«Η Ιστορία όταν γράφεται από τους κυρίαρχους παραγνωρίζει εντελώς την τύχη και το πεπρωμένο αυτών που έμειναν κάτω απ' τα συντρίμμια. Προφανώς, όταν η Ιστορία γράφεται απ' αυτούς που καταστρέφουν, δεν υπάρχει λόγος να αναφερθεί το δράμα των θυμάτων που καταπλακώθηκαν απ' τα συντρίμμια. Η επίσημη Ιστορία αγνόησε ότι αυτοί που καταστράφηκαν ήταν οι αρχαιότεροι, με τις πιο βαθιές ρίζες λαοί».  

(Fikret Baskaya, Τούρκος πολιτικός επιστήμονας, ακτιβιστής
για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Τουρκία)

  
Ο όρος «γενοκτονία» δεν είναι όρος της καθομιλούμενης γλώσσας όπως οι προηγούμενοι. Είναι νομικός όρος, ο οποίος περιγράφεται με σαφήνεια από τον ΟΗΕ. Υπάρχουν κάποια κριτήρια για να θεωρηθεί ότι μια βίαιη πράξη εντάσσεται στην κατηγορία της «γενοκτονίας»


Ο Fikret Baskaya αναφέρεται στην ιστορική εμπειρία των λαών της Ανατολής (Ελλήνων, Αρμενίων και Ασσυροχαλδαίων), που συνετρίβησαν από τους τροχούς της Ιστορίας και το χέρι ενός σκληρού μιλιταριστικού εθνικισμού κατά τις διαδικασίες αποχώρησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από την Ιστορία. Η πολιτική ερμηνεία εκείνης της ιστορικής εμπειρίας υπήρξε απαγορευμένη για δεκαετίες από τις κυρίαρχες δυνάμεις της Ελλάδας, οι οποίες -σύμφωνα με την προσφυγική ερμηνεία- βγήκαν επίσης κερδισμένες από τη Μικρασιατική Καταστροφή, όπως οι αντίστοιχες στην άλλη πλευρά του Αιγαίου. 

Μόνο μετά τη Μεταπολίτευση, όταν αναδύθηκε αργά η κοινωνία των πολιτών, οι πληθυσμοί αυτοί διεκδίκησαν την ενσωμάτωση και της δικιάς τους εμπειρίας στην ενιαία, συλλογική αντίληψη. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η πάλη των ιδεών στην Ελλάδα της μεταπολιτευτικής περιόδου και η προσπάθεια των αποκλεισμένων ερμηνειών να εδραιώσουν την παρουσία τους στον χώρο των ιστορικών αφηγημάτων.


Η «International Association of Genocide Scholars»

 Το ιστορικό γεγονός της γενοκτονίας των Ελλήνων της Ανατολής (με τους Αρμένιους και τους Ασσσυροχαλδαίους, σε μια ενιαία ιστορική κατηγορία) από τους Νεότουρκους και τους κεμαλικούς είναι πλέον αποδεκτό από τους εξωελλαδικούς ακαδημαϊκούς κύκλους που μελετούν το έγκλημα της γενοκτονίας όπως αυτό ορίζεται στο Διεθνές Δίκαιο. Σημείο αυτής της ένταξης στη διεθνή προβληματική υπήρξε η απόφαση του Δεκεμβρίου του 2007 της Διεθνούς Ένωσης Ακαδημαϊκών για τη Μελέτη των γενοκτονιών - (IAGS). H απόφαση αναφέρεται στη γενοκτονία που υπέστησαν οι χριστιανικές μειονότητες στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, οι οποίες περιγράφονται αναλυτικά: Αρμένιοι, Ασσύριοι, (Χαλδαίοι, Νεστοριανοί, Σύροι, Αραμαίοι, Ιακωβίτες, Ορθόδοξοι Σύροι), Ελλήνων [Πόντιοι, (ανατολικο)Θράκες, Ίωνες], που οδήγησαν στη γενοκτονία εναντίον τους. Να σημειωθεί ότι από τα 2 και παραπάνω εκατομμύρια που ήταν οι Έλληνες της Ανατολής πριν το 1914, καταμετρήθηκαν ως πρόσφυγες στην Ελλάδα το 1928 1,25 εκατομμύρια).

Μεταξύ άλλων στην απόφαση της IAGS αναγράφεται: "BE IT RESOLVED that it is the conviction of the International Association of Genocide Scholars that the Ottoman campaign against Christian minorities of the Empire between 1914 and 1923 constituted a genocide against Armenians, Assyrians, and Pontian and Anatolian Greeks….".

Μια πρόσφατη (2012) εξαιρετική έκδοση για το θέμα αυτό είναι η The Genocide of the Ottoman Greeks: Studies on the State-Sponsored Campaign of Extermination of the Christians of Asia Minor (1912-1922) and Its Aftermath: History, Law, Memory όπου γράφουν πολλοί ιστορικοί και άλλοι επιστήμονες, κυρίως ξένοι, για το θέμα αυτό, όπως: Tessa Hofmann, Matthias Bjornlund, Israel W. Charny, Racho Donef, Matthew Stewart, Harry J. Psomiades, Afred de Zayas, Ronald Levitsky, Michel Bruneau, Donald Wallace, Abraham D. Krikorian, EugeneL Taylor κ.ά.

Την τεκμηρίωση του εγκλήματος της γενοκτονίας, που αποφασίστηκε το 1911 στην Οθωμανική Θεσσαλονίκη, οργανώθηκε συστηματικά στη συνέχεια και η υλοποίησή της άρχισε από το 1914, έχουν ήδη κάνει εξαιρετικοί Τούρκοι ιστορικοί με κορυφαίο και γνωστότερο τον Taner Aksam. Όμως υπάρχουν και άλλοι εξίσου σημαντικοί. Ο Τούρκος ιστoρικός Fuat Dundar εξέδωσε το διδακτορικό του με τίτλο Ο Κώδικας της Σύγχρονης Τουρκίας (ModernTurkiye'ninSifresi) με υπότιτλο: «Η Μηχανική των Εθνοτήτων της (οργάνωσης) Ένωσης και Πρόοδος (1913-1918» (εκδ. Iletisim, Κωσταντινούπολη).

Στο διδακτορικό του ο Dundar αποδεικνύει ότι οι Νεότουρκοι είχαν εκπονήσει από το 1913 ένα οργανωμένο σχέδιο, με βάση το οποίο πραγματοποιήθηκαν οι εθνικές εκκαθαρίσεις κατά των Ελλήνων και των Αρμενίων. Ο ίδιος αναδεικνύει μέσα από τη μελέτη των πηγών, οθωμανικών και γαλλικών, ότι η επιχείρηση τουρκοποίησης της Μικράς Ασίας με τη βία, τα πογκρόμ και τις μετακινήσεις πληθυσμών είχε λάβει ασύλληπτες διαστάσεις και έγινε με βάσει επίσημες κωδικοποιημένες οδηγίες που έστελνε η νεοτουρκική διοίκηση. Η ακροδεξιά τάση των Νεότουρκων (Τριανδρία) που κατέλαβε με πραξικόπημα την εξουσία (1908) γεννήθηκε στους κόλπους του οθωμανικού στρατεύματος, επηρεάστηκε βαθύτατα από τον γερμανικό μιλιταρισμό και προσπάθησε να δημιουργήσει μηχανισμούς ελέγχου της σύνθεσης των πληθυσμών που ζούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία την περίοδο 1913-1918. Δείγμα των προσεγγίσεων αυτών δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Δρόμος της Αριστεράς με κείμενα των: Taner Akçam, Fikret Baskaya, Ahmet Oral, Dogan Akanli, Attila Tuygan, Pervin Erbil. Αυτά τα κείμενα και αρκετά περισσότερα, (Fuat Dundar, Μehmet Akyol, Izmail Besiktzi, Sait Çetinoğlu, Sibel Ozbundan) δημοσιεύτηκαν πρόσφατα (19-5-2013) σε βιβλίο που εκδόθηκε στη σειρά «Ε-Ιστορικά» με δική μου επιμέλεια.

Ένα μεθοδολογικό πρόβλημα

Είναι αλήθεια ότι υπάρχει ένα πρόβλημα σε σχέση με τον όρο "γενοκτονία". Τι σημαίνει αυτός ο καινούργιος όρος, που δημιουργήθηκε μόλις το 1948; Είναι ισοδύναμος με το «καταστροφή», «εθνική εκκαθάριση» και «εθνοκάθαρση», «σφαγές», κ.λπ.; Η απάντηση είναι ότι ο όρος «γενοκτονία» δεν είναι όρος της καθομιλούμενης γλώσσας όπως οι προηγούμενοι. Είναι νομικός όρος, ο οποίος περιγράφεται με σαφήνεια από τον ΟΗΕ. Υπάρχουν κάποια κριτήρια για να θεωρηθεί ότι μια βίαιη πράξη εντάσσεται στην κατηγορία της «γενοκτονίας». Με βάση τη νομική περιγραφή του ΟΗΕ, η εθνική εκκαθάριση που έγινε κατά των Ελλήνων της Ανατολικής Θράκης, της Μικράς Ασίας και του Πόντου από το 1914 είναι «γενοκτονία» από πλευράς Διεθνούς Δικαίου. Και αυτό δεν έχει καμιά σχέση με την ύπαρξη του ελληνικού κράτους. Είναι μια αυτόνομη εσωτερική οθωμανική διαδικασία που ξεκινά από το 1908 και έχει διάφορους σταθμούς: 1911, 1914, 1919, 1922, 1923. Ο ελληνοτουρκικός πόλεμος (1919-1923), ως προσπάθεια επιβολής των όρων των νικητών μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι άλλη ιστορία και κακώς εμπλέκεται σε τέτοιο μεγάλο βαθμό, επικαλύπτοντας τις εσωτερικές οθωμανικές αντιθέσεις και συσκοτίζοντας το πραγματικό πρόβλημα.

Ένα μεγάλο θέμα που πρέπει να αντιμετωπιστεί αφού πρώτα εξασφαλιστεί μια συναντίληψη και ξεπεραστούν αχρείαστες αγκυλώσεις και φοβίες, είναι η διαχείριση του ιστορικού γεγονότος τόσο από τοπικές ομάδες όσο και από πολιτικά κινήματα. Αλλά αυτό είναι ένα άλλο πολύ σημαντικό θέμα, που δεν συνδέεται με το ιστοριογραφικό και νομικό πλαίσιο που αναπτύξαμε παραπάνω.

* Ο Βλάσης Αγτζίδης είναι διδάκτωρ σύγχρονης Ιστορίας, μαθηματικός
_______________
Το παραπάνω άρθρο δημοσιεύεται στην εφημερίδα ΑΥΓΗ της 12-9-2014.