Τιμή για την Πάτρα οι επετειακές εκπομπές της ΕΤ1

Τέτοιο θέαμα παρουσίαζε η Πάτρα το μοιραίο πρωί της Δευτέρας 28 Οκτωβρίου 1940... Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη από την ανατολική πλευρά των σιδηροδρομικών γραμμών. Δημοσιεύτηκε στην συνεργατική καθημερινή εφημερίδα ΣΗΜΕΡΙΝΗ στις 28-10-1945, ένα χρόνο μετά την υποχώρηση των Γερμανών προς την Ιτέα της Στερεάς Ελλάδας.

Ξαναζωντάνεψαν οι εφιαλτικές ημέρες του βομβαρδισμού της την 28η Οκτωβρίου 1940, που έγινε αφορμή για την γνωριμία των πολιτών με τον ιταλικό φασισμό!

«Το υπ΄ αριθμόν 277-7 βομβαρδιστικόν, το οποίο

μετέσχε του βομβαρδισμού των Πατρών»

Με δύο εκπομπές η δημόσια Ελληνική Τηλεόραση της ΕΡΤ1,  με την δημοσιογράφο Δήμητρα Αναργύρου, τίμησε τα ιστορικά δρώμενα στην Πάτρα κατά την αποφράδα ημέρα της κήρυξης του Ιταλοελληνικού πολέμου κατά της χώρας μας, από την φασιστική Ιταλία στις 28 Οκτωβρίου 1940.

Με κύριο σημείο αναφοράς το γεγονός, πως η Πάτρα ήταν η πρώτη πόλη, που οι άμαχοί της το πρωί εκείνης της ημέρας, πριν 81 χρόνια, ημέρα Δευτέρα,  δέχτηκαν τις φονικές βόμβες της 116 ομάδας του 277 σμήνους των "Πελαργών", στην εκπομπή η ΕΡΤ 1 κατέγραψε ην Δευτέρα 28 Οκτωβρίου 2019 την μαρτυρία του Γιώργου Μόσχου, ερευνητή της περιόδου εκείνης, ο οποίος στο βιβλίο του "Η Πάτρα στην Κατοχή και στην Αντίσταση" των πατραϊκών εκδόσεων Γιάννης Πικραμένος, που ετοιμάζεται για 4η βελτιωμένη έκδοση, από τις εκδόσεις Gotsis της Πάτρας, έχει καταγράψει της εποποιΐα του πατραϊκού λαού, καθ' όλη την διάρκεια της ξενικής κατοχής του ιταλογερμανικού φασισμού.

Πολύτιμα τεκμήρια στο Μουσείο της ΕΣΗΕΠΗΝ 

Το πρόγραμμα βομβαρδισμού ελληνικών περιοχών κατά το 1940, που συνετάχθη από το υπουργείου Αεροπορίας του Ντούτσε. Ευρέθη μαζί με σειρά φωτογραφιών στο ημερολόγιο που κρατούσε στα θυλάκια του ο νεκρός σμηναγός Κάρλο Ρίνα, που κατερρίφθη τον Φεβρουάριο του 1941, από ελληνικά πυρά πυροβολαρχίας του τομέα της Χειμάρρας. (Φωτογραφία ΣΗΜΕΡΙΝΗΣ, 28-10-1945, από προσωπικό αρχείο του συγγραφέα).

 

Ακόμη σε επόμενη εκπομπή της η δημόσια τηλεόραση, διά της προαναφερόμενης δημοσιογράφου Δήμητρας Αναργύρου, έκανε "βουτιά" κυριολεκτικώς στα αρχεία του αξιόλογου Μουσείου της ΕΣΗΕΠΗΝ, που με χίλιους μόχθους έχει διασώσει και ψηφιοποιήσει η συνδικαλιστική οργάνωση, μέσω των εντύπων που κυκλοφορούσαν, τις μαρτυρίες από τα καυτά γεγονότα, σε εν θερμώ χρόνο, αυτόν που απαιτεί το τρέχον πολεμικό ρεπορτάζ των ημερών, εκ μέρους των ανταποκριτών που βρέθηκαν επί τα πρόσω!

Σύμμαχός της σε αυτή την καταγραφή ήταν ο επικεφαλής του Μουσείου κα Τσίρου, που νοητά την περιόδευσε στα κακοτράχαλα μονοπάτια εκείνης της περιόδου, όπου οι ηρωικοί φαντάροι του 12ου Συντάγματος Πεζικού της Πάτρας, ως τμήμα των συνεπαρμένων από την δίψα για αντιμετώπιση του ιταλικού φασισμού στα σύνορά μας, Μεραρχιών του Μετώπου, με τις νίκες των σημειώθηκε αυτό για το οποίο εξέφρασαν θαυμασμό μεγάλες δυνάμεις της εποχής και που αργότερα ονομάστηκε Αλβανικό Έπος.

Πρωτοσέλιδα των εφημερίδων, φωτογραφίες, πολεμικές ανταποκρίσεις, κείμενα στρατιωτών, πληροφορίες από την πρώτη γραμμή του μετώπου, νικηφόρες προελάσεις του Στρατού μας που κυνήγησε τους εισβολείς Ιταλούς, περνώντας μέσα από το εχθρικό αλβανικό μέτωπο, μέχρι λίγο πριν τις παραλίες της συμμάχου των Ιταλών και άλλα  τεκμήρια αποτελούν τον πολύτιμο πλούτο αυτού του Μουσείου.  

Συχνό ήταν το θέαμα των μικρών αγγελιών στον τύπο της εποχής να αναφέρονται σε αναζήτηση χαμένων προσφιλών προσώπων, όπως  ανέφερε στην εκπομπή της ΕΡΤ1 «Μαζί Σαββατοκύριακο» η επικεφαλής του Μουσείου Τύπου της ΕΣΗΕΠΗΝ (συνδικαλιστικής οργάνωσης των δημοσιογράφων Πελοποννήσου, Ηπείρου και Νήσων) κα Τσίρου,  στο ρεπορτάζ της δημοσιογράφου Δήμητρας Αναργύρου, του ίδιου τηλεοπτικού σταθμού. Η κα Τσίρου διευκρίνισε ότι η συνεργατική εφημερίδα "Σημερινή" με ένα επετειακό αφιέρωμά της στις 28 Οκτωβρίου 1945, αφιερωμένο στους σκοτωμένους από τους βομβαρδισμούς της πρώτης ημέρας έδωσε τέλος στην αναζήτηση με την δημοσίευση των ονομάτων των νεκρών!  

   

Η κήρυξη  Ιταλό-Ελληνικού πολέμου στις 28-10-1940

Να πως εφαντάστηκαν οι Ιταλοί τον πρώτο βομβαρδισμό των Πατρών. Το σκίτσο είναι του ιταλικού Υπουργείου Αεροπορίας. Αριστερά το 277 σμήνος των Πελαργών βομβαρδίζει  τα λιμενικά έργα στην θαλάσσια περιοχή της Ψιλής. Εκεί όπου το ιταλικό υπουργείο νόμιζε πως υπήρχαν σε λειτουργία ναυπηγεία. (Φωτογραφία της ΣΗΜΕΡΙΝΗΣ στις 28-10-1945, από το προσωπικό αρχείο του συγγραφέα).

 

Επανερχόμενοι στην πρώτη ημέρα που οι Πατρινοί γνώρισαν από κοντά την φρίκη του φασισμού, ο Γιώργος Μόσχος σημείωσε:

Στις 28 Οκτωβρίου 1940, η φασιστική Ιταλία μας κήρυξε τον πόλεμο απ' αφορμή την βιασύνη του δικτάτορα Μουσολίνι να επιδείξει στον συνεταίρο του Καγκελάριο Χίτλερ την... ικανότητα των ιταλικών στρατευμάτων.

Το πρωί της ιδίας αυτής ημέρας, ώρα 9.30 αρχίζει ο βομβαρδισμός της Πάτρας από το σμήνος 277, ομάδα 116  των «Πελαργών» με τη συμμετοχή, ως πιλότου, ακόμη και γιου του Ντούτσε. Χτυπιόνται στρατηγική σημεία της πόλης, που τους έχουν υποδειχθεί από τους πράκτορες του Φάτσιο, φασιστικού κόμματος, που δρουν στην πόλη, από πριν τον πόλεμο, ενώ σειρήνες δεν έχουν σημάνει συναγερμό

Διπλάνα ιταλικά. Η ελληνική αεροπορία (ΕΒΑ)

διέθεται μόνον 7.

δηλαδή. Έκανε βόλτες γύρω από την πόλη,  αλλά παρεξηγήθηκε από τους Πατρινούς που το πέρασαν για ελληνικό. Ήταν ο ίδιος τύπος  με των ελληνικών  αεροπλάνων, με ανεμούριο στο πίσω μέρος για ασκήσεις των αντιαεροπορικών  πυροβόλων στο έδαφος.

Το πρώτο ιταλικό αεροπλάνο που πέταξε πάνω από την Πάτρα ήταν τύπου διπλάνου, με διπλά φτερά δηλαδή. Πέρασε πάνω  από  την  πλατεία Ομονοίας που λειτουργούσε εκείνη την ημέρα, λαϊκή αγορά, αλλά δεν έριξε βόμβα.  Αργότερα  άρχισαν να καταφθάνουν σμήνη από αεροπλάνα τύπου μονοπλάνων.

Αυτά είχαν ως διακριτό σημείο στην ουρά τον σταυρό, και στα φτερά τα χρώματα της ιταλικής σημαίας. Μπλε, άσπρο, κόκκινο. Το κόκκινο όμως ήταν ξεθωριασμένο από τον ήλιο και  είχαν μείνει  το μπλε και το άσπρο κι ο κόσμος τα περνούσε για ελληνικά.

Τα ελληνικά έχουν βούλα μπλε που κυκλώνεται από άσπρο και μπλε κύκλους.

Πρώτη βόμβα πέφτει έξω από την αγγλικανική εκκλησία στην οδό Αγ. Διονυσίου, προκαλώντας έναν μεγάλο κρατήρα και θραύσματά της πληγώνουν την αριστερή πρόσοψή της, παραμένοντας τα σημάδια μέχρι σήμερα.

Ακολουθούν ο βομβαρδισμός της πλατείας Τριών Ναυάρχων, της οποίας την συστοιχία των δέντρων, οι Ιταλοί πιλότοι, εκλαμβάνουν ως ελληνικό στράτευμα εν στάσει!

Χτυπιέται το λιμάνι, η  παραλία της Ψιλής, που πίστευαν ότι λειτουργεί ναυπηγείο(!), η ιταλο-πατραϊκή συνοικία Αγ. Διονυσίου.  Την Ψιλή την βομβάρδισαν και πάλι στις 2 Νοεμβρίου του 1940.

Στην οδό Καλαβρύτων, που δέχεται καταιγισμό βομβαρδισμού, ώρα 9.30 το πρωί έξω από το κινηματοθέατρο «Πάνθεον», χτυπιέται και πιάνει φωτιά λεωφορείο της γραμμής. Απανθρακώνονται οι επιβάτες και ο οδηγός.

Ιταλοί πιλότοι του 277 σμήνους των Πελαργών, μπροστά στα βομβαρδιστικά τους. (Φωτογραφία ΣΗΜΕΡΙΝΗΣ 28-10-1945).

 

Ο βομβαρδισμός της πρώτης ημέρας στοίχισε στην Πάτρα 193 θύματα.    

 «Εκείνη, λοιπόν, την ημέρα τα δύο σχολεία που φοιτούσαν τα παιδιά των Ιταλοπατρινών ήταν κλειστά. Κάποιοι είχαν πει πως οι Ιταλοί τούς είχαν ειδοποιήσει για τον βομβαρδισμό. 

Είναι ιστορική ανακρίβεια αυτό, ότι η 28η Οκτωβρίου ήταν ημέρα αργίας για το φασιστικό καθεστώς του Μουσολίνι. Οι φασίστες εκείνη την ημέρα εόρταζαν την κάθοδο των φαλαγγών από βορρά προς νότο, οι οποίες στη συνέχεια κατέλαβαν τη Ρώμη. 

Έτσι, λοιπόν, εκείνη την ημέρα οι μαθητές των ιταλικών σχολείων είχαν πάει εκδρομή στο Χαλίλι, δηλαδή πιο κάτω από τη σημερινή Αρόη, ενώ στην συνοικία των Ιταλοπατρινών είχε γίνει μακελειό».

«Ορισμένοι νεολαίοι φασίστες κατάφεραν να κρυφτούν την πρώτη ημέρα του πολέμου και μάλιστα επιτέθηκαν στην έδρα του 12ου Συντάγματος στην περιοχή των συνόρων, όπου εκεί έγινε μία μικροσυμπλοκή και σκότωσαν με μία χειροβομβίδα έναν Έλληνα δεκανέα. Παράλληλα, τα περισσότερα μέλη του "Φάτσιο" είχαν συγκεντρωθεί σε μία βίλα στην περιοχή που σήμερα είναι το νοσοκομείο "Άγιος Ανδρέας" (σ.σ.: στα χωράφια του Σκλαβούνου).  Όμως εκεί πήγε η αστυνομία και τους συνέλαβε».

«Τότε στην Πάτρα των πάνω από 60.000 κατοίκων, (απογραφή του  1930) οι 10.000 ήταν Ιταλοπατρινοί και μόλις ξέσπασε ο πόλεμος, η αστυνομία συνέλαβε όσους μπορούσε από αυτούς που μιλούσαν ιταλικά ή ήξεραν πως ήσαν Ιταλοί και τους έκλεισαν στο σημερινό σχολικό συγκρότημα "Τεμπονέρα"», στου Βουδ.

Αργότερα  και διαρκούντος του ελληνο-ιταλικού πολέμου, τους μετέφεραν στην Πύλο  της Πελοποννήσου,  απ' όπου  ελευθερώθηκαν από τους ναζί, όταν βοηθώντας τα φασιστικά στρατεύματα της Ιταλίας, κατέλαβαν την Ελλάδα. Στις 29 Απριλίου 1941 έρχεται ο διοικητής της μεραρχίας «Άδολφος Χίτλερ», υποστράτηγος των SS Ζεπ Ντήτριχ, ο οποίος διέμεινε στο ξενοδοχείο Μάζεστικ, όπου και υψώθηκε η γερμανική σημαία.  

21 Νοεμβρίου 1940. Επιστολικό δελτάριο που απέστειλε ο επιστρατευμένος Πατρινός δεκανέας Δημ. Τσούτης από το Αλβανικό Μέτωπο, όπου επιχειρεί (ΧΙΙ β΄Λόχος Διαβιβάσεων), προς τον αδελφό του δικηγόρο Γεώργιο Τσούτη, στο σπίτι τους στο Ψαροφάι Πατρών.

Ο Δημ,. Τζούτης στον ΕΛΑΣ μετά την κατάρρευση.

Ο Δημ. Τσούτης επιστρατεύτηκε στις 29 Οκτωβρίου 1940, την άλλη μέρα της κήρυξης του Πολέμου από την Ιταλία προς την Ελλάδα. Ο Γεώργιος Τσούτης επιστρατεύτηκε λίγες  ημέρες μετά. Ήταν δικηγόρος και είχε γραφείο στην συμβολή των οδών Κανακάρη και Φιλοποίμενος. Στο ίδιο κτίριο στεγάζετο και η κλινική του νευρολόγου Θρ. Κωνσταντίνου, αργότερα Γραμματέα του ΕΑΜ Αχαΐας, με πρόεδρο τον βασιλικών πεποιθήσεων Βασ. Ρούφο,  καθαιρεμένον από τους Ιταλούς, δήμαρχος Πατρέων.

Στη σκεπή του κτιρίου αυτού, την 28 Οκτωβρίου 1940 έπεσε βόμβα. Οι δύο αδελφοί Τσούτοι, όταν επιστρατεύτηκαν είχαν ήδη έναν ακόμη αδελφό υπηρετούντα στο Αμύνταιο όταν κηρύχτηκε ο Πόλεμος.

Στο σπίτι έμειναν να περιμένουν η μητέρα Ελένη, ο πατέρας Γιάννης, οι αδελφές Ειρήνη, Αθηνά και η νύφη τους Βάσω.

Η αποστολή ενός επιστολικού δελταρίου από το Μέτωπο ήταν δώρο ζωής στην οικογένεια και σήμα από τον αποστολέα ότι ζει και να τον περιμένουν. Ο αποστολέας όμως ήταν που είχε κι αυτός το μεγάλο πρόβλημα της επικοινωνίας, καθώς οι μονάδες συνεχώς μετακινούνταν ακολουθώντας τα μέτωπα των μαχών και οι ταχυδρομικοί ημιονηγοί δυσκολεύονταν να συναντήσουν τους παραλήπτες.

Εκείνο που τους κρατούσε σε επικοινωνία ήταν η αλληλεγγύη όλων των στρατευμένων και η αυταπάρνηση στο καθήκον. 

(Η φωτογραφία είναι από το οικογενειακό αρχείο Τσούτη. Διατηρείται στο Αρχείο Γιώργου Μόσχου. Η αφήγηση στον συγγραφέα είναι των αδελφών Ειρήνης και  Αθηνάς Τσούτη, την 28-10-2001).

________________

ΣΗΜ.: Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύτηκε στο Istologio G. Mosxou την Δευτέρα 28 Οκτωβρίου 2019.