Διακοπή ηλεκτρικού: Στη μνήμη του Πατρινού καραγκιοζοπαίχτη Γιάνναρου (κατά κόσμο Γιάννη Μουρελάτου)

Σε μεστή ηλικία, "υπό το φως των κεριών", όταν μεσουρανούσε ο αξέχαστος Γιάννης Μουρελάτος, ο λαϊκός καλλιτέχνης που σύχναζε στα στέκια της άνω πόλης της Πάτρας, αλλά και ο δημιουργός ενός πρωτότυπου μουσείου Καραγκιόζη στην Ομόνοια Πατρών. Μέχρι το θάνατό του, στις 13 Δεκεμβρίου του 2012, διασκέδαζε μικρούς και μεγάλους, ιδίως τα καλοκαίρια στο Θεατράκι της οδού Γερμανού.

Ρέκβιεμ για τον ακούραστο μεγάλο δάσκαλο του θεάτρου σκιών στην καραγκιοζομάνα Πάτρα

Του ΓΙΑΓΚΟΥ ΑΝΔΡΕΑΔΗ

          (Από www.avgi.gr)

Η κουδούνα χτύπησε. Στη μεγάλη σάλα του θεάτρου Toon, όπου βασίλευε η αυτού εξοχότητα Toon ο έβδομος, σπουδαίος γόνος μιας γενιάς εφτά δασκάλων της μαριονέτας, στην Χρυσή Πλατεία στο κέντρο των Βρυξελλών, το εκλεκτό κοινό σωπαίνει: Όλος ο καλός κόσμος, δημοσιογράφοι, διπλωμάτες, κουλτουριάρες κουλτουριάρηδες. Πίσω από τον μπερντέ ο Γιάνναρος, κατά κόσμον Γιάννης Μουρελάτος, που ώς τότε είχε σαρώσει όλα τα φιλόξενα και τα αφιλόξενα καφενεία των χωριών της Πελοποννήσου και της Στερεάς και είχε δεν είχε παίξει δέκα φορές μπροστά σε κοινό της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Μπροστά από τον μπερντέ ο υπογράφων για να μεταφράζω αυτοστιγμεί στα γαλλικά τα λόγια του μάστορα. Πατέντα που έκτοτε τη δουλέψαμε ανά τον κόσμο.

 Ο διανοούμενος κοντά στον λαό που λέμε, η πρωτοπορία κοντά στην παράδοση, το πνεύμα δίπλα στην τέχνη. Που είχα κιόλας γράψει το πρώτο από τα ιδεολογικά και μη έργα που μαζί με τον Γιάνναρο τριγυρίσαμε από το Παρίσι μέχρι την Αμβέρσα και το Λος Άντζελες, Δεύτερο χτύπημα του κουδουνιού. Η παράσταση ξεκινά με την «χόρα», τον χορό των κολλητηριών. Και τότε καταστροφή. Διακοπή ηλεκτρικού στο θέατρο Toon. Ανήσυχοι ψίθυροι μεταξύ των θεατών και ο υπογράφων αποβλακωμένος από την αγωνία. Και να, που μέσα στο σκοτάδι λάμπει το ταλέντο. Ο Γιάνναρος ο Μικρός ( ένα εξήντα και κάτι ψιλά) γίνεται Γιάνναρος ο Μέγας. Μετατρέπει την βλάβη σε χάπενιγκ, σε γεγονός, αρχίζει να ξεφωνίζει τον Toon πως τάχατε πάλι δεν πλήρωσε το ηλεκτρικό γιατί έφαγε τα λεφτά με τις λεγάμενες και η ΔΕΗ (η βελγική) μας έκοψε το ηλεκτρικό. Μεταφράζω ασθμαίνοντας. Το κοινό ξεσπάει σε χειροκροτήματα. Μέσα στο σκοτάδι. Το φως επανέρχεται, τα κολλητήρια αναλαμβάνουν δράση.

Λέω τον Γιάνναρο δάσκαλό μου γιατί από αυτόν διδάχτηκα τρία πράγματα. Πρώτο πώς η ζώσα παράδοση δεν είναι κονσέρβα, αλλά συνεχής ανανέωση, αλλαγή, πειραματισμός στην κόψη του ξυραφιού, μαεστρία που κάνει το σκοτάδι να λάμπει. Δεύτερον πως στην κουλτούρα κάποιων, όχι όλων βέβαια, ανθρώπων της Ελλάδας, υπάρχει μια παράδοση της ανάλωσης για χάρη του έργου. Ξανά και ξανά, όταν ετοιμάζαμε εκθέσεις Καραγκιόζη στο εξωτερικό, οι ντόπιοι εργάτες μόλις τέλειωνε το ωράριο δίπλωναν τα εργαλεία τους και, όπως είχαν το δικαίωμα, αποχωρούσαν, έστω και αν η δουλειά δεν είχε τελειώσει. Ο Γιάνναρος, που όλη μέρα καλαμπούριζε, ξενυχτούσε ως το πρωί και την άλλη μισή μέρα σερί και το μεσημέρι η έκθεση άνοιγε τις πόρτες της.

Από τον Γιάννη όμως πήραμε και άλλα μαθήματα. Μεταξύ άλλων ότι ο Καραγκιόζης που γνωρίζαμε εμείς, οι άνθρωποι της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, ήταν ένας Καραγκιόζης γλυμμένος, όπως τον είχε καταντήσει η αστική λογοκρισία, κατάλληλος υποτίθεται για την αθωότητα των παιδιών, δηλαδή των παιδιών όπως τα φαντάζονται και τα διαστρεβλώνουν οι μεγάλοι. Γι' αυτό και τα κολλητήρια του για παράδειγμα δεν ήταν παιδάκια αλλά συναρπαστικοί και αφόρητοι πατρινοί μόρτες. Στην μάντρα του Πίνδαρου, στην καραγκιοζομάνα Πάτρα, πρόλαβα τον Γιάνναρο να συνομιλεί με ένα αθυρόστομο κοινό ανηλίκων, ένα είδος πατρινών «παιδιών του παραδείσου» και το μπινελίκι να πέφτει σύννεφο. Και ακόμη μάθαμε ότι ο Καραγκιόζης δεν είναι είδος αμιγώς κωμικό, αλλά επίσης και ηρωικό, και μαύρο, και πολιτικό και αυτό που ο Αρτώ ονόμασε- γεννώντας άπειρες παρεξηγήσεις (για τις οποίες ουδόλως ευθύνεται) θέατρο της ωμότητας. Στα εκατοντάδες έργα που κουβαλούσε στο μυαλό του ο Γιάνναρος, και κάμποσοι ακόμη σπουδαίοι ομότεχνοί του που μου γνώρισε, ο Χαρίδημος, ο Βάγγος, ο Φρίξος, ο Σπυρόπουλος, παρήλαυναν όλα αυτά τα είδη θυμίζοντας την ανεξάντλητη δύναμη κάθε σημαντικού θεάτρου, όπως είναι και ο Καραγκιόζης.

Τώρα τα φώτα έσβησαν ξανά. Όχι από διακοπή ηλεκτρικού αλλά από διακοπή μιας ζωής. Του Γιάνναρου, στα ογδόντα ένα του. Που πια τα τελευταία χρόνια ζωντάνευε μόνον πίσω από τον μπερντέ, στις σπάνιες φορές που είχαμε την τύχη να τον δούμε. Η Πάτρα κήδεψε τον μάστορά της με τη φιγούρα του Μπάρμπα Γιώργου πάνω στο φέρετρο, Πέμπτη, 13 Δεκεμβρίου. Η καλή μας κυρία Μαρία, η γυναίκα του, οι κόρες του, τα εγγόνια, ο άξιος μαθητής του Κώστας Μακρής, συνάδελφοι, φίλοι του. Μένει το αρχείο του και αυτό του παππού Μουρελάτου, άξιου επιθεωρησιογράφου, που ελπίζω οι φίλοι του να αξιωθούμε να δημοσιεύσουμε. Όμως αυτά για αύριο. Τώρα κλείνω τα μάτια μου και στήνω αυτί. Περιμένω να ακούσω ξανά τη φωνή του φίλου μου να κοροϊδεύει το σκοτάδι.

 

Ο Γιάνναρος, από την επάνω πόλη Πάτρας, κατά κόσμο Γιάννης Μουρελάτος, κηδεύτηκε με παρέα τη φιγούρα του Μπάρμπα Γιώργου να τον συνοδεύει! Στη φωτογραφία αρχείου, ο ακούραστος καλλιτέχνης στο στέκι του στην Ομόνοια, όπου και το λαϊκό μουσείο των φίλων του πεινασμένου ήρωα του μπερντέ.