Τα πρωτοπαλίκαρα της ΧΑ, ο Μελιγαλάς των Ταγμάτων και οι μάχες κατά των ναζί

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΔΗΜ. ΜΟΣΧΟΥ

Η Χρυσή Αβγή χθες εξέμεσε κατά της Δημοκρατίας, ενώ αυτές τις μέρες με την ανοχή της ΝΔ και της κυβέρνησης του Σαμαρά έκανε προκλήσεις σε όλη την Ελλάδα. Στην περιοχή του Μελιγαλά όμως έδωσε ρεσιτάλ ναζισμού. Μίλησε για τους… ήρωες του Μελιγαλά, κατά την φιλοναζιστική αντίληψη! Ποιους ήρωες δηλαδή; Τους συνεργάτες των ναζί, τους οποίους οι ίδιοι οι σύμμαχοι του Στρατηγείου Μ. Ανατολής, είχαν χαρακτηρίσει προδότες, συνεργάτες του εχθρού, που θα έδιναν λόγο στη Δικαιοσύνη. Το ότι ελάχιστοι δικάστηκαν από αυτούς, είναι σχετισμένο με την ανώμαλη πολιτική κατάσταση που επέβαλαν στην Ελλάδα οι Βρετανοί, που στο πλαίσιο της Συνθήκης της Γιάλτα μοίρασαν τον κόσμο με τους Σοβιετικούς και τους Αμερικάνους σε ζώνες επιρροής. Και είχαν ανάγκη στην Δεκεμβριανή επέμβαση που έκαναν, τους Έλληνες  πρώην συνεργάτες των  ναζί, για να σκοτώνονται στις μάχες αυτοί με τον ΕΛΑΣ και όχι οι Βρετανοί στρατιώτες. Έπειτα μετά την νικηφόρα έκβαση, τους αντάμειψαν για την… εθνικόφρονα δράση τους, με καλές θέσεις στο Δημόσιο, τον δε αρχηγό των τσολιάδων στην Πάτρα, τον Ν. Κουρκουλάκο τον έκανε η χούντα διοικητή Αγροτικής Τραπέζης! Και οι αγωνιστές της Αντίστασης οδηγήθηκαν στα ξερονήσια, στα κάτεργα και στον τοίχο του εκτελεστικού αποσπάσματος.

Ας δούμε όμως τι έγινε εκεί στο Μελιγαλά και σε όλη την Πελοπόννησο, μέσα από μία ιστορική αναδίφηση περί αυτού του γεγονότος, που είχα ετοιμάσει για το υπό έκδοση βιβλίο, από τον πατραϊκό εκδοτικό οίκο Γιάννης Πικραμένος, «Η Πάτρα στην Κατοχή και στην Αντίσταση», όπου θα περιλαμβάνονταν αυτή η αναδίφηση, στο γενικότερο πλαίσιο υποχώρησης των ναζί από την Ελλάδα και παράδοσης των συνεργατών τους χωροφυλάκων, ταγματασφαλιτών και τσολιάδων.

Το τελευταίο δίμηνο παραμονής των Γερμανικών δυνάμεων στην Ελλάδα ήταν καθοριστικό. Οι σημαντικές εξελίξεις που σημειώνονταν στα βόρεια της χώρας μας με την συνεχή υποχώρηση του γερμανικού στρατού, που πιεζότανε από τον Κόκκινο Στρατό, ο οποίος προέλαυνε νικηφόρος προς την πρωτεύουσα του ναζισμού, ώθησε τις δυνάμεις των Γερμανών στην Ελλάδα να σπεύσουν και να ενωθούν με αυτές που έρχονταν υποχωρούσες. Ο κίνδυνος αποκλεισμού τους στην χώρα μας ήταν υπαρκτός. Έτσι από τον Σεπτέμβριο  του 1944 αρχίζει η διαδικασία υποχώρησης, ενώ οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ εντείνουν την πολεμική τους δραστηριότητα παρεμποδίζοντας τους Γερμανούς σε όλα τα σημεία παρουσίας τους. Οι Γερμανοί υποχωρώντας αφήνουν, ως οπισθοφυλακές τους, τα πιστά σε αυτούς προδοτικά Τάγματα Ασφαλείας, - όπως στην Τρίπολη - που σε αρκετές περιπτώσεις προσπαθούν να δηλώσουν φιλικά προς την νέα κατάσταση, αρνούμενα να παραδοθούν στον ΕΛΑΣ και επιδιώκοντας την ευμενή μεταχείρισή των από τους Βρετανούς συμμάχους. Όπου δεν το κατορθώνουν ακολουθούν μάχες με τα τμήματα του ΕΛΑΣ, που καταλήγουν νικηφόρες για τους αντάρτες και τραγωδία για τους ταγματασφαλίτες, όπως αυτή στον Μελιγαλά της Μεσσηνίας. 

Στις 13-9-44 ήρθε η σειρά του Μελιγαλά να απελευθερωθεί, από τους ΕΛΑΣίτες του ανθυπολοχαγού Κ. Μπασακίδη. Εκεί είχαν οχυρωθεί οι εναπομείναντες ταγματασφαλίτες, από το κέντρο της Πελοποννήσου. Οι Γερμανοί είχαν εγκαταλείψει τον Μελιγαλά στις 4-9-1944. Διοικητής ήταν ο ταγματάρχης Διον. Παπαδόπουλος, συγχωριανός του Κ. Μπασακίδη. Όταν η ηγεσία των ταγματασφαλιτών απέρριψε το κάλεσμα του ΕΑΜ να καταθέσουν τα όπλα και να τεθούν στη διάθεση της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, υπό τον αντιπρόσωπό της Παν. Κανελλόπουλο, άρχισε ένοπλη σύγκρουση. Οι αντίπαλες δυνάμεις ήταν ισοδύναμες αριθμητικά (από 1.000 έως 1.200 ένοπλοι εκατέρωθεν), ενώ οι αντάρτες διέθεταν την υποστήριξη χιλιάδων χωρικών του εφεδρικού ΕΛΑΣ, που συνέρρεαν από τα πέριξ με αυτοσχέδιο οπλισμό. Η μάχη κράτησε δυο ολόκληρες μέρες και τερματίσθηκε το μεσημέρι της τρίτης ημέρας 15-9-44. Το ανακοινωθέν του ΕΛΑΣ, τις πρώτες ημέρες αναφέρει ότι σκοτώθηκαν 60 αντάρτες και 800 «ράλληδες».

Νεότερα στοιχεία μιλούν για 200 αντάρτες. Ο αριθμός των 800 ταγματασφαλιτών περιλαμβάνει προφανώς χοντρικά και τους φονευμένους των επόμενων ημερών. Παρά τις αντιφάσεις, τις υπερβολές και τις αποσιωπήσεις της παράταξης των συνεργαζόμενων με τον καταχτητή, οι διαθέσιμες πηγές δίνουν μια γενική ιδέα όσων συνέβησαν μετά την μάχη: Αρχικά σημειώθηκαν σποραδικοί φόνοι και καταστροφές περιουσιών από εκατοντάδες ανοργάνωτους, περιφερόμενους αγρότες που μπήκαν στην πόλη για να βγάλουν την αγανάκτησή τους πάνω στους συνεργάτες των ναζί, από τους οποίους είχαν υποστεί αμέτρητα δεινά κατά την γερμανική κατοχή.

Ο ΕΛΑΣ από την πρώτη ημέρα τους διέταξε και επέστρεψαν στα χωριά τους. Ακολούθησε το ξεκαθάρισμα των συλληφθέντων, από μια επιτροπή με επικεφαλής τους δικηγόρους Βασίλη Μπράβο και Γιάννη Καραμούζη. Από σημειώματα που δημοσιεύθηκαν αργότερα στον τοπικό εθνικόφρονα Τύπο προκύπτει ότι αποφασιστικό ρόλο σ' αυτή τη διαδικασία έπαιξαν οι τοπικές οργανώσεις της Εθνικής Πολιτοφυλακής (Αστυνομία του ΕΛΑΣ), στις οποίες είχε ανατεθεί η συγκέντρωση στοιχείων για την προηγούμενη δράση κάθε κρατούμενου ταγματασφαλίτη. Από τις πρώτες ώρες ο ΕΛΑΣ, βάσει αθωωτικών στοιχείων που προέκυψαν έστειλε στα σπίτια τους πάνω από χίλιους που ήσαν κρατούμενοι στο Μπεζεστένι. Όσοι καταδικάζονταν οδηγούνταν σε ένα εγκαταλειμμένο ξεροπήγαδο έξω απ' την κωμόπολη (την γνωστή και ως «Πηγάδα») κι εκτελούνταν.

Στο Μελιγαλά συνελήφθησαν τα περισσότερα από τα «μεγάλα στελέχη» των Ταγμάτων Ασφαλείας της Μεσσηνίας. Μεταφέρθηκαν στην Καλαμάτα, όπου λυντσαρίστηκαν από το πλήθος, στην πλατεία Γεωργίου. Όσοι γλίτωσαν το λυντσάρισμα δικάστηκαν από το στρατοδικείο της Εθν. Αντίστασης και εκτελέστηκαν λίγες μέρες αργότερα. Ο πρωτοκαπετάνιος του ΕΛΑΣ Άρης Βελουχιώτης, ελάχιστες ώρες βρέθηκε στο Μελιγαλά. Έφτασε μετά την παράδοση και έφυγε πριν τις εκτελέσεις, για τους Γαργαλιάνους - όπου πραγματοποιήθηκε άλλη μια φονικότατη σύγκρουση του ΕΛΑΣ με τους ταγματασφαλίτες. («Η Πελοπόννησος στο πρώτο αντάρτικο» – Κ. Μπρούσαλης).

Η επίσημη Έκθεση του Βρετανού σερ Γουώλτερ Σιστρίν, ο οποίος επισκέφθηκε αργότερα τον τόπο της τραγωδίας για καταμέτρηση των νεκρών της περίφημης «πηγάδας», αναφέρει ότι ανασύρθηκαν περί τα 600 πτώματα. Τον ίδιο αριθμό δηλώνουν και οι εργάτες των συνεργείων που έκαναν την εκταφή. (Διον. Χαριτόπουλος, «Άρης ο Αρχηγός των Ατάκτων»,, οριστική έκδοση).