Η επανάσταση, ο εμφύλιος και η πρώτη χρεοκοπία

Η επανάσταση του 1821 κηρύχθηκε σε ακατάλληλη περίοδο, διότι τότε κυριαρχούσε στην Ευρώπη η Ιερά Συμμαχία του Μέτερνιχ. Και βασίστηκε σε δύο ζωτικά ψέματα: α) ότι η Ρωσία στήριζε την επανάσταση, ενώ είχε προσχωρήσει στη συμμαχία του Μέτερνιχ και β) ότι ο Αλέξανδρος Υψηλάντης κατατροπώνει τους Τούρκους στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, ενώ είχε ηττηθεί. 

Το πιο δύσκολο έργο ενός απελευθερωτικού αγώνα ή μιας επανάστασης είναι η δημιουργία και η λειτουργία του νέου καθεστώτος ή κράτους. Απόδειξη είναι οι περιπέτειες για την ίδρυση των ΗΠΑ, των κρατών της Λατινικής Αμερικής, των Βαλκανίων, της Ασίας και της Αφρικής. Φυσικά αυτό φαίνεται ακατόρθωτο όταν πρόκειται για το κράτος των Ελλήνων.

Η επανάσταση του 1821 κηρύχθηκε σε ακατάλληλη περίοδο, διότι τότε κυριαρχούσε στην Ευρώπη η Ιερά Συμμαχία του Μέτερνιχ. Και βασίστηκε σε δύο ζωτικά ψέματα: α) ότι η Ρωσία στήριζε την επανάσταση, ενώ είχε προσχωρήσει στη συμμαχία του Μέτερνιχ και β) ότι ο Αλέξανδρος Υψηλάντης κατατροπώνει τους Τούρκους στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, ενώ είχε ηττηθεί.

Η προσπάθεια να δημιουργηθεί κράτος άρχισε μετά τις πρώτες επιτυχίες το καλοκαίρι του 1821 στην Πελοπόννησο και τη Στερεά Ελλάδα. Έτσι την 1.1.1822 οι Έλληνες είχαν Σύνταγμα που έλεγε πως τη χώρα κυβερνά η «Προσωρινή Διοίκησις» με το «Βουλευτικόν» (νομοθετικό σώμα) και το «Εκτελεστικόν» (ένα πενταμελές διευθυντήριο που όριζε τον πρωθυπουργό και την κυβέρνηση). Οι δημοκρατικοί αυτοί θεσμοί εφαρμόστηκαν με τρόπο ανατολικό και βαλκανικό. Η προσωρινή διοίκηση έπρεπε:

* Να διεξάγει και να χρηματοδοτεί τον ένοπλο αγώνα.

* Να ασκεί τη διοίκηση στις απελευθερωμένες επαρχίες.

* Να επιβάλλει φορολογία και να διαχειρίζεται τα οικονομικά της επανάστασης.

* Να μεριμνά για την ανάπτυξη της γεωργίας, της κτηνοτροφίας και του εμπορίου.

* Να μεριμνά για τις χήρες, τα ορφανά και γενικώς τα θύματα του αγώνα.

Αντίληψη για τη δημιουργία και λειτουργία κράτους είχαν ελάχιστοι, μεταξύ των οποίων οι Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, Ιωάννης Κωλέττης, Δημήτρης Υψηλάντης και Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Αντίθετα, οι οπλαρχηγοί (πρώην κλέφτες και αρματολοί), οι κοτζαμπάσηδες, οι πλοιοκτήτες και οι λοιποί είχαν την αντίληψη της αντικατάστασης των πασάδων από τους ίδιους στα πασαλίκια (τοπαρχίες). 

Οπλαρχηγοί και κοτζαμπάσηδες θεωρούσαν τις τοπαρχίες εφαλτήριο για να προσεγγίσουν την κεντρική εξουσία και να καταλάβουν καλύτερη θέση για τη διανομή των αξιωμάτων, των μισθών και αποζημιώσεων, των λαφύρων, των εθνικών γαιών και άλλων προνομίων. Έτσι, παρά τα δημοκρατικά Συντάγματα της Επιδαύρου, του Άστρους και της Τροιζήνας, οι Έλληνες δεν απέκτησαν κράτος που να λειτουργεί, επειδή οι ηγετικές τάξεις δεν ήταν διατεθειμένες να συμβιβαστούν στη νομή της εξουσίας.

Μέσα στο καμίνι της επανάστασης δημιουργήθηκαν τρία προσωποπαγή κόμματα: 1) Το Αγγλικό, υπό τον Αλ. Μαυροκορδάτο, με βάση τη δυτική Στερεά Ελλάδα. 2) Το Γαλλικό, υπό τον Ι. Κωλέττη, με βάση την ανατολική Στερεά Ελλάδα. 3) Το Ρωσικό, υπό τους Θ. Κολοκοτρώνη και Ανδρέα Μεταξά, με βάση την Πελοπόννησο. Τους πλοιοκτήτες και τους εμπόρους εκπροσωπούσαν ο πρωθυπουργός Γεώργιος Κουντουριώτης και ο αδελφός του Λάζαρος, ο Ανδρέας Μιαούλης, η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα κ.ά.

Τα κόμματα, οι οπλαρχηγοί, οι κοτζαμπάσηδες, οι πλοιοκτήτες και όλη η Προσωρινή Διοίκηση βρέθηκαν σύντομα στη δίνη και στο επίκεντρο του εμφυλίου πολέμου (1823 - 1825). Στην πρώτη φάση του εμφυλίου συγκρούστηκαν οι στρατιωτικοί και οι Φιλικοί υπό την ηγεσία του Θ. Κολοκοτρώνη με τους κοτζαμπάσηδες της Πελοποννήσου που είχαν την υποστήριξη της κυβέρνησης, του Αλ. Μαυροκορδάτου, του Ιω. Κωλέττη κ.ά. Ο Θ. Κολοκοτρώνης ηττήθηκε και παραδόθηκε ύστερα από συνεννόηση με την κυβέρνηση.

Στο μεταξύ, το 1824-1825 η κυβέρνηση της επανάστασης πήρε δύο δάνεια από αγγλικές τράπεζες ύψους 2.800.000 λιρών. Από αυτά τα δάνεια έφτασαν στην Ελλάδα μόνο 525.000 λίρες, καθώς και τρία από τα έξι ατμόπλοια που παραγγέλθηκαν σε αγγλικά ναυπηγεία, μια φρεγάτα από τις δύο που παραγγέλθηκαν στις ΗΠΑ (έφτασε μετά την επανάσταση), όπλα και πυρομαχικά συνολικής αξίας (πλοία και όπλα) όχι μεγαλύτερης από ένα εκατομμύριο λίρες.

Τα χρήματα που έφτασαν στην Ελλάδα από τα δάνεια χρησιμοποιήθηκαν από την κυβέρνηση, μαζί με άλλους πόρους, για τη διεξαγωγή του εμφυλίου πολέμου και ιδίως της δεύτερης φάσης. 

 Χρηματοδότησαν την κάθοδο των Ρουμελιωτών οπλαρχηγών στον Μοριά για να πολεμήσουν τον Θ. Κολοκοτρώνη και τη συμμαχία κοτζαμπάσηδων και οπλαρχηγών της Πελοποννήσου. 

Η κάθοδος των Ρουμελιωτών υποστηρίχθηκε επίσης, εκτός από την κυβέρνηση, από τον Ιω. Κωλέττη, τον Αλ. Μαυροκορδάτο και τους πλοιοκτήτες. Οι μόνοι που δεν κατέβηκαν στον Μοριά ήταν ο Γεώργιος Καραϊσκάκης και ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, που το 1825 δολοφονήθηκε από άνδρες του Ι. Γκούρα όντας φυλακισμένος. 

Οι Ρουμελιώτες λεηλάτησαν και ρήμαξαν την Πελοπόννησο σε βαθμό που οι χωρικοί έγραφαν στην κυβέρνηση ότι... ετούτοι είναι χειρότεροι από τους Τούρκους! Ο Θ. Κολοκοτρώνης και οι κοτζαμπάσηδες έχασαν τον πόλεμο και ο Κολοκοτρώνης μαζί με μερικούς άλλους συνελήφθησαν, δικάστηκαν, καταδικάστηκαν και φυλακίστηκαν.

Λίγο αργότερα ο Ιμπραήμ έφτασε με τον αιγυπτιακό στόλο στην Πελοπόννησο και άρχισε να καταλαμβάνει πόλεις και χωριά. Τότε η κυβέρνηση έδωσε χάρη στον Θ. Κολοκοτρώνη, τον αποφυλάκισε και τον έχρισε αρχιστράτηγο στον πόλεμο κατά του Ιμπραήμ (1825-1828), όπου εφάρμοσε τακτική καμένης γης. Στο μεταξύ οι Ρουμελιώτες έφυγαν από την Πελοπόννησο με τα λάφυρά τους και έσπευσαν στη Στερεά Ελλάδα, όπου ο Κιουταχής ρήμαζε τη χώρα και καταλάμβανε τα οχυρά του Μεσολογγίου, της Βόνιτσας, της Ναυπάκτου, της Αθήνας κ.λπ.

Η κατασπατάληση των δανείων και των άλλων πόρων της επανάστασης έγινε με τέτοια ταχύτητα ώστε το 1826, όταν ανέλαβε πρωθυπουργός ο Ανδρέας Ζαΐμης, στο δημόσιο ταμείο λέγεται ότι βρήκε μόνο 16 παράδες -ούτε καν ένα γρόσι. Έτσι, το 1827 η επαναστατημένη Ελλάδα κήρυξε παύση πληρωμών. Ίσως είναι η μόνη χώρα στον κόσμο που πρόλαβε να χρεοκοπήσει πριν γίνει ανεξάρτητο κράτος!

Η επανάσταση τελικά σώθηκε χάρη στη ναυμαχία του Ναυαρίνου, όπου οι στόλοι των Μεγάλων Δυνάμεων (Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσίας) κατέστρεψαν τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο (8.10.1827). Τέλος, τον Ιανουάριο του 1828 έφτασε στο Ναύπλιο ο Ιωάννης Καποδίστριας, τον οποίο τον Απρίλιο του 1827 η Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας τον είχε εκλέξει κυβερνήτη της Ελλάδας, και ο αγώνας για την ανεξαρτησία απέκτησε νέα ορμή και είχε νέες επιτυχίες.

Παπαδόπουλος Θάνος-avgi.gr