Λίγες είναι σήμερα οι περιπτώσεις ηγετών που μακροημερεύουν πολιτικά κινούμενοι σε ανοιχτές, πλουραλιστικές κοινωνίες με τύποις ή ουσιαστικές δημοκρατικές διαδικασίες. Ελάχιστες περσόνες που, δίχως να χαρακτηρίζονται από καλτ χαρακτηριστικά ή προσωποκεντρισμό, κατορθώνουν να επιβάλλονται «εκ φύσεως» πρωταγωνιστώντας και όχι απλώς επιβιώνοντας στην πολιτική σκηνή για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Ο Αλεξάνταρ Βούτσιτς, ο Πρόεδρος της Σερβίας, θα μπορούσε να είναι ένας απ’ αυτούς τους σύγχρονους πολιτικούς ταχυδακτυλουργούς. Κυριαρχεί δίχως σοβαρό πολιτικό αντίπαλο στην πολιτική σκηνή του Βελιγραδίου εδώ και πάνω από δέκα χρόνια. Εθνικιστής για πολλούς, ρεαλιστής για άλλους, καιροσκόπος για ορισμένους, συνεχίζει σε μια προσωπική πορεία που εμπεριέχει εν δυνάμει χαρακτηριστικά του ηγεμονισμού που ασκούσε και της αίγλης που εξέπεμπε μια φορά κι έναν καιρό η πάλαι ποτέ ενιαία Γιουγκοσλαβία ως ηγέτιδα δύναμη του ιστορικού Κινήματος των Αδεσμεύτων. Όμως αυτό είναι μια άλλη ιστορία, όπου ακόμη και οι αναπόφευκτοι συνειρμοί μπορούν εύκολα να παρεξηγηθούν…
Πίσω στον χρόνο
Πίσω στην Ιστορία, πριν από μερικές δεκαετίες, λίγο μετά τον θάνατο του Τίτο, η ομοσπονδιακή Γιουγκοσλαβία -με τη Σερβία ως κυρίαρχη οντότητά της- ήταν ένα εξαιρετικά προηγμένο βιομηχανικό, σοσιαλιστικό κράτος. Είχε να επιδείξει θεαματικά επιτεύγματα σε πλούτο παραγωγής, υποδομές, σύστημα κοινωνικής πρόνοιας, Παιδεία, Υγεία, αθλητισμό. Είναι ενδεικτικό ότι ένα μέρος του σιδηροδρομικού δικτύου της χώρας, ειδικά στο βόρειο τμήμα, ήταν ήδη ηλεκτροκινούμενο, κάτι που τότε συνέβαινε μόνο σε προηγμένες δυτικοευρωπαϊκές χώρες. Βέβαια, αυτό το εντυπωσιακό επίπεδο ανάπτυξης και εκσυγχρονισμού χαρακτηριζόταν από μια τρομακτική ανισοκατανομή του ανάμεσα σε έναν Νότο που ανέδυε οσμή Βαλκανίων και σε έναν Βορρά που απέπνεε αέρα Ευρώπης.
Η οικονομία της Σοσιαλιστικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας ήταν ένα μοναδικό όσο και «παράτολμο» εγχείρημα στο πλαίσιο του σοσιαλιστικού συστήματος που διήρκεσε από το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου ως τη διάλυση της χώρας στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Εγκόλπωνε έναν συνδυασμό οικονομίας της αγοράς και κεντρικού σχεδιασμού με έμφαση στην εργατική αυτοδιαχείριση και στην αποκέντρωση του διοικητικού μηχανισμού. Κατά κάποιον τρόπο, και τηρουμένων των αναλογιών, ήταν ένα πρώιμο παράδειγμα κινεζικού μοντέλου, αυτού που οι Κινέζοι αναλυτές αποκαλούν σήμερα «σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς». Παρά τις πολυάριθμες προκλήσεις που αντιμετώπιζε το γιουγκοσλαβικό μοντέλο εντός και εκτός, συμπεριλαμβανομένων της καχυποψίας του υπόλοιπου σοσιαλιστικού μπλοκ και των εξωτερικών πιέσεων που δεχόταν, η γιουγκοσλαβική οικονομία πέτυχε σημαντική ανάπτυξη και εκσυγχρονισμό στη διάρκεια των τεσσάρων δεκαετιών της ζωής της, με ιδιαίτερη έμφαση στην εκπαίδευση, στην Υγεία, στην κοινωνική πρόνοια.
Εκείνη την εποχή οι καρποί του παράτολμου σοσιαλιστικού πειράματος της Γιουγκοσλαβίας ήταν ακόμη ορατοί στο Βελιγράδι. Η «Λευκή Πόλη» έσφυζε από ζωή. Τα εστιατόρια και τα καφέ ήταν γεμάτα. Το ίδιο και τα πάρκα, και μάλιστα σε εργάσιμες ώρες της ημέρας... Τα Zastava στους δρόμους, ολοκαίνουργια, του κουτιού, στα πιο απίθανα χρώματα - λαχανί, ροδακινί, πορτοκαλί. Χιλιάδες Zastava παντού. Αλίμονο, δεν χρειαζόσουν χρήματα για ν’ αγοράσεις Zastava! Το έπαιρνες μαζεύοντας κουπόνια απ’ τη δουλειά σου. Με τα κουπόνια μιας χρονιάς έπαιρνες καινούργιο αμάξι. Ο κόσμος, καλοντυμένος και ανέμελος, έδειχνε να ατενίζει το μέλλον με αυτοπεποίθηση. Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί την τραγωδία που θ’ ακολουθούσε λιγότερο από μια δεκαετία αργότερα;
Παντού, σε μαγαζιά, σπίτια, νταλίκες, λεωφορεία, οι φωτογραφίες του Τίτο τραβούσαν το βλέμμα. Όχι αντίγραφα από κάποιο επίσημο πορτρέτο του, απ’ αυτά που συνηθίζονταν τότε, αλλά απλά αποκόμματα από αφίσες, περιοδικά, εφημερίδες με στιγμιότυπα από τη ζωή του. Με τη στολή του παρτιζάνου, με την άσπρη στολή του στρατάρχη, με το πούρο Αβάνας στο στόμα ή υψώνοντας το ποτήρι σε κάποια επίσημη δεξίωση. Και παντού, σε τοίχους, μάντρες, στάδια, ένα σύνθημα με σπρέι τραβούσε την προσοχή δίπλα απ’ το κόκκινο άστρο: «Τίτο-Γιουγκοσλάβιγια». Ο Τίτο είναι η Γιουγκοσλαβία…
Το κουτί της Πανδώρας
Η στρατηγική επιλογή του Τίτο ήταν να κρατήσει την πολυεθνοτική χώρα του εκτός της σφαίρας επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης και της τάξης πραγμάτων τού τότε Συμφώνου της Βαρσοβίας πρωτοστατώντας στη σύσταση του ιστορικού Κινήματος των Αδεσμεύτων. Η τρίτη παγκόσμια τάξη πραγμάτων ήταν καθοριστική για την υποστήριξη των εθνών που αναδύθηκαν από τη συντριβή της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας, όπως η Ινδία του Τζαουαχαρλάλ Νεχρού και τα αφρικανικά κράτη που αγωνίζονταν για ανεξαρτησία και εθνική ολοκλήρωση, ενώ παράλληλα ενέπνευσε προσωπικότητες όπως ο ηγέτης της Νότιας Αφρικής Νέλσον Μαντέλα.
Το Κίνημα των Αδεσμεύτων είναι ακόμα ενεργό. Έχει χάσει βέβαια την αίγλη που είχε στο απόγειο της ακμής του κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, ακόμη και του ’80, όταν λειτουργούσε ως εν δυνάμει εξισορροπητικός πόλος ανάμεσα στα δύο αντίπαλα γεωπολιτικά στρατόπεδα Δύσης και Ανατολής.
Ο πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούτσιτς προήδρευσε στην εναρκτήρια συνεδρίαση της συνόδου κορυφής του Κινήματος στο Βελιγράδι τον Οκτώβριο του 2021. Ορισμένοι τον κατηγόρησαν τότε για υποκρισία και κυνισμό, καθώς η πολιτική διαδρομή του, από μέλος του εθνικιστικού Σερβικού Ριζοσπαστικού Κόμματος, ιδρυτής του οποίου ήταν ο διαβόητος Βόισλαβ Σέσελι, ως θεμελιωτής του λαϊκιστικού εθνοκεντρικού Σερβικού Προοδευτικού Κόμματος αργότερα, ούτε κατά διάνοια έχει σχέση με τη κληρονομιά του Τίτο. Παρ’ όλα αυτά, δεν διέφυγε των αναλυτών μια σημαντική παρατήρηση: Ο Βούτσιτς δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να ακολουθεί τη συνταγή του Τίτο στην εξωτερική πολιτική του Βελιγραδίου, διατηρώντας δεσμούς τόσο με τις Βρυξέλλες όσο και με τη Μόσχα και το Πεκίνο, ενώ ταυτόχρονα αξιοποιεί τη νοσταλγική εικόνα του ιστορικού Γιουγκοσλάβου ηγέτη για να οικοδομήσει δεσμούς με τα αφρικανικά έθνη, τα οποία όλα, εκτός του Νότιου Σουδάν, είναι μέλη του Κινήματος των Αδεσμεύτων. Η συνταγή αυτή εφαρμόζεται την ώρα που είναι διακηρυγμένος στόχος η σερβική ένταξη στην Ε.Ε., αλλά παραμένει σε εκκρεμότητα το μεγάλο αγκάθι της αναγνώρισης του Κοσόβου, ένα θέμα ιδιαίτερης κρισιμότητας από πλευράς χειρισμών και αποδοχής του από τη σερβική κοινή γνώμη.
Μέσα σ’ αυτόν τον κυκεώνα μπορεί εύκολα να φανταστεί κάποιος την αντίδραση του Βούτσιτς όταν έμαθε ότι ο εθνικιστής δήμαρχος του Βελιγραδίου Αλεξάνταρ Σάπιτς σκοπεύει να… ξεθάψει τον Τίτο και να μεταφέρει τη σορό του εκτός συνόρων, στη γενέτειρά του, την Κροατία! Ο δήμαρχος πιέζει τελευταία όλο και περισσότερο για την εκταφή τού Γιουγκοσλάβου ηγέτη υποστηρίζοντας πως η μεταφορά της σορού του στη γενέτειρά του, στην κροατική πόλη Κούμροβετς, αποτελεί «βασικό ζήτημα» για τη Σερβία. «Νομίζω πως η μεταφορά του τάφου του Γιόσιπ Μπροζ από το Μουσείο της Γιουγκοσλαβίας είναι ένα εξαιρετικά σημαντικό θέμα για τον σερβικό λαό και το μέλλον αυτής της χώρας» διακήρυξε ο Σάπιτς στη διάρκεια συνεδρίασης του Δημοτικού Συμβουλίου την περασμένη Δευτέρα.
Τα φαντάσματα ξυπνούν
Οχι μόνο έθεσε θέμα εκταφής του Τίτο ο Σάπιτς, αλλά προχώρησε ακόμη πιο πέρα. Πρόσθεσε ότι αντί ο δήμος να συντηρεί το μαυσωλείο του Τίτο, το οποίο αποτελεί μέρος του ευρύτερου συγκροτήματος του Μουσείου Ιστορίας της Γιουγκοσλαβίας στην πόλη του Βελιγραδίου, θα πρέπει να συζητηθεί η ιδέα ανέγερσης μνημείου του Ντράγκολιουμπ «Ντράζα» Μιχαήλοβιτς, του Σέρβου ηγέτη των παραστρατιωτικών Τσέτνικ που συνεργάστηκαν με τους ναζί στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής της Γιουγκοσλαβίας κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και καταδικάστηκε μετά την απελευθέρωση σε θάνατο. «Νομίζω πως πρέπει επιτέλους να έχει ένα μνημείο στο Βελιγράδι σε ένα αξιοπρεπές μέρος στο κέντρο της πόλης» είπε ευθέως ο Σάπιτς.
Η ιδέα του δημάρχου έχει προκαλέσει ρήγμα στον κυβερνητικό συνασπισμό του οποίου είναι επικεφαλής το Σερβικό Προοδευτικό Κόμμα του Βούτσιτς, αλλά περιλαμβάνει επίσης το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Σερβίας, το Κίνημα Σοσιαλιστών καθώς και τους υπερεθνικιστές Σέρβους Θεματοφύλακες του Όρκου.
Εκτός κυβέρνησης διακεκριμένοι Σέρβοι διανοούμενοι έχουν καταδικάσει την ιδέα του Σάπιτς υπενθυμίζοντας ότι η πολιτική κληρονομιά του Τίτο είναι και ιστορική κληρονομιά της Σερβίας. Σε συνέντευξή του στο Politico πριν από μερικές μέρες, ο Σέρβος Πρόεδρος έβαλε στον πάγο στη ιδέα του Σάπιτς. «Αυτό δεν θα συμβεί» είπε όταν ρωτήθηκε για τα σχέδια του δημάρχου να μεταφέρει τη σορό του Τίτο. «Ποτέ δεν υπήρξα μεγάλος θαυμαστής των κομμουνιστών και του κομμουνιστικού καθεστώτος, αλλά ο Γιόσιπ Μπροζ είναι μέρος της Ιστορίας μας, έζησε εδώ και θάφτηκε εδώ και θα παραμείνει μέρος της σερβικής και γιουγκοσλαβικής Ιστορίας» ξεκαθάρισε ο Πρόεδρος. «Η διαμάχη για τον τάφο του Τίτο υπογραμμίζει τις λεπτές ισορροπίες που πρέπει να τηρήσει ο Σέρβος ηγέτης εντός του δικού του πολιτικού χώρου, ο οποίος περιλαμβάνει πολλές προσωπικότητες πολύ δεξιά του» σχολίασε χαρακτηριστικά το Politico.
Παιχνίδι ισορροπιών
Υπάρχουν ένας σωρός ισορροπίες, κάποιες αρκετά κρίσιμες, που θα πρέπει να προσέξει ο Βούτσιτς, όμως δείχνει να τα καταφέρνει μια χαρά μέχρι στιγμής. Το τελευταίο μεγάλο οικονομικό ντιλ που υπέγραψε με τον Εμανουέλ Μακρόν στα τέλη Αυγούστου στο Βελιγράδι αν μη τι άλλο έδειξε τις ικανότητές του στο γήπεδο των λεπτών ισορροπιών, οι οποίες φαίνεται τώρα να τον «αμείβουν» πολιτικά. Ακόμη περισσότερο τον τοποθετούν στο βάθρο των Βαλκάνιων ηγετών με τους οποίους οι Βρυξέλλες θα χρειαστεί αναγκαστικά να παίξουν σκληρό παιχνίδι προκειμένου να εξαργυρώσουν την υπόσχεση της ένταξης με πλήρη γεωπολιτική ευθυγράμμιση μαζί τους. Το να κουνήσουν επιτακτικά το δάχτυλο για να δεχθεί τους όρους τους μάλλον δεν θα πιάσει…
Εξοπλιστικές συμφωνίες
Μακρόν και Βούτσιτς υπέγραψαν έντεκα μεγάλες διμερείς συμφωνίες, συμπεριλαμβανομένης της πώλησης δώδεκα γαλλικών μαχητικών Rafale στη Σερβία και διάθεσης κρίσιμων ακατέργαστων ορυκτών, όπως το λίθιο, στη γαλλική βιομηχανία από τη Σερβία και της ανάπτυξης ενός πυρηνικού προγράμματος για τις αυξανόμενες ενεργειακές απαιτήσεις της χώρας. Το ντιλ με την Dassault Aviation προβλέπει ότι η σερβική Πολεμική Αεροπορία θα παραλάβει τα Rafale μαζί με ένα συνοδευτικό πακέτο εφοδιαστικής υποστήριξης και ανταλλακτικών αξίας 2,7 δισ. ευρώ. «Είναι μια τεράστια συμφωνία για εμάς. Θα συμβάλει στη σημαντική αύξηση των επιχειρησιακών δυνατοτήτων του στρατού μας» είπε ο Βούτσιτς. «Η συμφωνία που υπογράφηκε σήμερα είναι ιστορικά σημαντική» συμπλήρωσε από την πλευρά του ο Μακρόν. «Βλέπω πολλούς ανθρώπους να ντρέπονται για το γεγονός ότι η Σερβία έχει σχέσεις με τη Ρωσία και την Κίνα…, αλλά εγώ σέβομαι την κυριαρχία της Σερβίας» τόνισε.
Η υπογραφή της συμφωνίας με τους Γάλλους για το λίθιο προβλήθηκε ως επιτυχία, αλλά έχει φέρει τον Βούτσιτς σε δύσκολη θέση. Έχει αναζωπυρώσει το μαζικό κίνημα ενάντια στην εξόρυξη του πολύτιμου για την ενεργειακή μετάβαση μετάλλου, με τους διαδηλωτές να επιμένουν ότι θα καταδικάσει τους Σέρβους σε οικονομική εκμετάλλευση και περιβαλλοντική ρύπανση. Σε απάντηση, ο Βούτσιτς προσέφυγε στη μόνιμη επωδό του, κατηγορώντας τους «διαφωνούντες» ότι απεργάζονται σχέδιο ανατροπής του, και μάλιστα με την υποστήριξη της Δύσης. Σύμφωνα με το Politico, η σερβική κυβέρνηση προσπάθησε να καταπνίξει τη λαϊκή δυσαρέσκεια στοχεύοντας τα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης, ενώ παραδέχτηκε ότι συνέταξε και λίστες με τους «εχθρούς της Σερβίας» και οργάνωσε αντιπερισπασμό από υποστηρικτές της εξόρυξης.
Σερβία-Γαλλία συμμαχία
Προφανώς τα «λεφτά είναι πολλά» κι εδώ -και όχι μόνο στο αμιγώς οικονομικό πεδίο- για να γίνουν οποιεσδήποτε παραχωρήσεις. Η Σερβία έχει ιστορική συμμαχία με τη Γαλλία, με απαρχές που ανάγονται πιο πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, και σε πολλές περιπτώσεις το Βελιγράδι έχει στραφεί στο Παρίσι για πολιτική και διπλωματική στήριξη όταν στριμωχνόταν στη γωνία απ’ όσους δεν κατόρθωσαν ποτέ να αποκτήσουν οικονομικά και στρατηγικά ερείσματα μαζί του μετά την τραγική διάλυση της Γιουγκοσλαβίας.
Μόλις τον Μάιο η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης ψήφισε υπέρ της ένταξης του Κοσόβου στο σώμα, ενώ ακόμη εκκρεμεί το θέμα της αναγνώρισής του από τη Σερβία. Η Γαλλία ήταν εκείνη που έβαλε «βέτο» εμποδίζοντας την τελική ψηφοφορία στο Συμβούλιο, επικαλούμενη τις ανεπαρκείς προσπάθειες της Πρίστινα να ιδρύσει την Ένωση Σερβικών Δήμων, το πολιτικό σώμα που προορίζεται να εκπροσωπήσει τη σερβική μειονότητα του Κοσόβου. Μ’ αυτά και μ’ αυτά, ο Βούτσιτς συνεχίζει να μακροημερεύει πολιτικά…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου