LAISSEZ FAIR - ΜΠΕΡΝΑΡ ΣΩ

Του ΧΡΗΣΤΟΥ ΤΣΑΝΤΗ

«Ίσως να δικαιολογιόσαστε μ’ αυτό, λέγοντας τί άλλο μπορώ να κάνω;»

Πριν από λίγες ημέρες μια νεαρή κοπέλα έχασε τη ζωή της από την εξοντωτική εκμετάλλευση και την εξαντλητική εργασία σε ένα σύγχρονο εργασιακό κάτεργο της βιομηχανίας του τουρισμού.

Πριν από λίγες ημέρες ένας ακόμα άνθρωπος έχασε τη ζωή του γιατί δεν υπήρχε κρεβάτι στις Μ.Ε.Θ. στα νοσοκομεία της χώρας. 100 χρόνια πριν από σήμερα ο Μπερνάρ Σω έγραφε για ένα χρεοκοπημένο σύστημα κι ίσως δεν θα φανταζόταν και ο ίδιος πως οι σκηνές που περιέγραφε στα βιβλία του, σκηνές που βίωσε στη διάρκεια της εργασιακής του περιπλάνησης στα 1871, θα επαναλαμβάνονταν τόσα χρόνια μετά.

…Kαι τώρα, δε μου λέτε, τί γνώμη θα είχατε αν αφήναμε τα πράγματα καθώς είναι;

Ακριβώς αυτό ψηφίζουν οι περισσότεροι.

Κι όταν ακόμα δεν είναι ευχαριστημένοι από τούς όρους τής ζωής τους, φοβούνται αυτή την αλλαγή, μην τυχόν και κάνει χειρότερα τα πράγματα. Αυτοί αποτελούν τους λεγόμενους συντηρητικούς, αν και πρέπει να προσθέσουμε πώς κανείς συντηρητικός άνθρωπος δεν ισχυρίζεται πώς μπορούμε ν’ αφήσουμε τα πράγματα να κυλούν μονάχα τους.

Αυτό φαντάζει σαν το πιο εύκολο και σίγουρο σύστημα, μα στην πραγματικότητα είναι όχι μόνο δύσκολο μα κι αδύνατο.

Όταν ο Ιησούς του Ναυΐ επρότρεψε τον ήλιο να σταθεί «κατά Γαβαών και τη σελήνη, κατά φάραγγα Αιλών» για ένα εικοσιτετράωρο, ήταν πολύ ολιγαρκής, σχετικά μ’ εκείνους που νομίζουν πως ο κόσμος θα μείνει ακίνητος αν δεν  προσπαθήσουν αυτοί να τον ξυπνήσουν.

Εδώ την πραγματική δυσκολία αποτελεί, ότι τα πράγματα δεν θα μείνουν καθώς είναι, ανεξάρτητα από το αν θα προσέξετε να μη τα πειράξετε. Αυτό μοιάζει με το να σκουπίζετε σήμερα τα δωμάτιά σας και να νομίζετε πως θα τα βρείτε του χρόνου στην ίδια κατάσταση.

Η αλήθεια είναι πως τα πράγματα αλλάζουν πιο γοργά και πιο επικίνδυνα όταν τ’ αφήσουμε μονάχα τους, παρά όταν τα παρακολουθήσουμε με προσοχή.

Στα τελευταία 150 χρόνια οι καταπληχτικότερες αλλαγές έγιναν ακριβώς στον τομέα που εξετάζουμε, (στην παραγωγή και την κατανομή του Εθνικού εισοδήματος).

Η εισαγωγή των ατμομηχανών και αργότερα της ηλεκτρικής δύναμης, που μοιράζονταν από σπίτι σε σπίτι καθώς το νερό και το φωταέριο, και με μία λέξη, όλες οι εφευρέσεις και κατακτήσεις της επιστήμης στα τελευταία χρόνια, έκαναν τη ζωή ανετότερη, και τον πολιτισμό πιο προσιτό στον καθένα, και δημιούργησαν τη δυνατότητα στον καθένα μας, να παράγουμε πλούτο και να κάνουμε πιο εύκολα και πιο γρήγορα τη δουλειά μας, έτσι που να μην υπάρχει ανάγκη για κανένα μας να είναι φτωχός. Ένα σπίτι που έχει τηλέφωνο, ραδιόφωνο κλπ, δίνει μια αμυδρή εικόνα για τα αυτόματα μηχανήματα, με τα όποια είναι εφοδιασμένα τα εργοστάσια του καιρού μας.

Αν, καθώς σ’ εμπόλεμη κατάσταση και στην ειρηνική εποχή, προσφέραμε ο καθένας από κάτι, όλα όσα χρειάζονται για την κατοικία, τη διατροφή, το ντύσιμο, το φωτισμό κλπ., θα ήταν δυνατό να γινόντουσαν άνετα σε πιο λίγο απ’ τη μισή εργατική μέρα μας, και η άλλη μισή θα μάς έμενε για να την αφιερώσουμε στην Τέχνη και την Επιστήμη, στα σπορ και την ψυχαγωγία.

Ετούτο αποτελεί μια καινούργια κατάσταση πραγμάτων: Μια αλλαγή που πραγματοποιήθηκε, όταν θαρρούσαμε πως αφήσαμε τα πράγματα καθώς είναι.

Και η συνέπεια που δεν τα παρακολουθήσαμε, και δεν τα κατευθύναμε εμείς, είναι πως οι φτωχοί σήμερα είναι πιότερο φτωχοί από άλλοτε κι οι πλούσιοι υπερβολικά πλούσιοι κι εκείνοι που θα έπρεπε να φτιάχνουν ψωμί για τους πεινασμένους και ρούχα για τους γυμνούς, φτιάχνουν διάφορα είδη για τους αργόσχολους πλουσίους, που δεν είναι πια ευγενείς, και που η αμυαλιά κι η διαφορά τους δίνουν ένα χτυπητό παράδειγμα της πιο μεγάλης διαφθοράς. […]

Στο μεταξύ είδατε τις συνέπειες της κατάστασης στην προώθηση του εργατικού κινήματος, έτσι που να πιστεύετε, όταν σας λέω πως η πολιτική και η βιομηχανία είναι δυνατό να μείνουν ακίνητες, επειδή κάποια εκατομμύρια ανθρώπων με ξεπερασμένες ιδέες ψηφίζουν κουτουρού το συντηρητισμό, για να κλείνουμε τα μάτια και ν’ ανοίγουμε το στόμα.

Αν κάποιος έλεγε κάποτε στο βασιλιά Αλφρέδο, πως θα έρθει καιρός κάμποσες οικογένειες να έχουν 5 μεγάλα σπίτια η καθεμιά, για να κάθεται, κι ένα πολυτελές γιοτ, κι οι πολλοί θα έχουν 1 δωμάτιο για να κάθονται άθλια 5—6 άτομα κι αυτά πεινασμένα, ο αγαθός Αλφρέδος θα έλεγε πως ο Θεός δε θ’ άφηνε να συμβεί ποτέ αυτό, παρά μονάχα σ’ ένα κακοήθες Έθνος. Έ, λοιπόν, εμείς παρατήσαμε το Θεό, έξω απ’ την υπόθεση κι αφήσαμε να γίνει αυτό, με το να παρατήσουμε τα πράγματα να τραβάνε μονάχα τους, και να πιστεύουμε πως θα μείνουνε καθώς είναι.

Είδατε αλήθεια, που δε λέμε ν’ αφήσουμε τα πράγματα καθώς είναι, σύμφωνα με την παλιά αντίληψη, μα λέμε να τ’ αφήσουμε στο δρόμο τους;

Αυτό σημαίνει πως καταλάβατε πιά, ότι τα πράγματα δεν είναι ακίνητα μα τραβάμε μπροστά. Αφήνοντας να τραβούν σημαίνει, κατά κάποιον τρόπο, πως τα οδηγούμε. Μ’ αυτό θα πει να βγάλουμε για πάντα απ’ το μυαλό μας την ιδέα, πώς τα πράγματα πρέπει να μείνουν όπως είναι με την πεποίθηση πως θα μείνουν καθώς είναι.

Δε θα μείνουν. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να καθόμαστε και ν’ αναρωτιόμαστε τι θα γίνει μετά. Μ’ αυτό δε μοιάζει σα να καθόμαστε στην άκρη του ποταμού καρτερώντας το νερό να περάσει, μα σα να καθόμαστε ραχατλίδικα σ’ ένα αμάξι, τη στιγμή που τ’ άλογο τρέχει αχαλίνωτο.

Ίσως να δικαιολογιόσαστε μ’ αυτό, λέγοντας τί άλλο μπορώ να κάνω;

Μα η αδυναμία σας δε θα εμποδίσει την αμηχανία, πρέπει να βασανίσουν το μυαλό τους, για να βρουν έναν τρόπο, να υποτάξουνε τ’ άλογο, και σύγκαιρα να προσπαθούν, όσο μπορούν, να το κρατήσουν στον ίσιο δρόμο και να φυλάξουν τ’ αμάξι απ’ το χαντάκι.

Η πολιτική, πού λέει να μην επεμβαίνει η κυβέρνηση στις επιχειρήσεις και να μη γίνει η ίδια επιχείρηση, έχει ονομαστεί Laissez fair. Έχει χρεοκοπήσει τόσο στην πράξη, πού είναι πια δυσφημισμένη. Πριν 100 χρόνια ήταν πολύ μοντέρνα απ’ τους επιχειρηματίες, που ήθελαν ελευθερία να κερδίζουν με κάθε τρόπο αδιαφορώντας για το συμφέρον του συνόλου.