Σία Αναγνωστοπούλου: Πεδίο διαπλοκής ο πολιτισμός για την κυβέρνηση Μητσοτάκη

 

Συνέντευξη στην εφημερίδα Αυγή της Κυριακής 2.10.2022 και στην δημοσιογράφο Πόλυ Κρημνιώτη

 -Έχουν συμπληρωθεί δύο χρόνια από την τοποθέτησή σας ως τομεάρχης Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ. Πυκνός χρόνος. Πως τον αποτιμάτε;

Σ΄ αυτά τα δύο χρόνια της πανδημίας με κυβέρνηση Κυριάκου Μητσοτάκη, ο πολιτισμός αναδείχθηκε σε αδύναμο και συγχρόνως ισχυρό κρίκο της εποχής. Αδύναμος κρίκος γιατί αποδείχτηκε πόσο ευάλωτος είναι αυτός ο χώρος λόγω χρόνιων παθογενειών, και μιας κυβέρνησης η οποία για τους καλλιτέχνες έχει απαξιωτική και ελιτίστικη αντίληψη. Ισχυρός κρίκος συγχρόνως γιατί οι καλλιτέχνες σήκωσαν στις πλάτες τους πολύ πριν από οποιονδήποτε άλλο κλάδο, την αντίσταση σ’ αυτή την ολιγαρχική, νεοφιλελεύθερη αντίληψη της κυβέρνησης και απέδειξαν για ακόμα μια φορά ότι στις δύσκολες περιόδους ο πολιτισμός είναι το συμβολικό και υλικό κεφάλαιο δημοκρατίας γι’ αυτή την κοινωνία. Σ’ αυτά λοιπόν τα δύο χρόνια έμαθα πολλά, καταρχάς εγώ η ίδια από τους καλλιτέχνες, είδα σε πραγματικό χρόνο τα νήματα που συνδέουν αυτό το μεγάλο κεφάλαιο Δημοκρατίας με παλιές δύσκολες δεκαετίες για τη χώρα, είδα συγχρόνως την υλικότητα του χώρου του πολιτισμού, με τα προβλήματα που αφορούν όλους τους εργαζόμενους, και ίσως με ακόμα μεγαλύτερη ένταση.

-Σε ποιες παθογένειες αναφέρεστε;

Όλο το νεοφιλελεύθερο σχέδιο ευαλωτότητας και επισφάλειας στην εργασία, αδιαφορίας για τη μικρομεσαία επιχειρηματικότητα αλλά και νοοτροπιών αυθαιρεσίας των ισχυρών και προβεβλημένων που οδηγούν σε φαινόμενα αποκλεισμού, σεξισμού και κακοποιητικών συμπεριφορών, στον πολιτισμό είναι πολύ πιο έντονο. Το γεγονός ότι μετά από χρόνια οι καλλιτέχνες συσπειρώθηκαν, για παράδειγμα στο ΣΕΗ και τα άλλα σωματεία τους, αποδεικνύει και την υλικότητα του πολιτισμού αλλά κυρίως τη δύναμη που έχουν οι καλλιτέχνες να γίνουν φορείς αλλαγής της κοινωνίας. Το metoo ήταν η γροθιά στον καθρέφτη του λούστρου των λίγων και άριστων, των χαϊδεμένων παιδιών ενός ξεπερασμένου συστήματος. Σπάσιμο του καθρέφτη των νοοτροπιών της πατριαρχίας και της επιβολής της εξουσίας μέσα από αυτές.

-Ενδεχομένως και ενός ξεπερασμένου άρα αναποτελεσματικού μοντέλου διαχείρισης του πολιτισμού;

Η διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς από την κυβέρνηση Μητσοτάκη αποτέλεσε για μένα το μεγάλο σοκ του τι σημαίνει ένας «εθνικόφρων» νεοφιλελευθερισμός. Το πολιτιστικό απόθεμα για τον κ. Μητσοτάκη και την υπουργό Πολιτισμού είναι μια βιτρίνα για λίγους προς εκμετάλλευση, δυστυχώς, και πεδίο διαπλοκής. Πίσω από τον μανδύα μια στείρας αρχαιολατρείας η πολιτιστική κληρονομιά γίνεται βορά στα χέρια ελάχιστων ιδιωτών σε σχέση εξάρτησης και διαπλοκής με το κράτος. Ό,τι γίνεται δηλαδή και σε όλους τους άλλους τομείς της οικονομίας και του κράτους. Τι να πρωτοθυμηθώ, την ασφαλτόστρωση της Ακρόπολης, την καταστροφή των αρχαιοτήτων της Βενιζέλου, το ξέπλυμα της αρχαιοκαπηλίας των  161 κυκλαδικών αρχαιοτήτων; Πραγματικά είναι σοκαριστική αυτή η χυδαία νεοφιλελεύθερη αντιμετώπιση του σημαντικότερου συμβολικού και υλικού κεφαλαίου της χώρας. Η ΝΔ όσο παραμένει στην εξουσία δεν καταστρέφει μόνο το παρόν της κοινωνίας, καταστρέφει τη συλλογική μνήμη και το μέλλον των επόμενων γενιών.

-Πώς αναστρέφεται αυτή η κατάσταση. Υπάρχει ένα σχέδιο από την πλευρά της αξιωματικής αντιπολίτευσης;

Η θητεία μας στην κυβέρνηση, η θητεία μας ως αξιωματική αντιπολίτευση μας έμαθε πολλά. Καταρχάς εμπεδώσαμε ένα πολύ σημαντικό πράγμα. Στον πολιτισμό, κατεξοχήν σ’ αυτόν, συγκρούονται και στον 21^ο αιώνα με ένταση τα διαφορετικά ιδεολογικά και πολιτικά σχέδια για το σύνολο της κοινωνίας. Αυτό είναι αξίωμα της Αριστεράς. Ο πολιτισμός δεν είναι πολυτέλεια, είναι το μείζον πεδίο διαμόρφωσης του δημόσιου χώρου, των πολιτικών και ιδεολογικών συγκρούσεων. Το νεοφιλελεύθερο σχέδιο δρομολόγησε και συμβολοποίησε με πολλούς τρόπους στον πολιτισμό τη δύναμη μιας ολιγαρχίας σε αγαστή σύμπνοια με κάποιες πολιτικές ελίτ. Ό,τι δηλαδή έχει γίνει και σε όλους τους άλλους τομείς. Στον πολιτισμό όμως γίνεται με τεράστια ένταση γιατί έτσι εμπεδώνεται ηγεμονία των λίγων, των ιδρυμάτων, με συγκεκριμένα πρόσωπα της πολιτικής εξουσίας, δηλαδή τον κ. Μητσοτάκη, την κα Μενδώνη και τους γύρω απ’ αυτούς. Σε αυτό το σύστημα οι πολλοί, είτε καλλιτέχνες είτε πολίτες συμμετέχουν ως παρατηρητές, με τους όρους που αυτή η ολιγαρχία θέτει. Δεν είναι τυχαίο ότι από μελέτες η περιφέρεια και τα πιο φτωχά στρώματα της κοινωνίας είναι σχεδόν αποκλεισμένα από το πολιτισμικό αγαθό. Δεν είναι τυχαίο ότι η πλειονότητα των καλλιτεχνών βρίσκεται εντελώς στην αφάνεια χωρίς να έχουν χώρο έκφρασης της καλλιτεχνικής τους δημιουργίας. Ενοχλεί σφόδρα το αφήγημα Μητσοτάκη ο δημόσιος χώρος έκφρασης μέσω του πολιτισμού των διεκδικήσεων της εποχής. Το ενοχλεί ο μη ελεγχόμενος πολιτισμός που δημιουργεί δημόσιο χώρο αντίστασης και διεκδίκησης. Να θυμίσω τη χυδαία επίθεση που δέχτηκε από σύσσωμο το σύστημα η μεγάλη συναυλία του Μαρτίου για την Ειρήνη στα Προπύλαια με πλειάδα καλλιτεχνών. Οι ίδιοι καλλιτέχνες με τα ίδια τραγούδια στην ΕΡΤ, με προσδιορισμένο δηλαδή το πλαίσιο, καθόλου δεν ενόχλησαν.  Η συναυλία του Θανάση Παπακωνσταντίνου στο ΑΠΘ επίσης δέχτηκε την απρόκλητη επίθεση των ΜΑΤ με χημικά. Επομένως, αυτό που ενοχλεί σφόδρα στον πολιτισμό είναι όταν γίνεται απρόβλεπτος, όταν κινητοποιεί ανθρώπους που αντιστέκονται στο κεντρικό αφήγημα. Αυτή είναι άλλωστε η μεγάλη ανατρεπτική δύναμη του πολιτισμού.

-Τι ενόχλησε θεωρείτε σ’ αυτή τη συναυλία την εξουσία;

Την ενόχλησε ακριβώς αυτός ο δημόσιος (ενίοτε και ιδιωτικός) χώρος όπου η μουσική και τα τραγούδια γίνονται το μέσον σφυρηλάτησης συνειδήσεων και συλλογικής υπόσχεσης για αντίσταση και διεκδίκηση. Αυτό δεν θέλει μια αυταρχική εξουσία.

-Ωστόσο φαίνεται ότι η ηγεμονία αυτής της εξουσίας είναι δεδομένη. Πώς αντιστρέφεται αυτό; Ποιο είναι το σχέδιο του ΣΥΡΙΖΑ για τον πολιτισμό;

Θέση της Αριστεράς είναι ότι πολιτιστική κληρονομιά και σύγχρονος πολιτισμός είναι αλληλοτροφοδοτούμενα πεδία, αλλά και πεδία ανάπτυξης. Να γίνω πιο σαφής: ο Πολιτισμός στο πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ-Π. Σ δεν είναι εργαλείο ανάπτυξης, είναι πεδίο δίκαιης, ισότιμης, συμπεριληπτικής και βιώσιμης ανάπτυξης. Οι αρχαιότητες της Βενιζέλου αποτελούν κορυφαίο παράδειγμα του σχεδίου του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ το οποίο εξαφάνισε το νεοφιλελεύθερο σχέδιο της ΝΔ. Το σχέδιο της ΝΔ έχει έντονο άρωμα διαπλοκής και κατασπατάληση δημόσιου χρήματος. Κατέστρεψε τις αρχαιότητες της Βενιζέλου στο Μετρό Θεσσαλονίκης σε βάρος του δημόσιου συμφέροντος και χρήματος ή –άλλο παράδειγμα- διαπραγματεύτηκε σε γκρίζα ζώνη τα κυριαρχικά δικαιώματα του ελληνικού λαού για την κατοχή των αρχαιοτήτων με σκοτεινά και ιδιωτικά συμφέροντα, όπως έγινε με τις κυκλαδικές αρχαιότητες. Αυτά θα σταματήσουν.

Ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ λοιπόν έχει πια ολοκληρωμένο σχέδιο συμπεριληπτικό, δημοκρατικό και βιώσιμο που συνοψίζεται εμβληματικά σε μία θέση. Ο πολιτισμός είναι πεδίο του κεντρικού πολιτικού σχεδίου του ΣΥΡΙΖΑ, με διαφάνεια δημόσιο έλεγχο και εξάλειψη όλου του δικτύου διαφθοράς εντός και εκτός Υπουργείου Πολιτισμού που έχει αναπτυχθεί επί δεκαετίες και διαβρώνει θεσμούς και πρόσωπα και κατασπαταλά δημόσιους πόρους χωρίς έλεγχο και λογοδοσία. Η υπόθεση Λιγνάδη δεν ήταν ατύχημα διαδρομής. Ήταν το αποκορύφωμα μιας αδιαφανούς πελατειακής πολιτικής της κυβέρνησης των «αρίστων» με συγκεκριμένο αφήγημα, και στον πολιτισμό και πέρα απ’ αυτόν. Ανοιχτοί λοιπόν δημόσιοι διαγωνισμοί, έλεγχος και λογοδοσία για το δημόσιο χρήμα, εθνική πολιτιστική πολιτική όπου το κράτος και όχι τα ιδρύματα θα εκπονούν το πολιτιστικό σχέδιο, θεσμική προστασία της υλικότητας του πολιτισμού (Συλλογικές Συμβάσεις, αμοιβές, μικρομεσαίες επιχειρήσεις), ειδικά σχέδια αντιμετώπισης έκτακτων συνθηκών όπως π.χ η πανδημία, η ενεργειακή κρίση, πολιτιστική δημοκρατία και συμπερίληψη όλης της χώρας και όλων των κοινωνικών τάξεων και των διαφορετικοτήτων στο πολιτισμικό αγαθό. Ένα από τα εμβληματικά σχέδια του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ είναι η ανασυγκρότηση του πλαισίου των πολιτιστικών θεσμών της περιφέρειας, αλλά και η οργάνωση της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης (ανωτατοποίηση των καλλιτεχνικών σπουδών, διαβάθμιση πτυχίων και βεβαίως το ζήτημα της ένταξης των καλλιτεχνικών μαθημάτων στο πρωτοβάθμιο και δευτεροβάθμιο εκπαιδευτικό σύστημα που έχουν πεταχτεί στην κυριολεξία στο καιάδα). Ένα ωστόσο εξίσου σημαντικό πεδίο είναι η πολιτιστική διπλωματία πάνω στο τραπέζι και  όχι κάτω από το τραπέζι, στο πλαίσιο μιας εθνικής πολιτικής με την οποία θα διεκδικούνται τα συμφέροντα της χώρας στο πλαίσιο και σε άμεση συνομιλία με τα μεγάλα προτάγματα και τις προκλήσεις της εποχής σε διεθνές επίπεδο. Η μυστική διπλωματία των συμφερόντων, αναχρονιστική ξεπερασμένη και εναντίον του εθνικού συμφέροντος και των προκλήσεων της εποχής όπως αυτή που ασκεί η Ν.Δ θα τελειώσει άμεσα. Σε μια εποχή που μεγάλα κινήματα κατά της αρχαιοκαπηλίας και της αποικιοποίησης των πολιτιστικών αγαθών είναι σε δυναμική εξέλιξη,  δεν νοείται η κυβέρνηση του Κ. Μητσοτάκη να μιλάει είτε για δανεισμό των γλυπτών του Παρθενών είτε για διπλωματία που ξεπλένει αρχαιοκάπηλους. Δεν νοείται η Ελλάδα με αυτό το πολιτιστικό κεφάλαιο, που είχε πρωτοστατήσει διεθνώς για την πάταξη της αρχαιοκαπηλίας, να ξαναγυρίζει πολύ πίσω σε σκοτεινές διαδρομές.

-Είστε κορυφαίο στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ, με μεγάλη εμπειρία και διαδρομή στην Αριστερά. Σε μια περίοδο που επανακάμπτουν ακροδεξιές κυβερνήσεις στην Ευρώπη, ένας πόλεμος εξελίσσεται, τα δημοκρατικά δικαιώματα υποστέλλονται, ποιο είναι το στοίχημα της Αριστεράς;

Χρειάστηκαν  τρεις δεκαετίες για την απενοχοποίηση της ακροδεξιάς ατζέντας, του φασισμού εν τέλει. Σ’ αυτές τις δεκαετίες η δημοκρατία, το κράτος δικαίου και η κοινωνική ισότητα θεωρήθηκαν πολυτέλεια απέναντι σε ένα άλλο δόγμα, το δόγμα του νεοφιλελευθερισμού δηλαδή την αποτελεσματικότητα πάση θυσία. Η ιδιωτικοποίηση των κοινωνικών σχέσεων και η κοινωνικοποίηση του μίσους για τον αδύναμο, για τον άλλο για τον μη «άριστο» έγιναν τα αξιώματα όλης αυτής της περιόδου. Οι νεοφιλελεύθερες  ηγεσίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης τις μετέτρεψαν σε Ευρωπαϊκά αξιώματα. Οι πολιτικές που εφάρμοσαν και οι νοοτροπίες που καλλιέργησαν εναντίον χωρών όπως η Ελλάδα την περίοδο της κρίσης, σε αγαστή συμφωνία με ντόπιες νεοφιλελεύθερες και ακροκεντρώες δυνάμεις, εμπέδωσαν την αντίληψη ότι η δημοκρατία είναι πολυτέλεια όταν υπάρχει ο κανόνας της αποτελεσματικότητας. Σ’ αυτό συνέβαλε και η «προδοσία» των σοσιαλιστικών δυνάμεων της Ευρώπης. Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ ήταν που, σε εκείνη τη γκρίζα περίοδο, όπου ως και η Χρυσή Αυγή θεωρήθηκε ότι σε πιο λάιτ εκδοχή της εξυπηρετεί το σύστημα, ξαναέφερε δυναμικά στην επιφάνεια το αυτονόητο. Αποτελεσματικότητα χωρίς δημοκρατία δεν μπορεί να υπάρχει. Αυτή λοιπόν την περίοδο με μία από τις κύριες δυνάμεις της ευρωπαϊκής Αριστεράς τον ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. δίνεται μια μεγάλη μάχη ανάμεσα σε δύο πολιτικά-ιδεολογικά σχέδια. Το δεξιό-ακροδεξιό σχέδιο και το σχέδιο των αριστερών προοδευτικών δυνάμεων. Γι’ αυτό το πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ όπως το παρουσίασε ο Αλέξης Τσίπρας στη ΔΕΘ συνδυάζει τρία πράγματα, τον ριζοσπαστισμό, τον ρεαλισμό και τον οραματισμό. Δεν υπάρχει τίποτα πιο ριζοσπαστικό αλλά και πιο ρεαλιστικό για την επιβίωση των κοινωνιών από την άρση των ανισοτήτων πάσης φύσεως. Το σπάσιμο του διλήμματος δημοκρατία ή αποτελεσματικότητα είναι ριζοσπαστική και οραματική θέση σήμερα. Δεν υπάρχει δίλημμα: αποτελεσματικότητα χωρίς δημοκρατία είναι αποτελεσματικότητα για τους λίγους που εμπεριέχει ή οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην Ακροδεξιά.

-Που αποδίδετε το γεγονός ότι η Αριστερά, όπως ισχυρίζονται πολλοί, δεν έλκει την κοινωνία με αποτέλεσμα τη ρωγμή αυτή να την καλύπτει η ακροδεξιά;

Διαφωνώ μ’ αυτή τη γενίκευση. Στην Ισπανία και την Πορτογαλία είναι διαφορετικά τα πράγματα. Σε κάθε περίπτωση η μάχη τώρα δίνεται δεν έχει λήξει ούτε στην Ευρώπη ούτε πουθενά. Οι απανωτές κρίσεις μπορούν να οδηγήσουν είτε προς το μαύρο της ακροδεξιάς, δηλαδή στην απελπισία και την απόγνωση των κοινωνιών είτε  στην αγωνιστικότητα, τη διεκδίκηση των αριστερών, προοδευτικών δυνάμεων. Η μάχη δεν είναι εύκολη. Χρόνια προπαγάνδας και απενοχοποίησης του φασισμού βοήθησαν σ’ αυτό.  Στην Ελλάδα ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. έδωσε και δίνει αυτή τη μάχη με μεγάλη ένταση, έχει εμπνεύσει την κοινωνία και γι’ αυτό όλο το σύστημα κινήθηκε εναντίον του με τέτοια λύσσα. Οι επόμενες εκλογές είναι οι πιο κρίσιμες εκλογές των πολλών τελευταίων δεκαετιών. Η νίκη του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ και των προοδευτικών δυνάμεων που συγκλίνουν προγραμματικά μαζί του, θα είναι μία νίκη των πολλών, της ιστορίας, του μέλλοντος τους, απέναντι στη ΝΔ, συνονθύλευμα ακροδεξιών και ακροκεντρώων στοιχείων με το δόγμα «Όποιος δεν προσαρμόζεται πεθαίνει».

-Ως ιστορικός ποια θεωρείτε τα κρίσιμα γεγονότα της εποχής μας;

Πολλές φορές οι ιστορικοί  όταν ερευνούμε το παρελθόν, αναρωτιόμαστε πως οι τότε ηγεσίες δεν κατάλαβαν τα σημεία των καιρών, που παρ’ όλα αυτά ήταν κραυγαλέα. Όπως στην Ιστορία λοιπόν έτσι και σήμερα, οι ηγεσίες βλέπουν ό,τι η ιδεολογία τους και ο πολιτικός σχεδιασμός τους τους επιτρέπει. Οι ηγεσίες της ΕΕ εγκλωβισμένες εντελώς σε ένα νεοφιλελεύθερο σχέδιο, απαντούν γραφειοκρατικά, κυνικά και εν τέλει αναποτελεσματικά σε τρεις μεγάλες προκλήσεις. Την οικονομική κρίση όπου πρόταξαν τον «κανόνα» εναντίον της δημοκρατίας και απομόνωσαν τις κοινωνίες από την πολιτική, αφήνοντάς τες έρμαιο στα χέρια των αγορών. Το προσφυγικό-μεταναστευτικό, που το αντιμετώπισε και το αντιμετωπίζει με όρους ξενοφοβίας, Ευρώπης φρουρίου απενοχοποιώντας με δυναμικό τρόπο την ακροδεξιά, εντείνοντας ταυτοχρόνως τις «συνοριακές» κρίσεις, ειδικά σε χώρες όπως η Ελλάδα που αποδέχτηκαν ασμένως το ρόλο του φύλακα του ευρωπαϊκού φρουρίου. Τη γεωπολιτική και γεωστρατηγική κατάσταση στην περιοχή, όπου χωρίς όραμα και ρεαλισμό άφησε μέσα στην αυλή της να ξεσπάσει ένας πόλεμος που εξελίσσεται σε μια πολύ μεγάλη κρίση όχι μόνο ενεργειακή αλλά και γεωπολιτική. Η νεοφιλελεύθερη Ευρώπη μοιάζει γερασμένη και παραδομένη: έχει παραδώσει  όλα τα όπλα της στην Αμερική και το ΝΑΤΟ χωρίς δικό της ευρωπαϊκό σχέδιο ασφάλειας, ευημερίας και ειρήνης. Αυτά ήταν και παραμένουν τα τρία μεγάλα γεγονότα της εποχής μας, μαζί βέβαια με την πανδημική και την κλιματική κρίση. Είναι επιτακτική ανάγκη λοιπόν, όχι μόνο για τον ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ αλλά και για όλο τον αριστερό, προοδευτικό κόσμο της Ευρώπης να εμπνεύσει τις κοινωνίες ότι η ασφάλεια, η ευημερία, ο σεβασμός των δικαιωμάτων όλων των ανθρώπων και η ειρήνη δεν είναι συγκρουόμενες μεταξύ τους αξίες, αλλά προϋποθέσεις η μια της άλλης. Οποιοδήποτε σχέδιο δεν έχει αυτή την αλληλουχία προϋποθέσεων είναι καταστροφικό.

-Στο επιστημονικό σας πεδίο έχετε ασχοληθεί συστηματικά με την Τουρκία. Σας ανησυχεί η εντεινόμενη προκλητικότητα της ρητορικής του Ερντογάν το τελευταίο διάστημα;

Με ανησυχεί βεβαίως, ειδικά όταν με αυτή εξοικειώνει τον τουρκικό λαό, ακόμα και σοβαρούς αναλυτές της Τουρκίας σε ένα αφήγημα εθνικού εχθρού από τον οποίο απειλείται η χώρα τους. Με αυτή τη βίαιη ρητορική, στο πλαίσιο της οποίας ανακαλούνται με στρεβλό τρόπο ιστορίες του παρελθόντος και η Ελλάδα εμφανίζεται ως η διαχρονική απειλητική δύναμη για την ακεραιότητα της Τουρκίας,  περιορίζονται έως εκμηδενίζονται τα περιθώρια για εσωτερικές αντιστάσεις σε αυτό το αφήγημα. Πολύ περισσότερο που στο αυταρχικό καθεστώς του Ερντογάν είναι δύσκολο να δημοσιοποιηθεί μια άλλη άποψη, χωρίς τον κίνδυνο της εθνικής προδοσίας. Ο Ερντογάν λοιπόν, που ξεκίνησε πριν από 20 χρόνια με το δόγμα των μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες, έχει καταντήσει να συνομιλεί με τους γείτονες, και όχι μόνο, με όρους πολεμικούς. Αυτή η πολεμική ρητορική βεβαίως εντάσσεται από τον Ερντογάν σε ένα παγκόσμιο πλαίσιο ανακατατάξεων, όπου ο αναθεωρητισμός βρίσκει έδαφος και η λογική των μετώπων, των αντίπαλων, εχθρικών κόσμων κερδίζει κατά κράτος.

Από την άλλη μεριά, η Ελλάδα δικαίως απαντά με βάση το διεθνές δίκαιο σε αυτές τις προκλήσεις, υπερασπιζόμενη την κυριαρχία, τα κυριαρχικά της δικαιώματα και την ακεραιότητά της. Ωστόσο, θωρώ ότι η κυβέρνηση και λόγω εσωτερικών της προβλημάτων, δεν εκμεταλλεύτηκε ευκαιρίες για να  δημιουργήσει σοβαρές ρωγμές σε αυτό το προκλητικό και πολεμικό αφήγημα του Ερντογάν (Τελωνειακή σύνδεση ΕΕ-Τουρκίας για παράδειγμα).  Φαίνεται ότι η διπλωματία που απαιτεί στρατηγικό σχέδιο, βάθος, επιμονή και υπομονή αφέθηκε στην άκρη. Να θυμίσω τα δύσκολα στρατηγικά, διπλωματικά σχέδια της Βέρνης, του Νταβός, του Ελσίνκι άλλων ελληνικών κυβερνήσεων σε ανάλογες ή και πιο δύσκολες ελληνοτουρκικές περιόδους. Η κυβέρνηση αντικατέστησε τη διπλωματική γλώσσα ή με μια επικοινωνιακή διπλωματία του κ. Μητσοτάκη (Μάρτιος στην Κωνσταντινούπολη) χωρίς βάθος και συνέχεια ή με την γλώσσα των εξοπλισμών. Αντί οι εξοπλισμοί να αποτελούν το «κρυφό όπλο» της διπλωματίας, έγιναν σχεδόν το μοναδικό όπλο. Συγχρόνως, σε στιγμές που η προκλητικότητα της Τουρκίας άγγιζε με πράξεις της πια κόκκινο η κυβέρνηση παρακολουθούσε αμήχανη και δίβουλη. Δεν εννοώ φυσικά να δημιουργούσε «θερμό επεισόδιο», αλλά να εμπεδώσει τους όρους της επί του πεδίου. Και αυτό ωστόσο απαιτεί στρατηγικό σχέδιο με βάθος και επιμονή. Στρατηγικό σχέδιο που έχει διάδρομο τις συνομιλίες για την ελληνοτουρκική διαφορά και ορίζοντα την Χάγη –και όχι τσαμπουκάδες. Ρητή και αποφασιστική απαγόρευση επί του πεδίου των τσαμπουκάδων: συνομιλίες-Χάγη.  Το έκανε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ. Τέλος, η κυβέρνηση δεν έπρεπε σε καμιά περίπτωση να αποδεχθεί το ρόλο του συνοριοφύλακα της Ευρώπης για το προσφυγικό-μεταναστευτικό, γιατί έτσι μπήκε σε ένα γεωπολιτικό παιχνίδι που την ξεπερνάει, και «συναίνεσε» να γίνουν οι κατατρεγμένοι άνθρωποι όμηροι της δικής μας ασφάλειας απέναντι σε έναν Ερντογάν που αυτό επεδίωκε.

Εννοείται ότι κανένας και καμιά μας δεν θα επιτρέψει οποιαδήποτε απειλητική κίνηση για την κυριαρχία της χώρας. Αυτό δεν είναι απλώς κόκκινη γραμμή. Είναι το συμβόλαιο του πολιτισμένου κόσμου. Θεωρώ –ή ελπίζω- ότι η Τουρκία δεν έχει τη δύναμη να ξεπεράσει εντελώς το όριο. Πέρα από αυτό, ακόμα και σε αυτή την οξυμένη ατμόσφαιρα η διπλωματία πρέπει επειγόντως να πάρει το επάνω χέρι. Η ουκρανική κρίση στην Ευρώπη δεν πρέπει να ανοίξει τον ασκό του Αιόλου για ακόμα μια κρίση. Αντιθέτως, πρέπει να γίνει το παράδειγμα προς αποφυγή. Η ΕΕ πρέπει αυτή τη φορά να βρει τους τρόπους ώστε να επιβάλλει όρους ειρήνης και ασφάλειας στην περιοχή, αντιμετωπίζοντας αυτή τα μεγάλα ή μικρότερα γεωπολιτικά και γεωστρατηγικά παιχνίδια. Ας μη σχολιάσω τη στάση του ΝΑΤΟ. Οι κοινωνίες πάντως δεν μπορούν να ζουν διαρκώς με φόβο (για την υγεία, το κλίμα, την οικονομική επιβίωση, τον φόβο του πολέμου, της ασφάλειας). Είναι θέμα της πολιτικής εξουσίας να προλαβαίνει και να αντιμετωπίζει τον φόβο. Όχι να αφήνει να καλλιεργείται.