμου, στους οποίους και προσέφεραν προστατευμένη εργασία, ένα αρκετα ριζοσπαστικό για την εποχή είδος κοινωνικής πρόνοιας. Σύμφωνα με την άποψη του Richard Grunberger στο βιβλίο “A Social History of the Third Reich”, η ιδέα της υποστήριξης των αναπήρων πολέμου ήταν συμβατή με μία πολύ διαδεδομένη άποψη στους Ναζί, ότι “η δύναμη της θέλησης θριαμβεύει έναντι των δυσκολιών”.

Εμφανώς, λοιπόν, για τους Ναζί δεν ήταν όλοι οι ανάπηροι το ίδιο.
Κατά ενδιαφέροντα τρόπο, μία από τις πιο γνωστές αντιδράσεις ενάντια στις βλέψεις του Χίτλερ για τους ανρθώπους με αναπηρία προήλθε από έναν ανάπηρο άνδρα,
τον Claus Von Stauffenberg, ο οποίος έχοντας χάσει το δεξί χέρι, τρία δάκτυλα από το αριστερό χέρι, και το δεξί μάτι του στον πόλεμο, επιχείρησε να δολοφονήσει
τον Χίτλερ τον Ιούλιο του 1944. Ο Von Stauffenberg είχε πρόσβαση στον ναζιστή ηγέτη, καθημερινώς στο Γραφείο Πολέμου στο Βερολίνο, και ως ανάπηρος πολέμου
ήταν υπεράνω κάθε υποψίας. Έτσι, άφησε μία βόμβα κάτω από το τραπέζι στο δωμάτιο με τους στρατιωτικούς χάρτες, ενόψει επίσκεψης του Χίτλερ, ωστόσο την
τελευταία στιγμή ένας αξιωματικός μετακίνησε εν αγνοία του τον χαρτοφύλακα, όπου κρύβονταν η βόμβα. Αν και η βόμβα εξερράγη, ο Χίτλερ επέζησε με μερικές
εκδορές στα χέρια και κατεστραμμένα ακουστικά τύμπανα. Ο Von Stauffenberg δικάστηκε και εκτελέστηκε, μαζί με άλλους συνεργούς του.
Η εξόντωση των αναπήρων λείανε το έδαφος για την εφαρμογή μεγαλύτερων και διασημότερων προγραμμάτων μαζικής εξόντωσης;

 P h i l i p p  B o u h l e r

Ο Reichsleiter Philipp Bouhler (1899-1945), από τα κύρια στελέχη του προγράμματος εξόντωσης των “μη ικανών”, είναι υπεύθυνος για τη εξόντωση παιδιών με αναπηρία και ατόμων με ψυχική νόσο, στα αποκαλούμενα “Κέντρα Ευθανασίας”. Αργότερα συνέβαλλε στην θανάτωση Εβραίων στην Πολωνία. Αυτοκτόνησε το 1945.

D r .  K a r l  B r a n d t

 Ο Δρ. Karl Brandt, προσωπικός ιατρός του Ναζιστή ηγέτη Αδόλφου Χίτλερ ετέθη Υπουργός Υγείας το 1942. Μεταξύ 1942-1943, υπό την επιχείρηση που έφερε το όνομά του (”Επιχείρηση Μπραντ”), θανατώνονταν χιλιάδες ασθενείς ψυχιατρικών νοσοκομείων, προκειμένου να ελευθερωθούν κρεβάτια για τους τραυματίες στρατιώτες των Ναζί, μετά από κάθε βομβαρδισμό των Συμμαχικών Δυνάμεων. Συνδιευθύνων των προγραμμάτων εξόντωσης αναπήρων, ψυχικώς ασθενών, ατόμων που έφεραν γενετικές ανωμαλίες, ηλικιωμένων και παιδιών, βάσει του κατηγορητηρίου της δίκης της Νυρεμβέργης, το 1947 βρέθηκε ένοχος εγκλημάτων πολέμου και καταδικάστηκε εις θάνατο δια απαγχονισμού. Απαγχονίστηκε το 1948.

* Για τη μόνιμη στήλη “Αδιανόητα” του Noesi.gr

           *  Έρευνα - επιμέλεια κειμένου: Άγγελος Κουτουμάνος