Η μάχη της Κερπινής: Ηρωική πράξη ή σκοτεινό πολιτικό έγκλημα;

Του ΦΑΝΗ ΖΟΥΡΟΠΟΥΛΟΥ (*)

ΕΒΔΟΜΗΝΤΑ ΕΝΑ χρόνια συμπληρώθηκαν την περασμένη εβδομάδα (16-17 Οκτωβρίου) από ένα σπουδαίο αντιστασιακό γεγονός που διαδραματίστηκε στην περιοχή της Αιγιάλειας, στην διάρκεια της Γερμανικής κατοχής, που έμελλε να παίξει μεγάλο ρόλο στα δραματικά γεγονότα που ακολούθησαν και είχαν σαν κορύφωση τις γνωστές τραγικές συνέπειες για τους αμάχους Καλαβρυτινούς.

Πρόκειται για την περίφημη «μάχη της Κερπινής» όπως έχει καθιερωθεί να λέγεται, την αιχμαλωσία 86 Γερμανών στρατιωτών μαζί με τον επικεφαλής τους λοχαγό και την εκτέλεσή τους 50 ημέρες αργότερα από τον ΕΛΑΣ στα υψίπεδα του Χελμού, ένα τραγικό γεγονός που δεν έχει εξακριβωθεί ακόμα αν ήταν μία «ηρωική πράξη» του ΕΛΑΣ ή «ένα σκοτεινό πολιτικό έγκλημα» με την συνεργασία όλων των τότε εμπλεκομένων μερών. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με την σειρά:

Τα ξημερώματα της 16ης Οκτωβρίου 1943 ο 5ος λόχος του 749 Συντάγματος που ανήκε στην 117 Μεραρχία της Βέρμαχτ και είχε έδρα το Αίγιο, με 105 άνδρες και επικεφαλής τον Αυστριακό λοχαγό Χανς Σόμπερ (Schober) ξεκίνησε ύστερα από διαταγή του διοικητή του Αιγίου ταγματάρχη Χανς Εμπεσμπέργκερ για ανιχνευτική αποστολή στην ορεινή περιοχή των Καλαβρύτων προκειμένου να εντοπίσει θέσεις ανταρτών. 

Το μεσημέρι της 16ης Οκτωβρίου ο λόχος Σόμπερ φθάνει στην περιοχή μεταξύ Ρωγών-Κερπινής όπου δέχεται επίθεση από πολυάριθμη ομάδα 350 ανταρτών του εφεδρικού τάγματος Καλαβρύτων με επικεφαλής τους Νικολόπουλο, Σφακιανό, Βελιά (Κατσικόπουλο) και Νίκο Μουτούση (αξιωματικό του Ελληνικού Στρατού που είχε περάσει στο αντάρτικο). 

Εγκλωβίζεται από λάθος εκτίμηση του λοχαγού Σόμπερ στην απόκρημνη χαράδρα της Κερπινής, όπου παραμένει ολόκληρη την νύχτα και την επομένη το πρωί οι Γερμανοί και ο λοχαγός Σόμπερ παραδίνονται, εκτός από 16 άνδρες που κατόρθωσαν τη νύχτα να σπάσουν τον κλοιό και να διαφύγουν προς Διακοπτό και από εκεί να επιστρέψουν στο Αίγιο. 

Από την διήμερη μάχη οι Γερμανοί είχαν και 4 νεκρούς, που θάφθηκαν εκεί από τους αντάρτες, ενώ ο ΕΛΑΣ είχε 6 νεκρούς, που ήσαν οι Γεώργιος Γιδάς, Αθανάσιος Μυλωνάς, Αθανάσιος Ζεβέρδας, Ιωάννης Καλούσης, Βασίλειος Λεμπέσης και ένας ανώνυμος με το ψευδώνυμο «Όλυμπος». 

Ήταν η πρώτη και μοναδική καταμέτωπο επίθεση του ΕΛΑΣ κατά Γερμανικού τμήματος, αφού πριν αλλά και μετά το σημαντικό αυτό γεγονός τα τμήματα του έστησαν μόνο ενέδρες, κτυπούσαν αστραπιαία προκαλώντας απώλειες και εξαφανίζονταν στα ορεινά... 

Ηταν επίσης η πρώτη φορά που ο ΕΛΑΣ κράτησε αιχμαλώτους, κατά παράβαση της διαταγής του αρχηγείου του ότι «Γερμανός αιχμάλωτος δεν υπάρχει, εκτελείται επί τόπου», λόγω του ότι δεν διέθετε στρατόπεδα αιχμαλώτων, ούτε είχε την δυνατότητα φύλαξης...

Το γεγονός ότι το Εφεδρικό τάγμα Καλαβρύτων παραβίασε την ρητή αυτή διαταγή του αρχηγείου του ΕΛΑΣ, ήταν καρπός μιας έντεχνης προβοκάτσιας της Αγγλικής Αποστολής (ΜΙ16) που παρακολουθούσε από κοντά τα γεγονότα, ώστε να εκτεθεί η ηγεσία του ΕΛΑΣ και να εφαρμόσει στη συνέχεια τα σκληρά γερμανικά αντίποινα τα οποία συντέλεσαν στην γνωστή τακτική του «διαίρει και βασίλευε», για μελλοντικούς αυτονόητους σκοπούς της Αγγλικής πολιτικής στην Ελλάδα.

Οι αιχμάλωτοι της μάχης της Κερπινής μεταφέρθηκαν στην αρχή στα Καλάβρυτα όπου διαπομπεύτηκαν και στη συνέχεια στα Μαζέικα όπου παρέμειναν μέχρι την 6 Δεκεμβρίου κάνοντας και κάποιες αγροτικές εργασίες. Λίγες ημέρες μετά την αιχμαλωσία τους, τρείς βαριά τραυματισμένοι εξοντώθηκαν κατά ένα ύποπτο και τραγικό τρόπο, λίγο έξω από τα Καλάβρυτα και τα πτώματα τους ρίχθηκαν σε ένα πηγάδι... Παρά τις προσπάθειες δεν έχουν βρεθεί ακόμα οι υπαίτιοι αυτής της αποτρόπαιης πράξης, παρ’ όλο που υποψίες υπάρχουν για πολλούς επώνυμους Καλαβρυτινούς…

Η απρόσμενη τύχη του λόχου Σόμπερ προκάλεσε μεγάλη αναταραχή και πανικό στα ανώτερα κλιμάκια της Βέρμαχτ στην Ελλάδα, το Βελιγράδι αλλά και στο Βερολίνο. Το θέμα αποτέλεσε αντικείμενο διαπραγμάτευσης με την διαμεσολάβηση του τότε Μητροπολίτη Αιγιαλείας και Καλαβρύτων Θεόκλητου (Παναγιωτόπουλου) και του αρχηγείου ΕΛΑΣ Πελοποννήσου. 

Εκπρόσωπος της Μητρόπολης στις διαπραγματεύσεις ορίστηκε από τον Θεόκλητο ο αρχιμανδρίτης Κωνσταντίνος (Χρόνης), μετέπειτα Μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως, ενώ από την πλευρά του ΕΛΑΣ συμμετείχαν οι Δημ. Μίχος και Ε. Λασάνης. Οι διαπραγματεύσεις διήρκεσαν 20 ημέρες (5-25-11-1943) και την τελική απόφαση να μην γίνει ανταλλαγή των αιχμαλώτων με κρατούμενους Έλληνες αντιστασιακούς πήρε το Πελοποννησιακό γραφείο του ΚΚΕ, επικεφαλής του οποίου ήταν ο γραμματέας του Κώστα Γαμβέτας που είχε έδρα την Πάτρα. 

Μεγάλο ρόλο στις επαφές που έγιναν έπαιξαν ο τότε διευθυντής της Χαρτοποιίας Αιγίου Αλέκος Φιλιππόπουλος  και το ηγετικό στέλεχος του ΕΑΜ Αιγίου Ανδρέας Παπαδημητρίου (Καπετάν Θαλασσινός).Τις επιστολές που ανταλλάχθηκαν ανεπίσημα μεταξύ του λοχία των S.D Konrand Dohnert, του αρχιμανδρίτη Κωνστάντιου, των αρχηγείων ΕΑΜ, ΕΛΑΣ, και Πελοποννησιακού γραφείου ΚΚΕ (Γαμβέτα), μετέφραζε ο Α. Φιλιππόπουλος (είχε σπουδάσει στην Γερμανία) και δακτυλογραφούσε η γραμματέας του Λουίζα Κακούρη. (Στη διάθεση μας υπάρχουν οι αυθεντικές μαρτυρικές καταθέσεις του Ανδρέα Παπαδημητρίου και της Λ. Κακούρη).

Μετά το ναυάγιο των διαπραγματεύσεων, οι Γερμανοί αιχμάλωτοι μεταφέρθηκαν στις 7-12-1943 – και ενώ βρισκόταν σε εξέλιξη η γιγαντιαία χερσαία «επιχείρηση Καλάβρυτα» - στη περιοχή Μάζι του Χελμού (θέση Μαγείρου) όπου και εκτελέστηκαν, ενώ τα πτώματα τους ρίχθηκαν σ’ ένα βάραθρο 80 μέτρων. Την διαταγή για την μεταφορά από τα Μαζέικα στο Μάζι και την εκτέλεση τους υπέγραψαν (με ημερομηνία 4-12-1943) οι τρείς επικεφαλείς του αρχηγείου ΕΛΑΣ βορειοδυτικής Πελοποννήσου Αχιλλέας, Αλέξανδρος και Μίχου. Οι δύο πρώτοι ήταν κομματικά στελέχη του ΚΚΕ ενώ ο Μίχου (Δημ. Μίχου ή Γερο-Μίχος από τους Λαπαναγούς) στρατιωτικός διοικητής. Αξίζει να σημειωθεί ότι μέχρι τον θάνατο του το 1965, ο Δ. Μίχου δεν παραδέχθηκε ποτέ ότι υπέγραψε την διαταγή, ισχυριζόμενος ότι πλαστογραφήθηκε η υπογραφή του... (Το πιθανότερο είναι ότι υπέγραψε πιεζόμενος από τα κομματικά στελέχη). 

Η απόφαση για την εκτέλεση έγινε με υπόδειξη της Αγγλικής Αποστολής  (Άντονυ Άντριους, Τζών Στήβενς και Ντάνκαν Μακμάλεν ) που παρακολουθούσαν από απόσταση τα γεγονότα, κάνοντας απλώς υποδείξεις... Αξίζει επίσης να επισημανθεί ότι ο στρατιωτικός επιτελής του 6ου Συντάγματος ΕΛΑΣ Ανδρέας Τρακαδάς (από τον Αχλαδιά) που πήρε την διαταγή να εκτελέσει τους αιχμαλώτους αρνήθηκε επίπονα  προβάλλοντας τον σοβαρό λόγο ότι «στρατιωτικοί δεν εκτελούν αιχμαλώτους χωρίς δικαστική απόφαση»... 

Μετά από αυτό, την εκτέλεση ανέλαβε και εξετέλεσε η ομάδα του λοχαγού Χρ. Στασινόπουλου του 9ου Συντάγματος ΕΛΑΣ Αρκαδίας, με την συμμετοχή του λοχαγού Αργυρόπουλου και 20 ανδρών τους. Το τι ακολούθησε είναι γνωστό 870 περίπου άμαχοι Καλαβρυτινοί εξετελέστηκαν από τα Γερμανικά στρατεύματα στο λόφο του Καπή, πάνω από 15 χωριά κάηκαν και λεηλατήθηκαν και το Αίγιο πρ’ ολίγον να έχει την ίδια τύχη με τα Καλάβρυτα, αλλά σώθηκε στο παραπέντε από τύχη και διάφορες συγκυρίες. Βλέποντας την μάχη της Κερπινής μετά από τόσα χρόνια με το ψυχρό μάτι της ιστορίας τα ερωτήματα που μας παραπέμπουν στην διαπίστωση ότι ήταν ένα σκοτεινό πολιτικό έγκλημα παραμένουν αμείλικτα:

Γιατί οι Βρετανοί διέταξαν τον ΕΛΑΣ να επιτεθεί στο λόχο Σόμπερ;
Γιατί κρατήθηκαν αιχμάλωτοι οι 85 Γερμανοί και περιφέρθηκαν στα χωριά των Καλαβρύτων για 50 ημέρες;

Γιατί ναυάγησαν οι διαπραγματεύσεις για ανταλλαγή τους με σύμφωνη γνώμη όλων των πλευρών; (Γερμανοί, ΚΚΕ, ΕΛΑΣ, Βρετανοί).

Γιατί το αρχηγείο του ΕΛΑΣ έδωσε εντολή να εκτελεσθούν οι Γερμανοί αιχμάλωτοι, ενώ οι Γερμανοί είχαν περικυκλώσει τα Καλάβρυτα και όλοι ήξεραν (οι πληροφοριοδότες οργίαζαν) ότι επίκειται ολοκαύτωμα;

Αν εξετάσουμε τον χειρισμό του θέματος και από όλες τις πλευρές βλέπουμε ότι και οι τρεις είχαν το δικό τους κέρδος, η κάθε μία με δικό της σκεπτικό...

(*) Ο Φάνης Ζουρόπουλος είναι τ. πρόεδρος της Ε.Ι.Ε.Τ.

και εκτελεστικός πρόεδρος της Ένωσης Ευρωπαίων Δημοσιογράφων (Ε.Ε.Δ.)