Τράπεζα της Ελλάδος: Το μισό εισόδημα πάει στη στέγαση

Πάνω από το 40% του εισοδήματος τους δαπανούν οι ενοικιαστές για την κάλυψη αναγκών που σχετίζονται με την στέγαση, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύεται στο τελευταίο τεύχος του Οικονομικού Δελτίου της Τράπεζας της Ελλάδος.

Όπως αναφέρεται στην έρευνα ο πιο κοινός ορισμός της προσιτότητας της στέγασης εκφράζεται ως το ποσοστό των νοικοκυριών το οποίο δαπανά πάνω από 40% του διαθέσιμου εισοδήματός του για την κάλυψη του στεγαστικού του κόστους. Προστίθεται παράλληλα ότι τα τελευταία διαθέσιμα δεδομένα της Eurostat, για το 2023 αποκαλύπτουν ότι η Ελλάδα βρίσκεται στον πάτο, ανάμεσα στα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναφορικά με το πόσο προσιτή είναι η στέγαση. Ενδεικτικά, στην Ελλάδα σχεδόν το 1/3 των νοικοκυριών σε αστικές περιοχές καταγράφεται να δαπανά πάνω από 40% του διαθέσιμου εισοδήματός του για την κάλυψη του κόστους που σχετίζεται με τη στέγαση, όπου συμπεριλαμβάνονται λογαριασμοί υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, ενοίκια, πληρωμές στεγαστικού δανείου και δημοσιονομικά τέλη.Το ποσοστό των νοικοκυριών που αντιμετωπίζουν υπερεπιβάρυνση από το κόστος στέγασης αυξήθηκε από 28,7% το 2018 σε 30,9% το 2021. Η αύξηση αυτή καταγράφεται σε αστικές και μη περιοχές, με τις αστικές να εμφανίζουν τα υψηλότερα ποσοστά. Συγκεκριμένα, στις αστικές περιοχές το ποσοστό υπερεπιβάρυνσης ανήλθε σε 32,2% το 2021, ενώ στις ημιαστικές και αγροτικές περιοχές διαμορφώθηκε σε 28,8% και 27,7% αντίστοιχα. Περίπου το 60% των νοικοκυριών που ενοικιάζουν κάποιο ακίνητο δαπανά πάνω από το 40% του διαθέσιμου εισοδήματός του για στέγαση. Το ποσοστό αυτό αυξάνεται στις αστικές περιοχές, φτάνοντας το 62,0%. Αντίθετα, οι ιδιοκτήτες κατοικιών χωρίς στεγαστικό δάνειο αντιμετωπίζουν σαφώς μικρότερο πρόβλημα, με το 15,3% να δαπανά πάνω από το 40% του εισοδήματός του για στεγαστικό κόστος. Σε συνθήκες ανόδου των τιμών των ακινήτων και του κόστους ενέργειας και υψηλού κόστους δανεισμού, το στεγαστικό κόστος αυξάνεται σταδιακά, καθιστώντας τη στέγαση ακόμη λιγότερο προσιτή για τα εγχώρια νοικοκυριά. Ταυτόχρονα, οι δημόσιες δαπάνες για στέγαση, ως ποσοστό του ΑΕΠ, είναι για το 2022 από τις χαμηλότερες μεταξύ των κρατών-μελών. Ο συνδυασμός των συγκυριών αυτών σύμφωνα με την μελέτη αναδεικνύει τη σημαντικότητα του ζητήματος της προσιτότητας της στέγασης, καθώς οι αυξημένες δαπάνες των νοικοκυριών για στέγαση έχουν άμεσες κοινωνικές και οικονομικές επιδράσεις. Αφενός, τα ελληνικά νοικοκυριά καλούνται να προσαρμόσουν τα καταναλωτικά τους πρότυπα, δεδομένου ότι η ζήτηση στέγασης είναι γενικά ανελαστική. Αφετέρου, σύμφωνα με την μελέτη, δυσχεραίνεται η συσσώρευση πλούτου μέσω αποταμιεύσεων, γεγονός που έχει άμεσες επιδράσεις στις επενδύσεις στην πραγματική οικονομία, αλλά και στο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Μια κύρια διαφορά είναι η διάρθρωση των νοικοκυριών ανά καθεστώς ενοίκησης (ιδιόκτητη ή μισθωμένη κατοικία), καθότι οι ενοικιαστές είναι περισσότεροι στις αστικές περιοχές από ό,τι στις ημιαστικές ή αγροτικές περιοχές. Σε επίπεδο περιφερειών, αλλά και για τα δύο μεγαλύτερα αστικά κέντρα, το ποσοστό υπερεπιβάρυνσης από το κόστος στέγασης παρουσιάζει μεγαλύτερες διακυμάνσεις από το διάμεσο ποσοστό δαπανών για στέγαση, υποδηλώνοντας ότι η δυσχερέστερη πρόσβαση σε προσιτή στέγαση μπορεί να επηρεάσει και την εισοδηματική ανισότητα.Συγκεκριμένα, σε περιοχές όπως το Νότιο Αιγαίο, η Ήπειρος, η Αττική, η Θεσσαλονίκη και η Κεντρική Μακεδονία παρατηρούνται τα υψηλότερα ποσοστά νοικοκυριών χωρίς πρόσβαση σε προσιτή στέγαση. Τα αποτελέσματα αυτά, σε συνάρτηση με την εξέλιξη του κόστους στέγασης αλλά και του διαθέσιμου εισοδήματος, υποδηλώνουν ότι η άνοδος του ενεργειακού κόστους και οι δομικές αλλαγές στη σύνθεση των νοικοκυριών ως προς το καθεστώς ενοικίασης είναι από τους βασικούς παράγοντες που συνέβαλαν στη μείωση της προσιτότητας μεταξύ των δύο γύρων της έρευνας, αλλά και στη γεωγραφική ετερογένεια. Τα περιγραφικά αποτελέσματα της μελέτης δείχνουν ότι το ζήτημα της προσιτότητας της στέγασης: (α) σχετίζεται με το ιδιοκτησιακό καθεστώς της κατοικίας, το οποίο παρουσιάζει μεγάλη διακύμανση ανά περιφέρεια - με βάση το εύρημα ότι και στους δύο γύρους της έρευνας περίπου το 60% των νοικοκυριών που ενοικιάζουν δαπανά πάνω από το 40% του διαθέσιμου εισοδήματός του για την κάλυψη των στεγαστικών του αναγκών, (β) πλήττει εντονότερα τα νεαρότερα νοικοκυριά, (γ) οξύνεται όταν ο επικεφαλής του νοικοκυριού είναι άνεργος και, τέλος, (δ) σχετίζεται με την οικογενειακή κατάσταση, όπως επίσης και με το μέγεθος του νοικοκυριού.