Μνήμη 125 εκτελεσμένων του Γηροκομειού την Κυριακή

Οκτώβρης του 1937. Ο Γιάννης Μαντζούτσος με την κόρη του Χρύσα.

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΔΗΜ. ΜΟΣΧΟΥ

(http://gzmosxos.blogspot.com)

Την Κυριακή 4-3-2018, στις 11.30 το πρωί, πραγματοποιείται από την Περιφέρεια Δυτ. Ελλάδας, τον Εκπολιτιστικό Σύλλογο Γηροκομειού «Παναγία Γηροκομίτισσα» και τον Σύλλογο Ιστορικής Μνήμης Φυλακισθέντων Εξορισθέντων 1945-1974 «Πέτρινα Χρόνια», το Μνημόσυνο για τους 125 εκτελεσμένους στη θέση Σκοποβολή του Γηροκομειού Πατρών, εκεί ακριβώς που το 2010 ο Δήμος Πατρέων ανήγειρε υπερμεγεθές ορειχάλκινο άγαλμα, φιλοτεχνημένο από τον γλύπτη Στάθη Λεοντή και αφιερωμένο στην μνήμη τους. 

Πέρασαν 69 χρόνια, από τότε, αλλά τα γεγονότα δεν σβήστηκαν από την συλλογική μνήμη των Πατρινών.

Στις 28-2-1949, τα κορμιά οκτώ αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης, από το χώρο της του ΚΚΕ, σωριαζόσαντε τρυπημένα από τα βόλια των όπλων του στρατιωτικού αποσπάσματος. Το ζεστό αίμα που κύλισε από τα σώματά τους έβαψε για μια ακόμη φορά από τις αναρίθμητες, την πλαγιά που βρίσκεται πίσω από το ύψωμα της μονής Γηροκομειού, μέσα σε μια λάκα μεταξύ του Κωνσταντοπούλειου Ευγηρείου και του ασφαλτοστρωμένου ανηφορικού δρόμου που οδηγεί στην Ξερόλακκα.

Η εκτέλεση αυτή ήταν ορόσημο και κατάληξη μιας υπόθεσης που αφορούσε την αποκάλυψη μιας κομμουνιστικής γιάφκας, επί της οδού Πατρέως 75, δίπλα από την παλαιά Νομαρχία Αχαΐας. Μιας γιάφκας που η ανακάλυψη της ύπαρξής της, γέμισε με δέος τους αντιπάλους της αριστεράς, αλλά και με θαυμασμός τους αριστερούς πάσης φύσεως για την παλικαριά που επέδειξαν οι υπερασπιστές της, ενώ ο Εμφύλιος είχε εισέλθει στον τελευταίο και αποφασιστικό χρόνο. 

Για πολλά χρόνια αργότερα, οι Πατρινοί, κράτησαν στη μνήμη τους ανεξίτηλα αποτυπωμένες τις στιγμές εκείνης της βραδιάς, που καταγράφονται λεπτό προς λεπτό στο βιβλίο  «ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ, ο εμφύλιος στην Αχαϊοήλιδα», εκδόση Περί Τεχνών, Πάτρα 2001.

Το ιστορικό αυτής της υπόθεσης που κατά κωδικό τρόπο πέρασε στα δικαστικά χρονικά ως «υπόθεση Μαντζούτσου», ξεκίνησε στις 6 Ιανουαρίου 1949. Ήταν η ημέρα όπου ξεκινούν οι συλλήψεις, ενώ σημειώνονται οι πρώτες σοβαρές συγκρούσεις των ανταρτών του καπετάν Ζαχαριά (Δημ. Πετρόπουλος) της 3^ης Μεραρχίας με την 9^η Μεραρχία του Ελληνικού Στρατού, στις ορεινές κοινότητες της Αχαΐας Πόρτες, Γάλαρο και Σανταμέρι. 

Σε ολόκληρη την Πελοπόννησο τρεισήμισι χιλιάδες αντάρτες του ΔΣΕ, χωρίς επαρκή πολεμοφόδια και με κακό εξοπλισμό, υπό την ηγεσία του υποστράτηγου Στέφανου Γκιουζέλη, διοικητή της 3^ης Μεραρχίας, που από τις 6-1-1948  ερχόμενος στην Πελοπόννησο μαζί με τον Νικήτα (Νίκο Πολυκράτη, τυπογράφο από τα Προσφυγικά Πατρών), ανέλαβε καθήκοντα, βρίσκονται σε απελπιστική θέση. Είναι αντιμέτωποι με δεκαπλάσιες δυνάμεις άριστα εξοπλισμένες του Ελλ. Στρατού, της Βασιλικής Χωροφυλακής, της Βασιλικής Αεροπορίας, των ΕΟΒιτών, Χιτών και άλλων παραστρατιωτικών οργανώσεων που εφοδιάζονται από πλειάδα εφοδίων που τους παρέχει η αμερικανική κυβέρνηση μέσω λιμένος Πειραιώς στο πλαίσιο του δόγματος Τρούμαν.  Όπλα, τανκς, αεροπλάνα, οχήματα μεταφοράς, πυρομαχικά άφθονα στη διάθεσή τους, έναντι ενός στρατού ανταρτών χωρίς εφόδια, χωρίς βάσεις, άνευ πολεμικών αεροπλάνων και με την εφιαλτική πείνα και την έλλειψη καταφυγίων να τον κατατρέχει, αντιστέκεται απελπισμένα. 

Η 9^η Μεραρχία του στρατού, με διοικητή τον υποστράτηγο Στυλιανό Μανιδάκη, ηγούμενη μιας δύναμης 35 χιλιάδων ανδρών που αποτελείτο από πάσης φύσεως δεξιά στοιχεία παρακρατικά και μη, είχε στόχο, την εκκαθάριση της Πελοποννήσου αρχίζοντας από τα βόρεια και σφίγγοντας σαν τανάλια την περιοχή να φθάσει μέχρι το Νότο, στο Τέναρο.

Τα παραπάνω προβλέπονταν στο σχέδιο ‘’Περιστερά’’ που είχε καταρτισθεί με πρόταση του αντιστρατήγου του Α’ Σώματος Δημ. Γιατζή και είχε υποστεί επεξεργασία από τους στρατηγούς του ΓΕΣ με τη συνδρομή των Αμερικανών επιτηρητών του στρατηγού Βαν Φλητ και του πρέσβη Γκρίσγουωλντ, ενώ υπεύθυνος για την εκτέλεση του σχεδίου ορίσθηκε ο διοικητής Πελοποννήσου υποστράτηγος Θωμάς Πετζόπουλος, που για την αγριότητα που επέδειξε, μέχρι την ήττα των ανταρτών και τη λήξη του Εμφυλίου στην Πελοπόννησο τον Απρίλη του 1949, ο λαός μας του έδωσε το παρατσούκλι «Μπραήμης» παρομοιάζοντας τις θυριωδίες του με αυτές του 35χρονου Αιγύπτιου Ιμπραήμ Πασά που κατέκαψε στα 1825 την Πελοπόννησο.  

 Μάλιστα ο μέραρχος Στυλ. Μανιδάκης δίνει εντολή «να μείνουν άταφοι» οι νεκροί αντάρτες, να τους φάνε τα όρνια και τα αγρίμια, ωθώντας έτσι τους Έλληνες φαντάρους στη διάπραξη ωμοτήτων τέτοιας έκτασης που έφθασε μέχρι την ασέβεια των νεκρών. Παραβίασε τον άγραφο κανόνα ότι «οι νεκροί δεδικαίωται», που ίσχυε από τα χρόνια της Αρχαιότητας. Εκείνοι όμως που τον υπερέβησαν σε αγριότητα ήσαν το σώμα Χωροφυλακής, η Αστυνομία και οι παρακρατικές ομάδες!

   Στις 19 Ιανουαρίου που αρχίζει στο Στρατοδικείο Πατρών επί την οδού Γούναρη, παράρτημα αυτού της Κορίνθου, η δίκη της υπόθεσης Μαντζούτσυ, ενώ οι μάχες συνεχίζονται στην Αχαΐα,  ο ΔΣΕ χτυπά το Καρπενήσι με δυο χιλιάδες αντάρτες αλλά δεν το παίρνει παρά τις σκληρές μάχες που ακολουθούν τις επόμενες 20 ημέρες.  Μέσα σε αυτό το πολεμικό κλίμα οι δικαστές και ο Βασιλικός Επίτροπος δικάζουν τους 35 προσαχθέντες με πλήρη παραβίαση δικονομικών κανόνων. 

Μισοπεθαμένος από τα φρικτά βασανιστήρια που του  έχουν κάνει οι βασανιστές της Αστυνομίας στα κρατητήρια της Ασφάλειας Πάτρας και με πόδια πρησμένα από τη φάλαγγα, ο Γιάννης Μαντζούτσος, αντιπρόσωπος της «Αργολικής» και μέλος του ΚΚΕ, μεταφέρεται υποβασταζόμενος την πρώτη ημέρα της δίκης για να δικασθεί στο δικαστικό μέγαρο Πάτρας, επί της οδού Γούναρη. Το βράδυ της ίδιας ημέρας υποκύπτει από την γάγγραινα που υπέστη και πεθαίνει στο Μεταγωγών, επί της οδού Βότση, που κρατείται. Το πρωί τον βρίσκουν παγωμένο και πεταμένο στο πέτρινο δάπεδο. 

Η δίκη ως προς αυτόν περαιώνεται λόγω θανάτου, πλην όμως ο Βασιλικός Επίτροπος και νεκρό τον υβρίζει αποκαλώντας τον ‘’ο άτιμος ανήρ’’.

Η δίκη συνεχίζεται για τους υπολοίπους, μεταξύ των οποίων πολλοί είναι βασανισμένοι. Εκείνος όμως που υπέστη τους ίδιους άγριους ξυλοδαρμούς και βασανισμούς με φάλαγγα στις πατούσες δεμένος πάνω σε σιδερένιο κρεβάτι όπως και ο Γιάννης Μαντζούτσος,  είναι ο τσαγκάρης Γιώργος Βαρδάκης, ο οποίος  στο Στρατοδικείο απολογήθηκε καθιστός. Κι όταν ο Βασ. Επίτροπος τον ρώτησε γιατί είναι καθιστός και πήρε την απάντηση του παραπονούμενου Βαρδάκη ότι του έδωσαν ξύλο, του ανταπάντησε: «και τι ήθελες να σου δώσουν, γλυκά;».

Μετά από δέκα ημέρες  δικαστικής παρωδίας και παρά τις θαρραλέες  προσπάθειες των συνηγόρων υπεράσπισης, εκδίδεται η απόφαση. Την επόμενη ημέρα Κυριακή 30 Ιανουαρίου η ‘’Σημερινή’’ αναγράφει στον τίτλο της πρώτης σελίδας: «Η απόφασις του Στρατοδικείου, 12 εις θάνατον, 6 ισόβια και 9 εις άλλας ποινάς. Επτά απηλλάγησαν». Σε όλη τη διάρκεια της δίκης το πατραϊκό κοινό παρακολουθεί εμβρόντητο τη διαδικασία που διαφαινόταν στο που θα κατέληγε.

Ένα μήνα αργότερα, στις 28 Φεβρουαρίου, πριν προλάβουν να πάρουν χάρη του Βασιλέως, οκτώ από τους δώδεκα καταδικασθέντες σε θάνατο εκτελούνται  στη θέση ‘’Σκοποβολή’’ του Γηροκομειού Πατρών. Αυτοί ήσαν οι: 

Τάκης Ηλιόπουλος, Πάνος Αργυρόπουλος, Σπυρίδων Ματζούκας, η σύζυγός του Αντωνία, και οι Κωνσταντίνα Παπαδοπούλου, Κωνσταντίνος Μανώλης, Ανδρέας Μασούρας και ο 22χρονος Γιώργος Γιωργόπουλος. 

Έτσι έπεσε η αυλαία της εκτέλεσης των «οκτώ» στο Γηροκομειό.  Πριν από αυτήν είχαν προηγηθεί αρκετές εκτελέσεις. Έμελλε όμως να ακολουθήσουν κι  άλλες πολλές εκτελέσεις, εκ μέρους των οργάνων του επίσημου κράτους της Δεξιάς, που δεν είχαν τέτοιο μαζικό χαρακτήρα, και σύμφωνα με νεότερα στοιχεία από έρευνα της ΕΣΔΙΑ ν. Αχαΐας, έφθασαν συνολικά τις 125 στην Πάτρα.

Όσοι αγωνιστές δεν πέρασαν από τα εκτελεστικά αποσπάσματα ή δεν χάθηκαν στις άνισες πολεμικές συγκρούσεις, που ακολούθησαν από τον Ιανουάριο του 1949 έως την τελική ήττα των ανταρτών τον Απρίλη του ίδιου έτους, στάλθηκαν στα στρατόπεδα, τις φυλακές, τους τόπους εξορίας και ουαί τοις ηττημένοις. 

Από το τέλος του Μαρτίου 1949 βασίλεψε η άκρα του τάφου σιωπή. Το κροτάλισμα των πολυβόλων στις βουνοκορφές και οι κλαγγές των όπλων αντικατεστάθησαν από την νεκρική σιγή των ηττημένων. Τα φαράγγια και οι ρεματιές της Πελοποννήσου είχαν γεμίσει από πτώματα αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης και του ΔΣΕ, που τα κατασπάραζαν όρνια και σκυλιά. 

 Το 2010, ο Δήμος Πατρέων έκανε τα αποκαλυπτήρια ορειχάλκινου μνημείου, στον ίδιο τόπο εκτελέσεων, εκπληρώνοντας την επιθυμία των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης και της κοινωνίας, για καταλάγισμα των παθών και συμβολική αποτύπωσή τους. Όλες οι δημοτικές παρατάξεις, από κάθε πολιτική πλευρά, δυστυχώς πλην Δεξιάς που αυτοεξαιρέθηκε, έδωσαν το παρών στις 18-4-2010, που έγιναν τα αποκαλυπτήρια.