Ενεργειακές Κοινότητες: ένας δύσκολος μονόδρομος για τη κλιματική ουδετερότητα

Άρθρο του Κωνσταντίνου Μπιζά

Περιβαλλοντολόγος - Μέλος του συντονιστικού της Ώρας Πατρών και της επιτροπής περιβάλλοντος, διαχείρισης απορριμμάτων, ανακύκλωσης, κυκλικής οικονομίας, ποιότητας ζωής, πρασίνου και πολιτικής προστασίας

Οι Ενεργειακές Κοινότητες (Ε.Κοιν.) αποτελούν τοπικά συνεργατικά σχήματα, με σκοπό την δραστηριοποίηση στον ενεργειακό τομέα, μέσω της αξιοποίησης καθαρών πηγών ενέργειας. Η έννοια των Ε.Κοιν αρχικά θεσμοθετείται με τον νόμο 4513/2018 «Ενεργειακές Κοινότητες και άλλες διατάξεις». Στον νόμο αυτό εισάγεται το θεσμικό πλαίσιο ίδρυσης και λειτουργίας των Ε.Κοιν. στην Ελλάδα με σκοπό την προώθηση της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας και καινοτομίας στον ενεργειακό τομέα. 

Επίσης, προβλέπονται οικονομικά κίνητρα και μέτρα στήριξης των Ε.Κοιν, ενώ παράλληλα υιοθετείται ένα ευνοϊκό πλαίσιο ανάπτυξης σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ από τις τοπικές κοινωνίες.

Ο παραπάνω νόμος ώθησε την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας να προχωρήσει στη σύσταση 7 Ε.Κοιν. Οι 3 πρώτες είναι με μέλη οργανισμούς εγγείων βελτιώσεων και οι 4 επόμενες είναι με μέλη ΟΤΑ και άλλους συλλογικούς φορείς. Οι 7 Ε.Κοιν. θα αποτελέσουν τους εταίρους ενός μεγάλου φωτοβολταϊκού πάρκου, έκτασης 1.300 στρεμμάτων, στην περιοχή του Μεσολογγίου. Για το έργο αυτό έχει προβλεφθεί χρηματοδότηση από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας 2021-2027, ενώ αναζητούνται κι άλλες πηγές χρηματοδοτικών εργαλείων.

Ωστόσο, ο δρόμος για την ολοκλήρωση των 7 Ε. Κοιν. δεν είναι σπαρμένος με ροδοπέταλα. Ο νόμος 4513/2018, στην εφαρμογή του, παρουσίασε κάποια θεσμικά κενά, τα οποία εκμεταλλεύτηκαν ιδιώτες επενδυτές, προκειμένου να κερδοσκοπήσουν. Έτσι, σύμφωνα με στοιχεία του ΔΕΔΔΗΕ, έως τις αρχές του 2021, από τις 1.500 αιτήσεις που υποβλήθηκαν, μόνο 30 αφορούσαν σε πραγματικές κοινότητες (άνω των 60 μελών ή με συμμετοχή ΟΤΑ). Το βασικότερο κίνητρο των κεκαλυμμένων ιδιωτικών πρωτοβουλιών είναι η ιδιαίτερα αυξημένη τιμή πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας που μπορούν να εξασφαλίσουν πίσω από τη «βιτρίνα» της Ε.Κοιν.

Το πρόβλημα θα μπορούσε να διευθετηθεί με μία νομοθετική ρύθμιση που να διαχωρίζει με απλά και σαφή κριτήρια τις αυθεντικές Ε.Κοιν. από τις ιδιοτελείς πρωτοβουλίες ιδιωτών επενδυτών. Αντί αυτού, θεσμοθετείται ο νόμος 4759/2020, ο οποίος υποχρεώνει όλες ανεξαιρέτως τις ενεργειακές κοινότητες (Ε.Κοιν.) από τον Ιανουάριο του 2022 να ανταγωνίζονται ιδιώτες επενδυτές σε μειοδοτικές προσφορές για την εξασφάλιση λειτουργικής ενίσχυσης των έργων ΑΠΕ. Η εξέλιξη αυτή καταργεί τον διαχωρισμό μεταξύ Ε.Κοιν. και ιδιωτών επενδυτών, ενώ παράλληλα με το νόμο 4843/2021 περιορίζεται η δυνατότητα αξιοποίησης χρηματοδοτικών εργαλείων. Με δεδομένο ότι είναι πρακτικά αδύνατο οι Ε.Κοιν. να ανταγωνιστούν τους ιδιώτες επενδυτές στις αγορές, η ρύθμιση ουσιαστικά καταργεί κάθε κίνητρο για σύσταση Ε.Κοιν. από πολίτες και ΟΤΑ από το 2022.

Όσο κι αν φαίνονται δυσοίωνα τα σενάρια, η χρηματοδότηση και η βιωσιμότητα των Ε.Κοιν. μπορεί να προχωρήσει, αρκεί να υπάρχει η απαραίτητη πολιτική βούληση. Η ενσωμάτωση των Οδηγιών (ΕΕ) 2018/2001 και 2019/944 στο εθνικό θεσμικό πλαίσιο, σύμφωνα με τις οποίες διασφαλίζονται τα δικαιώματα των Ε.Κοιν. και εγκαθιδρύεται το πλαίσιο για την λειτουργία τους, εκτιμάται ότι θα δώσει το πράσινο φως για την προώθηση και ανάπτυξή τους. Άλλωστε, ο δρόμος που άνοιξε ο νόμος 4513/2018 για την ενεργειακή δημοκρατία και τη δίκαιη μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα είναι ένας και είναι μονόδρομος.

Οφείλει, η Δημοτική αρχή της Πάτρας να φέρει το θέμα προς συζήτηση στο δημοτικό συμβούλιο ένα σημαντικό θέμα που θα απασχολήσει την παγκόσμια κοινότητα τα επόμενα χρόνια. Άλλωστε, ο Δήμος Πατρέων με την παραπάνω κατεύθυνση και λογική θα μπορούσε να στηρίξει τις ενεργειακές του ανάγκες στα δημοτικά κτίρια και στα σχολεία.

Προτείνουμε την άμεση τροποποίηση του θεσμικού πλαισίου, ώστε να προωθηθούν η κοινωνική αλληλέγγυα οικονομία και η καινοτομία στον ενεργειακό τομέα προς όφελος των πολλών, οικονομικά ασθενών στρωμάτων.