Μνήμες ναυαγίων στην Πάτρα του '41 και στο Ρίο του '44

BYMS στο λιμάνι της Πάτρας με φόντο τις αποθήκες Μπάρι και τους Μύλους Αγίου Γεωργίου. Η φωτογραφία τραβήχτηκε τον Οκτώβριο του 1945 κατά την επιχείρηση ναρκαλιείας από το στολίσκο των Βρετανικών ναρκαλιευτικών BYMS και δημοσιεύτηκε στο βιβλίο «Τhe cosat is clear, the story of BYMS» του Eric Minett.

Τιμές ηρώων για τους ναύτες και αξιωματικούς τριών σκαφών, με συμμετοχή των ανταρτών του ΕΛΑΣ

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΔΗΜ. ΜΟΣΧΟΥ

Οι συνέπειες της ύπουλης ναρκοθέτησης εκ μέρους των ναζί του θαλάσσιου στενού μεταξύ Κορινθιακού και Πατραϊκού Κόλπου, δεν άργησαν να φανούν, λίγες ημέρες μετά την αποχώρησή τους. Και στις 25 Οκτωβρίου 1944, ημέρα Τετάρτη, το βρετανικό ναρκαλιευτικό BYMS 2077 της Μοίρας που ανέλαβε την εκκαθάριση της περιοχής από τις νάρκες, προσκρούει σε θαλάσσια νάρκη, με αποτέλεσμα την ανατίναξή του και την απώλεια είκοσι ανδρών, συν τον κυβερνήτη, που τραυματισμένος βαριά εξέπνευσε στο Δημοτικό Νοσοκομείο «Άγ. Ανδρέας», κειμένου στο άνω μέρος της σημερινής οδού Νοσοκομείου.

Παράλληλα έξι βαριά τραυματισμένοι κλείνουν τον θλιβερό απολογισμό των 21 νεκρών. Και τελικά μία εβδομάδα μετά, ένας επέζησε αυτής της τραγωδίας.

Η βύθιση έγινε στο Ρίο, όπου και η γέφυρα σήμερα, αν και αρχικές λανθασμένες πληροφορίες των ημερών εκείνων, φέρουν το ναρκαλιευτικό να βυθίστηκε στην Παναγοπούλα. Προς διάσωση των ναυαγών προσέτρεξαν κάτοικοι του τότε χωριού Ρίου, ενώ προς τιμήν των νεκρών ναυτών, οι περισσότεροι των οποίων κατάγονταν από την πόλη Somerset της Βρετανίας, αργότερα ο Δήμος Ρίου ονοματοθέτησε οδό υπό την ονομασία «Οδός Σώμερσετ».

Για το θέμα αυτό στο βιβλίο του Παν. Θεοδωρακόπουλου «Ιστορία της πόλεως Πατρών» εκδ.1950, διαβάζουμε: 

«3.000 λίρες Αγγλίας στάλθηκαν από την περιοχή του Somerset της Αγγλίας και συγκεκριμένα από την κοινότητα Αγίου Γεωργίου Somerset, στο Ρίο, ποσό που χρησιμοποιήθηκε για την ανέγερση του σχολείου του Ρίου ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για την αυτοθυσία των ντόπιων προς τους ναυαγούς.
Στο κάστρο του Ρίου αμέσως μετά τον πόλεμο και για ένα αρκετά μεγάλο διάστημα άλλωστε είχε στρατοπεδεύσει to σύνταγμα πεζικού του Somerset (Somerset light infantry regiment). Το Ρίο που έχει ως προστάτη Άγιο τον Άγιο Γεώργιο ανταπέδωσε ονομάζοντας την κεντρική οδό του χωριού οδό Σώμερσετ».

 


ΒYΜS 2077, το ναυάγιο κάτω από τη γέφυρα

Η νεκρώσιμη ακολουθία στην οδό Αγίου Νικολάου (αρχείο Ian Mackie).

Στο πορτάλ patraikosgulf.wordpress.com/ αναφέρονται τα παρακάτω:



«Το ΒΥΜS 2077 κατέπλευσε στο λιμάνι της Πάτρας μαζί με στολίσκο Αγγλικών ναρκαλιευτικών.

Τα πλοία είχαν έρθει στην Ελλάδα μετά από ναρκαλιεία στη Σικελία που άρχισε αμέσως μετά τη λήξη του πολέμου.

Η πιο επικίνδυνη περιοχή που μάλιστα είχε προσφάτως ναρκοθετηθεί από τους Γερμανούς με την αποχώρησή τους (πιθανώς με τα ναρκοθετικά ΤΑ 38 και ΤΑ 39 πρώην Ιταλικές τορπιλάκατοι ), σημείο κλειδί για τη ναυσιπλοΐα ήταν το στενό Ρίου Αντιρρίου. Τα ισχυρά ρεύματα στην περιοχή καθιστούσαν το έργο της ναρκαλιείας ακόμα πιο δύσκολο…

Στο μηχανοστάσιο του BYMS 2077 πρώτος μηχανικός ήταν ο 37χρονος James Mackie πατέρας 4 παιδιών. Aκόμα 3 μηχανικοί υπηρετούσαν εκεί. Ανάμεσά τους ο 23 χρονος Alfred Green, ή Billy όπως τον φώναζαν χαϊδευτικά. Έμενε στο Ανατολικό Λονδίνο και ήταν παντρεμένος.

Το πρωί της 25^ης Οκτωβρίου 1944 τα ναρκαλιευτικά ξεκίνησαν για να «καθαρίσουν» το στενό. Τα ναρκαλιευτικά τύπου ΒΥMS (Βritish Yard Mine Sweepers) ήταν ξύλινα -προφανώς για να μην ενεργοποιούν τις μαγνητικές νάρκες- είχαν μήκος 63 μέτρα, πλάτος 12 μέτρα, χωρητικότητα 290 τόνων και ανέπτυσσαν ταχύτητα 13 μίλιων την ώρα. Συνολικά 561 τέτοια πλοία κατασκευάστηκαν την περίοδο του πολέμου στις Ηνωμένες Πολιτείες σε 32 ναυπηγεία.

Ήταν μια καλή μέρα όπως μας είπαν οι αυτόπτες μάρτυρες το πρωινό της 25^ης Οκτωβρίου. Τα ρεύματα όμως στο στενό ήταν ιδιαίτερα ισχυρά…

Τα ναρκαλιευτικά είχαν από την προηγούμενη μέρα δημιουργήσει ένα δίαυλο ασφαλείας τον οποίο είχαν οριοθετήσει με σημαδούρες που είχαν πάνω τους άσπρα σημαιάκια. Τα ρεύματα όμως ήταν τόσο ισχυρά που είχαν παρασύρει τις νάρκες αν και αυτές ήταν πάντα συνδεδεμένες στα αγκυροβόλιά τους μέσα στο δίαυλο ασφαλείας…Το κακό δεν άργησε να γίνει. Το ναρκαλιευτικό με το διακριτικό 2077 χτύπησε σε νάρκη, κόπηκε στα δύο με αποτέλεσμα το κομμάτι της πρύμνης να βυθιστεί αμέσως στο στενό σε βάθος 63 μέτρων ενώ αυτό της πλώρης παρασύρθηκε από τα ρεύματα προς το Αντίρριο όπου βυθίστηκε και αυτό .Για τους άντρες στο μηχανοστάσιο όλα τέλειωσαν σε μια στιγμή…

21 μέλη του πληρώματος απωλέσθηκαν, ενώ οι ψαράδες από το Ρίο έσπευσαν με κίνδυνο της ζωής τους και κατάφεραν να διασώσουν 7 ναυαγούς μεταξύ των οποίων και τον τραυματία Κυβερνήτη Frederick J. Call ο οποίος όμως εξέπνευσε στην ακτή κατά τη μεταφορά του στο νοσοκομείο».
 

 
Η κηδεία των σορών των θυμάτων

A΄ Nεκροταφείο Πάτρας. Αγγλικό άγημα αποδίδει φόρο τιμής λίγο πριν την ταφή. (αρχείο Ian Mackie).

Η κηδεία των σορών των θυμάτων τελείται την Παρασκευή, στις 27 Οκτωβρίου 1944, στις 2.30' μμ, από τον Ιερό Ναό Ευαγγελιστρίας, της Ιεράς Μητρόπολης Πατρών και η ταφή τους πραγματοποιείται στο Α΄ Δημοτικό Κοιμητήριο Πατρών.

Κι εδώ είναι αξιοπρόσεχτα τα όσα προηγούνται της εξόδιου ακολουθίας και ταφής των σορών, αλλά και ενδεικτικά της στενής συνεργασίας των οχτακοσίων περίπου, αντάρτικων δυνάμεων του ΕΛΑΣ, που μόλις πριν είκοσι τρεις ημέρες απελευθέρωσαν την πόλη της Πάτρας, σε συνεργασία με τους συμπολεμιστές τους Βρετανούς της Ταξιαρχίας του Τζωρτζ Τζέλικο (ή Τζελικόε) και εναντίον των Χιτλερικών, που υπό τον φόβο να αποκλειστούν στην Ελλάδα, από τα νικηφόρα στρατεύματα της ΕΣΣΔ, τα οποία από τα βόρεια της χώρας μας προελαύνουν ακατάπαυστα προς το Βερολίνο, σπεύδουν να εγκαταλείψουν την χώρα άρων-άρων, συμπτυσσόμενοι με τα υποχωρούντα γερμανικά στρατεύματα, καταδιωκόμενοι όμως, από τις δυνάμεις των ανταρτών του ΕΛΑΣ.

Σημαντικό είναι ότι εκφορά των νεκρών, τελείται εν πομπή, από την Ιερά Μητρόπολη μέχρι το Α' Νεκροταφείο, ενώ συμμετέχει η VIII Ταξιαρχίας του 12ου Συντ. ΕΛΑΣ, με άνδρες της παρατεταγμένους τιμητικά, εκατέρωθεν της οδού, από την οδό Μαιζώνος, ακολουθουμένης της οδού Αγ. Νικολάου και εκείθεν της οδού Κορίνθου, έως την συμβολή της με την Πατρών-Αθηνών.

Δύο ημέρες μετά, ήτοι την Κυριακή 29 Οκτωβρίου, οι κάτοικοι του μικρού παραλιακού χωριού Ρίου, με προτροπή και πρωτοβουλία των απελευθερωτικών οργανώσεων, τελούν μνημόσυνο στον ΙΝ Αγ. Γεωργίου Ρίου, που βρίσκεται εντός των τειχών του Φρουρίου.

Αξιόλογες είναι οι πληροφορίες περί αυτού του ναυαγίου, τις οποίες διασώζουν Πατρινοί δημοσιογράφοι του αγώνα, που ασκούν το λειτούργημά τους με άδειο το στομάχι, από την επί τρεισήμισι χρόνια επιβολή της καταναγκαστικής πείνας εκ μέρους των γερμανο-ιταλών καταχτητών, αλλά και που μετά την αποχώρηση του νικημένου εχθρού, οι συνθήκες πείνας άργησαν να εξαλειφθούν, αλλά αυτό είναι ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο, που έχει να κάνει και με την συνεργασία της άρχουσας τάξης με τους καταχτητές, την μαύρη αγορά και τον ναυτικό αποκλεισμό της Ελλάδας εκ μέρους των Βρετανών.

Η εφημερίδα «Ελεύθερη Αχαΐα», που ερχόμενη από τα ελεύθερα ανταρτοκρατούμενα βουνά στις 4 Οκτωβρίου, και πλέον εκδίδεται ως καθημερινή στο τυπογραφείο Κουλουμπή, δίπλα στο σημερινό κινηματοθέατρο "Πάνθεον", στις 28 του  μηνός, επομένη ημέρα από την ταφή των θυμάτων, δημοσιοποιεί ευχαριστήριο και την ευγνωμοσύνη του Ναυτικού Διοικητή Ιονίου αντ/ρχου Α. Καλλέργη, του Βρετανού Διοικητή του στολίσκου και του ομοεθνούς του Διοικητή Συμμαχικών Δυνάμεων, (σ.σ.: εν προκειμένω του Τζωρτζ Τζέλικο) προς τον Πατραϊκό λαό. Ευχαριστήριο το οποίο επαναλαμβάνεται και στις 29-10-1944:

«Ο Ναυτικός Διοικητής Πατρών, ο Διοικητής του στολίσκου των Ναρκαλιευτικών και ο Διοικητής των Συμμαχικών Δυνάμεων, θεωρούν καθήκον τους επιβεβλημένον, όπως εκφράσουν την ευγνωμοσύνην των προς τον Λαόν των Πατρών και Ρίου διά τους στεφάνους, επιστολάς και άλλα τεκμήρια συμπαθείας, προς τους απολεσθέντας παρά το Αίγιον (σ.σ.: επαναλαμβάνω ότι τις πρώτες ημέρες επικρατούσε σύγχυση, όσον αφορά την θαλάσσια περιοχή του συμβάντος) την παρελθούσαν Τρίτην αξιωματικούς και άνδρας του Βασιλικού Ναυτικού».

Την ίδια ημέρα 28η Οκτωβρίου, η αυτή εφημερίδα ενημερώνει περί την προσφορά του Συλλόγου τ. Οπλιτών Χωροφυλακής, ότι:

«Ο Σύλλογος τέως οπλιτών Χωροφυλακής κατέθεσε εις μνήμην  των φονευθέντων Βρετανών αξιωματικών και ανδρών στα πατραϊκά ύδατα 100 δισεκατομμύρια σε άπορη οικογένεια».

Στις 28 Οκτωβρίου 1944, ημέρα Σάββατο και στην στήλη «Η ζωή της πόλης» η πατραϊκή εφημερίδα, όργανο του ΕΑΜ, «Ελεύθερη Αχαΐα» δημοσιεύει είδηση για μνημόσυνο που θα τελέσουν την επόμενη ημέρα οι κάτοικοι του Ρίου και των Βερναδεΐκων, οι οποίοι συνέβαλαν στην διάσωση και μεταφορά στην στεριά Βρετανών ναυαγών. Είναι δε πρώτοι αυτοί που ταυτοποιούν την περιοχή του ναυαγίου και ως τέτοια αναφέρουν το στενό του Ρίου:

Η εφημερίδα γράφει γι αυτό:

«Με πρωτοβουλία των απελευθερωτικών οργανώσεων οι κάτοικοι Ρίου και Βερναδεΐκων τελούν την προσεχή Κυριακή 29 τρέχοντος και ώρα 9.30 πμ, στον Ιερό Ναό Αγίου Γεωργίου Ρίου, μνημόσυνο υπέρ αναπαύσεως των ψυχών των Άγγλων αξιωματικών και ναυτών του ναρκαλιευτικού που βυθίστηκε στην θαλάσσια περιοχή Ρίου».

Και στη συνέχεια την Τρίτη 31 Οκτωβρίου αναφέρει :

«Στις 29 Οκτωβρίου το πρωί «έγινε στην εκκλησία του Αϊ Γιώργη Ρίου επιμνημόσυνη δέηση για τους ηρωικούς αξιωματικούς και ναύτες του Αγγλικού πολεμικού ναυτικού, που σκοτώθηκαν από την έκρηξη του ναρκαλιευτικού. Η πρωτοβουλία για το μνημόσυνο οφείλεται στις ΕΑΜικές οργανώσεις, των γύρω χωριών, που οι κάτοικοί τους κατέβηκαν όλοι, για να αποχαιρετήσουν τα ηρωικά παιδιά της μεγάλης συμμάχου μας, που πέσανε για τη λευτεριά μας.

Στο μνημόσυνο πήρανε μέρος 2 αξιωματικοί του Αγγλικού ναυτικού, ο ναυτικός Διοικητής αντιπλοίαρχος κ. Καλλέργης, αντιπρόσωπος της Ν.Ε. του ΕΑΜ, ο μοναδικός ναύτης που σώθηκε από το άτυχο πλοίο και οι γραμματείς των Εαμικών οργανώσεων των γύρω χωριών.

Στην εκκλησία, μπροστά στο κενοτάφιο, μίλησαν ένας Επονίτης και ο αντιπρόσωπος της Νομαρχιακής Επιτροπής και κατέθεσαν στεφάνια.

Ο κ. Καλλέργης μετά το τέλος του μνημοσύνου, ευχαρίστησε από μέρους των Άγγλων όσους πήραν μέρος σ' αυτό».

Παρών και ο συνεργάτης των Ναζί αστυνόμος Καραμπούλης

 

Πλήθος κόσμου έξω από την Μητρόπολη για την κηδεία των Άγγλων ναυτικών (αρχείο Ian Mackie).

Χαρακτηριστικό είναι το γραφέν στην εφημερίδα "Ελεύθερη Αχαΐα" στα σχόλια της Α΄ σελίδας του φύλλου της 31 Οκτωβρίου 1944 με αφορμή την κηδεία των θυμάτων του ναρκαλιευτικού στις 27 Οκτωβρίου, στην Μητρόπολη Πατρών:

«Η κυβέρνηση επανέλαβε κατηγορηματικά την απόφασή της να τιμωρήσει τους προδότες. Όμως η καρδιά του λαού ματώνει να βλέπει δεκάδες απ' αυτούς να κυκλοφορούν ελεύθεροι, ανενόχλητοι και να τολμάνε να εμφανίζουν τη γουρουνίσια μούρη τους, στις πιο ιερές στιγμές του. Στο προ ημερών πάνδημο μνημόσυνο του πατραϊκού λαού, για τους ηρωϊκούς νεκρούς του αγγλικού ναυτικού, που πέθαναν στον αγώνα κατά της φασιστικής τυραννίας, έκανε την εμφάνισή του ο γνωστός προδότης Καραμπούλης, αστυνόμος-πρώην Διοικητής της Ειδικής Ασφάλειας Πάτρας. Το κάθαρμα αυτό έχει παραδώσει πολλούς Έλληνες Πατριώτες  στον στρατό Κατοχής" και για τις "εθνικές του" υπηρεσίες απέσπασε(!) δύο φορές εύφημο μνεία από τον ιταλικό στρατό. Ο λαός που τόσα εμαρτύρησε απ' αυτούς δεν μπορεί να ανέχεται αυτή την κατάσταση επ' άπειρον».

Κι επειδή δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι τα παραπάνω διαδραματισθέντα έλαβαν χώρα σε περίοδο μεγάλης πείνας, ας αναφέρουμε την είδηση που ήρθε από την Αθήνα και δημοσιεύτηκε στις 28 Οκτωβρίου 1944:

«ΑΘΗΝΑ. Ύστερα από ενέργειες της Εθνικής Κυβέρνησής μας, οι Άγγλοι υποσχέθηκαν ότι θα στείλουν σύντομα τρόφιμα για το λαό της Πελοποννήσου»

Όσο πλησίαζαν οι μέρες προς την αγγλική επέμβαση του Δεκεμβρίου 1944, στην Αθήνα για να επιβάλλουν την θέλησή τους η Άγγλοι, σύμφωνα με την διαταγή του Τζώρτζιλ «ενεργείστε ως στρατός κατοχής», τόσο πιο συχνά το όπλο της πείνας χρησιμοποιούνταν εκ μέρους τους, γενικά κατά του άοπλου λαού, που διατηρούσε άκαμπτο το ηθικό του και αντιστάθηκε σπίτι, σπίτι,  στα σχέδιά τους επί ενάμισι μήνα!  

Μνημόσυνο υπέρ των ανδρών των σκαφών «Πλειάς» και «Ελληνίς»

Της ταφής των ναυτών του βρετανικού ναρκαλιευτικού BYMS 2077, που χτυπήκε από νάρκη στο  στενό του Ρίου Αχαΐας, είχε προηγηθεί στις 20 Οκτωβρίου 1944, το μνημόσυνο των ανδρών δύο πλοίων που βυθίστηκαν από τα γερμανικά Στούκας στο λιμάνι της Πάτρας, στις 24 Απριλίου 1941, δύο ημέρες πριν την είσοδο των Γερμανών στην πόλη.

Στο ατιτλοφόρητο βιβλίο που ολοκληρώνεται, από τον Γιώργο Μόσχο τις ημέρες αυτές, για τους νεκρούς της κατοχικής πείνας στην Πάτρα αναφέρεται σχετικά για τα συμβάντα του βομβαρδισμού των δύο πλοίων:

  

«Στο μεταξύ το άκουσμα της είδησης πως η χώρα από τις 6 Απριλίου έχει υποστεί επίθεση από τους Γερμανούς, στις 22 Απριλίου 1941, Δευτέρα του Πάσχα, παραμονή της εορτής του Αγ. Γεωργίου επικρατεί κατήφεια και στην Πάτρα οι αρχές προβληματίζονται. Έξω από το λιμάνι της Πάτρας βομβαρδίζεται από γερμανικά αεροπλάνα το νοσοκομειακό ατμόπλοιο "Ελληνίς", που μετέφερε τραυματίες από το αλβανικό μέτωπο και μέσα στο λιμάνι το πολεμικό πλοίο "Πλειάς" που ρυμουλκούσε  το «Ελληνίς». 

Την επόμενη ημέρα, 23 Απριλίου 1941 κι ενώ οι Πατρινοί δεν έχουν ακόμη ενημερωθεί περί της παράδοσης της χώρας από τις 20 Απριλίου, απ' τον στρατηγό Γ. Τσολάκογλου, ξυπνούν ντυμένοι στα γαλανόλευκα και η σημαία μας κυματίζει στην πλ. Αγ. Γεωργίου,  καθώς είναι ημέρα πανηγυρισμού της μνήμης του προστάτη Άγιου του Στρατού μας, οι Γερμανοί βομβαρδίζουν τέσσερις φορές την πόλη, προκαλώντας 21 νεκρούς σύμφωνα με στοιχεία του Ληξιαρχείου Πατρών και περίπου 40 τραυματίες.

Περί το βράδυ της ίδια ημέρας φθάνει η είδηση αναχώρησης της κυβέρνησης από την Αθήνα. Επικρατεί σύγχυση και φόβος για το άγνωστο που έρχεται».

Τιμώντας λοιπόν, η Πολιτεία την μνήμη των νεκρών ναυτών, στην πρώτη επέτειο από την απελευθέρωση, το πρωί της Παρασκευής 20 Οκτωβρίου 1944, «τελέστηκε στην Μητρόπολη μνημόσυνο υπέρ των θυμάτων του Ναυτικού μας, ιδιαίτερα υπέρ εκείνων που σκοτώθηκαν κατά τον βομβαρδισμό της Δευτέρας του Πάσχα του 1941. Του πλοιάρχου του πολεμικού μας "Πλειάς" Βύρωνα Κρυσταλλίδη, των ανδρών του πληρώματος της "Πλειάδος" και του νοσοκομειακού "Ελληνίς".

Στο μνημόσυνο χοροστάτησε ο αρχιμανδρίτης Θεοδόσης Δημήτριος κ.α. Παραβρέθηκαν οι: Διοικητής Βάσης Πάτρας κ. Καλλέργης αντιπλοίαρχος, ο κυβερνήτης ντου αντιτορπιλικού "Σπέτσες" κ. Δημητρακόπουλος, αξιωματικοί του Ναυτικού, η Διοίκηση της VIIIης Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ, έφεδροι αξιωματικοί της Ξηράς και αντιπροσωπεία εφέδρων του Ναυτικού. Κατατέθηκαν στέφανοι και εκφωνήθηκαν λόγοι».

________

Σημείωση: Οι φωτογραφίες προέρχονται από το πορτάλ patraikosgulf.wordpress.com/