Καταστροφική η κατάργηση της Ενιαίας Τιμής Βιβλίου

Της ΜΑΡΙΑΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ(*)

Σε μια Ελλάδα όπου οι περικοπές λανσάρονται ως "φάρμακο" για την κρίση, "φάρμακο" το οποίο δυστυχώς τείνει να καταστεί εθιστικό για αρκετούς αποδέκτες του, ο πολιτισμός φαντάζει σαν πολυτέλεια για πολύ κόσμο. 

Με το πρόσχημα της πληρωμής μισθών και συντάξεων και με πραγματικό στόχο την εξυπηρέτηση των δανειστών μας, οι δαπάνες για τον πολιτισμό έχουν περιοριστεί σε σημείο που σημαντικοί φορείς υπολειτουργούν ή βρίσκονται στο όριο πλήρους κατάρρευσης. Δεν αποσκοπούν όμως όλες οι πολιτικές επιλογές σε δημοσιονομικά οφέλη. Υπάρχουν καταστροφικές πολιτικές που χωρίς να επηρεάζουν τα δημοσιονομικά της χώρας, εν τούτοις προωθούνται. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η μεθοδευόμενη κατάργηση της ενιαίας τιμής βιβλίου.

Η Ενιαία Τιμή Βιβλίου καθιερώθηκε με τον νόμο 2557/1997. Βάσει της ρύθμισης αυτής η τιμή των νεοεκδοθέντων και επανεκδοθέντων βιβλίων καθορίζεται από τον εκδότη, με τον πωλητή να μην μπορεί να προχωρήσει σε έκπτωση μεγαλύτερη του 10%. Η ενιαία τιμή παύει να ισχύει μετά από δύο χρόνια, οπότε η τιμή καθορίζεται ελεύθερα από τον πωλητή. Σκοπός της ρύθμισης ήταν η αποτροπή φαινομένων αθέμιτου ανταγωνισμού. Αντίστοιχη ρύθμιση υπάρχει στις περισσότερες χώρες της Ε.Ε.

Ο υπουργός Ανάπτυξης κ. Χατζηδάκης, σε συμμόρφωση με έκθεση του ΟΟΣΑ, προτίθεται να καταργήσει την ενιαία τιμή, με το επιχείρημα ότι θα μειωθεί η τιμή του βιβλίου. Είναι αλήθεια ότι το βιβλίο στην Ελλάδα είναι ακριβό. Αυτή την πραγματικότητα δεν την παραγνωρίζουμε. Όμως, πριν σπεύσουμε να επιδοκιμάσουμε το σύνθημα για "φθηνότερο βιβλίο", καλό είναι να αναλογιστούμε τι επιπτώσεις θα έχει η κατάργηση της ρύθμισης στην αγορά του βιβλίου και συνακόλουθα στους αναγνώστες.

Όπως αναφέρει η ίδια η έκθεση του ΟΟΣΑ, η αγορά του βιβλίου βρίσκεται σε ύφεση. Οι νέοι τίτλοι, οι εκδοτικοί οίκοι και ο τζίρος των εκδοτών έχουν μειωθεί σοβαρά μετά το 2006. Η αγορά είναι ήδη αρκετά συγκεντρωτική, με το 18% των εκδοτών να εκδίδει το 77% των τίτλων. Η κρίση έχει χτυπήσει τόσο μικρούς, ανεξάρτητους εκδοτικούς οίκους όσο και μεγάλες αλυσίδες. Από την έκθεση του ΟΟΣΑ προκύπτει ότι η οικεία αγορά στον τομέα της προμήθειας του βιβλίου μπορεί να χαρακτηριστεί ως μονοπωλιακή, με υψηλό επιχειρηματικό ρίσκο και έντονη ανασφάλεια. Ο ΟΟΣΑ, προσκολλημένος σε έναν άκρατο νεοφιλελευθερισμό, προκρίνει ως μέσον αντιμετώπισης της κρίσης στον χώρο του βιβλίου την κατάργηση της ενιαίας τιμής βιβλίου, με στόχο την ανάπτυξη του ανταγωνισμού.

Η ίδια η περιγραφή της αγοράς του βιβλίου από την έκθεση συνηγορεί, κατά τη γνώμη μας, εναντίον της κατάργησης της ενιαίας τιμής βιβλίου. Ο συγκεντρωτικός χαρακτήρας της αγοράς ευνοεί τους πιο ισχυρούς παίκτες, που κατέχουν δεσπόζουσα θέση. Η κατάργηση της Ενιαίας Τιμής Βιβλίου θα απειλήσει με κλείσιμο τους μικρότερους εκδοτικούς οίκους και τα μικρά βιβλιοπωλεία, τα οποία ήδη βρίσκονται σε οριακή κατάσταση. Θα πλήξει όμως και μεγάλους οίκους, που εκδίδουν σημαντικό αριθμό τίτλων. 

Δεν πρόκειται για κάποια υπερβολική ανησυχία. Η απελευθέρωση της τιμής του νεοεκδοθέντος βιβλίου θα ευνοήσει την ανάπτυξη καρτέλ από τις μεγάλες αλυσίδες, οι οποίες θα εκτοπίσουν τους μικρότερους παίκτες από την αγορά. Οι μεγάλες αλυσίδες έχουν κάθε συμφέρον να ρίξουν προσωρινά τις τιμές, να εκτοπίσουν έτσι τους ανταγωνιστές τους και αφού κατοχυρώσουν τη συρρίκνωση της αγοράς, να επιβάλουν τη δική τους πολιτική τιμών, απαλλαγμένες από τον ανταγωνισμό. Δεν πρόκειται για κινδυνολογία. 

Η διεθνής εμπειρία μάς παρέχει αντίστοιχα παραδείγματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Μεγάλη Βρετανία, στην οποία η έλλειψη αντίστοιχης προστατευτικής διάταξης οδήγησε στο κλείσιμο πολλών ιστορικών εκδοτικών οίκων και βιβλιοπωλείων, με αποτέλεσμα να αλώσει την αγορά το διαδικτυακό βιβλιοπωλείο Amazon. Γι' αυτόν τον λόγο, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στη χώρα μας, στη Αγγλία συζητείται η θέσπιση προστατευτικής διάταξης αντίστοιχης με την Ενιαία Τιμή Βιβλίου. Αντίστοιχα παραδείγματα έχουν παρατηρηθεί στο παρελθόν και στη Γαλλία, στην οποία πλέον ισχύει ξανά η Ενιαία Τιμή Βιβλίου. 

Με λίγα λόγια, το διαφημιζόμενο άνοιγμα στον ανταγωνισμό δεν θα είναι κάτι παραπάνω από άνοιγμα στον αθέμιτο ανταγωνισμό. Αυτόν ακριβώς τον κίνδυνο είχε κατά νου ο νομοθέτης το 1997, θεσπίζοντας την Ενιαία Τιμή Βιβλίου.

Η κατάργηση όμως της ενιαίας τιμής βιβλίου και η συνακόλουθη αναδιάρθρωση της αγοράς δεν θα επηρεάσει μόνο τη σε βάθος χρόνου εξέλιξη των τιμών. Θα επηρεάσει καταστροφικά και την ποιότητα των διαθέσιμων βιβλίων. Οι εκδοτικοί οίκοι που εκδίδουν μη εμπορικά βιβλία τα οποία απευθύνονται σε συγκεκριμένο αναγνωστικό κοινό (π.χ. βιβλία πολιτικού και επιστημονικού ενδιαφέροντος, βιβλία για τον πολιτισμό, έργα νέων συγγραφέων) αντιμετωπίζουν πρόβλημα επιβίωσης και εν πολλοίς συνεχίζουν να λειτουργούν χάρη στην Ενιαία Τιμή Βιβλίου. 

Αν ακολουθηθούν οι συστάσεις του ΟΟΣΑ, αυτοί οι εκδοτικοί οίκοι θα κλείσουν ή θα φυτοζωούν, με αποτέλεσμα το ποιοτικό βιβλίο να εκτοπιστεί και η αγορά να κατακλυστεί από τα εμπορικά βιβλία που ήδη βλέπουμε να κυριαρχούν στα ράφια των μεγάλων καταστημάτων.

Δεν ξέρουμε αν αποτελεί πρόθεση του ΟΟΣΑ και του κυρίου Χατζηδάκη. Αναμφίβολα όμως, η κατάργηση της ενιαίας τιμής βιβλίου θα οδηγήσει στην αναδιάρθρωση και συρρίκνωση της αγοράς προς όφελος των οικονομικά ισχυρών.

Ο υπουργός Πολιτισμού έχει δηλώσει ότι είναι αντίθετος στην κατάργηση της ενιαίας τιμής βιβλίου. Η δήλωση όμως αυτή δεν αποτελεί επίσημη θέση της κυβέρνησης. Ο υφυπουργός Ανάπτυξης Αθ. Σκορδάς, απαντώντας σε ερώτηση που καταθέσαμε στη Βουλή, δεν πήρε θέση επί του θέματος, ενημερώνοντάς μας απλώς ότι η ενδεχόμενη κατάργηση της ενιαίας τιμής βιβλίου μελετάται και αξιολογείται. Το ζήτημα λοιπόν παραμένει ρευστό, παρ' όλες τις αντιδράσεις των ανθρώπων που εργάζονται στον χώρο του βιβλίου.

Εμείς, από την πλευρά μας, καλούμε την κυβέρνηση να ακούσει τα αιτήματα των μικρών εκδοτικών οίκων και βιβλιοπωλείων και να μην προβεί στην κατάργηση της ενιαίας τιμής. Άλλωστε, αντίστοιχη διάταξη υπάρχει στη συντριπτική πλειονότητα των χωρών της Ε.Ε., με ευεργετικά για τον χώρο του βιβλίου αποτελέσματα. Ενδιαφέρον έχει τι στάση θα τηρήσει ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης κ. Βενιζέλος, ο οποίος ως υπουργός Πολιτισμού το 1997 θέσπισε την Ενιαία Τιμή Βιβλίου.

Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει δεσμευτεί δημόσια ότι θα υπερασπιστεί την Ενιαία Τιμή Βιβλίου, είτε ως αντιπολίτευση, είτε ως κυβέρνηση. Ο πολιτισμός, το καλό και ποιοτικό βιβλίο, δεν θα δεχτούμε να αποτελέσει θύμα ενός ανοίγματος στον αθέμιτο ανταγωνισμό.

(*) Η Μαρία Κανελλοπούλου είναι βουλευτής Αχαΐας του ΣΥΡΙΖΑ, υπεύθυνη της ΕΕΚΕ Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ.