Ξαναζωντάνεψε» το άντρο των SS στην Πάτρα!

Από αριστερά: Γιώργος Μόσχος, Γιώτα Ξυλιά και Ελένη Ροδοπούλου.

«...Το βιβλίο « Η Πάτρα στην Κατοχή και στην Αντίσταση» αποτελεί ένα έξοχο δείγμα παρουσίασης του παρελθόντος με προσανατολισμό στο μέλλον. Παρελθόν και μέλλον διασταυρώνονται και έρχονται σε διάλογο στο παρόν, όπου διαρκώς ξανακοιτάζονται και επινοούνται ξανά...»

Από αριστερά: Αθαν. Αναστασόπουλος υποψήφιος Δήμαρχος Δυτ. Αχαΐας, Κίμωνας Αποστολόπουλος συντονιστής της Λέσχης Δρόμεων και Περιπατητών ΦΑΕΘΩΝ, Γιώργος Ρώρος υποψήφιος Δήμαρχος Πατρέων, Γιώργος Βουρλιόγκας αντιπρόεδρος πολεμιστών Κύπρου 1974.

   Γιώτα Ξυλιά και Ελένη Ροδοπούλου στο Bright Side

Στιγμές από την ναζιστική κατοχή, ξαναζωντάνεψαν την Κυριακή 17 Μαρτίου το βράδυ στην Πάτρα καθώς δύο φιλόλογοι της Πάτρας, η Γιώτα Ξυλιά και η Ελένη Ροδοπούλου, συζήτησαν με τον Γιώργο Μόσχο, για το βιβλίο του "Η Πάτρα στην κατοχή και στην αντίσταση", στο πλαίσιο της θεματικής ενότητας "Γνωρίζοντας την πόλη μας" στο Bright Side Study Room -επί της οδού Φιλοποίμενος 45.

Στο πλαίσιο αυτό προβλήθηκε βίντεο από τους χώρους των γραφείων των SS, που τραβήχτηκε από τον συγγραφέα με την συγκατάθεση του δικηγόρου Θόδωρου Γιοβάνη, ιδιοκτήτα του οικήματος.

Η κάμερα πέρασε και απαθανάτισε χώρους που έγιναν εφιάλτης των βασανισμένων πατριωτών. Από το δωμάτιο βασανισμών του Ούγγρου βασανιστή μέχρι το σκοτεινό υπόγειο κρατητήριο, ο εφιάλτης του ναζισμού ήταν παρών. 

Ακολούθησε σλάιτς με τις μορφές των αγωνιστών της αντιφασιστικής εποποιΐας και τους πρωτεργάτες μαχητές που μαρτύρησαν στα υπόγεια του κτιρίου, που προβλήθηκε κατά την εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε, με την συμμετοχή πολιτών στην αίθουσα του Bright Side Study Roomκαι με ομιλήτριες τις φιλολόγους Γιώτα Ξυλιά και Ελένη Ροδοπούλου.

Παρόντες ο υποψήφιος δήμαρχος Πατρέων Γιώργος Ρώρος με συνεργάτες του, ο ανεξάρτητος υποψήφιος Δήμαρχος Δυτ. Αχαΐας Αθαν. Αναστασόπουλος, υποψήφιοι δημοτικοί σύμβουλοι, η συγγραφέας Γιώτα Καϊκά κ.α. 

------οοο-------

«Γιατί οι τόποι μνήμης της Κατοχής στην Ελλάδα τυγχάνουν ελάχιστης προσοχής και ανάδειξης;

Γιατί η Κατοχή παραμένει πρακτικά αόρατη για τους ανυποψίαστους επισκέπτες και είναι ορατή μονάχα στους καλά ενημερωμένους;

Η συνάντηση με τον τόπο για αναζήτηση της μνήμης καταγράφεται σαν προσκύνημα  σε χώρους ανείπωτης οδύνης και φρίκης .

Είναι αναγκαία η "Παιδαγωγική και "δημόσια "διαχείριση της δυσβάστακτης κληρονομιάς που μας άφησε ο πόλεμος .

Ενα "άχαρο" μάθημα,  έτσι, όπως συχνά, ιδίως στην Ελλάδα, η ιστορία διδάσκεται στα σχολεία - θα γινόταν ελκυστικότερο και αποδοτικότερο αν συνοδευόταν από επισκέψεις σχολικών τάξεων σε τόπους μαρτυρίου όπως προτείνει ο Χάγκεν Φλάισερ και όπως εμείς οι εκπαιδευτικοί διαπιστώνουμε στα σχολεία.

Θεωρούμε ότι είναι επικίνδυνα τα Κενά μνήμης, οι λιγότερες ή περισσότερες αδυναμίες του άβολου, συχνά ενοχοποιητικού παρελθόντος  και για να μην είναι η ιστορία, όπως ο Κούντερα λέει, "ένας μόνο λεπτός σπάγγος μνήμης μέσα στον ωκεανό της λήθης"».

Ερωτήματα τα παραπάνω που έθεσαν στο κοινό πoυ παρακολούθησε την εκδήλωση στο αναγνωστήριο Bright Side Study Room οι φιλόλογοι Γιώτα Ξυλιά και Ελένη Ροδοπούλου, μέσα από την εμπεριστατωμένη ανάλυση  των βαθύτερων νοημάτων που εξήχθησαν μετά την παρουσίαση συμπερασμάτων με αφορμή την τρίτη έκδοση του βιβλίου «Η Πάτρα στην Κατοχή και στην Αντίσταση» του Γιώργου Μόσχου, από τις πατραϊκές εκδόσεις Γιάννη Πικραμένου.

Επί δύο ώρες οι ομιλήτριες με την παρουσία του συγγραφέα κράτησαν καθηλωμένους τους παρεβρισκόμενους, ενώ στην συνέχεια ακολούθησε παραγωγικός διάλογος του κοινού μαζί τους και με τον συγγραφέα.

Οι φιλόλογοι Γιώτα Ξυλιά και Ελένη Ροδοπούλου εναλλάξ ανέφεραν τα παρακάτω:

Η κοινή ομιλία της Γιώτας Ξυλιάς και της Ελένης Ροδοπούλου

Ο Γαλλορώσος φιλόσοφος και διανοούμενος VLADIMIR JANKELEVITCH υποστηρίζει πως: 

«Ό,τι έχει υπάρξει δεν μπορεί πια εφεξής να μην έχει υπάρξει : εφεξής αυτό το μυστηριώδες και βαθιά σκοτεινό γεγονός του να έχει υπάρξει είναι το εφόδιό του για την αιωνιότητα».

  Η Αντίσταση του Ελληνικού λαού της περιόδου 1940-1944 εναντίον του ναζιστικού άξονα αποτελεί μία από τις κορυφαίες στιγμές της νεοελληνικής ιστορίας. Υπήρξε η φυσική συνέχεια της παλλαϊκής συστράτευσης που ξεκίνησε στις 28 Οκτώβρη του '40, συνεχίστηκε στη μάχη της Κρήτης, χαλυβδώθηκε με την άρνηση συνεργασίας με τους κατακτητές, την απόκρουση της επιστράτευσης και κορυφώθηκε με την έξοδο των πρώτων αντάρτικων ομάδων στο βουνό. 

Η αναγκαιότητα της αντιφασιστικής νίκης ήταν τόσο μεγάλη, ώστε η αντίσταση συγκέντρωσε τις πιο πλατιές κοινωνικές δυνάμεις, πανεπιστημιακούς, καθηγητές και αγράμματους αγρότες, αριστερούς διανοούμενους και πατριώτες αξιωματικούς, εργοδότες και εργάτες, δασκάλους και μαθητές. Όλο τον λαό, πλην θλιβερών εξαιρέσεων που ο λαός ακόμη οικτίρει: γερμανοτσολιάδες και ταγματασφαλίτες. Ο λαός εγκαταλελειμμένος από τη βασιλική κυβέρνηση και περιφρονώντας τη διορισμένη κυβέρνηση δωσίλογων έπρεπε να προστατεύσει την αξιοπρέπειά  του και να οργανώσει μόνος του την επιβίωσή του απέναντι στη μεγάλη πείνα του 1941-1942. 

    Για ευεξήγητους λόγους, δηλαδή λόγω της έντονης αντίθεσης στον φασισμό και της μεγάλης εμπειρίας στην παράνομη δράση, επικεφαλής τέθηκε το κομμουνιστικό κόμμα με τη συγκρότηση της ΕΑΜικής συμμαχίας που συμπεριλάμβανε δημοκράτες και σοσιαλιστές, αλλά και συντηρητικούς πατριώτες. Δίπλα αναπτύχθηκε ένα ποικιλόμορφο δίκτυο μικρότερων αντιστασιακών οργανώσεων και ομάδων σαμποτέρ. Όλοι είχαν την αναλογούσα συμβολή στην τιτάνια προσπάθεια του λαού να αντιπαλέψει την πείνα και να αποτινάξει τα δεσμά.

    Η κατανόηση του παρελθόντος αποτελεί το κλειδί για τη διαμόρφωση και την σημασιοδότηση του παρόντος. Η ιστορία δεν αφορά άλλωστε μόνο στο παρελθόν αλλά και στο παρόν. Η μνήμη και η λήθη νοηματοδοτούν την ιστορική κουλτούρα κάθε εποχής και αποτελούν τα δομικά της στοιχεία. Μεταξύ παρελθόντος και παρόντος υπάρχει μια αμφίπλευρη διαδικασία που νοηματοδοτεί με πολλαπλές εννοιολογήσεις το παρελθόν και αναπλαισιώνει το παρόν, όπως αναφέρει ο Αντώνης Λιάκος στο βιβλίο του "Πως το παρελθόν γίνεται ιστορία".

Το βιβλίο του Γιώργου Μόσχου «Η Πάτρα στη Κατοχή και στην Αντίσταση», των εκδόσεων Γιάννη Πικραμένου, είναι αφιερωμένο «σε όσους θανατωμένους αγωνιστές της αντιναζιστικής Αντίστασης στην πόλη της Πάτρας παραμένουν ανώνυμοι στο διάβα της ιστορίας, επτά δεκαετίες από τότε. Για να μην τους καταπιεί η αδελφή του Θανάτου, η Λήθη. Αλλά και για να μαθαίνουν οι νεότεροι ότι στην πόλη αυτή, υπήρξαν δυο άγνωστα στρατόπεδα ομήρων και μια φυλακή απ’ όπου αρπάχτηκαν για εκτέλεση περίπου δυόμισι εκατοντάδες πολίτες. Ενώ εκατό και πλέον αγωνιστές έπεσαν από γερμανικά βόλια τις νύχτες στους δρόμους της Πάτρας ή εκτελέστηκαν στο Χαιδάρι, στην Αθήνα και αλλού».  

Ο ίδιος ο συγγραφέας στο εισαγωγικό του σημείωμα της δεύτερης έκδοσης, Οκτώβριος 2013, υποστηρίζει πως «Η όξυνση της συλλογικής ιστορικής μνήμης και η ανάδειξη των ονομάτων των μαρτύρων του αντιφασιστικού αγώνα της επαρχίας Πατρών και των συνθηκών διαβίωσής τους  στα μπουντρούμια των ναζί, έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς μέσα από τα συντρίμμια που άφησε ο ναζισμός, πριν επτά δεκαετίες, ξεπηδάει σήμερα και κουνά απειλητικά το δάκτυλο σε όσους επιμένουμε – συγγενείς θυμάτων και ενεργοί πολίτες – ότι είναι ντροπή να επιτρέψουμε την αναβίωση του ναζιστικού μιάσματος».

Η Τρίτη έκδοση του βιβλίου, Ιούνιος 2016,   συμπληρώνεται με τη διαπραγμάτευση του ερωτήματος, τι απέγιναν οι αγωνιστές της Αντίστασης.

Στο τρίτο του εισαγωγικό του σημείωμα  ο συγγραφέας υποστηρίζει (Σελ. 27-28) :

«Την περίοδο των Δεκεμβριανών οργανώνονται από την τοπική ηγεσία του ΕΑΜ συλλαλητήρια και απεργίες με τη συμμετοχή του Εργατικού Κέντρου Πάτρας. Οι Βρετανοί αναλαμβάνουν τη φρούρηση των δημοσίων καταστημάτων της Πάτρας, πυκνώνουν τις νυχτερινές περιπόλους, εγκαθιστούν πολυβολεία και τοποθετούν συρματοπλέγματα.

Η ΕΑΜική ηγεσία προχωράει σε συμβιβασμό. Σε σύσκεψη με τους φορείς της πόλης υπογράφει ψήφισμα ειρήνευσης.

Ο Βρετανός Διοικητής Ταξίαρχος Μπλοκ απαίτησε την έξοδο των ανταρτών από την Πάτρα. Δυο μέρες μετά την αποχώρηση γίνεται επίθεση βρετανικών στρατευμάτων κατά του 12^ου Συντάγματος.

Το Σύνταγμα διαλύεται και παραδίδει τα όπλα του.

Ακολουθούν δίκες όπου αντιστασιακοί καταδικάζονται ως δωσίλογοι και δωσίλογοι αθωώνονται. Το 1946 καταδικάζεται η ηγεσία του ΕΑΜ Αχαίας. Ακολουθούν εξορίες, φυλακίσεις, εκτελέσεις για τους αγωνιστές της Αντίστασης.Θα ακολουθήσει ο Εμφύλιος».

Συγκεκριμένα θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε πως 

    Το βιβλίο του Γιώργου Μόσχου με τον τίτλο "Η Πάτρα στην Κατοχή και στην Αντίσταση" έχει και μια ειδική στόχευση. Να μιλήσει για πρόσωπα και μνημονικούς τόπους που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην διάρκεια της Κατοχής στην Πάτρα και στην ευρύτερη περιοχή. Να μιλήσει για τα δύο στρατόπεδα ομήρων και τις φυλακές που υπήρχαν στην Πάτρα απ' όπου προέρχονταν όσοι πήγαιναν για εκτέλεση και βέβαια να μιλήσει για τους νέους και τις νέες αντιστασιακούς με ονοματεπώνυμο πλέον  που διώχτηκαν, φυλακίστηκαν, εκτελέστηκαν, εξανδραποδίστηκαν από το ναζιστικό καθεστώς. Μιλά, όμως, με ονοματεπώνυμο και για τους δωσίλογους, για τους ταγματασφαλίτες, γι΄ αυτούς που άλλαζαν στρατόπεδα, που πήγαν με το μέρος τον Γερμανών, που υπηρέτησαν τον άξονα και τους ντόπιους συνεργάτες τους.

Μέσα από αφηγήσεις και μαρτυρίες των πρωταγωνιστών ή των συγγενικών τους προσώπων, μέσα από απομνημονεύματα, εφημερίδες και περιοδικά της εποχής, αρχεία ιδιωτικά και δημόσια, σχετικά βιβλία και πλούσιο φωτογραφικό υλικό, ο Γιώργος Μόσχος τεκμηριώνει, διασώζει και διατηρεί τη συλλογική μνήμη ακέραιη, συμβάλλοντας με το βιβλίο του αυτό στην καλύτερη γνώση της ιστορίας της εποχής στην οποία αναφέρεται.

 

Το βιβλίο αποτελείται από πέντε μέρη.

Το Α΄ Μέρος απαρτίζεται από 10 συνολικά κεφάλαια.

Στο  κεφ. 1^ο με τίτλο «Μνήμες που ζωντάνεψαν 60 χρόνια μετά» ο συγγραφέας αναφέρεται στη συνάντησή του τον Οκτώβριο του 2004, στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Πατρών, ημέρα εορτασμού της επετείου από την απελευθέρωση της Πάτρας, με τα τρία τιμώμενα πρόσωπα : τον αγωνιστή Γιώργο Πορευόπουλο ή «Κώστα» από τους πρώτους που μετείχε στην Αντίσταση και στη συγκρότηση του 12^ου Συντάγματος ΕΛΑΣ στο νομό Αχαίας, τον Σουηδό Χανς Ερενστρώλε, αντιπρόσωπο του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού  και τον καπετάν Ερμή ή Βασίλη Πριόβολο, από τους πρωταγωνιστές της απελευθέρωσης της πόλης.

Στο 2^ο κεφ. με τίτλο « Στ΄ αχνάρια της δημιουργίας του 12^ου Συντάγματος» παρουσιάζονται οι πρώτοι αντάρτες της Πάτρας, της Αιγιάλειας, της Ηλείας και ο πρώτος πυρήνας του 12^ου Συντάγματος.

Τους μνημονεύουμε : 

Γιώργης Σουλελές (Νώντας),

Δημοσθένης Μπαρής (Μαυροδήμος),

Νίκος Μπαρής (Ηρακλής),

Νίκος Πολυκράτης (Νικήτας),

Νιόνιος Βανδώρος (Μήτρος),

Βασίλης Μαυρόγιαννης (καπετάν Γιάννος)

 και Γιώργος Πορευόπουλος (Κώστας).

Στο 3^ο με τον τίτλο «Μια έπαυλη με αιματηρή ιστορία» ο συγγραφέας αναδεικνύει την ιστορική αξία της βίλας Λυμπερόπουλου, το μοναδικό σε όλη την επαρχία στρατόπεδο ομήρων κατά την κατοχή. Ακόμα αναφέρει άλλους τόπους φυλάκισης αγωνιστών από τους κατακτητές, όπως στο δημοτικό σχολείο Εγλυκάδας ή στο σημείο που σήμερα είναι το Επίκεντρο ή στο παλιό ΑΡΣΑΚΕΙΟ, σημερινό ΕΒΕ.

Στα επόμενα 7 κεφάλαια (4-10) που συνιστούν μια 2^η υποενότητα με τίτλο «Οι πρωταγωνιστές ξαναθυμούνται» καταγράφονται μαρτυρίες, αφηγήσεις, εξιστορήσεις ή συζητήσεις με πρωταγωνιστές ή αγωνιστές, αντιστασιακούς ή εμπλεκόμενους με τον ένα ή άλλο τρόπο στην Αντίσταση, σε α΄ πρόσωπο. Πρόκειται για μαρτυρίες ανθρώπων που γέροντες πια ανακάλεσαν στη μνήμη τους στιγμές από την κράτησή τους στις γερμανικές φυλακές αλλά και από την γενικότερη κατάσταση που επικρατούσε τότε. Βέβαια, πολλοί από αυτούς, ίσως οι περισσότεροι, δεν είναι πια στη ζωή. 

Ενδεικτικά αναφέρουμε τις ιστορίες των εξής:

·        Του 19χρονου αντάρτη της Πάτρας Γιώργου Πορευόπουλου ή Κώστα, πρωταντάρτη του 12^ου Συντάγματος ΕΛΑΣ, 57 ημερόνυχτα μελλοθάνατου στου Λυμπερόπουλου.  (κεφ.  4  - 5 )

·        Του Θεόφιλου Αναγνώστου ή Άλκη, ΕΠΟΝίτη του πρώτου 11μελούς Γραφείου της Πάτρας, 100 μέρες στο κολαστήριο  (κεφ. 6). « Ήταν αφιερωμένος μέχρι το τέλος της ζωής του, το 2011, στην ανάδειξη του, άγνωστου στο ευρύτερο κοινό, δεσμωτηρίου «Λυμπερόπουλου» ως τόπου μαρτυρίου Ελλήνων πατριωτών κατά την Κατοχή». (σελ. 125)

·        Του Δήμαρχου Μεσολογγίου Χρ. Ευαγγελάτου (κεφ. 7-8)

Αξίζει να πούμε πως σύμφωνα με τους  ισχυρισμούς του ίδιου του Χρ. Ευαγγελάτου, του παραδόθηκε κατάλογος με ονόματα εθνικιστών που βρίσκονταν υπό παρακολούθηση   με την κατηγορία της συνεργασίας με τις δυνάμεις του κατακτητή. Τα ονόματα δημοσιεύθηκαν στη εφ. Εθνικός Κήρυξ 22 Αυγούστου 1949 κι παρατίθενται στο βιβλίο. (σελ. 174-177)

·        Του Ντίνου Μπέσκου, προέδρου της Πανελλήνιας Οργάνωσης Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης, στο νομό Αχαίας. Η εκτέλεση του αδερφού του Ανδρέα και η φυλάκισή του στην Αρόη, έγιναν βαρίδια στις σπουδές του κατά τα μεταπελευθερωτικά χρόνια, όταν οι κυβερνήσεις συγκροτούνταν από πρώην συνεργάτες των ναζί.     (κεφ. 9)

Ενδιαφέρουσα είναι η πληροφορία που ο ίδιος δίνει , (σελ. 225), πως «τότε στο Στρατό -1951- ο χαρακτηρισμός ήταν σε τρεις κατηγορίες. Εθνικόφρονες που χαρακτηρίζονταν με το Ε΄. Οι Α΄ κατηγορίας που έχριζαν παρακολούθησης, Β΄κατηγορίας , κομμουνιστές που τους έστελναν Μακρόνησο. Τα απολυτήρια δεν ανέφεραν τίποτα από αυτά. Αλλά το απολυτήριο που στέλναμε στο Στρατολογικό Γραφείο είχε επάνω του το χαρακτηρισμό του κάθε φαντάρου. Δυστυχώς αυτή ήταν η εποχή εκείνη και πλήρωσε η Ελλάδα.

Όταν απολύθηκα από φαντάρος, έδωσα εξετάσεις ως κατ΄ ιδίαν διδαχθείς και πήρα το απολυτήριο του Γυμνασίου. Έγινα αγρότης, δεν μπόρεσα πουθενά να διορισθώ διότι το έγκλημά μου ήταν ότι είχα πάει φυλακή από τους Ιταλούς στο στρατόπεδο της Αρόης και  είχα αδερφό σκοτωμένο από τον κατακτητή».

·        Του Αντώνη Πριονά, του 17χρονου Πατρινόπουλου που  κατατάχτηκε στους ευζώνους, στο ευζωνικό τάγμα Πατρών του Κουρκουλάκου, το 1944, από ανάγκη. Αφηγείται εκ των έσω τη φιλοναζιστική δράση των ανδρών του συντάγματος. Το Α΄ Τάγμα είχε έδρα το Μαραγκοπούλειο, έπειτα 409 Γενικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο και το Β΄Τάγμα τα σχολεία ΒΟΥΔ.   (κεφ. 10)

    

   Οι προφορικές αυτές μαρτυρίες διευκολύνουν τη διερεύνηση της μνήμης και των ποικίλων εκδοχών της υποκειμενικότητας στην Ιστορία αντί να τη δυσκολεύουν, σύμφωνα με την ιταλίδα ιστορικό Λουίζα Πασερίνι στο συλλογικό έργο "Πολιτικές της μνήμης" που εκδόθηκε το 1993.

Επίσης

Η ιστορικός Αλέιντα  ΄Ασμαν θεωρεί τις προφορικές μαρτυρίες πολύτιμο θησαυρό ιστορικής και ιδίως ηθικής τάξης, ασχέτως, αν ενίοτε, αποδεικνύονταν ανακριβείς ως προς την πραγματολογική εξέταση των γεγονότων.

Οι μαρτυρίες επιζώντων  αγωνιστών φωτίζουν άγνωστες όψεις της καθημερινότητας των κρατουμένων στα στρατόπεδα. Ζητήματα καθημερινής ζωής, ταυτότητας, συναισθημάτων και υποκειμενικότητας αναδύονται από  τις αφηγήσεις  και η βιωμένη εμπειρία μάς προσφέρει στοιχεία που δεν ανιχνεύονται επαρκώς στη βιβλιογραφία ή στα αρχεία. Σκοπός είναι η  προσέγγιση των γεγονότων μέσα από την υποκειμενική οπτική, μέσα από τη  διερεύνηση της υποκειμενικότητας  που, όπως εύστοχα  έχει διατυπώσει η Λουίζα Πασερίνι οδηγεί στον " εξανθρωπισμό της ιστορίας".

Το Β΄ ΜΕΡΟΣ αποτελείται από 3 κεφάλαια, σε τριτοπρόσωπη αφήγηση.

Το κεφ. 11 μιλά για τον Ελπιδοφόρο (Μίμη Κουτρούκα) και τον Γιάννο.

Αναφέρεται η μεγάλη Διαδήλωση 13 Οκτώβρη 1943 με κατάληξη τη Νομαρχία Αχαίας, για την αντιμετώπιση του υποσιτισμού και την αναγνώριση της Πάτρας ως αστικής περιοχής, που έχει ανάγκη διανομής συσσιτίου από τον Ερυθρό Σταυρό. (σελ. 262)  

Ακόμη αναφέρονται «τα παράνομα τυπογραφεία του ΚΚΕ μέσα και έξω από την πόλη της Πάτρας» και οι εφημερίδες της εποχής που τυπώνονταν «Λευτεριά», «Οδηγητής», «Λεύτερος Μοριά» «Ελεύθερη Αχαία».

Το κεφ. 12 παρουσιάζει τον απαγχονισμό των πατριωτών στα πεύκα στα Ψηλαλώνια, 9 Μαίου 1944. Ένας από τους απαγχονισθέντες ήταν ο 43χρονος δικηγόρος Χρ. Χωμενίδης στον οποίο οφείλεται η ονομασία του Ε.Α.Μ. (Σελ. 277) 

Οι άλλοι ήταν: 

ο Δημήτρης (Τάκης) Πετρίδης, εθνοσύμβουλος της ΠΕΕΑ για το Αγρίνιο, γιος του Π. Πετρίδη, πρώην υπουργού του Βενιζέλου

ο Κ. Κακός, Κ. Γρίβας, Κυρ. Καψής, Αργ. Παπαδόπουλος, Ανδρ. Κόντης, Παναγ.  Μανιάτης, Θοδ. Βαρκάς,  Μιλτ. Μαστρογιαννόπουλος,  Χρ. Συλαίδης.

Επίσης, ο συγγραφέας  αναφέρει και τον απαγχονισμό του δικηγόρου Βασ. Βουλγαράκη και  του λοχία  Μπουλούκμπαση, 13 Απριλίου 1944, ανήμερα Μ. Πέμπτη, που τους κρέμασαν στο ίδιο δέντρο.

Το κεφ. 13 παρουσιάζει τις εκτελέσεις από τους γερμανοιταλούς και τις ανταλλαγές αιχμαλώτων:

(Σελ. 293)

«Παρέτασσαν τους πατριώτες μπροστά σε μια μικρού ύψους μάντρα, που είχαν φτιάξει κοντά στο ανατολικό όριο του κτήματος Μουρτζούχου οι Γερμανοί. Ακουμπούσαν το μυδράλιο σε μια τσιμεντένια βάση απέναντί τους και σε μικρή απόσταση τους θέριζαν. Στη συνέχεια πετούσαν τους σορούς των αγωνιστών σε μια παλιά αποθήκη του κτήματος του δικηγόρου Γιώργου Παπαγεωργίου, το οποίο είχαν επιτάξει οι κατακτητές, καθώς συνόρευε με τα ανατολικά όρια του κτήματος Μουρτζούχου και το απόγευμα έφερναν μελλοθανάτους από του Λυμπερόπουλου, για να τους θάψουν σε ομαδικό τάφο κάθε φορά, σε σχήμα ορύγματος, που έσκαβαν,, από την προηγούμενη μέρα, στο ίδιο το κτήμα Μουρτζούχου. 

Τα σημαίνοντα πρόσωπα τα στοίβαζαν στο πειθαρχείο του 12^ου Συντάγματος –σήμερα εκεί είναι τα λουτρά, τότε το έλεγαν και Μαύρο Σπίτι- και όταν παιρνόταν απόφαση για εκτελεσή τους, τα περνούσαν από τον φράχτη που χώριζε το ΚΕΤΧ από του Μουρτζούχου, για να τα οδηγήσουν στον κρανίου τόπο, όπως όλους τους μελλοθανάτους».

Ο συγγραφέας χαρακτηρίζει την ημέρα της 4^ης ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1943, ως την  ΠΙΟ ΘΛΙΒΕΡΗ ΜΕΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΤΡΑ (σελ. 299)

«Αναμφίβολα όμως η πιο μαζική εκτέλεση είναι αυτή της 4 Δεκεμβρίου 1943 των ομήρων του μπλόκου των Προσφυγικών και της ευρύτερης περιοχής, με τους αγωνιστές στην πλειοψηφία τους ΕΠΟΝίτες, εκ των οποίων πολλοί ήσαν από τα Προσφυγικά. Αυτή η φρικαλεότητα έγινε με την ψευδή αιτιολογία ότι στη Εγλυκάδα Πατρών είχε πάει για κυνήγι ένας 19χρονος ανιψιός του Μποκ, Γερμανού στρατιωτικού συμβούλου Πελοποννήσου, κι εκεί κάποιοι Έλληνες τον σκότωσαν για να του πάρουν το κυνηγετικό τυφέκι. Σε αντίποινα ο θείος Μποκ – κατά τον μύθο – διέταξε να συλληφθούν κυρίως νέοι, της ίδιας περίπου ηλικίας και να εκτελεστούν στην πρώτη ευκαιρία. Έτσι σε ένα ακόμη από τα μπλόκα που έγιναν στην περιοχή, ήσαν άτυχοι όσοι πιάστηκαν από τους Γερμανούς στις 27 Οκτωβρίου 43, κατά το μπλόκο που επακολούθησε στην ευρύτερη περιοχή Προσφυγικών, Αγ. Τριάδας κλπ. με τη συμμετοχή των τσολιάδων-συνεργατών του κατακτητή και τις διαταγές του συνταγματάρχη πεζικού ΝΙΚ. Κουρκουλάκου. 

Συνελήφθησαν άνω των 200 ατόμων, μεταξύ των οποίων και Ιταλοί αντιφασίστες που τους έκρυβαν οι κάτοικοι, καθώς με τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, στις 8 Σεπτέμβρη 1943, αυτοί αρνήθηκαν να ενταχθούν στον γερμανικό στρατό. Οι συγγενείς των μελλοθανάτων πληροφορήθηκαν τις εκτελέσεις που θα ακολουθούσαν και έσπευσαν στη διασταύρωση Μαραγκοπούλου και  Εγλυκάδος, απέναντι από τηνκύρια είσοδο του στρατοπέδου 12^ΟΥ Συντάγματος, που τότε ήταν επί της Εγλυκάδος, όπου και το καφενείο των αδελφών Σπύρου και Θανάση Τζεφριού, χαρακτηρισμένο από την εποχή της δικτατορίας Μεταξά ως τόπος συνάντησης κομμουνιστών. Εκεί οι Γερμανοί στρατιώτες τους απώθησαν, ώστε να μην παραστούν στην εκτέλεση που θα γινόταν στο πίσω μέρος των Στρατώνων, στο κτήμα Γιάννη Μουρτζούχου και ακολουθήσει ξεσηκωμός τους».

ΤΟ Γ΄ ΜΕΡΟΣ απαρτίζεται από 13 κεφάλαια, σε γ΄ πρόσωπη παρουσίαση διαφόρων ιστορικών γεγονότων, παράθεση ονομάτων …όπως

·        Ονόματα κατοίκων της επαρχίας Πατρών και άλλων που σκοτώθηκαν στην περιοχή από διάφορες πολεμικές αιτίες, από το 1941 μέχρι το 1944. Από γερμανούς, από τυφλά γερμανικά πυρά, σε σαμποτάζ, ή από την ΟΠΛΑ λόγω συνεργασίας τους με τις κατοχικές αρχές…( κεφ. 14)

·        Ονόματα Πατρινών ΕΑΜιτών και μη, που οι Γερμανοί εκτέλεσαν εκτός Πατρών, όπως στο Δαφνί της Αττικής το 1944, ονόματα συλληφθέντων από την Πάτρα και τις γύρω περιοχές (κεφ. 16)

Να επισημάνουμε πως 

Στις σημειώσεις αυτού του κεφαλαίου  (κεφ. 16) σχολιάζεται η μη καταβολή επανορθώσεων στην Ελλάδα, τις οποίες επιδίκασε για την Γερμανία η Διεθνής Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων και οι οποίες ανέρχονται στο ύψος των 7 δις. 100 εκ. δολαρίων, αγοραστικής αξίας του 1938. Σημερινή αξία άνω του 1 τρις. Ευρώ. 

Ακόμα καταγράφονται

·        Ονόματα νεκρών μαχητών ΕΛΑΣ και ΕΠΟΝ, που δεν είδαν το ξημέρωμα της απελευθέρωσης ( κεφ. 17)

·        Ονόματα  εκτελεσμένων κατά τη διάρκεια της Κατοχής, με αλφαβητική σειρά. ( Κεφ. 19)

·        Περιγράφεραι το υποβρύχιο σαμποτάζ  στο λιμάνι της Πάτρας από τον Μιχ. Κατραβά. ( Κεφ. 15)

·        Προβάλλεται η αλήθεια για τη διάσωση του λιμανιού της Πάτρας από το ΕΑΜ, σύμφωνα, πάντα, με τις μαρτυρίες. (ΚΕΦ. 18)

·        Καταγράφεται μαρτυρία του ανταρτοεπονίτη Γιώργου Τσάμη, που ήταν φρουρά στο ξενοδοχείο ΑΡΟΗ στην Αγ. Νικολάου, δίπλα στον κινηματογράφο ΙΝΤΕΑΛ, όπου κατέλυσε ο Άρης Βελουχιώτης μετά την είσοδό του στην πόλη, σύμφωνα με την οποία ο Άρης κινδύνευσε από απόπειρα εναντίον του. Δεν δόθηκε δημοσιότητα στο γεγονός, ούτε αυτό καταγράφηκε. ( Κεφ. 20)

·        

 Παρουσιάζονται διάφορα πρόσωπα αγωνιστών, που συνέβαλαν ο καθένας με τον τρόπο του, όπως 

Του δημοσιογράφου Αλέκου Παπαστεργιόπουλου, (ΚΕΦ. 21)

Του Λάκη Μενύχτα, γλωσσομαθή συνεργάτη της διασυμμαχικής αποστολής  (κεφ. 22)

Του 20χρονου αγωνιστή Γιώργου Ματθαίου (κεφ. 23)

Του ελληνοαμερικανού πατριώτη Ανδρέα Ματσινόπουλου  με την μνηστή του Αρετή Δημητροπούλου (κεφ. 24)

Του Ηλείου 22χρονου αγωνιστή του ΕΑΜ Λευτέρη Βλάχου (κεφ. 25)

Ή του αγωνιστή Γιώργου Μητραλιά που έκανε απόπειρα δολιοφθοράς στην ιταλική καραμπινερία Πάτρας ( ΚΕΦ. 26)

Επίσης ο συγγραφέας στην Τρίτη συμπληρωμένη έκδοση περιγράφει

πώς ο Νικήτας χτυπά τους τσολιάδες στη βάση τους, στου Βουδ, (κεφ. 27)

Τους φόνους του πρωταντάρτη Νιόνιου Βανδώρου και του αδελφού του Δημήτρη, ( κεφ. 28)

Και τις

Εκτελέσεις αντιστασιακών του ΕΛΑΣ με αποφάσεις δικαστηρίων Αχαίας, Αιτ/νίας, Ηλείας, Μεσολλογγίου.  (Κεφ. 29)

ΤΟ Δ΄ ΜΕΡΟΣ με το  κεφ. 30

Παρουσιάζει πρωτοβουλίες και προσπάθειες στα χρόνια μετά την πτώση της δικτατορίας για την ανάδειξη της ιστορικής μνήμης και των μνημονικών τόπων της πόλης μας όπως η ανέγερση μνημείου εκτελεσθέντων κατά την γερμανική κατοχή, εντός του στρατοπέδου Μουζάκη ΚΕΤΧ.

Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως, όπως υποστηρίζει ο συγγραφέας, γείτονες του τόπου εκτελέσεων θυμούνται:

 «Tα πρώτα χρόνια, μετά την απελευθέρωση, τις νύχτες οι πυγολαμπίδες φωσφόριζαν ανάμεσα στα μνήματα κάνοντας τον τόπο να φέγγει». Σαν κάποιο αόρατο χέρι να είχε αποθέσει επάνω τους καντήλια άσβεστης μνήμης, που αποτελούσαν σημεία αναφοράς και κρυφού Φιλικού όρκου, ότι οι επόμενες γενεές δεν πρέπει να ζήσουν όσα η ανθρωπότητα έζησε τα χρόνια εκείνα» (  Σελ. 473).  

ΑΙΤΗΜΑ παραμένει σήμερα η αναστήλωση, συντήρηση και ανάδειξη της έπαυλης Λυμπερόπουλου, ο φρικτός αυτός χώρος κράτησης, και η μετατροπή του σε δημοτικό μουσείο εθνικής αντίστασης. Μουσείο που λείπε ι από την πόλη μας αποκόβοντας την έτσι από την ιστορική μνήμη και το παρελθόν της, από την ίδια τη ζωή της.

    Οι μνημονικοί τόποι, ως ενδεικτικά παραδείγματα διαχείρισης της μνήμης του πολέμου με την υλικότητά τους συνδέονται με συγκρουσιακές αφηγήσεις, γι΄ αυτό και η επισκόπηση της ιστορίας τους αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την διαδικασία συγκρότησης της μεταπολεμικής συλλογικής μνήμης. 

Αυτό έγινε και στην περίπτωση του στρατοπέδου Λυμπερόπουλου. Όσες φορές έγιναν προσπάθειες από τους κατοίκους της περιοχής, τη Νομαρχία Αχαΐας, καθώς και από τον Δήμο Πατρέων για να χαρακτηριστεί το κληροδότημα Λυμπερόπουλου ως κοινόχρηστο πάρκο εθνικής Αντίστασης ή να στηθούν οι προτομές των ηγετών του αντιφασιστικού αγώνα, ή να δημιουργηθεί μουσείο της εθνικής αντίστασης απέτυχαν. Τέτοιες προσπάθειες έγιναν το 1990-1991 από τον Δήμο και τη Νομαρχία και πάρθηκαν μάλιστα και αποφάσεις το 1999 και το 2008 από την Εταιρεία Συλλογής και Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων και από την Εταιρεία Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων 1940-1974 αλλά και το 2010 και το 2012, χωρίς αποτέλεσμα. 

Κι όλα αυτά έχουν ιδιαίτερη αξία γιατί όπως λέει και ο PAUL RICOEUR :

«Κάτω από την ιστορία, η μνήμη και η λήθη.

Αλλά,                         κάτω από την μνήμη και τη λήθη, η ζωή»

Στη συνέχεια

Παρατίθεται Βιβλιογραφία – Πηγές – Μαρτυρίες – Εκδόσεις στο κεφ. 31.

ΤΕΛΟΣ ΤΟ Ε΄ ΜΕΡΟΣ

Αποτελεί Ευρετήριο ονομάτων.

 Σχετικά με τους Χώρους και Τόπους αναφέρονται οι εξής:

·        Το κτίριο των Ες Ες στην οδό Κανακάρη, όπου γίνονταν τα βασανιστήρια

·        Οι φυλακές Λυμπερόπουλου στην οδό Γηροκομείου, όπου οδηγούνταν ως όμηροι που θα εκτελούνταν για δολιοφθορές εναντίον Γερμανών, μπροστά στη μάντρα του κτήματος ΙΩ. Μουρτζούχου, που συνορεύει με το σημερινό ΚΕΤΧ.

·        Το μεσαιωνικό διώροφο κτίριο του Μαργαρίτη, στο δεξιό πάνω μέρος της οδού Λόντου, ως φυλακή, όπου ο εξανθηματικός τύφος σκότωνε καθημερινά τους εξασθενημένους από την πείνα κρατούμενους το καλοκαίρι του 1942.

·        Το κτίριο της Παιδικής Εξοχής, στην Αρόη, πίσω από τον Ναό του Αγ. Κωνσταντίνου, ως φυλακή και το προαύλιο ως στρατόπεδο συγκέντρωσης

·        Η Ειδική Ασφάλεια Πάτρας, που στεγαζόταν στη διασταύρωση Πατρέως - Αγ. Ανδρέου, που συνεργαζόταν συγκαλυμμένα με τους Γερμανούς.,   

Κοντά σε αυτά και άλλα ιστορικά κτίρια που γκρεμίστηκαν, ξαναζωντανεύουν στη μνήμη του αφηγητή, αναπλάθοντας στιγμές της καθημερινότητας εκείνης της εποχής.

Οι τόποι μνήμης   λειτουργούν ως ορόσημα της "δεύτερης  ζωής του παρελθόντος".

Η επεξεργασία του παρελθόντος στην Ελλάδα διαφοροποιείται σε σχέση με τις υπόλοιπες πρώην κατεχόμενες χώρες και  η αιτία γι΄ αυτό είναι ο εμφύλιος πόλεμος. Δεν είναι τυχαίο  που μόνο η Ελλάδα γιορτάζει  την ηρωική αρχή του πολέμου , το ΟΧΙ και δεν υπάρχουν επίσημοι εορτασμοί για το τέλος του σε αντίθεση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος παρέμεινε ταμπού στην Ελλάδα μέχρι τη δεκαετία του 1980. Τότε εισήχθη και η διδασκαλία του στα ελληνικά πανεπιστήμια . Η μονοπώληση της ιστορίας από τους νικητές του εμφυλίου μέχρι τη μεταπολίτευση και η αντιμετώπιση της εθνικής αντίστασης ως ενοχής για την αποσταθεροποίηση  στα εσωτερικά ζητήματα  της χώρας  υπήρξαν οι βασικές αιτίες για την ενσωμάτωση της κατοχικής περιόδου σε μία τελεολογική ερμηνεία που σχετιζόταν μονάχα με τις καταστροφικές συνέπειες του εμφυλίου.

Οι τόποι μνήμης αντανακλούν  τις ιστορικές και πολιτικές ιδιαιτερότητες κάθε εποχής και ενίοτε λειτουργούν ως πεδία εφαρμογής και αντανάκλασης  κρατικών ή καθεστωτικών ιδεολογιών.

Οι τόποι μνήμης, οι ιστορικοί τόποι αντιμετωπίζονται  ως υλικά κατάλοιπα της Κατοχής, ως πεδίο συνάντησης της πολιτικής και του πολιτισμού. Μας εξοικειώνουν με την ιστορία και τροφοδοτούν το παρελθόν επαναξιοποιώντας το.

Οι τόποι μνήμης, τα μνημεία δεν έχουν πια το άλλοτε πανίερο και απαραβίαστο στάτους  μαυσωλείων έξω από τη ζώσα κοινωνία  αλλά τείνουν να ενσωματώνονται σ' αυτήν ως μεστά νοήματος σημεία επαφής με την παρελθούσα πραγματικότητα .

Οι τόποι μνήμης είναι ενδείκτες συλλογικής μνήμης και συνθέτουν μια άλλη μορφή ιστορικής αφήγησης.

Τα ορατά σημάδια του παρελθόντος, δηλ. μουσεία, στρατόπεδα συγκέντρωσης μνημεία, νεκροταφεία, φυλακές, μαρτυρικοί τόποι, όλα είναι όψεις μιας "ρητορικής της ενθύμησης", το σύνθετο πλέγμα που δημιουργείται μέσα από τη διασταύρωση  της ιστορίας και της μνήμης .

Αυτά τα σημάδια του παρελθόντος ταξιδεύουν στο παρόν και αποτελούν οχήματα μιας επικοινωνιακής διαδικασίας  μιας "συνομιλίας" με το παρόν.

Στις διαμάχες για τη μνημειοποίηση συγκεκριμένων τόπων  αποκαλύπτονται  πολιτικές στρατηγικές, μετατοπίσεις νοοτροπιών, καθώς και μετασχηματισμοί μιας κοινωνίας και των εκάστοτε κυβερνώντων.

Ο Πολυμέρης Βόγλης υποστηρίζει πως «ο πόλεμος ως παρελθόν έχει πολύ μέλλον ακόμα».

Μιλάμε για

Επιλεκτική μνήμη του κατοχικού παρελθόντος.

 Το παρελθόν που δεν παρέρχεται, το παρελθόν που επίμονα αντιστέκεται στο σημασιολογικά προδιαγεγραμμένο πεπρωμένο του, αφού δεν θέλει να παρέλθει.

Σύμφωνα με την ιστορικό Άννα Μαρία Δρουμπούκη, στο βιβλίο της «Μνημεία της Λήθης», η ύπαρξη στρατοπέδων συγκέντρωσης στην Ελλάδα της Κατοχής δεν έχει διερευνηθεί ακόμα, όσο θα έπρεπε. Το μεγάλο στρατόπεδο συγκέντρωσης στην κατεχόμενη Ελλάδα στο Χαϊδάρι είναι και το λιγότερο γνωστό από  τα αντίστοιχα  στρατόπεδα στην Ευρώπη.

Γεννάται έτσι το Ερώτημα :

 Γιατί οι τόποι μνήμης της Κατοχής στην Ελλάδα τυγχάνουν ελάχιστης προσοχής και ανάδειξης;

 Γιατί η Κατοχή παραμένει πρακτικά αόρατη για τους ανυποψίαστους επισκέπτες και είναι ορατή μονάχα στους καλά ενημερωμένους;

Η συνάντηση με τον τόπο για αναζήτηση της μνήμης καταγράφεται σαν προσκύνημα  σε χώρους ανείπωτης οδύνης και φρίκης .

Είναι αναγκαία η "Παιδαγωγική και "δημόσια "διαχείριση της δυσβάστακτης κληρονομιάς που μας άφησε ο πόλεμος .

Ενα "άχαρο" μάθημα,  έτσι, όπως συχνά, ιδίως στην Ελλάδα , η ιστορία διδάσκεται στα σχολεία - θα γινόταν ελκυστικότερο και αποδοτικότερο αν συνοδευόταν από επισκέψεις σχολικών τάξεων σε τόπους μαρτυρίου όπως προτείνει ο Χάγκεν Φλάισερ και όπως εμείς οι εκπαιδευτικοί διαπιστώνουμε στα σχολεία.

Θεωρούμε ότι είναι επικίνδυνα τα Κενά μνήμης, οι λιγότερες ή περισσότερες αδυναμίες του άβολου, συχνά ενοχοποιητικού παρελθόντος  και για να μην είναι η ιστορία, όπως ο Κούντερα λέει, «ένας μόνο λεπτός σπάγγος μνήμης μέσα στον ωκεανό της λήθης».

Όπως γράφει ο Enzo Traverso στο βιβλίο του, «Η ιστορία ως πεδίο μάχης» σελ. 333, «θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι ανήκουμε σ΄ αυτούς τους μνημονικούς χώρους, ακριβώς για να μπορούμε να διατηρούμε μια κριτική απόσταση από τα αντικείμενα της έρευνάς μας. Ο ιστορικός, υπογραμμίζει ο Hobsbawm, δεν γράφει για ένα έθνος, για μια τάξη ή για μια μειονότητα, γράφει για όλο τον κόσμο».

 «Ακριβώς όπως το παρόν δίνει νόημα στο παρελθόν, έτσι και το παρελθόν προμηθεύει στα υποκείμενα της ιστορίας μια τεράστια δεξαμενή αναμνήσεων και εμπειριών χωρίς τις οποίες δεν θα μπορούσαμε να σκιαγραφήσουμε το μέλλον, να διατυπώσουμε τις προσδοκίες μας, να θρέψουμε τις ουτοπίες μας».

 Ο Γιώργος Μόσχος μας θυμίζει εκείνο τον «μυστηριώδη ηλιοτροπισμό» που, σύμφωνα με τον Βάλτερ Μπένγιαμιν, πρυτάνευε στην κατασκευή της ιστορίας: όπως τα λουλούδια που στρέφουν τους κάλυκές τους προς το φως, το παρελθόν τείνει να στρέφεται προς τον ήλιο που ανατέλλει στον ουρανό της ιστορίας».

Το βιβλίο « Η Πάτρα στην Κατοχή και στην Αντίσταση» αποτελεί ένα έξοχο δείγμα παρουσίασης του παρελθόντος με προσανατολισμό στο μέλλον. Παρελθόν και μέλλον διασταυρώνονται και έρχονται σε διάλογο στο παρόν, όπου διαρκώς ξανακοιτάζονται και επινοούνται ξανά. 

Εξάλλου «οι μάχες μας στο παρόν», και πάλι σύμφωνα με τον Μπένγιαμιν, «αποσκοπούν στη λύτρωση του παρελθόντος, γιατί τρέφονται όχι μόνο από την ελπίδα των απελευθερωμένων απογόνων, αλλά και από την εικόνα των υποδουλωμένων προγόνων».

Θα ολοκληρώσουμε με απόσπασμα από το ποίημα του ΕΠΟΝίτη ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη,  «ΧΑΡΗΣ 1944», που, όπως γράφει ο συγγραφέας στην προμετωπίδα του βιβλίου του, μιλά για την δρακογενιά της Κατοχής : 

«Ήμασταν όλοι μαζί

και ξεδιπλώναμε ακούραστα τις ώρες μας.

Τραγουδούσαμε σιγά για τις μέρες

που θα ‘ρχόντανε

 φορτωμένες πολύχρωμα οράματα.

Αυτός τραγουδούσε, σωπαίναμε,

η φωνή του ξυπνούσε μικρές πυρκαγιές.

Χιλιάδες μικρές πυρκαγιές

που πυρπολούσαν τη νιότη μας.

Μερόνυχτα έπαιζε το κρυφτό με το θάνατο

σε κάθε γωνιά και σοκάκι. 

Λαχταρούσε, ξεχνώντας το δικό του κορμί,

να χαρίσει στους άλλους μιαν Άνοιξη. 

Ήμασταν όλοι μαζί,

μα θαρρείς πως αυτός ήταν όλοι.

Μια μέρα μας σφύριξε κάποιος στ’ αυτί :

«Πέθανε ο Χάρης»

«Σκοτώθηκε» ή κάτι τέτοιο.

Λέξεις που τις ακούμε κάθε μέρα.

Κανείς δεν τον είδε.

Ήταν σούρουπο.

Θα ‘χε σφιγμένα τα χέρια, όπως πάντα».

ΓΙΩΤΑ ΞΥΛΙΑ , ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ

ΕΛΕΝΗ ΡΟΔΟΠΟΥΛΟΥ, ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ

 ΠΑΤΡΑ , 19/3/2019

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.     ENZO TRAVERSO, «Η ιστορία ως πεδίο μάχης, ερμηνεύοντας τις βιαιότητες του 20^ου αιώνα», εκδόσεις του εικοστού πρώτου, 2016

2.     PAUL RICOEUR, «Η μνήμη, η ιστορία, η λήθη», ίνδικτος, 2013

3.     ΑΝΝΑ ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΜΠΟΥΚΗ, «Μνημεία της λήθης. Ίχνη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ελλάδα και στην Ευρώπη». Πρόλογος: Χάγκεν Φλάισερ. ΠΟΛΙΣ, 2014

4.     E.J.HOBSBAWM, «Η εποχή των επαναστάσεων», ΜΙΕΤ, 2015

5.     ΑΝΤΩΝΗΣ ΛΙΑΚΟΣ, «Πώς το παρελθόν γίνεται ιστορία;», ΠΟΛΙΣ, 2007

6.     ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΣΟΥΡΗΣ, «Δίκες των δοσίλογων, 1944-1949», ΠΟΛΙΣ, 2014

7.      ΧΑΓΚΕΝ ΦΛΑΙΣΕΡ, «Η Ελλάδα ΄36-΄49. Από τη δικτατορία στον Εμφύλιο. Τομές και συνέχειες». ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ, 2003.

8.      ΧΑΓΚΕΝ ΦΛΑΙΣΕΡ, «Οι πόλεμοι της μνήμης. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος στη δημόσια ιστορία». ΝΕΦΕΛΗ, 2012

9.     ΠΟΛΥΜΕΡΗ ΒΟΓΛΗ, «Η διαστρέβλωση της ιστορίας σε όλο της το μεγαλείο», εφ. ΤΑ ΝΕΑ, Σάββατο 27/9/2008

10. ΚΩΣΤΗ ΚΟΡΝΕΤΗ, «Τα παιδιά της δικτατορίας», ΠΟΛΙΣ, 2015

11.  ΡΙΚΗ ΒΑΝ ΜΠΟΥΣΧΟΤΕΝ, «Ανάποδα χρόνια. Συλλογική μνήμη και ιστορία στο Ζιάκα Ιωαννίνων (1900-1950)», ΠΛΕΘΡΟΝ, ΑΘΗΝΑ, 1997.