Μαρτυρίες επιζώντων από τα ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης

Φωτογραφία αρχείου.

«Πειραματισμοί στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ο βιασμός της Ιατρικής απ’ το φασισμό». Άρθρο του Γερ. Α. Ρηγάτου στην τριμηνιαία περιοδική έκδοση της επιστημονικής ένωσης του ΨΝΑ «Τετράδια Ψυχιατρικής» Νο 47 του 1994.

Επιμέλεια ΧΡΗΣΤΟΣ ΤΣΑΝΤΗΣ

Κύριε, βοήθα να θυμόμαστε

Πως έγινε τούτο το φονικό

Την αρπαγή το δόλο την ιδιοτέλεια.

Το στέγνωμα της αγάπης

Κύριε, βοήθα να τα ξεριζώσουμε...

Γιώργος Σεφέρης (στίχοι από τη «Σαλαμίνα της Κύπρος»).

...Φασισμός και Ιατρική, Φασισμός και Ψυχιατρική. Πώς και θυμηθήκαμε τώρα το θέμα; Ρωτούν καλόπιστα ορισμένοι. Νομίζω, σπάνια ήταν τόσο αναγκαίο όσο είναι τώρα, σπάνια ήταν τόσο επίκαιρο το πρόβλημα. Αν και η εγκληματική συμπεριφορά καταδικάστηκε στη Νυρεμβέργη, μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, για τα ίδια τα εγκλήματα επιλέχθηκε η πολιτική της λήθης. Ίσως στα πλαίσια ενός σκεπτικού «μη αναμόχλευσης» των παθών. Ίσως και για άλλες σκοπιμότητες. Με τα χρόνια έφθασε να αμφισβητούνται ακόμα και οι θάλαμοι αερίων. Ορισμένοι έφθασαν να ισχυρίζονται πως οι θάλαμοι είναι επινόηση της προπαγάνδας των νικητών και ότι στην πραγματικότητα επρόκειτο για θαλάμους απολύμανσης! Τάχα για την επιδημία του τύφου...

Κι ύστερα ήρθε η νεκρανάσταση. Η αναβίωση του φασισμού και του ναζισμού, οι διαδηλώσεις κατά των ξένων, οι καταστροφές σπιτιών και χώρων εργασίας, οι πυρπολήσεις ξενώνων για πρόσφυγες ή μετανάστες, οι νεκροί.

Τα εγκλήματα του φασισμού και του ναζισμού είναι γνωστά και η ανάμνησή τους είναι βαθιά χαραγμένη στη συλλογική ανθρώπινη μνήμη. Τα εκατομμύρια των νεκρών που καταμετρήθηκαν στα πεδία των μαχών, στα εκτελεστικά αποσπάσματα, τις φυλακές, τα κρατητήρια, αθροίζονται με εκείνα των νεκρών από βομβαρδισμούς, από πείνα και ψύχος.

Κι όλα μαζί προστίθενται στα εκατομμύρια των νεκρών, από κάθε αιτία, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης του Τρίτου Ράιχ. Τα ονόματά τους έγιναν γνωστά στον πολύ κόσμο μετά τη λήξη του πολέμου: Μπιργκενάου, Μπέργκεν-Μπέλσεν, Νταχάου, Άουσβιτς, Μαουτχάουζεν. Κι έμειναν ως συνώνυμο του χειρότερου εφιάλτη.


Πόσα να ήταν όμως τα στρατόπεδα; Ο Όμηρος Πέλλας γράφει (στο βιβλίο του «ΣτάλαγκVIC. Ημερολόγιο ομηρίας. Εκδόσεις Νεφέλη. Αθήνα 1962):

«Για την ώρα ράψαμε τις πλάκες στα πέτα, θα είναι οι ταυτότητές μας. Τα δικά μου στοιχεία είναι: 114003 K.R.GEF STALAG VIC.

Τα πρώτα είναι ο αριθμός μου, τα τελευταία είναι τα στοιχεία του στρατοπέδου. Σκέφτομαι πως πέρασαν από δω μέχρι τώρα 114.000, πόσα στρατόπεδα θα ’χει σ’ όλη τη Γερμανία! Τούτο είναι το υπό στοιχείον VI C, το τρίτο δηλαδή του έκτου»...

Ο αριθμός των στρατοπέδων δεν μπορούσε να τα αφήσει απαρατήρητα. Ούτε ήταν άγνωστες οι «δραστηριότητές τους» στο Γερμανικό λαό, όπως αρκετοί ισχυρίζονταν τα πρώτα χρόνια. Από εκεί έπαιρναν εργάτες για τα χωράφια τους, για τις βιομηχανίες, μέχρι για εκπαίδευση στην σκοποβολή. Μιλούν όσοι ξέρουν:

«Τον ρώτησα γιατί είναι έτσι σκληρός μ’ έναν άνθρωπο που ήταν δύο χρόνια στο κάτεργο. Απάντηση: δεν φταίω εγώ που ήσουν στο Μαουτχάουζεν, ούτε ξέρω τί γινόταν εκεί! Το στρατόπεδο, του λέω, είναι μόνο μισή ώρα από δω και τα συνεργεία δουλεύανε και στα χωράφια. Πώς δεν ξέρεις τί γινόταν εκεί! [...] ... όλη την ημέρα κανείς τους δεν με ρώτησε τί είμαι, ποιός είμαι, τί ήταν το στρατόπεδο, τι γινόταν εκεί μέσα»...

Γράφει ο Καμπανέλλης στο βιβλίο του Μαουτχάουζεν, εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1965. (Ο αριθμός του Ιάκωβου Καμπανέλλη στο στρατόπεδο εξόντωσης του Μαουτχάουζεν ήταν 37734).
Αλλά οι κρατούμενοι των στρατοπέδων δεν προορίζονταν μόνο για τέτοιες χρήσεις. Οι ανακρίσεις από τους συμμάχους, μετά την κατάληψη της Γερμανίας αποκάλυψαν ότι υπήρχαν πολλά σκαλοπάτια στου κακού τη σκάλα.

«... μάθε ότι έχει ένα γιο δεκατεσσάρων χρονών... πριν δυο χρόνια στα γενέθλιά του, ο πατέρας του τού έκαμε δώρο σαράντα κρατούμενους. Ωραίο δώρο για γενέθλια, ε; Κι ακόμα κάτι.. του χάρισε κι ένα περίστροφο.. Ήθελε να μάθει στο γιό του σκοποβολή με ζωντανούς στόχους...»
«Πού το έμαθες;»

«Το μαρτύρησε σε ανάκριση ο ίδιος ο γιός του...»
(Ι. Καμπανέλλη «Μαουτχάουζεν»).

Θα μπορούσε κάποιος να επικαλεστεί, βέβαια, μια ατομική περίπτωση βαρβαρότητας. Αλλά δεν είναι. Ο ευτελισμός της ζωής και της προσωπικότητας των ανθρώπων από το φασισμό φαίνεται καθαρά και από την «εμπορευματοποίηση» τους. Γράφει ο Νικηφόρος Βρεττάκος σε άρθρο του στην Ελευθεροτυπία στις 12-4-1979, με τίτλο «Στο παζάρι ακόμα και οι θυσίες των λαών»:

..«Κάποτε έγραφα για τη σκοτεινή εμπορία που γινόταν στα διάφορα Άουσβιτς, για τα εμπόρια των μαλλιών, τα κουμπιά που μπορεί να φοράμε ακόμα και στα πουκάμισά μας καμωμένα από τα κόκκαλα των εξοντωμένων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, το σαπούνι από το ανθρώπινο λίπος, το παζάρεμα υπάρξεων από μεγαλόσχημες εταιρείες...»

Εδώ ο Βρεττάκος αναφέρεται σε γνωστή γερμανική φαρμακευτική εταιρεία, μεγάλη ακόμα και σήμερα, που χρησιμοποίησε κρατούμενες των στρατοπέδων συγκέντρωσης αγορασμένες έναντι ευτελούς τμήματος για πειράματα με φάρμακα.

Από αυτό το σημείο κι έπειτα μπαίνουμε στα δύσκολα. Στη συναλλαγή της Ιατρικής με το φασισμό. Στην καταναγκαστική χρησιμοποίηση ανθρώπων στον ανεπίτρεπτο και βάρβαρο πειραματισμό. Με το πνεύμα της εξόντωσης βέβαια, μετά την επιτυχή ολοκλήρωση του πειραματισμού.

Σε πολλά άλλα στρατόπεδα λειτουργούσαν τέτοια κέντρα πειραματισμού. Εκεί προσδιορίστηκαν για πρώτη φορά τα όρια της αντοχής του ανθρώπου. Στο στρατόπεδο του Νταχάου μάθαμε (!) τα ακραία όρια της αντοχής στο ψύχος. Με άλλα πειράματα έγινε γνωστή η αντοχή στον πόνο, στη δίψα κ.λπ. Εκεί εφαρμόστηκαν εν ψυχρώ κατάγματα για να μελετηθεί η επιτάχυνση της πώρωσης με την δήλωση.

Τέτοιας διαδικασίας προϊόν ήταν ο ήλος (καρφί) του Kuntser. Σε κρατούμενους των στρατοπέδων συγκέντρωσης δοκιμάστηκαν αρκετά νέα φάρμακα. Η γνωστή φαρμακοβιομηχανία που ήδη αναφέραμε παραπονείται για το κόστος των γυναικών στις οποίες έκανε τα πειράματα της:

«Μας στείλανε τόσες γυναίκες, κάναμε πειράματα, πέθαναν όλες. Θέλουμε μερικές ακόμη, αλλά την τιμή τη βρίσκουμε υπερβολική. Επρόκειτο για μια αύξηση κατά μερικά πφένιχ, μερικές πενταροδεκάρες. Η τιμή του κάθε ατόμου δεν ξεπερνούσε την τιμή των δύο δεκάδων δραχμών..»
γράφει στο άρθρο του ο Νικηφόρος Βρεττάκος.

Το Άουσβιτς ήταν το μεγαλύτερο χιτλερικό κέντρο εξόντωσης, αποτελούμενο από τέσσερα στρατόπεδα και τριανταοχτώ διοικήσεις. Ένα από τα στρατόπεδα, το Μπιργκενάου, είχε τέσσερις θαλάμους αερίων, δυναμικότητας 20.000 αποτεφρώσεων την ημέρα. Στο ίδιο στρατόπεδο υπήρχε ένα από τα μεγαλύτερα «κέντρα ιατρικών ερευνών», που διεύθυνε ο Μένγκελε. Αντικείμενα ιδιαίτερου «ερευνητικού» ενδιαφέροντος των «άρειων» γιατρών ήταν η παρθενογένεση, η τεχνητή γονιμοποίηση, η στειρότητα. Ανάμεσα στις χιλιάδες των θυμάτων και 500 περίπου Ελληνοεβραίες από τη Θεσσαλονίκη (από άρθρο του Μιχ. Δημητρίου στην Εφημερίδα «Το Βήμα της Κυριακής» στις 1-4-1979 με τίτλο «Ήμουν ένα νούμερο στο Ολοκαύτωμα. Δραματικές μαρτυρίες από τα στρατόπεδα των ναζί»).

Μία από τις ελάχιστες γυναίκες που επιβίωσαν ήταν η Ελεονώρα Κοέν, με τον αριθμό 415779. Τη μαρτυρία της από το περιώνυμο «Μπλοκ 10» ή «Ινστιτούτο Υγείας των Όπλων S.S.» κατέθεσε σε δίκη στο Λονδίνο το 1964. Το 1979 τη βρήκε να ζει στη Θεσσαλονίκη ο δημοσιογράφος Μιχάλης Δημητρίου, στον οποίο κι έδωσε την πολύτιμη μαρτυρία της:

«Μια μέρα, διάλεξαν ορισμένες από εμάς, μάς ξεχώρισαν και μάς πήγαν πορεία στο Μπιργκενάου. Συνοδοί μας ναζίστριες με περίστροφα και μπρος-πίσω, κάτι αγριόσκυλα. Μας εξέτασε ένας γιατρός και μας γύμνωσαν για να περάσουμε, λέει, από ακτίνες. Μας έβαλαν σ’ ένα μηχάνημα που ήταν σαν πρέσα. Με δύο ξύλα μπρος και πίσω, με τα οποία μάς συμπίεσαν πολύ στην κοιλιά. Ήταν ζεστά.

Μείναμε, η κάθε μία, αρκετά λεπτά στο μηχάνημα και μόλις μας έβγαλαν αρχίσαμε τους εμετούς. Μάς ξαναπήγαν πίσω σε κακά χάλια. Αρχίσαμε να έχουμε ένα κάψιμο στην κοιλιά και σταμάτησε η περίοδος. Αργότερα μάθαμε ότι μας είχαν καταστρέψει τα ωάρια και ίσως τις σάλπιγγες. Βγάλαμε όλες σπυριά στο σώμα και κάτι λευκά σημάδια στο δέρμα, που τα είχα μέχρι πριν χρόνια.

Όσο μαθαίναμε τί μας έκαναν εδώ, τόσο τρέμαμε. Οι ναζί μας καθησύχασαν ότι πάντως δε θα έχουμε επιλογή και φόβο για κρεματόριο. Κάτι ήταν κι αυτό. Μείναμε περίπου τρείς μήνες σαν καραντίνα, σαν ανάπαυση και όλο μας πήγαιναν για γυναικολογικές εξετάσεις. Μας κοιτούσαν στα γυναικολογικά, μας έδιναν να πιούμε εκείνο και το άλλο. Εμείς ούτε θάρρος να ρωτήσουμε το παραμικρό. Τα ονόματα των γιατρών ήταν Κλάουμπερ και Σούμαν, με επικεφαλής τον Μένγκελε.

Ήταν μάλιστα και ορισμένοι βοηθοί τους Εβραίοι γιατροί, που γρήγορα τους ξεπαστρέψανε. Μάθαμε εκεί ότι τα πειράματα που κάνουν στην ομάδα μας, για γυναικολογικά θέματα, τα έκαναν και σε άλλες με άλλους τρόπους. Με ενέσεις (αντί για πρέσα), με εγχειρήσεις κ.λπ. Μια μέρα με πήγαν στο χειρουργείο. Μου έκαναν μια ένεση στη σπονδυλική στήλη και ναρκώθηκε το μέρος κάτω από τη μέση. Άκουγα και καταλάβαινα τα πάντα. Μιλιά όμως καμιά. Μου αφαίρεσαν όπως έμαθα, σάλπιγγες και μήτρα. Τα ήθελαν για να κάνουν πειράματα. Με πήγαν, κατόπιν, σ’ ένα μεγάλο θάλαμο, του (ο Θεός να το κάνει) νοσοκομείου. Εκεί ήταν και πολλές άλλες «εγχειρισμένες». Αρχίσαμε όλες τα κλάματα. Ότι δε θα μπορούσαμε να κάνουμε ποτέ οικογένεια, παιδί δικό μας. Παρηγορούμαστε με τη σκέψη πως σε άλλες είχαν κάνει χειρότερα. Τεχνητές εγκυμοσύνες, μεταμοσχεύσεις γεννητικών οργάνων, ενέσεις φενόλ στην καρδιά και τόσα άλλα...

...Ένα βράδυ πέθανε κάποια δική μας και την κλαίγαμε σαν να κλαίμε τον εαυτό μας. Έμεινα στο αναρρωτήριο περίπου τρείς μήνες και μου συνέστησαν να βγω, γιατί προοριζόμουνα για το κρεματόριο, αν συνεχιζόταν η εξασθένιση και η κατάθλιψή μου. Απελευθερώθηκα τον Μάιο του 1945, αφού εργάστηκα σε σκληρές δουλειές κι αφού στο «Μπλοκ 10» φέρνανε συνέχεια καινούργιες δυστυχισμένες για πειράματα..».

Αντίστοιχο του Μπλοκ 10 που προοριζόταν για τις γυναίκες ήταν το Μπλοκ 9 για τους άνδρες. Ο Θεσσαλονικιός Σαμουήλ Προφέτας με τον αριθμό στρατοπέδου 111383 στο μπράτσο του, ήταν ένας από τους κρατούμενους που χρησιμοποιήθηκαν ως πειραματόζωα. Η μαρτυρία του, καταγεγραμμένη στα 1979, αποτελεί μία ακόμα απόδειξη του βιασμού της Ιατρικής (και της επιστήμης γενικότερα) από το φασισμό:

«Μας μάζεψαν καμιά τριανταριά και μας πήγαν δυο χιλιόμετρα από το Μπιργκενάου, σε κάποιο άλλο στρατόπεδο της περιοχής του Άουσβιτς. Ήταν και άλλοι εκεί. Ζήτησαν ηλικίες. Ποίοι είναι από 16 έως 27 χρονών. Με ξεχώρισαν. Μας πήγαν σε ένα νοσοκομείο και, αφού μας ξεγύμνωσαν, μας περνούσαν έναν-έναν από κάποιο μηχάνημα με ακτινοβολίες. Για λίγα λεπτά. Σκεφτήκαμε, φωτογραφίες θα βγάζουν, ακτινογραφίες, κάτι τέτοιο. Μετά, μας πήγαν στο «Μπλοκ 9» και μας έδωσαν μια μαύρη κάρτα. Ήταν η κάρτα των πειραματόζωων. Μια μέρα μας πήγαν στα «εργαστήρια». Μας έβαλαν ένα ξύλο στον πρωκτό κι ένα σωληνάκι στα γεννητικά όργανα. Μ’ αυτόν τον επώδυνο τρόπο, μας πήραν σπέρμα. Αρχίσαμε να αναρωτιόμαστε γιατί όλα αυτά. Είμαστε από τους πρώτους «πελάτες» και δεν είχαμε παλιότερους να μας εξηγήσουν. Μας έκαναν διάφορες «εξετάσεις» πολλοί ναζιστές γιατροί με επικεφαλής τον Μένγκελε.

Σε λίγο μας έκαναν κλύσμα και μετά μια ένεση πίσω, στη βάση της σπονδυλικής στήλης. Μας ξάπλωσαν σε ένα κρεβάτι χειρουργείου και ένοιωθα ότι κάτι κάνουν στα γεννητικά μου όργανα. Μετά από λίγο μας πήγαν σε ένα θάλαμο.

Όταν άρχισε να φεύγει η νάρκωση, πονούσαμε στο κάτω μέρος. Διαπιστώσαμε ότι μας είχαν αφαιρέσει τον έναν όρχι. Κοιταζόμαστε στα μάτια και νιώσαμε συντετριμμένοι, σαν κουρέλια. Ορισμένοι έκλαψαν και όλοι μαζί χειρονομούσαμε πως θα εκδικηθούμε. Αλλά το πρώτο, ήταν πως θα γλυτώσουμε. Ήλθαν και μας «ξαναεξέτασαν», χωρίς να λένε μιλιά. Μας έδιναν κάποια σούπα και όλοι νιώθαμε πολύ εξαντλημένοι. Στο θάλαμο είχε πέσει σιωπή, τί να συζητήσουμε; Μετά από εφτά μέρες διαπιστώνεται ότι ο δεύτερος όρχις είχε γεμίσει πύον. Με πήραν και μου έκαναν δεύτερη τομή. Είναι να το πάρεις απόφαση και να έχεις τύχη. Πράγμα όχι εύκολο. Άλλοι πέθαναν από τις μολύνσεις ή αυτοκτόνησαν από τις δοκιμασίες. Δεν το άντεξαν. Έμεινα στο αναρρωτήριο δύο περίπου μήνες και η μαύρη κάρτα με συνόδευε παντού. Όλοι εμείς είμαστε οι πρώτοι σε κάθε διαλογή που γινόταν για τα κρεματόρια. Το πως γλύτωσα τόσες φορές από του χάρου τα δόντια, είναι μια άλλη ολόκληρη ιστορία. Απελευθερώθηκα τον Μάιο του 1945, αφού με είχαν μεταφέρει από μήνες πριν σε στρατόπεδα μέσα στην Γερμανία.

Τον πρώτο καιρό ένιωθα μειωμένες τις δυνάμεις μου κατά 90% και είχαν πιαστεί όλων τα πόδια μας. Προσπαθούσαμε να ενημερώσουμε τους καινούργιους άτυχους, που ερχόντουσαν στο «Μπλοκ 9» αλλά δεν ήταν εύκολο. Δεν μας άφηναν να έλθουμε σε επαφή μαζί τους. Σε λίγο, θα προσθέτονταν κι αυτοί στην παρέα μας κι αμίλητοι θα νιώθαμε την ψυχική τους κατάσταση από το δράμα αυτό, που επιπλέον σου εξασφάλιζε σίγουρο εισιτήριο για τα κρεματόρια. Τον «δόκτορα» Σούμαν, που ήταν από τους επικεφαλής στο «Μπλοκ 9» τον κρέμασαν οι Ρώσοι εκεί στο Άουσβιτς, μόλις έμαθαν τα πειράματα που έκανε. Γύρισα από το στρατόπεδο και ήμουνα 28 κιλά. Σήμερα ζυγίζω τα διπλά.»
Μια ακόμα προσφιλής μέθοδος έρευνας των «επιστημόνων» τύπου Μένγκελε, ήταν να αφήνουν χωρίς την οποιαδήποτε θεραπευτική παρέμβαση τους αρρώστους, ώστε να παρακολουθούν την εξέλιξη των νοσημάτων.

Σύνηθες αντικείμενο τα διάφορα λοιμώδη και μεταδοτικά νοσήματα...
Εκτός όμως από τα σχεδιασμένα πειράματα οι «γιατροί» του Άουσβιτς έκαναν και εμπειρικές παρατηρήσεις. Πόσο καιρό π. χ. χρειάζεται ένας άνθρωπος που δουλεύει σε σκοτεινές υπόγειες στοές ορυχείου, για να τυφλωθεί; Σε πόσο διάστημα πεθαίνει ένας άνθρωπος που υποσιτίζεται, εργάζεται σκληρά, αναπαύεται ελάχιστα και είναι στα τελευταία στάδια της φυματίωσης, αν μετά από ένα κρύο ντους τον αφήσεις γυμνό και βρεγμένο πάνω στο μπετόν, στο προαύλιο του στρατοπέδου; Τέτοιες σκηνές είδε και περιγράφει ο γιατρός Παύλακ, πρώην αιχμάλωτος των ναζί στο Άουσβιτς (Διαθήκη, περιοδικό Κασταλία, πρακτικά 29ου Συνέδριου Ιατρών Λογοτεχνών, Αθήνα 1984)...

...Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξοντώσεως ήταν η πηγή της τρέλας. Όλοι όσοι τα έζησαν το μαρτυρούν. Ούτε κάποια επιχειρηματολογία για τα αυτονόητα. Γράφει στο «Μαουτχάουζεν» ο Καμπανέλλης:

«Οι Ες-Ες όλοι, μέχρι τον τελευταίο στρατιώτη, είναι παντοδύναμοι, τρελοί και φονιάδες!.. Κι όλα όσα γίνονται μέσα σ’ ένα στρατόπεδο είναι αφύσικα, παράφρονα, απίστευτα, τρομακτικά... Άκου να δεις.. Αν ξαφνικά ένα χέρι μ’ έπαιρνε από δω μέσα και μ’ άφηνε σ’ ένα δρόμο στη Βαρκελώνη, στη Νέα Υόρκη, στη Στοκχόλμη κι άρχιζα να λέω για το Μαουτχάουζεν, ξέρεις τί θα γινόταν; Θα με παίρνανε για τρελό, θα με κλείνανε μέσα!.. Ήρθες σ’ έναν «άλλο» κόσμο. Κατάλαβέ το! Άρχισε λοιπόν, να βάζεις την κρούστα γύρω στο μυαλό σου... Πρέπει να τρελαθείς λιγάκι! Πρέπει να εναρμονιστείς... Δεν είναι δύσκολο... Ο φόβος, η πείνα, οι πεθαμένοι θα σε βοηθήσουν».

Ο ίδιος σε άλλο σημείο του βιβλίου του περιγράφει μια χαρακτηριστική περίπτωση του κρατούμενου που νόμιζε πως ήταν δέντρο. Ήταν μετά την απελευθέρωση του στρατοπέδου από τους Αμερικανούς. Χωνόταν λοιπόν ο πρώην κατάδικος, κάθε πρωί στο χώμα και ζητούσε από τους άλλους να τον ποτίζουν. Στο σακάκι του έβαζε πράσινα κλαριά. Περίμενε πως σ’ ένα χρόνο θα έβγαζε ρίζα, πως θα πρασίνιζαν τα μαλλιά και τα γένια του.

Κι όλοι όσοι γύρισαν από εκεί (ένα ασήμαντο βέβαια ποσοστό από όσους είχαν φύγει), για χρόνια εμφάνιζαν σοβαρές διαταραχές στην ψυχική τους υγεία. Ο Μιχάλης Δημητρίου που είχε διερευνήσει το θέμα δημοσιογραφικά, γράφει το 1979, για τον πρώτο που είχε επιστρέψει, στις 15 Μαΐου 1945:
«Το μαντάτο κυκλοφόρησε από κοινότητα σε κοινότητα. Γύρισε κάποιος Λέων Μπατύ, Γιαννιώτης, αλλά με σαλεμένο το νου ο καημένος. Έπειτα από λίγες ημέρες φτάνουν, ο ένας πίσω από τον άλλο, πέντε και άλλοι οχτώ από τη Γερμανία και την Ολλανδία. Κουρέλια ανθρώπινα...».

...Επειδή στο μέλλον κάθε πειραματισμός επί ανθρώπων θα έφερνε στο νου το ναζισμό το φασισμό και τα χιτλερικά στρατόπεδα, αποφασίστηκε τότε η συγκρότηση ειδικών κανόνων που θα ρυθμίζουν τέτοιες έρευνες και που θα είναι σύμφωνοι με την Ιατρική ηθική, με το πνεύμα και την παράδοση της Ιατρικής. Έτσι το 1947 εκδόθηκαν οι Κανόνες της Νυρεμβέργης σχετικά με τους πειραματισμούς επί ανθρώπων...

...Από τότε πολλά έχουν γραφτεί για το θέμα, πολύς χρόνος έχει κυλήσει, πολλά έχουν μεσολαβήσει, πολύ νερό έχει τρέξει στο αυλάκι της ιστορίας. Αλλά όλα αυτά δεν φτάνουν και δεν μπορούν να σβήσουν την πιο φρικιαστική πρακτική πολιτικής παρέμβασης στην Ιατρική. Γιατί καμιά πρόοδος δεν μπορεί να αγνοήσει την υποχρέωση για τη διατήρηση της σωματικής ακεραιότητας και της ευεξίας του ατόμου, την υποχρέωση του σεβασμού της προσωπικότητας και της μοναδικότητας του κάθε ανθρώπου.

(Πηγή: http://christostsantis.wordpress.com/2013/09/16/μαρτυρίες-επιζώντων-από-τα-ναζιστικά/)