Περιπέτεια 14χρονου Κούρδου, που πέρασε απ' την Πάτρα

Από αριστερά ο Κυρ. Κορτέσης, μέσον ο συγγραφέας Τζεμίλ Τουράν, δεξιά ο Βασ. Χριστόπουλος.

Του συγγραφέα

ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ(*)

Το βιβλίο του συγγραφέα Τζεμίλ Τουράν, που σήμερα παρουσιάζουμε,  το «Αζάντ με λένε»,  περιγράφει τη συγκλονιστική περιπέτεια ενός  νεαρού Κούρδου  14 ετών,  που από το βόρειο Ιράκ, επί Σαντάμ, μετά από μια πραγματική οδύσσεια φτάνει στην Ελλάδα  και στη συνέχεια στη Γερμανία.

Είναι ο δρόμος που ακολούθησαν  και ακολουθούν  χιλιάδες άνθρωποι. Έτσι το βιβλίο  καθίσταται  επίκαιρο και κυρίως αποκαλυπτικό προκειμένου  να αντιληφθούμε τις  μέσα από την προσωπική ιστορία του Αζάντ, τις αιτίες που υποχρεώνουν  αυτές τις πρωτόγνωρες  βίαιες προσφυγικές μετακινήσεις. Γιατί οι  μικρές προσωπικές ιστορίες είναι πιο  αποκαλυπτικές, πιο κατατοπιστικές από τη γενική ιστορία της μετανάστευσης και της προσφυγιάς.

Αυτήν  που οι τεχνικοί της εξουσίας αποκαλούν  προσφυγική ροή, μια απαίσια λέξη που έχει υιοθετηθεί  από τις τεχνικές επιστήμες  και φανερώνει την τεχνική αντιμετώπιση  που επιχειρούν. Ροή, λοιπόν, που σημαίνει  κλείνω την κάνουλα, τη βάνα,  και την σταματάω.

Πρόκειται για ένα επίκαιρο βιβλίο γιατί και το θέμα της προσφυγιάς είναι στο αποκορύφωμά του αλλά και το κουρδικό σε Συρία και Ιρακ και κυρίως στην Τουρκία βρίσκεται ψηλά στη διεθνή ατζέντα.

 Στο  πέρασμα του Έβρου ο Αζάντ χωρίζεται από την οικογένειά του και  όλα δείχνουν πως όλα τα μέλη της  πνιγεί. Αλλά ο Αζάντ ποτέ δεν συμφιλιώνεται με αυτήν την ιδέα και η αναζήτηση της οικογένειάς  του γίνεται το πεπρωμένο του,  το κισμέτ του,  για να εκφραστούμε με όρους ανατολής. Ένα κισμέτ που τον κινεί σε όλη τη διαδρομή του.

Ο  Αζάντ, λοιπόν, χωρίς την οικογένειά του,  14 χρονών,  φτάνει  στην Αθήνα και ζει  τη ζωή τού πρόσφυγα όπως πολλοί άλλοι. Μαθαίνουμε  τι κάνει, με ποιους συναντιέται, που δουλεύει, πως ζει, πως επιβιώνει ένας πρόσφυγας σε ένα αφιλόξενο περιβάλλον που δεν υπάρχει καμιά δομή υποδοχής, μόνον έλεγχοι, καταστολή και φόβος.

Εδώ εμπλέκεται και η πόλη μας. Όταν ο Αζάντ αποφασίζει να ταξιδέψει δυτικά φτάνει στην Πάτρα. Και μαθαίνουμε  πως λειτουργούσε και λειτουργεί το σύστημα:  ο πλασιέ, ο οδηγός τού φορτηγού, λιμενικός, ο τελωνειακός...

Ο  Αζάντ  τελικά τα κατάφερε σε αντίθεση με τους πολλούς που δεν τα καταφέρνουν.  Ο Τζεμίλ δίνει αίσιο τέλος στην ιστορία του Αζάντ.  Μαζί με την καλοσύνη που εισπράττει ο Αζάντ γενναιόδωρα από αλληλέγγυους, το βιβλίο μας γεμίζει ελπίδα και αισιοδοξία.   Στο τέλος του βιβλίου εμφανίζεται και ο ίδιος ο Τζεμίλ, σαν  από μηχανής θεός για να δώσει την αίσια λύση στο δράμα του Αζάντ, που επίμονα αναζητά τους δικούς του.

Ιστορικό Κούρδων μεταναστών στην Πάτρα

Το βιβλίο μας θυμίζει και την πρόσφατη τοπική μας ιστορία. Να μας επιτρέψει ο Τζεμίλ με αφορμή το βιβλίο του να τη θυμηθούμε. Το 1994-5 δημιουργήθηκε  ένας μικρός καταυλισμός στον παλιό αμαξοστάσιο του ΟΣΕ στον Αγιο Διονύσιο. Ένας  χώρος που  βρίσκεται ακριβώς απέναντι από το λιμάνι. Σε παλιά βαγόνια και σε μικρές σκηνές έζησαν εκεί κυρίως Κούρδοι πρόσφυγες, που δεν ξεπερνούσαν τους 200- 250, άντρες, γυναίκες και παιδιά.  Ο Αζάντ που κοιμήθηκε  στριμωγμένος στα παλιά βαγόνια ήταν ένας από αυτούς.

Το 1996  μετά από αντιδράσεις κατοίκων της περιοχής αποφασίστηκε η διάλυση του καταυλισμού και η μεταφορά των προσφύγων  σε κατασκηνώσεις στην Περαχώρα Λουτρακίου.

Λίγα χρόνια μετά, το 1999 άρχισε να δημιουργείται ο νέος  καταυλισμός στην  περιοχή της Αγυιάς, λίγο πιο μακριά από το λιμάνι. Ο καταυλισμός κυριάρχησε στη ζωή της Πάτρας για  περίπου 10 χρόνια μέχρι την ημέρα  (12-7-2009) της κατεδάφισής του. Ο πληθυσμός του έφτασε  και  τα 1000 άτομα, μόνο άντρες και αγόρια.  Τότε, πριν  ακόμη ξεσπάσει η οικονομική κρίση, για πολλούς στάθηκε μια αφορμή για την οργάνωση και την έμπρακτη έκφραση της αλληλεγγύης.  Για  άλλους ήταν η αιτία για  την έκφραση και την  καλλιέργεια, με τη βοήθεια και των τότε δημοτικών αρχών, ενός ρατσιστικού κλίματος.  Θα  θυμίσω μόνο το σωματείο Η πόλις εάλω. 

Να αναφέρουμε  και τους πολλούς  θανάτους κυρίως από ασφυξία μέσα στα φορτηγά με το  τραγικότερο περιστατικό  να συμβαίνει  2 Νοεμβρίου 1999, όταν έπιασε φωτιά στο πλοίο «Superfast III» ενώ έπλεε ανοιχτά της Πάτρας. Από τη φωτιά αυτή βρήκαν τραγικό θάνατο 10 άτομα, όλοι Κούρδοι.

Μια λογοτεχνική προσέγγιση του βιβλίου

Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι σήμερα παρουσιάζουμε ένα μυθιστόρημα. Παρά το ότι η επικαιρότητα και η παρουσία του ίδιου του Τζεμίλ μας προκαλεί να μιλήσουμε για πολλά άλλα θέματα,  να μου επιτρέψετε να μιλήσω για κάποια μυθοπλαστικά στοιχεία του  βιβλίου που ξεχώρισα,  δηλαδή για τις  λογοτεχνικές αρετές του.

Είπαμε πως το  Αζάντ με λένε, είναι ένα συναρπαστικό, αποκαλυπτικό και επίκαιρο μυθιστόρημα.

Αλλά και προφητικό:  γιατί όταν  το έγραφε δεν φανταζόταν ότι η έκδοσή του θα συνέπιπτε χρονικά με το δράμα εκατομμυρίων προσφύγων που εκτυλίσσεται  σήμερα μπροστά μας.

Λογοτεχνικά η ιστορία του Αζάντ είναι ένα ανατολικό παραμύθι. Είναι οι  περιπέτειες του Αζάντ από τον Έβρο μέχρι τη Γερμανία, όπως  τις αφηγείται ο ίδιος.  Όπως και  στα παλιά ανατολίτικα παραμύθια ο κεντρικός ήρωας μετά από πολλές δυσκολίες  επιβιώνει. Άλλοτε πάλι πεθαίνει αλλά με έναν ηρωικό θάνατο που μένει για πάντα στις μνήμες των ανθρώπων.  Καθώς ο Αζάντ μας αφηγείται,  κάνει στάσεις στην κύρια αφήγηση και παρεμβάλλει  μικρές παρένθετες ιστορίες  που άλλοτε  αφηγείται ο ίδιος άλλοτε οι  συνομιλητές του:  για τους αγωνιστές πεσμεργκά, για τις διώξεις του Σαντάμ, για την οικογενειακή ζωή στην πατρίδα.

Το μυθιστόρημα είναι γραμμένο  σε πρώτο πρόσωπο, με αφηγητή τον ίδιο τον Αζάντ. Η αφήγηση είναι σε αντιστοίχιση με τα στάδια της βίαιης  ωρίμανσης του Αζάντ από το προστατευμένο παιδί μιας οικογένειας, στο παιδί που μόνο του προσπαθεί να επιβιώσει και να γνωρίσει τον κόσμο,  μέχρι τον ώριμο άντρα που στο τέλος τα καταφέρνει.

Η γλώσσα είναι απλή, αδρή  χωρίς πολλές φιοριτούρες, πειστική για μια  πρωτοπρόσωπη αφήγηση του Ασάντ. Πολλές φορές διακριτικά στη θέση του Αζάντ μπαίνει ο ίδιος ο Τζεμίλ για να κάνει τις  παρεμβάσεις που όμως  τοποθετούνται  χωρίς γλωσσικές ανατροπές  στο στόμα του Αζάντ.

Βασικός μίτος της αφήγησης  είναι η εμμονή του στην ελπίδα, στο ότι η οικογένειά του ζει. Κατά συνέπεια  ότι έχει χρέος  πάνω απ’ όλα να την αναζητήσει. Αυτό το πεπρωμένο, το κισμέτ  που είπαμε νωρίτερα, γίνεται ο βασικός μίτος της αφήγησης. Όταν  όλοι γύρω του προσπαθούν καλόπιστα να τον πείσουν ότι πρέπει να συμφιλιωθεί με την ιδέα της απώλειας και να κοιτάξει τη ζωή του, αυτός σπρωγμένος από το πεπρωμένο του εγκαταλείπει τις βολές του,  τους ανθρώπους που τον αγαπούν και τον προστατεύουν και ρίχνεται στον κίνδυνο της επόμενης περιπέτειας.

Ο Τζεμίλ γράφει στα ελληνικά αλλά δεν ξεχνά την ανατολική  παράδοση. Το κισμέτ είναι βασικό στοιχείο της Ανατολής,  της καθ’ ημάς Ανατολής, για  να μην ξεχνούμε τη νεοελληνική έννοια «μοίρα»  και το κλασσικό  «Το πεπρωμένον φυγείν αδύνατον».   Αυτό λοιπόν το κισμέτ,  ο Τζεμίλ  το αξιοποιεί  με τέχνη προκειμένου να δημιουργήσει  το απαραίτητο σασπένς  της αφήγησης, που κρατάει αδιάπτωτο το ενδιαφέρον και την αγωνία  του αναγνώστη μέχρι το τέλος.

Είπαμε  όταν όλοι γύρω του προσπαθούν να τον πείσουν ότι πρέπει να συμφιλιωθεί με την ιδέα της απώλειας, ο Αζάντ επιμένει, τα τινάζει όλα στον αέρα και ρίχνεται στην επόμενη περιπέτεια.

Όταν  διάβασα το βιβλίο  σκέφτηκα ότι ο Τζεμίλ  με το αίσιο τέλος του δίνει ένα πνεύμα ελπίδας και  ψεύτικης αισιοδοξίας που δυστυχώς απέχει πολύ από τη σκληρή  πραγματικότητα που βιώνουν οι πρόσφυγες.  Μέχρι και η πνιγμένη οικογένεια  γλυτώνει  και επανασυνδέεται με τον Αζάντ.  Αλλά γρήγορα κατάλαβα πως ο Τζεμίλ δεν θέλει να καταγγείλει, να δαιμονοποιήσει την αφιλόξενη Ευρώπη, τα σύνορα, τη Σέγκεν, ούτε να δημιουργήσει συλλογικές ενοχές,  αλλά  να τονίσει,  παρ’ όλα αυτά τα εμπόδια, τα παραδείγματα της  ανθρωπιάς.  Να στείλει  ένα μήνυμα ελπίδας και αλληλεγγύης.

_____________

(*) Το παραπάνω κείμενο είναι ομιλία του Πατρινού συγγραφέα Βασ. Χριστόπουλου, από την παρουσίαση του μυθιστορήματος «Αζάν με λένε» του Κούρδου συγγραφέα Τζεμίλ Τουράν, που έγινε στις 8-1-2016, στην «Αγορά Αργύρη» Πάτρας.