ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ

   www.philosophical-research.org

                          

ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ

       ΙΣΤΟΡΙΚΟΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ

                 ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Λ. ΠΙΕΡΡΗΣ

Περίοδος 2019-2020

ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΑΤΡΩΝ

ΛΓ΄ ΚΥΚΛΟΣ

                                 Συνάντηση 26^η

Πέμπτη, 4 Ιουνίου

και 27^η

Πέμπτη , 11 Ιουνίου

*

ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΠΑΡΤΗΣ

Κύκλος Δ’

Σπαρτιατική Διλογία

Συνάντηση 11^η

Παρασκευή, 5 Ιουνίου

Συμπληρωματική Ειδική Εκδήλωση

Κυριακή, 7 Ιουνίου 

  Ι

Σπάρτη και Ολυμπία

2.             Το Γυναικείο Άβατο

          των Αγώνων και των Θυσιών

Με την Κάθοδο των Δωριέων στην Πελοπόννησο, το καλλισθενικό βίωμα των ορεσίβιων παλληκαριών που αποτελούσαν τις ορδές του Απόλλωνα (οι μετέπειτα Σπαρτιατικές βούες και τα ανδρεία, τα συσσίτια), συνάντησε την Κρητομινωική ευαισθησία για την φύση και την φυσική ομορφιά και χάρη, για το εαρινό άνθος, ο φαλλικός Πρωτοαπόλλων είδε τον Κρητικό Μέγιστο Κούρο, ο Δωριεύς της Σπάρτης εγνώρισε εαυτόν, και στήθηκε εκεί ο Άξονας της ανθρώπινης ιστορίας, συντελέστηκε η τρίτη και τελεσιουργός Επανάσταση του Ελληνισμού.

Το νέο πνεύμα φανερώνεται ενωρίς. Ήδη η τέλεση επιτάφιων αγώνων προς τιμή του άνακτα ανδρών στον θάνατό του, του ηρωικού νεκρού, εκφράζει την κυρίαρχη ιδέα της επίδειξης και απόδειξης τελειότητας, δυναμερού κάλλους. Η υπαρξιακή εστία τώρα του ανθρώπου είναι η Μορφή του Κάλλους, γιατί το αρμονικό είναι υγιές και σθεναρό, έχει ρώμη και αντοχή, είναι τέλειο και ολοκληρωμένο γιατί δεν έχει αταίριαστο τίποτα που θα μπορούσε υπό πίεση να σπάσει ή σε πρόκληση να υστερήσει. 

Το αγωνιστικό ιδεώδες της αριστείας σε επιτάφιο τελετή αλλάζει άρδην την αρχή της χθόνιας γονιμότητας. Ούτε ο τελετουργικός θρήνος, ούτε η σωτηριώδης γαλήνη των Μυστηρίων, και τα δύο αυτά μαζί, δεν «θεραπεύουν» ούτε τον νεκρό τιμώμενο ούτε τους ζώντες τιμώντες. Αλλά αγάλλονται θεώμενοι επίδειξη κάλλους σε αγωνιστική υπερένταση, στην ενεργούσα δυναμική αρμονία της Μορφής. Το ίνδαλμα του κάλλους τώρα μόνο ησυχάζει, το άγαλμα της αριστείας σε δράση που δεν ανήκει στην μέριμνα του χρόνου, που είναι κατάλληλη μεν για να αναδεικνύει την τελειότητα της μορφής, αλλά είναι άλλως «άχρηστη» για τις ανάγκες του χρόνου, - σε αθλητικό αγώνα γυμναστικής τελειότητας.

Η μεταβολή είναι κοσμοϊστορική. Το μοντέλο της θλίψης για τον θάνατο και της βεβαίας ελπίδας για την επιστροφή του νεκρού στην αγκαλιά της Μεγάλης Μητέρας, στην Κοσμική Μήτρα από τη οποία βγήκε με την γέννησή του στο φως, όπως ο πεθαμένος, σηπόμενος καρπός γίνεται σπόρος νέας ζωής εισερχόμενος στην γη το φθινόπωρο, - αυτό το μυστήριο της ταύτισης σε ένα περιοδικό κύκλο ζωής και θανάτου, δεν μιλάει στο νέο Δωρικό βίωμα, και χάνει την δύναμή του, όπως τα Μυστήρια των Θεσμοφορίων ξεχάστηκα στην Πελοπόννησο εκτός Πελασγικής Αρκαδίας μετά την Κάθοδο των Δωριέων (Ηρόδοτος). 

Τώρα ο θάνατος μένει φρικαλέα ανυπόφορος μέσα στον χρόνο, και η ζωή έχει νόημα μόνο στην διάσταση της άχρονης αιωνιότητας, που ο καινός Δωρικός άνθρωπος βιώνει ως τελειότητα, ως «τέλος» της φύσης μας.

Στην αρχή, στην Γεωμετρική περίοδο, στην Ελληνική εποχή Μεταβολών, το νέο βίωμα συνυπάρχει με τα δεδομένα της περιβάλλουσας κατάστασης, του προϋπάρχοντος καταρρεύσαντος συστήματος. Έτσι οι επιτάφιοι αγώνες συνοδεύουν τελετουργίες θρήνου και αιματηρές προσφορές στον νεκρό, όπως παραδειγματικά κατά την μεγάλη θρηνωδία για τον Πάτροκλο από τον Αχιλλέα στην Ιλιάδα. Ο Όμηρος γνωρίζει μόνο τέτοιους συνδυαστικούς επιτάφιους αγώνες, και μάλιστα με πλούσια έπαθλα. Η τομή από τον χρόνο δεν έχει επέλθει ακόμη, αλλά προοιωνίζεται.

[Ο Στράβων, από τον Έφορο (παρόλο που η ανάλυσή του εδώ κείται εκτός του ρητά στον Έφορο αναφερόμενου χωρίου), τονίζει το γεγονός της διαφοράς των Ομηρικών αθλητικών αγώνων από τους μεγάλους Ελληνικούς με πρώτιστο τον Ολυμπιακό. Οι νέοι αγώνες δεν είναι επιτάφιοι και είναι «στεφανίτες», χωρίς χρηματικό πολύτιμο έπαθλο. Οι παραδόσεις για αγώνες στην Ολυμπία είτε από τον Ιδαίο Ηρακλή είτε από τον του Διός και Αλκμήνης είναι πολλαπλές και αμφίβολες. Το σίγουρο είναι οι γνωστοί ιστορικοί Ολυμπιακοί αγώνες.  

Κατὰ δὲ τὰ Τρωικὰ ἤ οὐκ ἦν ἀγὼν στεφανίτης ἤ οὐκ ἔνδοξος, οὐδ’ οὗτος οὔτ’ ἄλλος οὐδεὶς τῶν νῦν ἐνδόξων∙ οὐδὲ μέμνηται τούτων Ὅμηρος οὐδενός, ἀλλ’ ἑτέρων τινῶν ἐπιταφίων.   Στράβων Η, 3, 30, 355C = M 504. 19-22. – Στην συνέχεια ο Στράβων αντικρούει αποφασιστικά την άποψη ότι υπάρχει έμμεση μνεία στην Ιλιάδα Ολυμπιακού ιππικού αγώνα, με διπλό σωστό επιχείρημα, πρώτον γιατί ο υπονούμενος εκεί αγώνας έγινε στην Ηλεία, την κοίλη Ήλιδα, ενώ η Ολυμπία βρίσκεται στην Πισάτιδα, και δεύτερον γιατί ο αγώνας ήταν χρηματίτης (για πολύτιμο τριποδα), και όχι στεφανίτης. Το ζήτημα και η λύση του δείχνουν στον Έφορο ως πηγή].

Από την ενδιάμεση μεταβατική κατάσταση, όπου το νέο βίωμα εισάγει μεν το δικό του αξιωματικό νόημα, αλλά το επιβάλλει σε προϋπάρχον πλαίσιο κρατώντας το (επιτάφια περίσταση, θρήνος για τον νεκρό, πολύτιμα άθλα), - το επόμενο βήμα ήταν η δημιουργία της Μορφής που ανταποκρίνεται πλήρως στο βίωμα, η διαμόρφωση των όρων και του πλαισίου εξ αρχής. Και αυτό έγινε με την θέσπιση του Ολυμπιακού αγώνα. Η νέα τάξη των Ολύμπιων θεών, και ο πατήρ Ζευς, λατρεύεται τώρα με την επίδειξη της τελειότητας για αυτό καθεαυτό το «τέλος», χωρίς  οποιαδήποτε αναφορά, και πολύ περισσότερο χρησιμότητα, στις ανάγκες του χρόνου.

Ο τόπος της Ολυμπίας ήταν αρχικά ιερός ως μαντείο. Η αντιστοιχία είναι προς το μαντείο της Δωδώνης, το αρχαιότερο στην Ελλάδα (Ηρόδοτος). Και εδώ υπήρχε η χθόνια Μεγάλη θεά. Στο Γαίον, πάνω από τον ναό της Ήρας στους πρόποδες του Κρόνιου λόφου, υπήρχε βωμός της Γης από τέφρα και αυτός, όπως ο μεγάλος του Διός, και δίπλα σε σχίσμα με την ονομασία Στόμιον, άλλος βωμός της Θέμιδος (Γη και Θέμις, «πολλών ονομάτων μορφή μία», Αισχύλος, Προμηθεύς Δεσμώτης, 209). Ο ίδιος συνδυασμός Γης και Θέμιδος στην προαπολλώνια μαντική λατρεία των Δελφών. Στο Γαίον συνέβαινε αρχεγόνως μαντεία της Γης.

[Παυσανίας, V, 14, 10].

Η αρχική προτεραιότητα της Μεγάλης θεάς επί του παραστάτου άρρενος θεού, εμφαίνεται και στους Ελληνικούς χρόνους με το ιερό λατρευτικό σύμπλεγμα Ήρας και Διός στον Ηραίον. Η Ήρα παρίστατο καθιστή επί θρόνου, ενώ ο Ζευς ίστατο ορθός παρ’ αυτήν γενειάζων και με περικεφαλαία. Η κολοσσική αρχαϊκή κεφαλή της Ήρας που βρέθηκε δίπλα στον οπισθόδομο του ναού είναι το άγαλμα που περιγράφει ο Παυσανίας ως «απλούν έργον».

[Παραθέτω το κείμενο του Παυσανία διορθώνοντας την διεγνωσμένη χειρογραφική φθορά: τῆς Ἥρας δέ ἐστιν ἐν τῷ ναῷ Διὸς <ὀρθόν>, τὸ δὲ Ἥρας ἄγαλμα καθήμενόν ἐστι ἐπὶ θρὀνῳ, παρέστηκε δὲ γένειά τε ἔχων καὶ ἐπικείμενος κυνῆν ἐπὶ τῇ κεφαλῇ∙ ἔργα δέ ἐστιν ἁπλᾶ. (V, 17, 1). – Η κεφαλή της Ήρας στο Μουσείο ανήκει στο τέλος του 7^ου αιώνα, πριν και περί το 600 π. Χ. – Αντίγραφο έχει βρεθεί στην Σπάρτη, (Μουσείο). Ο Ζευς είναι ο Άρειος.].

Όπως στην Δωδώνη, το αρχέγονο Μαντείο της Γης (με περιστέρια, Πελειάδες, και το ιερό δένδρο της ζωής, φηγός εκεί), αντικατεστάθη από το Μαντείο του Διός Ναΐου (του ρέοντος ύδατος της ζωής, ~Ποσειδώνος), ενώ η Κυρία Γη έγινε η συζυγούσα του Διός (Διώνη Ναΐα), η δε μαντεία συντελείτο δια ηχούντος χαλκού αγγείου επί κίονος κρουομένου κατά τις πνοές των ανέμων υπό μάστιγος που κρατά άγαλμα παιδός επί στήλης δεύτερης παραπλέυρως της πρώτης (Πολέμων, Fr. XXX, Preller = Στέφανος Βυζάντιος, s. v.; cf. Δήμων FrGrH 327F20 – πβ. τους δυο κίονες με τους αετούς στο ιερό του Λυκαίου Διός) - - έτσι και στην Ολυμπία, το μαντείο της Γης μετέπεσε σε μαντείο του Διός, ήδη κατά τους Μυκηναϊκούς ίσως χρόνους. Η μαντεία γίνεται τώρα δια των εμπύρων, με τον τρόπο που οι φλόγες διατίθενται και ηχούν στην καύση ιερείων, έχουμε δηλαδή την χαρακτηριστική αιματηρή θυσία που αρμόζει στην θρησκειολογία του Κυρίου των Δυνάμεων και στην αξονική ιδεολογία του Μυκηναίου Άνακτα. 

[τὴν δ’ ἐπιφάνειαν ἔσχεν (η Ολυμπία) ἐξ ἀρχῆς μὲν διὰ τὸ μαντεῖον τοῦ Ὀλυμπίου Διὀς  (Στράβων Η, 3, 30, 353C, M502. 24-5). – Ο Στράβων παραλείπει τα παλαιότερα ως διαμφισβητούμενα και αντιλεγόμενα. Ο Ολύμπιος Ζευς είναι ο Ζευς του Ελληνικού πανθέου μετά την Δωρική Κάθοδο. Αλλά υπόκειται μνήμη λατρείας και μαντείου άρρενος θεού, έστω και παρέδρου της Μεγάλης θεάς, κατά την προηγούμενη εποχή, των Πελοπιδών και Αχαιών. Την επιμέλεια του ιερού μαντείου είχαν πριν την Κάθοδο των Δωριέων οι Αχαιοί, Έφορος, FrGrH 70F115 p. 72.9-10 = Στράβων M508. 9-10. Αχαιοί και Πελοπίδες συναρτώνται στις αρχαίες πηγές, αντιστοιχούν δε στο λεγόμενο Μυκηναϊκό σύστημα].

Η εμπυρομαντεία γινόταν αρχέγονα μεν στην κορυφή του Κρονίου λόφου. Μετά δε την Δωρική κάθοδο και την σύσταση του τεμένους ως ιερού του Διός κυρίως πλέον, και όχι πρωτίστως της Μεγάλης θεάς,  επί του μεγάλου βωμού του Διός, στην κορυφή του οποίου συνετελείτο η καύση.

[Ο Απόλλων οδηγεί τον γιό του Ίαμο από τον Αλφειό όπου έλαβε χώρα η θεία επιφάνεια, στο ύψος του Κρόνιου, και εκεί του δίνει το διπλούν δώρο να ακούει άμεσα την φωνή του και να είναι κάτοχος της τεχνικής έμπυρης μαντείας. Το δεύτερο θα το ασκήσει στην άκρα κορυφή του βωμού του Διός όταν ο Ηρακλής θεσπίσει τους αγώνες.

(Ο Απόλλων οδηγώντας τον Ίαμο)

ἵκοντο δ’ὑψηλοῖο πέτραν ἀλίβατον Κρονίου∙

ἔνθα οἱ ὤπασε θησαυρὸν δίδυμον

μαντοσύνας, τόκα μὲν φωνὰν ἀκούειν

ψευδέων ἄγνωστον, εὖτ’ ἄν δὲ θρασυμήχανος ἐλθών

Ἡρακλέης, σεμνὸν θἀλος Ἀλκαϊδᾶν, πατρί

ἑορτάν τε κτίσῃ πλειστόμβροτον τεθμόν τε μέγιστον ἀέθλων,

Ζηνὸς ἐπ’ ἀκροτάτῳ βωμῷ τότ’ αὖ χρηστήριον θέσθαι κέλευσεν.  

                                      Πίνδαρος, Ολυμπιόνικος, VI, 64-70

Η θέση των Ολυμπίων από τον Ηρακλή σημαίνει τη Δωρικότητα της σύστασης, μια άλλη νοηματοδοσία της Σπαρτιατικής συνέργειας στην ίδρυση των αγώνων. Ο κατ’ εξοχήν Δωρικός ήρως (άναξ της προηγούμενης Αχαϊκής περιόδου), ο Ηρακλής, εχθρός των Ηλείων/ Επειών (υπόθεση του Αυγεία) πριν την κάθοδο του  Όξυλου με τους από Αιτωλίας μαζί με τους Δωριείς, έμενε στην Ηλειακή συνείδηση αντίπαλος, μέχρις ότου ο Ίφιτος με την σύσταση των ιστορικών αγώνων έπεισε τους Ηλείους να οικειοποιηθούν σεβόμενοι τον Δωρικό Ηρακλή.

ἔπεισε δὲ Ἠλείους Ἴφιτος καὶ Ηρακλεῖ θύειν, τὸ πρὸ τούτου πολέμιόν σφισιν Ἡρακλέα εἶναι νομίζοντας.

                                                                            Παυσανίας, V, 4, 6

Τον Δωρικό ήρωα, οι απόγονοι του οποίου Ηρακλείδες κατήλθαν ηγούμενοι των Δωριέων, την πολέμια αρχικά, αλλά ειδικώτατη μετά σχέση του προς την Ολυμπία, - αυτό συμβολίζουν οι μετόπες του μεγάλου ναού του Διός στην Ολυμπία αφιερωμένες όλες στα άθλα του ήρωα, περιλαμβανομένου και του Ηλειακού των σταύλων, το οποίο ξεκινησε τον πόλεμό του προς τον Αυγεία και τους Ηλείους, και την νίκη του επ’ αυτών. Και τότε είχε κατά την παράδοση σεβασθεί την Πίσα λόγω της Ολυμπίας κατά χρησμό του Απόλλωνα. Παυσανίας, V, 3, 1.

Η μαντεία των Ιαμιδών στον βωμό του Διός γινόταν με την παρατήρηση του τρόπου που σχιζόταν (κατά ευθεία ή ανώμαλα) φλεγόμενο το δέρμα του θυσιασθέντος ζώου τιθέμενο επί της πυράς του βωμού. Σχόλια στον Ολυμπιόνικο VI,  111 c; 119 = Ηρακλείδης Ποντικός, Περί χρηστηρίων ή περί χρησμών, Fr. IV (A. Tresp, Die Fragmente der griechischer Kultschriftsteller, pp. 180-2) = Fr. 135 Wehrli.

Αλλά ενώ οι Ιαμίδαι ήταν γένος περίδοξο στην έντεχνη μαντεία, η Ολυμπία ως μαντείο περιωρίσθηκε κυρίως στην θεία πρόβλεψη νίκης των αθλητών που θυσίαζαν στον Δία. 

μᾶτερ ὦ χρυσοστεφάνων ἀέθλων Ὀλυμπία,

δέσποιν’ ἀληθείας, ἵνα μάντιες ἄνδρες

ἐμπύροις τεκμαιρόμενοι παραπειρῶνται Διὸς ἀργικεραύνου,

εἴ τιν’ ἔχει λόγον ἀνθρώπων πέρι

μαιομένων μεγάλαν

ἀρετὰν θυμῷ λαβεῖν,   

τῶν δὲ μόχθων ἀμπνοάν.

   Πίνδαρος, Ολυμπιόνικος VIII, 1-7

Οι άνθρωποι που λαχταρούν με όλη τους την καρδιά να πιάσουν την μεγάλη αρετή (να φθάσουν την υπέρτατη αριστεία της τελειότητάς τους και να την επιδείξουν δοξαστικά), βρίσκοντας έτσι αναπνοή από τους μόχθους, την γλυκειά ανάπαυση από τους κόπους της πορείας τελείωσής τους, είναι ακριβώς οι αγωνιζόμενοι αθλητές στον κορυφαίο αγώνα της ζωής, στην κρίση για το νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης.

Με την σύσταση των αγώνων το μαντείο του Διός φεύγει από την νοηματική εστία της Ολυμπίας. Η μαντεία ανήκει ουσιωδώς, πρωτίστως και κυρίως στον Απόλλωνα, στον άνακτα του κάλλους εξ αιωνιότητας, όχι στους εφόρους θεούς των διαφόρων πεδίων της κοσμικής και ανθρώπινης ύπαρξης και δράσης εν χρόνω, ούτε καν στον άνακτα της εξουσίας. Οι Δελφοί, «και ο άναξ ου το μαντείον εν Δελφοίς», χορηγούν τώρα χρησμούς, κατ’ ενθεασμό και όχι τεχνικά. Μια ακόμη διάσταση της Δωρικής Επανάστασης του Ελληνισμού].  

                           *       

Εποχές μεταβολών είναι ταραχώδεις. Το παλαιό σήπεται, ενώ το νέο κύεται μεν στην κοσμική μήτρα όπου βυσσοδομούνται οι αέναοι κύκλοι ζωής και θανάτου, αλλά δεν έχει γεννηθεί ακόμη. Κάτω από την παγωνιά του χειμώνα οργά η φωτιά της ηφαιστειακής δημιουργίας. Οι Διονυσιακές οργιαστικές τελετές συνέβαιναν τον χειμώνα. Ο κοσμικός οργασμός φανερώνεται ως ιστορική ταραχή στις «Σκοτεινές» εποχές. Οι μορφές του παλαιού βιώματος έχουν από πριν, από το πολιτισμικό Φθινόπωρο της παρακμής, μεταπέσει σε μηχανικούς κανόνες, σε συμβατικές δομές και μιμητικούς τύπους. Αντί να στήνονται οι εκφραστικές δομές του συστατικού βιώματος, απλά εφαρμόζονται, και μάλιστα κατά προτίμηση με οριακή διαστολή τους, μανιεριστικά και με ιδιοσυγκρατική «απιστία», - αντί να δημιουργούνται κανόνες, απλά ακολουθούνται. Τώρα, στον χειμώνα, οι άμεσα παρελθούσες δομές διαλύονται, κανόνες αθετούνται, η συμβατική τάξη του χθες παραμερίζεται, χωρίς καν Επανάσταση: ξεχνιέται, πεθαίνει.

Τέτοια μεταβατική περίοδος αποτελεί τους Σκοτεινούς αιώνες της «Γεωμετρικής» εποχής από την κατάρρευση του Μυκηναϊκού συστήματος μετά τα Τρωικά και την Κάθοδο των Δωριέων μέχρι την μετάβαση στην Αρχαϊκή εποχή, το έαρ του Ελληνισμού, από το τέλος του 11^ου στο τέλος του 8^ου αιώνα π. Χ. 

[Σημάδια ταραχής από την σήψη του παλαιού και την κύηση του καινούριου, λοιμοί και αφορίες καρπών και στάσεις και αναστατώσεις. Για την αρχή της περιόδου: ὕστερον τῶν Τρωικῶν λοιμοῦ καὶ φθορᾶς καρποῦ περιελυθυίας τὴν Ελλάδα, χρησμός εσήμανε τον Αιολικό αποικισμό στην Μ. Ασία. Δήμων, FrGrH 327F17 Jacoby. – Όξυνση είχε λάβει η κατάσταση, της περιόδου στην τελευταία φάση της και βαίνουσας προς το τέλος της, περί το 800 π. Χ. : φθειρομένης τότε δὴ μάλιστα τῆς Ἑλλάδος ὑπὸ ἐμφυλίων στάσεων καὶ ὑπὸ νόσου λοιμώδους, χρησμός εδόθη για την θεραπεία του κακού από τον εν Δελφοίς θεό επιτάσσων  την ανανέωση του Ολυμπιακού αγώνα. Παυσανίας, V, 4, 6 = No. 485 Parke-Wormell.].

Η παύση των κακών και ο αποτροπιασμός δαιμονικών επενεργειών δεν γίνεται τώρα με αλλόκοτες μαγείες, φοβερές τελετές και φρικτές θυσίες, - όπως και οι Ολύμπιες θεότητες δεν ιλάσκονται και οικειούνται ουσιωδώς με προσφορές προϊόντων και χύση αίματος, -- αλλά και οι δυο ολωσδιόλου διάφορες και ριζικά αντίθετες κατηγορίες δυνάμεων μαλακώνουν και ευμενίζονται, γιατί αγάλλονται, με την επίδειξη καλλισθενικής τελειότητας από τους ανθούς της νεότητας.

                           *                 

Ιδιαίτερο, χαρακτηριστικό και αποκαλυπτικό είναι το γεγονός της γυναικείας απουσίας κατά τους Ολυμπιακούς αγώνες.

 

Υπήρχε ένα εύρος ημερών περί τους αγώνες κατά το οποίο ίσχυε η απόλυτη απαγόρευση της παρουσίας γυναικών όχι μόνον στην θέα των αγώνων αλλά και στο ιερό γενικά και στην Ολυμπία. Το taboo περιελάμβανε και την διάβαση του Αλφειού. (Το οποίο τονίζει την θρησκειολογική διάσταση του αποκλεισμού: να μη μιανθεί η ζωτική ροή του ιερού ποταμού τις άγιες ημέρες από τα γυναικεία γενετήσια. Οι καθαρμοί περιελάμβαναν αποχή από την γενετήσιο θήλεια μείξη, μέχρι και της απαγόρευσης γέννησης στην Δήλο, όσο και ταφής. Γυναίκες στις ωδίνες του τοκετού μετεφέροντο στην Ρήνεια. Δείτε infra). 

Όλος ο χώρος λοιπόν μεταξύ Αλφειού και Κλαδέου ήταν απαγορευμένος. Το διάστημα αποκλεισμού των γυναικών εκάλυπτε και την περίοδο άσκησης των αθλητών στην Ολυμπία πριν τους αγώνες, μετά την σύντονο εξάσκησή τους στο Γυμνάσιο της  Ήλιδας. Η συνολική διάρκεια του επίπονου προαγώνα ήταν 30 ημέρες. Πριν τον συνοικισμό της Ήλιδος το 471 π.Χ., οι αθλητές θα διέμεναν στην Ολυμπία όλο το διάστημα, μετά μετά δε την ίδρυση της πρωτεύουσας, θα πήγαιναν από την Ήλιδα στην Ολυμπία λίγες ημέρες πριν την έναρξη των πενθήμερων ήδη τότε Ολυμπίων. Ο θεσμός της απαγόρευσης είχε θρησκευτική κύρωση: προέβλεπε φοβερή ποινή για την παραβάτιδα, να ριφθεί από υψηλό βράχο του Τυπαίου όρους κειμένου στα αριστερά του Αλφειού κατά την οδό που από το Σαμικό και τον Σκιλλούντα άγει στην Ολυμπία. 

Το taboo όμως λειτουργούσε αφ’ εαυτού και δεν είχε καταγραφεί ιστορική παραβίασή του, πλην μιας ενδόξου. Έτσι και τα αρχαία μυστήρια, Θεσμοφόρια, Ελευσίνια, τηρούσαν το μυστικό τους, και μόνο αλλότριοι οι Πατέρες διδάσκουν μερικά στοιχεία τους κατά την γνώσιν των. Η εξαίρεση στην περίπτωση των Ολυμπίων είναι η γνωστή υπόθεση της Καλλιπάτειρας, κόρης του μεγάλου, κυριολεκτικά Ηράκλειου,  Διαγόρα του Ρόδιου, στον οποίο ο Πίνδαρος συνέθεσε μια από τις μεγαλοπρεπέστερες ωδές του, τον 7^ο Ολυμπιόνικο. Η Καλλιπάτειρα συνόδευσε τον αθλητή γιο της Πεισίρροδο ως παίδα να αγωνιστεί στα Ολύμπια. Για να αποφύγει την απαγόρευση ντύθηκε ανδρικά και παραστάθηκε ως γυμναστής του αγοριού. Όταν όμως νίκησε στην πυγμή ο γιός, η μάνα συνεπάρθηκε από την έξαλλη χαρά της και τρέχοντας να τον αγκαλιάσει πήδησε πάνω από το κιγκλίδωμα που όριζε τον ειδικό χώρο εντός του οποίου εθεώντο τον αγώνα οι γυμναστές των αθλητών. Στην βιάση της έφυγε το ιμάτιο που ανδριστί φορούσε η Καλλιπάτειρα, γυμνώθηκε και φωράθηκε γυνή.  Οι Ελλανοδίκες δεν επέβαλλαν την ποινή της αρχαίας ρήτρας, αιδούμενοι την Ολυμπιακή δόξα της οικογενείας της: είχε πατέρα, τρεις αδελφούς και ανηψιό Ολυμπιονίκες, και τώρα τον γιό της. Από τότε όμως θεσπίστηκε να παρίστανται και οι γυμναστές υποχρεωτικά κατάγυμνοι όπως και οι αθλητές – κανών που ίσχυε μόνο στην Ολυμπία.       

[Παυσανίας,V, 6, 7-9. Ερχόμενος από τον Σκιλλούντα προς Ολυμπία, συναντάς πριν περάσεις τον Αλφειό βραχώδες απότομο βουνό με γκρεμούς (πέτραις υψηλαίς απότομον). Το λεν Τυπαίον. κατὰ τούτου τὰς γυναῖκας Ἠλείοις ἐστὶν ὠθεῖν νόμος, ἤν φωραθῶσιν ἐς τὸν ἀγῶνα ἐλθοῦσαι τὸν Ὀλυμπικὸν ἤ καὶ ὅλως ἐν ταῖς ἀπειρημέναις σφίσιν ἡμέραις διαβᾶσαι τὸν Ἀλφειόν. οὐ μὴν οὐδὲ ἁλῶναι λέγουσιν οὐδεμίαν, ὅτι μὴ Καλλιπάτειραν μόνην.  

Ακολουθούν τα βασικά και σχετικά προς το θέμα από την ιστορία της μητέρας και του Ολυμπιονίκη υιού. – Η ταλάντευση της παράδοσης ως προς το όνομα της μάνας μεταξύ Καλλιπάτειρας και Φερενίκης (διάσταση που ο πάντα αξιόπιστος Παυσανίας σημειώνει επιλέγοντας ταυτόχρονα την σωστή λύση), οφείλεται στο ότι ο Διαγόρας είχε τρεις γιούς Ολυμπιονίκες και δυο κόρες μητέρες Ολυμπιονικών, που τα ονόματά τους ήταν ακριβώς Καλλιπάτειρα (η μικρότερη) και Φερενίκη, με γιους αντίστοιχα τους Πεισίρροδο και Ευκλέα. Σχόλια εις Πίνδαρου Ολυμπιόνικο VII, Inscr. a, b, c (προοίμιον). Τα Σχόλια αντλούν από τον Αριστοτέλη (Fr. 521 Rose) και Απόλλα (FHG IV p. 367 Mueller). Cf. Παυσανίας, VI, 6, 2; 7, 3.  -  Πολύ καλή η παλαιά διαπραγμάτευση της ιστορίας αυτής από τον Boeckh, Pindari Carmina, III, 166. – Αποτελούσε ουσιώδες μέρος του αγώνα στα Ολύμπια ο προαγών, ένα μεγάλο διάστημα πριν τους αγώνες όπου οι αθλητές εγυμνάζοντο και ησκούντο συνεχώς υπό την επίβλεψη και τις οδηγίες των Ελλανοδικών, οι οποίοι καθόριζαν κατά περίπτωση το είδος και τον τρόπο άσκησης με σκοπό να κρίνουν την καταλληλότητα και ετοιμότητα του αθλητή για την έσχατη κρίση αριστείας στο ύψιστο επίτευγμα τέλειας ανδρότητας. 

Η σκληρότητα της γυμναστικής αυτής άσκησης ήταν παροιμιώδης, και συνάδει προς την αντίστοιχη της Σπαρτιατικής Αγωγής. τοῦ γὰρ δὴ ἀγωνίσασθαι ἐν Ὀλυμπίᾳ δεινοῦ ὄντος, χαλεπώτερον ἔτι τὸ γυμνάζεσθαι δοκεῖ (Φιλόστρατος, Περί Γυμναστικής, 11, p. 140. 26-7 Juethner. – Ακολουθεί η διαπραγμάτευση του Φιλόστρατου για την εξαντλητική και δύσκολη καθημερινή προπόνηση επί μήνα ολόκληρο, με έμφαση στην ανερχόμενη σκληρότητα από τα κούφα στα βαρέα αθλήματα με κορυφαία επίταση στην πάλη, την «γυρά» πάλη, στρόγγυλη και περιστρεφή γιατί σώμα και μέλη και μύες το καθένα χωριστά και καθ’ ομάδες διαφέρουσες κατά την διάρκεια του αγωνίσματος, εντείνονται και διατείνονται και εκτείνονται κατά πάντα τρόπον και κατεύθυνση, ώστε διογκούνται και σφαιρούνται μορφολογικά και λειτουργικά για να δρουν ισότροπα εξ ίσου αποτελεσματικά σε κάθε σχήμα). – Στην βαρειά αυτή προπόνηση, ο κάθε γυμναστής γυμνάζει τον αθλητή του, αλλά ακολουθώντας το πρόγραμμα και τον τρόπο που ο Ελλανοδίκης υπαγορεύει κάθε μέρα χωρίς προειδοποίηση και προαναγγελία για τον κάθε αθλητή χωριστά, και χωρίς να λαμβάνει υπ’ όψιν του την συγκεκριμένη προπονητική αγωγή που ο γυμναστής ακολουθούσε (π.χ. τις περίφημες «τετράδες») στην άσκηση του αθλητή κατά την μακρότατη προετοιμασία για την Ολυμπιάδα. 

Επίκειται δε μάστιξ και για τον απροσάρμοστο γυμναστή, όχι μόνο για τον απαρακόλουθο ή υστερούντα αθλητή. Οποιαδήποτε αδιαθεσία ή αδυναμία παρακολούθησης των σκληρών επιταγών του Ελλανοδίκη, μπορεί να επιφέρει τον αποκλεισμό από την συμμετοχή στον αγώνα, πράγμα που βρίσκεται στην απόλυτη δικαιοδοσία των Ελλανοδικών. Δεν υπάρχουν στην Ολυμπία ημιτελικοί και προημιτελικοί αγώνες, αγώνες προκρίσεως. Για το κλασσικό πνεύμα αυτό θα αποτελούσε προσβολή της αξίας και καταστρατήγηση της μοναδικότητας του Αγώνα. Η πρόκριση γίνεται με ένα σύστημα βαρειάς και σκληρής προπόνησης, σχεδιασμένης ad hoc για τον καθένα κάθε μέρα, με σκοπό να φανεί η τελειότητα της φυσικής κατάστασης, της σωματικής και πνευματικής έξης του αθλητή, η μορφολογική του εντελέχεια και  λειτουργική του δυναμική. Και απόλυτοι κριτές είναι οι Ελλανοδίκες, που προετοιμάζονται αυστηρά επί 10 μήνες για το περιώνυμο έργο τους.

οἱ δὲ ἀσπαζόμενοι τὰς τετράδας τί χρήσονται αὐταῖς ἐς Ὀλυμπίαν ἥκοντες, παρ’ οἷς κόνις μὲν ὁποίαν εἴρηκα, γυμνάσια δὲ προστεταγμένα, γυμνάζει δὲ ὁ ἑλληνοδίκης οὐδ’ ἐκ προρρήσεως, ἀλλ’ ἐπεσχεδιασμένα πάντα τῷ καιρῷ, μάστιγος καὶ τῷ γυμναστῇ ἐπηρτημένης, εἴ τι παρ’ ἅ κελεύουσι πράττοιτο∙ κελεύουσι δὲ ἀπαραίτητα, ὡς παραιτουμένοις ταῦτα ἕτοιμον Ὀλυμπίων εἴργεσθαι.                      

                                              Φιλόστρατος, op. cit., 54, p. 180. 8-13 Juethner

Με προαναφερθείσα «κόνιν» ο Φιλόστρατος εννοεί την περιγραφή που έχει δώσει για την γυμναστική αγωγή προπόνησης που επιτάσσουν οι Ελληνοδίκες στην κοίλη Ήλιδα και στην εγγεγραμμένη σε σειρές μαλακών λόφων και υψωμάτων Ολυμπία, κατά την εποχή των καυσώνων του Αυγούστου όταν ο ήλιος πυρπολεί την λάσπη από τα νερά και η κόνις των γυμνασίων είναι πιο καυτή από την άμμο της Σαχάρας, γυμνάζονται δε οι αθλητές των βαρέων αθλημάτων αρχίζοντας από το μεσημέρι και καρτερώντας όλο το απόγευμα. (11, p. 142. 1-4).

Για τις 30 ημέρες της αναγκαστικής προπόνησης υπό τους Ελλανοδίκες πβ. Φιλόστρατος, Τα ες τον Απολλώνιον Τυανέα, 227, p. 104. 25-6 Kayser].

                           *

Η ασυνήθιστη, και για αυτό αποκαλυπτική, απαγόρευση παρακολούθησης αθλητικών αγώνων από γυναίκες απαντά σε ιδιαίτερης σημασίας αγώνα δρόμου στην Δρυοπίδα, ορεινή περιοχή της νότιας Οίτης. Εκεί ακριβώς κείται η Δωρίς, μητρόπολη των Δωριέων, τελευταίος μακροχρόνιος σταθμός τους πριν την κάθοδό τους στην Πελοπόννησο. (Επεκράτησαν και εξεδίωξαν τους Δρύοπες). Βρίσκεται στον άνω ρου του Μόρνου (Δάφνου), κατά την τρομερή συννεύρωση των ορεινών όγκων της Οίτης προς βορρά, της Γκιώνας (μέρους του Παρνασσού κατά τους αρχαίους) προς ανατολάς και των Βαρδουσίων (Κόρακος) δυτικά, πέριξ του ποταμού σαν γύρο από το μάτι του κυκλώνα της ορογένεσης. 

Η παρουσία του Ηρακλή στην περιοχή είναι εμφατική: η Πυρά της αποθέωσής του πιο ψηλά στην Οίτη, η Ηράκλεια (η Τραχίς, τραχεία όνομα και πράγμα), οι στενές φιλικές σχέσεις του με τους Δωριείς και τον βασιλέα τους Αιγίμιο, η ενσωμάτωση των Ηρακλείων στους Δωριείς ως τρίτη φυλή τους Υλλείς από τον γιο του Ηρακλή Ύλλο, - όλα δημιουργούν την βάση για την μετέπειτα σύνδεση της Καθόδου των Δωριέων από εκεί στην Πελοπόννησο υπό τους Ηρακλείδες.

Η παράδοση είχε ότι η Δρυόπη του Δρύοπος (τοπολογικά ονόματα αρχηγετών) συνέλαβε από τον Απόλλωνα υιό τον Άμφισσον (ομώνυμο της Άμφισσας στον μυχό της συνέχειας εκείνης της ορεινής εστίας κατά την έξοδό της προς το ρήγμα του Κορινθιακού κόλπου), ο οποίος ίδρυσε ιερό του Απόλλωνα στην Δρυοπίδα = Δωρίδα, “καὶ πρῶτος ἀγῶνα ἐπετέλεσε δρόμου∙ καὶ ἔτι νῦν οἱ ἐπιχώριοι τὸν ἀγῶνα διαφυλάσσουσι τοῦτον∙ γυναικὶ δ’ οὐχ ὅσιον παρατυχεῖν”. 

[Η μυθολογική ιστορία από τα «Ετεροιούμενα» του Νίκανδρου, Fr. 41 Schneider (Nicandrea) = Antoninus Liberalis, Μεταμορφώσεων Συναγωγή, Νο. 32 Martini. – Το «και έτι νυν» αναφέρεται στους Ελληνιστικούς χρόνους του Νίκανδρου (πιθανώτατα περί την έβδομη δεκαετία του 2^ου π. Χ. αιώνα). – Το αναφερόμενο μυθολογικό αίτιο της γυναικοαπαγόρευσης δεν έχει σημασία, το γεγονός μετράει και χρήζει ερμηνείας. – Αναφέρεται στην συγκεκριμένη παράδοση ότι η Δρυόπη μετά το θείο σπέρμα παντρεύτηκε τον Ανδραίμονα του Οξύλου. Ο Όξυλος αυτός (ο «τριόφθαλμος» του χρησμού) είναι ο οδηγήσας τους Δωριείς κατά την κάθοδό τους δια των στενών (δια της «στενυγράς») Ρίου-Αντιρρίου. (Ήταν γιος του Ανδραίμονος (Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη, ΙΙ, 980), και έτσι ωνόμασε τον δικό του γιο με το όνομα του παππού Ανδραίμονα. – Τα γεγονότα της διήγησης συμβαίνουν άρα κατά τους χρόνους της Καθόδου των Δωριέων. - Υπόκειται λοιπόν στην παράδοση η σύνδεση του Ολυμπιακού αγώνα με τον πρωτοδωρικό αγώνα στην Δρυοπίδα. Ο τόπος (η Δωρίς), ο Απόλλων, ο Ανδραίμων, το taboo για τις γυναίκες, εκφράζουν την νοηματική σύνδεση].

                   *

Το κλειδί της ερμηνείας της απαγόρευσης γυναικείας παρουσίας στους Ολυμπιακούς αγώνες και στην Ολυμπία εν γένει κατά την περίοδο τέλεσης των αγώνων και της εορτής των Ολυμπίων, βρίσκεται στο Δωρικό βίωμα και στο Απολλώνιο πνεύμα.

Το taboo αφωρούσε στις γυναίκες γενικώς. Η διατύπωση του Παυσανία στο προαναφερθέν χωρίο όπου κάνει για πρώτη φορά στο έργο του αναφορά στο γεγονός και αποτελεί την συστηματική περιγραφή του, είναι γενική. Ο όρος «γυνή» σημαίνει πρωτίστως το θήλυ φύλο συλλήβδην σε αντίθεση προς το άρρεν. Μπορεί βέβαια να σημαίνει και την θήλεια που έχει γνωρίσει άνδρα στην ομιλία των φύλων, οπότε τότε αντιτίθεται προς την παρθένο. Και επειδή κανονικά η ομιλία αυτή γίνεται στον γάμο για τεκνογονία, γυνή σημαίνει σε αυτήν την περίπτωση την σύζυγο ανδρός. Μπορεί όμως επίσης να δηλώνει και ειδικά την σύζυγο γάμου, σε αντίθεση προς την σύνευνο εκτός ζυγού, προς την εταίρα ή παλλακίδα. Μπορεί ακόμη και να εκφράζει την εκτός γάμου ομιλία. 

Στις ειδικώτερες αυτές έννοιες της λέξης, ρητή αναφορά ή το πλαίσιο όπου λέγονται καθορίζει την σημασία. Σε απουσία τέτοιου δείκτη, ή έννοια πιστούται στην βασική της ρίζα, το θήλυ φύλον του ανθρώπου.

Στο χωρίο του Παυσανία δεν υπάρχει κανείς περιορισμός της έννοιας. Στην διήγηση του Νίκανδρου βρίσκεται θετικός λόγος να εννοηθεί γενικά ο όρος με την βασική του σημασία. Γιατί το μυθολογικό «αίτιον» της απαγόρευσης είναι ότι δυο παρθένες κατέδωσαν την εξαφάνιση της Δρυόπης ως αρπαγής από τις Αμαδρυάδες νύμφες και μεταμόρφωσής της σε Νύμφη (που το όνομά της ήδη προδίκαζε, νύμφη δρυός). Οι Νύμφες θύμωσαν με τις παρθένες και τις τιμώρησαν. Συνεπώς εδώ οι παρθένες κατ’ εξοχήν περιλαμβάνονται στο γυναικείο taboo, συνεννοούμενες στον όρο γυναίκα.

Νεωτερικό πρόβλημα έχει εντούτοις αναφυεί με αφορμή ένα δεύτερο χωρίο του Παυσανία σχετικό με την απαγόρευση, που έχει οδηγήσει σε βαθειά παρανόηση. Απέναντι από τον θώκο στο μέσον της δεξιάς πλευράς του Σταδίου της Ολυμπίας, κοιτώντας προς το τέρμα του, όπου ήσαν οι θέσεις των Ελλανοδικών, βρίσκεται στην αριστερή πλευρά βωμός της Δήμητρος Χαμύνης, επί του οποίου θρονισμένη παρακολουθούσε τους αγώνες η,  μοναδική γυναίκα, ιέρεια της Δήμητρος.

ἔστι δὲ ἀπαντικρὺ τῶν Ἑλλανοδικῶν βωμὸς λίθου λευκοῦ∙ ἐπὶ τούτου καθεζομένη τοῦ βωμοῦ θεᾶται γυνὴ τἀ Ὀλύμπια, ἱέρεια Δήμητρος Χαμύνης, τιμἠν ἄλλοτε ἄλλη λαμβάνουσα παρὰ Ἠλείων. [παρθένους δὲ οὐκ εἴργουσι θεᾶσθαι]. πρὸς δὲ τοῦ σταδίου τῷ πέρατι … κλπ.

                                             Παυσανίας, VI, 20, 8-9

Η εξαίρεση από την απαγόρευση για την ιέρεια της Δήμητρος Χαμύνης (το ιερό της οποίας και της Κόρης βρέθηκε εκτός Άλτεως εκεί που το περιγράφει ο Παυσανίας) οφείλεται στην αγιότητα της Γης, Μεγάλης Θεάς της χθόνιας γονιμότητας, και κύριας εστιακής θεότητας πριν την Δωρική Κάθοδο. Πρόκειται για μια εξαιρετική τιμητική επιβίωση, αντιφάσκουσα μεν προς το καινό πνεύμα της Ολύμπιας (δηλ. Απολλώνιας) λατρείας, σεβαζόμενη δε, όπως, για συναφές παράδειγμα, στην αρχετυπικά Δωρική Σπάρτη επιβιώνει η θρησκευτικότητα του Διονύσου-Άδη και Αφροδίτης-Περσεφόνης, της ταυτότητας εν περιόδω ζωής και θανάτου, στα παλαιά Λακωνικά ανάγλυφα.

Το πρόβλημα και η παρανόηση έχει δημιουργηθεί από την αθετούμενη εντός αγκυλών φράση, την οποία εξοβελίζω ως χειρογραφική ύστερη παρενθήκη. Είναι εκτός ειρμού, και είχε ορθά διαγραφεί από φιλολόγους και εκδότες του κειμένου μέχρι τα μέσα του 19^ου αιώνα.

[Την διέγραψε ο Valckenaer, και ακολούθησαν oi Clavier, Siebelis κ. α. – Το ότι υπάρχει πρόβλημα με την φράση αποτελεί συχνή παραδοχή, αντιμετωπιζόμενο άλλως από άλλους. Ο Κοραής αφαιρεί το «ουκ», εννοώντας ότι έτσι και αλλιώς οι παρθένες εμποδίζονταν από τα Ελληνικά ήθη να δουν τους αγώνες, συγχρωτιζόμενες δημοσία με πλήθος κόσμου. - Ο Kayser  τοποθετεί χάσμα μετά το «Ηλείων», ώστε το νόημα της φράσης να είναι άλλο αλλά άγνωστο αφού εξέπεσαν λέξεις από την χειρογραφική παράδοση. - Τέταρτος ακόμη διορθώνει το «θεάσθαι» σε «ιεράσθαι», θέλοντας να αποκαταστήσει την συνέχεια στην ροή του λόγου του Παυσανία: γυνή παρακολουθεί τα Ολύμπια, ιέρεια της Δήμητρος, οριζόμενη εκάστοτε άλλη από τους Ηλείους, οι οποίοι δεν αποκλείουν από την επιλογή και τις παρθένες. Το νόημα θα ήταν έτσι να εξηγηθεί η συνήθεια να κάνουν και παρθένες ιέρειες της Μεγάλη Μητέρας. Η ιδέα δεν είναι άσχημη: το ιερό ήταν αφιερωμένο στην Δήμητρα και την Κόρη. «Χαμύνη» ερμηνευόταν από μερικούς ως αναφορά στο χάσμα που άνοιξε και έκλεισε κατά την αρπαγή της Περσεφόνης από τον Άδη, το οποίο κατά παλαιά παράδοση ετοποθετείτο στον χώρο του ιερού. Χαίνω, χάσκω, χάσμα + μύω, χανείν + μύειν. Σε τέτοια περίπτωση ο συστατικός μύθος της λατρείας στο ιερό θα ήταν η αρπαγή της Περσεφόνης, ήτοι της Δήμητρος Παρθένου, της γυνής εν παρθενία, οπότε επετρέπετο η ιέρεια της Δήμητρος Χαμύνης μπορούσε να ήταν και παρθένα. - Καλά αυτά που μπορεί κανείς να σκεφθεί, αλλά απλά υποθετικά, και άχρηστα. Το βέλτιστο είναι όπως προείπα να αθετηθεί η φράση όλη ως ύστερη παρεμβολή από αντιγραφέα του αρχετύπου των σωζόμενων χειρογράφων. Όλα τα χειρόγραφα είναι υστερώτατα. Η χειρογραφική παράδοση του Παυσανία είναι ιδιαίτερα ασταθής και ανακατεμένη. Το κείμενο αναγκαστικά είναι εκλεκτικό, αφήνεται χώρος για διορθώσεις, και το νόημα παίζει μεγαλύτερο ρόλο τελικού κριτή για τις επιλογές από ότι σε κείμενα με σαφή και αξιόπιστη γραμμή παράδοσης. – Το «χαμύνη» μπορεί επίσης να ερμηνευθεί από το χαμαί και ευνή, όπως το «ανιπτόποδες χαμαιεύναι» των Σελλών στο Δωδωναίο ιερό. Όπως και απλά από το χάμω, η αρχέγονη Γη. – Τέλος ο Παυσανία δίνει την κατ’ άλλους πραγματική ιστορική εξήγηση του θείου επιθέτου, από τον Χάμυνο τον Πισαίο, αντίπαλο του βασιλιά Πανταλέοντος «τυραννούντος εν Πίση». Ο Χάμυνος εναντιώθηκε, θανατώθηκε και από την περιουσία του κτίσθηκε το ιερό για την θεά που μετέχει Χθονιότητας και Ολυμπιότητας, ιλαστήρια προσφορά του βασιλιά.].

                     *

Υπάρχει και άλλο σημάδι του βαθύτερου νοήματος για το γυναικείο taboo. Ο μεγάλος βωμός του Ολυμπίου Διός βρισκόταν σε ίση απόσταση και μπροστά, προς ανατολάς, μεταξύ Ηραίου και Πελοπείου. Αποτελείτο από την τέφρα των θυσιαζόμενων ιερείων κατά την καύση των μηρών. Μια φορά το έτος, την 19^η του Ελαφίου μηνός (αντίστοιχου του Αττικού Ελαφηβολιώνος, ~ 21 Φεβρουαρίου με 21 Μαρτίου, άρα μετά την πανσέληνο πριν την εαρινή ισημερία) οι μάντεις κομίζουν στάχτη από τον βωμό της Εστίας στο Πρυτανείο κάνουν φύραμα από αυτήν με νερό του Αλφειού, και νε αυτό κονιούν και στερεοποιούν την συσσωρευμένη στάχτη στον βωμό από τις διαρκείς καύσεις του παρελθόντος έτους. (Αρχέγονα το έτος θα άρχιζε με την εαρινή ισημερία). Μόνο το νερό του Αλφειού μπορούσε να δημιουργήσει από στάχτη συνδετική λάσπη. Στην βάση του βωμού που ήταν κυκλικός λόγω του τρόπου δημιουργίας του, υπήρχε κυκλικό κρηπίδωμα περιφέρειας 125 ποδών, ~ 38,5μ. Σε αυτό ανέβαιναν από αντίθετα σημεία λίθινα σκαλοπάτια. Το επίπεδο εκεί λεγόταν «πρόθυσις», αλλά εκεί γινόταν η θυσία, η σφαγή του ζώου. Από εκεί σκαλοπάτια σχηματισμένα από την στερεοποιημένη συμπαγή τέφρα οδηγούσαν στο δεύτερο κρηπίδωμα κοντά στην κορυφή του βωμού (που βέβαια θα άλλαζε με τους αιώνες), αυτό το επίπεδο είχε περιφέρεια 32 πόδες, ~ 9,60μ. Στο ύψος επάνω έκαιγε η φωτιά στην οποία συνετελείτο η θυσία με την καύση των μηρίων των θυσιασθέντων ζώων, την οποία θεωρούσαν ως την ολοκληρωμένη πραγματική θυσία, γι αυτό η σφαγή ελάμβανε χώρα στην «πρόθυση».

[Παυσανίας, V, 13, 8-11. – Στο διεφθαρμένο σημείο του χωρίου 9, διαβάζω:  “τῆς {αντί τοῦ, δηλ. τῆς κρηπῖδος} δὲ ἐπὶ τῇ προθύσει περίμετρος ἐσχάτης {αντί ἑκάστου, δηλ. ἐσχάτης κρηπῖδος} πόδες δύο καὶ τριάκοντα” . – Το ύψος του βωμού ήταν 22 πόδες, ~ 6,75μ.].

Παρθένες και ολοκληρωμένες γυναίκες μπορούσαν να ανέβουν, εκτός των απαγορευμένων ημερών των Ολυμπίων, μέχρι την πρόθυση, αλλά όχι στο υψηλό επίπεδο της θυσιαστηρίου ιεράς πυράς.

ἄχρι μὲν δὴ τῆς προθύσεως ἔστιν άναβῆναι καὶ παρθένοις καὶ ὡσαύτως γυναιξίν, έπειδὰν τῆς Ὀλυμπίας μὴ ἐξείργωνται∙ ἀπὸ τούτου δὲ ἐς τὸ ἀνωτάτω τοῦ βωμοῦ μόνοις ἔστιν ἀνδράσιν ἀνελθεῖν. 

[Η μνεία κεχωρισμένως των παρθένων εδώ μαζί με τις έγγαμες γυναίκες γίνεται επειδή σε ιερές θυσίες παρθένες γενικά μπορούσαν φυσικά να συμμετέχουν, ενώ ήταν άσχημο να παρευρίσκονται σε μεγάλες συναθροίσεις δημόσια, εκτός περιπτώσεων ειδικών εορταστικών πομπών και θρησκευτικών πανηγύρεων. Στην Σπάρτη ο νεαρός άνδρας μέχρι τα 30 (νεανίσκος και νεανίας, και μη κυρίως εισέτι ανήρ) δεν ήταν καλό να θεαθεί στην αγορά της πόλης, ούτε για αναγκαίες υποθέσεις του. Αντιθέτως στην περίπτωση των αγώνων και της πανηγύρεως δεν αναφέρεται τίποτα χωριστά για παρθενικές και έγγαμες γυναίκες γιατί είναι αδιανόητο ότι χρειάζεται να αναφερθεί. - Έτσι εδώ ο Παυσανίας αναφέρει και τις παρθένες χωριστά στην απαγόρευση, επειδή στην ιδιωτική θυσία προς τον Ολύμπιο Δία θα μπορούσε να θεωρηθεί εύλογα ότι οι παρθένες εξαιρούνται της γυναικείας απαγόρευσης αφού ούτε λόγοι γενικής κοσμιότητας (κατά τα αρχαία ήθη) ούτε ειδικής αγνότητας (αφού εξ ορισμού είναι άμικτες ανδρός) θα επέβαλλαν τον αποκλεισμό τους. Αντίθετα τίποτα από αυτά δεν ισχύει στην περίπτωση της θέας των γυμνικών αγώνων. Εδώ και άνευ ρήτρας απαγορευτικής θα ήταν άκοσμη η παρουσία παρθένων σε συναγερμό ποσοτικό και ποιοτικό ανδρότητας. Συμπεριλαμβάνονται έτσι αυτονόητα στο γυναικείο ειδικό taboo.].

                     *

Στους αγώνες και στην πανήγυρη των Ολυμπίων ήταν taboo η παρουσία του γυναικείου φύλου. Στην κυρίως θυσία στον μεγάλο βωμό του Ολυμπίου Διός απαγορευόταν η συμμετοχή γυναικών καθ’ όλη την διάρκεια του έτους, ακόμη και στις ιδιωτικές θυσίες. Δύο εξαιρετικά γεγονότα που χρήζουν μιας εξαιρετικής εξήγησης.

Με την Κάθοδο των Δωριέων συμβαίνει μια ριζική μεταβολή στην θρησκευτικότητα και ιδεολογία που χαρακτηρίζει την νέα πολιτισμική ταυτότητα. Στοιχεία του παρελθόντος επιβιώνουν, αλλά ενσωματώνονται στις καινούριες δομές και μετουσιώνονται. Το συστατικό βίωμα και το ορίζον πνεύμα έχουν αλλάξει, και οι μορφές που τα εκφράζουν δημιουργούνται και αναδεικνύονται, αντικαθιστώντας τα προηγούμενα σχήματα υψηλού και βιοτικού πολιτισμού.

[Έχω αναπτύξει σε σειρά μελετών την γενικευμένη θεωρία που ερμηνεύει την κοσμοϊστορική μεταβολή, και επίσης έχω ελέγξει το κύρος της με μεγαλύτερη αλυσίδα ερευνών εφαρμογής της σε συγκεκριμένα πεδία. Πλήθος από αυτές τις εργασίες είναι ανηρτημένες στον ιστότοπο του ινστιτούτου.].

Ένα καίριο σημείο όπου η μεταβολή γίνεται ιδιαίτερα αισθητή είναι ο αναπροσανατολισμός της υπαρξιακής έμφασης από το θήλυ στο άρρεν.

Το βίωμα της Χθόνιας Γονιμότητας παρείχε την λύση στο ανθρώπινο πρακτικό και σωτηριολογικό πρόβλημα, αναπαύοντας την ψυχή με την γεωργία, τα μυστήρια και την τάξη του αίματος, από την Νεολιθική Επανάσταση και εξής. Στον Ελλαδικό χώρο το βίωμα αυτό κράτησε την κυριαρχία του με όλη την εξέλιξη στην Κυκλαδική πρωτοδομικότητα, την Μινωική ευαίσθητη φυσική αποτελεσματικότητα, ακόμη και στην Μυκηναϊκή σταθεροποιό αυστηρότητα. Η ιδεολογία του Κυρίου των Δυνάμεων, όπως εκφράζεται πολεοδομικά και αρχιτεκτονικά με την ομόκεντρο περιστροφή των πάντων περί το Μυκηναϊκό ανάκτορο και την αίθουσα του θρόνου, (με αρχετυπική γλαφυρότητα εκφράζεται η αρχή αυτή στη Τίρυνθα), έπρεπε να συνδυασθεί με την λατρεία της Μεγάλης μητρός-θεάς. Τα Ψ και Φ ειδώλια, η επιφάνεια της Μεγάλης θεάς και η γονιμοποιός ταυτότητά της, μαρτυρούν την θρησκειολογική αναντιστοιχία ιστορικής πραγματικότητας και συστατικού βιώματος.

Ο μυκηναϊκός πολιτισμός και σύστημα ήταν καταδικασμένος να είναι βραχύβιος στον χώρο μας. Δεν έπιανε την ψυχή του χώρου και του ανθρώπου. Οι παραδόσεις τον έφεραν λοιπόν ξενόφερτο, εκ της μήτρας της ιδεολογίας της Κυριότητας: ο Δαναός εξ Αιγύπτου, ο Κάδμος εκ Φοινίκης, ο Πέλοψ Λυδός.

Τα ανθρωπόμορφα αναθηματικά ειδώλια στην Ολυμπία από τους πρωτογεωμετρικούς χρόνους και μετά, μετά την μεγάλη μεταβολή, είναι στην συντριπτική πλειοψηφία τους άρρενα και γυμνά. Μια απλή περιδιάβαση των δύο πρώτων αιθουσών του Μουσείου της Ολυμπίας καθιστά το φαινόμενο της υπαρξιακής και μορφολογικής τομής του πριν και του μετά προφανές. Στα ζωόμορφα όλο και περισσότερο επικρατεί το άλογο. Από μια κτηνοτροφική και γεωργική εμπειρία περνάμε σε μια επιδεικτική και πολεμική. Το Δωρικό βίωμα επιβάλλεται και αρχίζει να εκφράζεται. Έτσι  τρεις τύποι αναδεικνύονται των ανθρωπόμορφων αγαλματιδίων, ο Ηνίοχος (μόνου ίππου ή συνήθως άρματος), ο Κούρος και ο Πολεμιστής, ο τελευταίος διαφέρει από τον δεύτερο στο ότι φέρει επί κεφαλής το κωνικό κάλυμμα, το αρχέγονο κράνος, την κυνήν, και έχει σημάδια οπλισμού (τελαμώνες, ζώνες, ξίφη). Τα χέρια όλων είναι προτεταμένα και ανοικτά, των ηνιόχων πιο κλειστά προς τα εμπρός για να σημαίνεται το κράτημα των ηνίων.

[W. – D. Heilmeyer, Frühe Olympische Tonfiguren, 1972, Tafeln 23-34.].

Είναι λάθος η ερώτηση, όχι η απάντηση, αν τα ειδώλια του Κούρου και του Πολεμιστή παριστούν και δηλώνουν άνθρωπο στην ακμή της ανδρότητάς του  και αντίστοιχα στην ρώμη της αλκής και γενναιότητάς του, ή τον Απόλλωνα και τον Άρειο Δία.

Όπως η χαρακτηριστική στάση και χειρονομία επι-φάνειας της Μινωικής μεγάλης θεάς στους ανθρώπους (ανοικτά, εκτεταμένα και υψωμένα χέρια) έγινε η σημαίνουσα στάση και χειρονομία του ευχόμενου και σεβίζοντος ανθρώπου προς την θεότητα, έτσι και ο Κούρος είναι ο Απόλλων και ταυτόχρονα ο Απολλώνιος νεαρώδης σφριγών στην ώρα της ακμής του, και ομοίως ο Πολεμιστής είναι ο Απόλλων αρχηγέτης που οδηγεί και προστατεύει τις ορδές του, τις ιερές αγέλες των νεαρών του, τις Σπαρτιατικές «βούες» (πβ. Ησύχιος s. v. βούα, βουάγορ), και επίσης ο κάθε «Όμοιος» οπλίτης, και ο ταγός της ομάδας, όμοιοι μεταξύ τους γιατί μοιάζουν στο θείο ίνδαλμα που πραγματώνουν απολύτως. Και έτσι οι ορδές των Δωρικών παλληκαριών που στις επιδρομές, στους βιασμούς, στις αρπαγές και στις άμυνές τους, στα ηρωικά κατορθώματά τους έβλεπαν μπροστά προστάτη και οδηγό τον Φαλλό της ιδεατής ουσίας τους, εαυτούς στην τελειότητά τους (Διευχίδας Fr. 2b Piccirili, όπως έχω αποκαταστήσει το νοσούν χωρίο σε μελέτη μου).   

Στην λατρεία ο άνθρωπος εξομοιώνεται με τον θεό του. Και με το νέο ανάθημά του προσφέρει στον θεό τον εαυτό του κατ’ εικόνα και ομοίωση εκείνου. Αυτό λέει το ειδώλιο, αυτό διακηρύσσει το άγαλμα εφ’ ω αγάλλεται ο θεός βλέποντας τον εαυτό του.

Και η χειρονομία των πήλινων ειδωλίων είναι της επι-φάνειας του θεού που είναι ταυτόσημη με τη  επί-δειξη του ανθρώπου. Τα χέρια είναι επίσης μεν ανοιχτά και απλωμένα όπως στα προηγούμενα δείγματα από την Μινωική και Μυκηναϊκή εποχή, αλλά όχι υψωμένα, κρατούνται στο οριζόντιο επίπεδο, γιατί η επιφάνεια του άρρενος είναι δραστική. Όταν αργότερα η έμφαση πέφτει στην απόδοση του ήρεμου δυναμισμού της τέλειας μορφής (ως συμπιεσμένου ελατηρίου ζωής), τότε τα χέρια κατεβαίνουν και οι γροθιές κολλάνε στους μηρούς – δεν χρειάζετια τίποτε άλλο όταν η μορφή του κάλλους βασιλεύει.  

Αρχικά για το δωρικό βίωμα ο γυμνός Κούρος είναι Απόλλων και ο Πολεμιστής είναι Απόλλων και αντίστροφα. Όταν τα πήλινα ειδώλια δίνουν τη  θέση τους στα ορειχάλκινα, των οποίων μια εξαιρετική αναθηματική σειρά βρίσκεται ακριβώς στην Ολυμπία, πάλι ο Ηνίοχος και ο Πολεμιστής είναι ο Κούρος Απόλλων, και αντίστοιχα αυτός επιφαίνεται σε εκείους.

[Δείτε τις πολλές και αναλυτικές μελέτες μου για αυτήν την σειρά και την σημασία της στην ανάδυση τη Μορφής που ορίζει την μετάβαση από την Γεωμετρική στην Αρχαϊκή εποχή.].

Ο Άρειος Ζευς δεν είναι προσαρμογή του Διός στον Άρη ως πολεμικό θεό, αλλά Ζευς και Άρης εναρμονίστηκαν προς την θρησκευτικότητα που εκφράζει πλέρια το Δωρικό βίωμα και την Επανάσταση του Ελληνισμού, τον Απόλλωνα, τον ιδίως και κυρίως θεό των Ελλήνων κατά το Λυδικό αίσθημα στα μέσα του 6^ου αιώνα π.Χ. (Ηρόδοτος στα Λυδικά του).

Από την πληθώρα των (τονισμένων μάλιστα) ανδρικών μορφών στα ανθρωπόμορφα αναθηματικά ειδώλια, μετά δυσκολίας βρίσκονται 7 θήλεια. Είναι ακριβώς σαν τα ανδρικά σε μορφή και στάση, μόνο που αντί του ανδρικού αιδοίου φέρουν σε εκείνη την θέση μια μεγάλη σχισμή.

[Heilmeyer, op. cit., Tafel 35].

Πάλι το ερώτημα αν είναι θεά ή γυναίκα, έγγαμος ή παρθένος, δεν έχει σημασία στο καινούριο βίωμα. Είναι το αρχετυπικό θήλυ, η ιδέα της γυναικός πραγματωμένη. Και για αυτό θα έχει την μεγαλειώδη εξέλιξη που είχε η Ελληνική τέχνη.

Το σημαντικό είναι ότι το υπαρξιακό κέντρο τώρα είναι το άρρεν.

Και έτσι, χαρακτηριστικά τα γυναικεία μυστήρια της χθόνιας γονιμότητας απαρέσκουν στο Δωρικό βίωμα. Ο νεαρώδης της τελειότητας δεν ηρεμεί, ούτε σώζεται με αυτά.

Ο λόγος στον Ηρόδοτο περί της τελετής των Θεσμοφορίων, της μεγάλης ιερουργίας του φθινοπωρινού θαύματος μετατροπής του νεκρού καρπού θαπτομένου σε σπόρο καινούριας ζωής.

μετὰ δὲ ἐξαναστάσης πάσης Πελοποννήσου ὑπὸ Δωριέων ἐξαπώλετο ἡ τελετή, οἱ δὲ ὑπολειφθέντες Πελοποννησίων καὶ οὐκ ἐξαναστάντες Ἀρκάδες διέσῳζον αὐτὴν μοῦνοι.                                  

                                                         Ηρόδοτος, Β, 171, 3

[Τα Θεσμοφόρια κατ’ εξοχήν γυναικεία μυστήρια, με αποκλεισμό ανδρικής παρουσίας.

ἥκετ’ εὔφρονες ἵλαοι,

πότνιαι, ἄλσος ἐς ὑμέτερον,    

ἄνδρας ἵν’ οὐ θέμις εἰσορᾶν

ὄργια σεμνὰ θεοῖν, ἵνα λαμπάσι φαίνετον ἄμβροτον ὄψιν.

                                        Αριστοφάνης, Θεσμοφοριάζουσαι, 1148-51

Οι πότνιες θεές είναι η Δήμητρα και η Κόρη. – Ευτυχώς κανείς δεν σκέφτηκε να πει εδώ ότι με το “άνδρας” ο Αριστοφάνης εννοεί να εξαιρέσει τα αγόρια, που μπορούσαν να συμμετέχουν στα θήλεια σεμνά όργια!

Cf. Σχόλια εις Λουκιανόν, Εταιρικοί Διάλογοι, ΙΙ, pp. 275.22 – 276.28, για την βασική περιγραφή των Θεσμοφορίων. – ].

Στα πολύ διαδεδομένα και συχνά γυναικεία μυστήρια και σκοτεινές λατρείες της γονιμότητας, με ανδρικό taboo, αντιστοιχεί στην Ολυμπία το μυστήριο του φωτός με γυναικείο taboo.

Η νέα θρησκευτικότητα περιστρέφεται γύρο από τον ορθιάζοντα άξονα του κάλλους, την άλλη διάσταση της αιώνιας τελειότητας, την εορταστική αμεριμνησία για τους πυλώνες των αναγκών του χρόνου, την χαρμόσυνη παιδιά του «τέλους» -  δεν εστιάζεται στους κρύφιους μυχούς και στα δυναμερά άντρα όπου βυσσοδομείται το μυστήριο της ζωής και του θανάτου στον χρόνο.

Το νόημα της ύπαρξης τώρα από-καλύπτεται στον αγώνα ως επί-δειξη τελειότητας, φανέρωση κάλλους μορφής εν δράσει, με σκοπό την αριστεία – ποιος είναι ο εκλεκτός του νέου θεού. Γι αυτό υμνολογείται ο νικητής ακριβώς όπως ο θεός, με την ίδια μορφή και τον ίδιο τρόπο. Στην Σπάρτη ο πολυολυμπιονίκης  (5 νίκες μία παίδων και 4 ανδρών στην πάλη) Ιπποσθένης λατρευόταν ως θεός, με ναό.

Ο περιορισμός των αναγκών του χρόνου και κατά τους τρεις πυλώνες του στο ελάχιστο συμβατό με την συνέχιση της ζωής όχι ως αυταξίας αλλά ως πεδίου φανέρωσης της θεότητας ως κάλλους μορφής και «τέλος» ύπαρξης,

                                                                                               η επικέντρωση του ενστίκτου διαιώνισης του είδους, και του αναγκαίου θεσμού της σύζευξης των φύλων κατά οικογένεια στην τεκνογονία, και μάλιστα στην ευγονία,

                                                                                                 η εξασφάλιση των μέσων επιβίωσης με μείωση της ασχολίας περί αυτά,

                                                                                    η απαγκίστρωση από το αίσθημα κινδύνου του ανθρώπου χωρίς εργώδη μόχθο για ζωτικό χώρο ασφάλειας και εξουσία,

                               η γυμναστική παιδεία του σώματος προ ρωμαλέο κάλλος και η «μουσική» παιδεία του πνεύματος (ποίηση, μουσική, χορός) προς ουσιώδη ευαισθησία και επίχαρι νοηματοληψία,

                                                                    η αξίωση της ταυτότητας σώματος και πνεύματος στην ιδεώδη Απολλώνια πραγματικότητα και η θεμελίωση της βασικής ανθρώπινης σχέσης  (με προτεραιότητα απέναντι, και αντικατάσταση, όλων των προηγούμενων πολλαπλών τύπων) πάνω σε αυτό το ίνδαλμα του Δωρικού έρωτα ως πνοής κάλλους πνευματούμενου και πνεύματος σωματούμενου εν τελειότητι, η εορταστική σχόλη μαζί με την απόλυτη αφιέρωση στην επιδίωξη του «τέλους», η γυμναστική ως τρόπος βίου και λατρεία θείου, αυτό το άλειμμα με λάδι και η απόλυτη γύμνωση συμβολίζοντας την λάμψη της επιφάνειας και την απο-κάλυψη του Απόλυτου Είναι στο κοσμικό Φαίνεσθαι, ενώ πρακτικά οφέλη έπονται αβίαστα η υγεία και η αντοχή και το αδάμαστο και το αλύγιστο και το αψευδές και το γενναίο και όλη η αληθινή αρετή ψυχής και ήθους, η ομοιότητα των τελείων στην Απολλωνιότητα και η απαξίωση της γενετήσιας μείξης, του πλούτου και της εξουσίας, - αυτά συνιστούν το Σπαρτιατικό κατόρθωμα του κλασσικού θαύματος, και αυτά επιβλήθηκαν από την Σπάρτη με εκούσια ερωτική αποδοχή στον Ελληνισμό που έτσι μορφοποιήθηκε. 

Πρώτη και καθοριστική επιβολή ήταν η σύσταση των ιστορικών Ολυμπιακών αγώνων.

[Για το γεγονός και την σημασία της Σπαρτιατικής προέλευσης της γυμναστικής αγωγής ως τρόπου ζωής, της άλειψης με λάδι και της πλήρους γυμνότητας  ο locus classicus ειναι ο Θουκυδίδης, Ι, 6, 3-6. Η έμφαση στην σωματική και πνευματική τελειότητα, στο κάλλος και την ποιητική καλλιέργεια, απαξιώνει με φυσικό τρόπο τον πλούτο και τους άλλους πυλώνες της μέριμνας στον χρόνο. - Ενδυματολογική εφαρμογή.].

Σε αυτό το πλαίσιο αναφοράς ευρίσκει την φυσική ερμηνεία του και το άλλως παράδοξο γυναικείο taboo στην Ολυμπία. 

Οι σχέσεις των φύλων στην Σπάρτη ήσαν εξαιρετικά περιωρισμένες πέρα του τεκνογονικού και ευγονικού σκοπού. Ο άνδρας νυμφευόταν μετά τα 30 ενώ και μετά διατηρούσε τον τρόπο ζωής του ανεξάρτητο από την οικογένεια, τόσο που μερικές φορές γεννιόταν το παιδί του πριν δει ημέρα την γυναίκα του (άρα χρόνο και διαρκούσε η αγνωσία του, αφού παιδί κανονικά θα γεννιόταν ένα χρόνο μετά τον γάμο, η ιδιοτυπία της πρώτης νύκτας του οποίου είναι επίσης χαρακτηριστική και αποκαλυπτική) - και την νύκτα δε οι λίγες επαφές ήσαν οιονεί κλεπτόμενες. Γινόταν αντικείμενο ειρωνικών σχολίων αν φαινόταν επιρρεπής σε αυτές.

[Πλούταρχος, Λυκούργος, 15, 4-9].

Η ζωή των δύο φύλων ήταν πριν μεν τον γάμο απολύτως χωριστή, μετά δε ελάχιστα κοινή. Η σχέση τους αποτελεί τον πρώτο πυλώνα της μέριμνας στον χρόνο, και εξ αυτού απαξιώνεται sub specie aeternitatis. Συναφώς, η μείξη ανδρός και γυναικός, ακριβώς λόγω της βύθισης στο σκοτεινό μυστήριο της ζωής και του θανάτου (μύθος της αρπαγής της Περσεφόνης από τον Άδη, ταυτότητα Διονύσου-Άδη), ακριβώς λόγω της υπο-τέλειας στην περιοδική ουσία του χρόνου, ενέχει μιασμό του τέλους της αιωνιότητας. Στους ναούς των Ολυμπίων δεν συνευρίσκεσαι με γυναίκα ούτε προσέρχεσαι από μείξη γυναικός πριν καθαρθείς.

[Ηρόδοτος, Β, 64: μόνο οι Αιγύπτιοι και οι Έλληνες έχουν αυτήν την αντίληψη. - Όταν οι Αθηναίοι στην αρχή του Πελοποννησιακού πολέμου, ανήσυχοι για την εμφανή αντιπάθεια του Απόλλωνα προς το εγχείρημά τους (χρησμός του Δελφικού μαντείου για νίκη της Σπάρτης, εισβολές των Σπαρτιατών στην Αττική με ταυτόχρονη έκρηξη λοιμού, αναλογισμός των παθημάτων των Αχαιών από την οργή του Απόλλωνα στην Ιλιάδα), - όταν ζήτησαν χρησμό τι να κάνουν, η Πυθία έχρησε να καθάρουν την Δήλο. Ο τρόπος του καθαρμού ήταν να εκβάλουν όλες τις ταφές από την νήσο και να απαγορεύσουν να πεθαίνει και να γεννιέται άνθρωπος στην νήσο, αλλά ετοιμοθάνατοι και ετοιμόγεννες να μεταφέρονται στη γειτονική Ρήνεια. Θουκυδίδης, ΙΙΙ, 104, 1-2.].

                                              [Συνεχίζεται]

ΙΙ

ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΑΤΡΩΝ

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ Συγκριτικές Διαχρονικές Μεταφιλοσοφικές Έρευνες

στην Ανθρώπινη Μοίρα

Μέρος ΙΙ

Ειδική Μορφολογία της Ιστορικότητας

Την Πέμπτη 4 Ιουνίου συνεχίζουμε τα σεμινάρια του φετινού Κύκλου Ιστορικοφιλοσοφικού Λόγου, στις 8.30 το βράδυ.  

Ο θεματικός τίτλος της ομιλίας μου είναι:

                                      Η Γεωμετρική Τέχνη

στις Αρχές της Μεταλλικής και της Άνθινης Επανάστασης

                                              ***

Η ομιλία και συζήτηση θα γίνει στην Αίθουσα Διαλέξεων του Μεγάρου Λόγου και Τέχνης (2^ος όροφος, Πλατεία Γεωργίου Α’). –

Επειδή εκτελούνται εργασίες συντήρησης και βελτίωσης του χώρου, και σε περίπτωση που δεν έχουν ολοκληρωθεί σε σημείοπου να είναι χρησιμοποιήσιμη η αίθουσα, η συνάντηση θα γίνει σε παρακείμενο χώρο.

Όποιος ενδιαφέρεται να παρακολουθήσει να επικοινωνήσει μαζί μου.

Η είσοδος είναι ελεύθερη.

Μετά την ομιλία θα υπάρξει χρόνος για συζήτηση.

Θα τηρηθούν τα μέτρα προστασίας.

             

ΙΙΙ

Την μεθεπόμενη Πέμπτη 11 Ιουνίου, στις 8.30 το βράδυ θα πραγματοποιηθεί κατά το Πρόγραμμα το επόμενο σεμινάριο, με θέμα:

      Ο Κύριος των Ουράνιων Δυνάμεων, ο «Άρχων του Κόσμου τούτου»,

                                       και η Αυτοκρατορία.

                      Το Ασσυριακό Βίωμα και οι Τρόποι του  

Η ομιλία και συζήτηση θα γίνει στην Αίθουσα Διαλέξεων του Μεγάρου Λόγου και Τέχνης (2^ος όροφος, Πλατεία Γεωργίου Α’). –

Η είσοδος είναι ελεύθερη.

Μετά την ομιλία θα υπάρξει χρόνος για συζήτηση.

Θα τηρηθούν τα μέτρα προστασίας.

                 ***

ΙV        

              ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΠΑΡΤΗΣ

ΑΠΟΛΛΩΝ ΕΠΙΦΑΝΗΣ

Σπάρτη Οδηγός, «Ελλάδος Ακρόπολη»

Κριτική Πολιτιστική και Πολιτική Ιστορία

του Ελληνισμού στους Αρχαϊκούς Χρόνους

(7^ος – 6^ος αιώνας π.Χ.)

ΙΙΙ. Ο 6^ος Αιώνας π.Χ.:

Η Ιωνική Προβολή, η Σπαρτιατική Αντίδραση και η Δωρική Επιβολή

                         Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΣΠΑΡΤΗ

Τον 7^ο αιώνα π.Χ. στήθηκε ο Δωρικός άξονας του Ελληνισμού, με επίκεντρο την Σπάρτη.

Τον 6^ο αιώνα  δρομολογείται η Ιωνική προβολή, εμπνεόμενη μεν από το Δωρικό πνεύμα, μορφοποιούμενη όμως κατά οικείο τρόπο. Αυτήν την Ιωνική πλειάδα σημαντικών και χαρακτηριστικών φαινομένων που συνθέτουν τον έτερο πόλο του κλασσικού Ελληνισμού θα αρχίσουμε να μελετούμε στο 3^ο μέρος των φετινών μας Συναντήσεων.

Και πρώτα θα μιλήσουμε για τα Μυστήρια. Από τα βάθη της χθόνιας γονιμότητας ξεπηδούν τα γυναικεία μυστήρια της Μάνας Γης και της Παρθένου Κόρης. Αλλά όταν έρχεται από την Θράκη και την ζώνη αμέσως προς βορρά της περιοχής του Πολιτισμού η Διονυσιακή λατρεία, τα Μυστήρια μετατρέπονται για να δεχθούν μαζύ με την Χθόνια βαθύτητα την Διονυσιακή εκστατικότητα και οργιασμό. Ταυτόχρονα παίρνει αντίστοιχη μορφή ο Ορφισμός. Ενώ βαθαίνει σε επεξεργασμένη μορφή η Συμβολική Σκέψη, ως προετοιμασία για την ερχόμενη φιλοσοφική επανάσταση.

[Για τα Μυστήρια, in primis τα Ελευσίνια, δείτε τις μελέτες μου στο Apostolos L. Pierris, The Emergence of Reason from the Spirit of Mystery, An Inquiry into the Origin and Nature of Ancient Greek rationality, 2006, Part Two, The Logic of Mystery, (ΑΡΡΗΤΑ ΙΕΡΑ: an Inquiry into the Sacred Symbolsm, pp.238-254.), Ch. 7 (Baubo and Iacchus, pp. 255-392) and Ch. 8 (Ζευς, Ζαγρεύς, Αϊδωνεύς, pp. 393 – 508)]

 Θα μελετήσουμε την ρίζα και το νόημα των παράλληλων αυτών θρησκειολογικών και στοχαστικών φαινομένων, και την σημασία τους μέσα στο γενικώτερο πλαίσιο της Ιωνικής Προβολής στο πρώτο μισό του 6^ου αι. π.Χ.    

Ο θεματικός τίτλος της ομιλίας μου είναι:

     Η Διονυσιακή Λατρεία, η Μεταμόρφωση των Μυστηρίων,

                        Η Συμβολική Σκέψη και ο Ορφισμός 

                              ***

     Η ομιλία θα γίνει την Παρασκευή 5 Ιουνίου, 8.30 το βράδυ στην Αίθουσα Συνεδριάσεων του Παλαιού Δημαρχείου. Το Δημαρχείο αλληλοκοιτάζεται με το Αρχαιολογικό Μουσείο, έστω νοερά τώρα. Εξ αρχής η ρύθμιση του κεντρικού πάρκου αλλά και το συνολικό πλάνο της κατοίκισης είχε συλληφθεί έτσι ώστε να καλλιεργεί τη  σχέση της αρχαίας προς την νέα Σπάρτη. Ο εναρμονισμός λοιπόν λόγου που θα διεξοδεύσουμε, χώρου και αρχικής ιδέας είναι δυναμικός.

Η είσοδος είναι ελεύθερη.

Μετά την ομιλία θα υπάρξει χρόνος για συζήτηση.

Θα τηρηθούν τα μέτρα προστασίας.

                              ***

V

Την Κυριακή 7 Ιουνίου, θα πραγματοποιήσουμε την συμπληρωματική συνάντησή μας σε ανοικτό χώρο, στον Καταγιάννη.

Θα μιλήσω και θα ασχοληθούμε με την αρχαία τοπογραφία στην περιοχή της Σπάρτης κατά τον μέσο ρου του Ευρώτα. Περίπου αυτή ήταν η αρχαία Λακεδαίμων. Ειδικώτερα θα εντοπίσουμε τα κατά σειρά αναφερόμενα μέρη από τον Παυσανία, Βρυσεές, Θήρα, Ιερόν Δήμητρος Ελευσινίας, Δέρειον και ιερόν Αρτέμιδος Δερεάτιδος.

Θα κανονίσουμε την ώρα κατά την συνάντηση της Παρασκευής.

Όποιος ενδιαφέρεται να επικοινωνήσει μαζί μου.