Ξαναζωντάνεψε την Πάτρα της εποχής Καποδίστρια

Ο ομιλητής Νίκος Τζανάκος που εντυπωσίασε με την αναφορά του στο Καποδιστριακό έργο της Πάτρας. Η οποία ας σημειωθεί ότι, όπως είπε, παρόλο που κατέχει τα εχέγγυα να συμμετάσχει στο δίκτυο Καποδιστριακών Πόλεων, από ολιγωρία των δημοτικών αρχών, αυτό δεν έχει γίνει ακόμη.

Ένα «άγνωστο» και πολύτιμο σχέδιο πόλεως της Πάτρας, του 1830(*)

Το παραθαλάσσιο πάρκο στη βόρεια πλευρά

Αντίγραφο από το χάρτη του Σταμ. Βούλγαρη. Ο χάρτης γράφει: «Χάρτης της πόλης των Πατρών αντίγραφο του σχεδίου του Σταμάτη Βούλγαρη από τον τοπικό μηχανικό (στα ιταλικά) Nicolo Ceroulli».

Ένας Μανιάτης, ο Νίκος Τζανάκος, όχι σαν αυτούς τους γνωστούς, που η επίσημη Ιστορία κατέγραψε ως το χαρακτηριστικό δείγμα των κοτσαμπάσηδων που αντιστάθηκαν στον εκσυγχρονισμό της χώρας και που στην ουσία διοικούσαν την Ελλάδα, ενώ οι Οθωμανοί ήσαν οι επικυρίαρχοι, έως την απελευθέρωσή της, αλλά το διοικητικό τους σύστημα θέλησαν να  διαιωνίσουν, καθώς επί τέσσερις αιώνες αποτέλεσαν στήριγμα της οθωμανικής διοίκησης, αλλά η στρατευμένη ελληνική ιστοριογραφία τους θέλησε αγωνιστές για την ίδρυση ελληνικού κράτους,  μίλησε  χθες στην Διακίδειο Σχολή Λαού της Πάτρας, για την συμβολή του κυριότερου εχθρού των κοτσαμπάσηδων, του Ιωάννη Καποδίστρια, στην δημιουργία σύγχρονου σχεδίου πόλης, λίγο μετά την ίδρυση της Νέας Πάτρας, της σημερινής Πάτρας.

Πρόκειται για τον Νίκο Τζανάκο, δημοτικό σύμβουλο Πατρέων, με μεγάλη και ενδελεχή ενασχόληση για την συμβολή του Ιω. Καποδίστρια, κυρίου εκφραστή του εκσυγχρονισμού της μεταπαλευθερωτικής Πάτρας, ενός παραλιακού άγωνου καλαμιώνα, συν εκτεταμένα σταφιδάμπελα στο πίσω μέρος του, όπως ήταν ο τόπος που χτίστηκε η νέα πόλη.  

Με πολλά και πλούσια στοιχεία, όπως αυτό της παρολίγον ονομασίας της πόλης ως Ιωαννούπολης, του τείχους του Πάμπλικου σχολείου του Καποδίστρια, αλλά και χάρτες της εποχής, ο Νίκος Τζανάκος κάλεσε τους παρευρισκομένους να γίνουν κήρυκες της ανάδειξης του έργου του Ιω.  Καποδίστρια καθώς η πόλη χρωστά την ύπαρξή της σε αυτόν και στους συνεργάτες του, Σταμ. Βούλγαρης κλπ, που εν μέσω σκοταδιστικών αντιλήψεων από μεγάλα ονόματα, του κοτσαμπασισμού της Αχαϊοήλιδας η τοπική  Ιστορία, έπλεξε αγιοστέφανα και έδωσε ονόματά τους σε δρόμους της πόλης μας. 

Για παράδειγμα ο μεγάλος «αγωνιστής» Γεώργ. Σισσίνης. Στον απελευθερωτικό αγώνα διακρίθηκε κυρίως στις μάχες της Πάτρας, του Λάλα και του Χλεμουτσίου. Την περίοδο του Κυβερνήτη Καποδίστρια διορίστηκε μέλος στο «Πανελλήνιο» αλλά σύντομα παραιτήθηκε επειδή διαφώνησε με την πολιτική του!

Η επίσημη ελληνική Ιστορία δεν κατέγραψε κατέγραψε, διαστρέβωλωσε μάλλον, τον αγώνα των απλών στρατιωτικών αγωνιστών, ως να εξελίσσονταν στους αυλόγυρους των Μοναστηριών, που με τον διωγμό των Οθωμανών οι μονές, βρέθηκαν με παρανόμως αποκτηθείσες αμύθητες περιουσίες, όμως δεν κατέγραψε για παράδειγμα, ότι στην Γαστούνη που ζούσε ο κατσαμπάσης Γεώργ. Σισίνης, ιδιοκτήτης πλήθους περιουσίας σταφιδάμπελων για να τον επισκευθεί κάποιος στο αρχοντικό του, έπρεπε να προσέλθει σκυφτός και γονατιστός! Τα έγραψαν όμως οι φιλέλληνες περιηγητές ή πολεμιστές! (**). 
 

Αποσπάσματα από την ομιλία του Νίκου Τζανάκου

     Ένα σπάνιο αλλά και πολύτιμο σχέδιο πόλεως, της Πάτρας, ξεχασμένο στα συρτάρια του υπουργείου, το οποίο είχε θεωρηθεί πως απεικόνιζε την κατάσταση της πόλης πριν το 1858, είναι τελικά συνταγμένο το1829-1830 και αποτελεί το σπανιότερο τεκμήριο για την ίδρυση της νέας Πάτρας, αφού αποτυπώνει τις τελικές σχεδόν τροποποιήσεις που έγιναν πάνω στο γνωστό σχέδιο του Βούλγαρη.     

Παρουσιάσθηκε για πρώτη φορά με τεκμηρίωση για τη χρονολογία δημιουργίας του την Τετάρτη 17 Ιανουαρίου του 2018 στη Διακίδειο.

    Οι σημειώσεις που φέρει είναι στα ιταλικά και τούτο είναι φυσικό, αφού ο συντάκτης του είναι ο κερκυραίος-βενετός Νικολό Κερούλλι, ο οποίος πέθανε στην Πάτρα τον Δεκέμβριο του 1831, όπως αναφέρετε στο Libro d’oro της Κέρκυρας. Οι πληροφορίες τις οποίες μας δίνει το μοναδικό αυτό τεκμήριο, σε συνδυασμό και με 20 περίπου χειρόγραφες επιστολές της εποχής μεταξύ του Καποδίστρια, του Βούλγαρη, του Σάμπουργκ, του Ράικο, του Κερούλλι, του Ασπιώτη, του Βέρντε, κλπ άλλοτε μας συμπληρώνουν ή μας επιβεβαιώνουν τις έως τώρα γνώσεις μας και άλλοτε μας τις ανατρέπουν. 

   Σταχυολογούμε κάποια ενδιαφέροντα συμπεράσματα:

-Το σχέδιο του Βούλγαρη του 1829  τροποποιήθηκε όχι μετά από δεκαετίες αλλά με εντολή του ίδιου του  Καποδίστρια, τον επόμενο χρόνο το 1830 και το 1831, όταν ο κυβερνήτης πιέστηκε από τους ντόπιους κοτζαμπάσηδες, οι οποίοι πήραν με το μέρος τους αρκετούς ιδιοκτήτες. Εξάλλου αντιμετώπιζε εξαρχής πρόβλημα αφού τα πενιχρά οικονομικά του κράτους δεν επαρκούσαν ούτε και τα δικά του χρήματα έλυσαν το πρόβλημα.

- Ο Καποδίστριας είχε έρθει γιαυτό το λόγο στην Πάτρα, τον Μάιο του 1829, μαζί με το Βούλγαρη.

-Το 1830, έστειλε στην Πάτρα τον Ολλανδό αρχιτέκτονα Σάμπουργκ, ο οποίος με βοηθούς τον κερκυραίο Κερούλλι και τον Λιβιτζάνι, προχώρησε σε τροποποιήσεις, οι οποίες αποτυπώνονται στο προαναφερθέν σχέδιο. Μεταξύ των άλλων, οι πέντε πλατείες έγιναν δύο, το σχέδιο μίκρυνε, (απο Βότση μέχρι Αράτου), οι εσωτερικές οικοδομικές γραμμές δεν ακολουθήθηκαν.

Το σχέδιο σκιαγραφεί τη δυνατότητα επέκτασης του, μελλοντικά μέχρι τη Σαχτούρη και την Σατωβριάνδου. 

-Τα δυο μεγάλα τραπέζια στην κάτω πόλη οριοθετούν εκτάσεις-αμπέλια τα οποία ανήκαν στην μονή Ταξιαρχών του Αιγίου και στη  μονή Αγίων Πάντων. 

-Οι στοές προέκυψαν σαν άμυνα του Βούλγαρη στην εντολή να μικρύνει τα πλάτη των20μ και 14μ δρόμων του. Πρότεινε το Μάιο του 1829 ο ίδιος να δημιουργηθούν οι στοές σε βάρος του πλάτους των οδών και υπερ της ποιότητας ζωής των πολιτών. Ο Καποδίστριας το απεδέχθη και έδωσε εντολή να συνεχίσει με αυτόν τον τρόπο η υλοποίηση του σχεδίου.

-Στο συγκεκριμένο σχέδιο αποτυπώνεται και το περίφημο πάρκο για το οποίο θα πλήρωναν τα δένδρα ο Βούλγαρης με τον Καποδίστρια. Περικλειόταν από την Κολοκοτρώνη την Αγίου Ανδρέου τη θάλασσα και προχωρούσε πέραν της Καρόλου προς τη Νόρμαν.

Σημεία πρασίνου αποτυπώνονται περιμετρικά του κάστρου και ιδιαίτερα από το τείχος μέχρι τον Παντοκράτορα όπως και μεταξύ της Υψηλάντου και της Αγίου Γεωργίου όπου ο Βούλγαρης είχε επισημάνει την ύπαρξη αρχαιοτήτων.

-Ο Καποδίστριας με διάταγμα καθόρισε σαν κέντρο της νέας πόλης τα τετράγωνα μεταξύ της Ερμού και της Κολοκοτρώνη. Δεν θα κτιζόταν άλλο σημείο αν δεν ολοκληρωνόντουσαν αυτά. Αυτός είναι και ο λόγος που στοές έχουν μόνο οι παραπάνω δρόμοι συν την Αγίου Νικολάου. Μετά τη δολοφονία του η εντολή του ξεχάστηκε.

-Σημειώνονται στα ιταλικά τα σημεία που θα κτισθούν τα δημόσια κτίρια. Τελωνείο, Λιμεναρχείο και φυλακές στην παραλία βόρεια της σημερινής Τριών Συμμάχων, τράπεζα δίπλα, στην αρχή της Αγίου Νικολάου, Δημαρχείο στην πλατεία Όλγας (Εθνικής Αντίστασης) επί της Μαιζώνος, αρχιφρουραρχείο εκεί που είναι σήμερα το θέατρο Απόλλων, Θέατρο ακριβώς απέναντι (αργότερα εκεί που βρίσκονται τα σημερινά Δικαστήρια), Αστυνομία επί της Ερμού εκεί που βρίσκονται και σήμερα, αγορά στο Μαρκάτο και αργότερα και στην πλατεία Πίνδου, Σχολείο και βιβλιοθήκη στο οικοδομικό τετράγωνο του σημερινού Ωδείου, Νοσοκομείο στη γωνία Μπουκαούρη και Παντοκράτορος, Μητρόπολη στον Παντοκράτορα.

-Ο Καποδίστριας διαβλέποντας πως ήταν δύσκολο να κατασκευάσει το κράτος σύντομα τα δημόσια κτίρια, με διάταγμα απαγόρευσε να πωληθεί οποιοδήποτε από τα παραπάνω οικόπεδα.

Το πρόπλασμα της προτομής του Καποδίστρια είναι του γλύπτη Δημοσθένη. Γ. Τζανάκου

Τελικά στις 4 Δεκέμβρη του 1830 ο Καποδίστριας υπογράφει την απόφαση 2771 η οποία στην ουσία αποτελεί την ιδρυτική πράξη της νέας Πάτρας. Σε αυτή την πολυσέλιδη απόφαση καθορίζει λεπτομερώς τον τρόπο των αποζημιώσεων, τον τρόπο υλοποίησης του σχεδίου, των απαλλοτριώσεων, τους όρους κατασκευής των κτιρίων με την υποχρεωτική άδεια από Μηχανικό, την ύπαρξη καπνοδόχου, αποχέτευσης, κανόνων υγιεινής υλικών κατασκευής κλπ

-Οι οδοί Φιλοποίμενος και Παντανάσσης προέκυψαν το 1831 όταν σχεδιάστηκε η σμίκρυνση των αντίστοιχων τετραγώνων. Με την ίδια τροποποίηση προέκυψαν και τα στενά της Ραδινού , Ασκληπιού κλπ.

-Ο Σάμπουργκ καταγγέλλει με επιστολή τα μέλη της επιτροπής αποζημιώσεων για αδιαφάνεια και εξυπηρέτηση υμετέρων. Προβληματίζεται για το αν οι ντόπιοι θέλουν την ανάπτυξη της πόλης τους, αφού  προσπαθούν να μην έρθουν ξένοι στην πόλη, και πως μπλοκάρουν κάθε προσπάθεια να αναπτυχθεί το εμπόριο και η πόλη να ευημερήσει. Αποφασίζουν γράφει με βάση την εντοπιότητα και τις γνωριμίες και όχι το δίκαιο. Εκπλήσσεται πως μια επιτροπή μοίρασε χρήματα, προχώρησε σε αποζημιώσεις και ανταλλαγές δίχως σχετικά έγγραφα.

-Μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια και λόγω της ανικανότητας των διοικούντων και κυβερνώντων, η Πάτρα ταλαιπωρήθηκε για δεκαετίες, δίχως να βρίσκεται τρόπος να υλοποιηθεί το σχέδιο. Έφθασε στο σημείο να μην υπάρχει δυνατότητα να κτισθεί έστω ένα κτίριο. Πάνω από 10 Βασιλικά Διατάγματα και νόμοι, επέτειναν την αβεβαιότητα των πολιτών για 50 τουλάχιστον χρόνια. Πάντα έσωζε την κατάσταση το σχέδιο που προαναφέραμε και η αντίστοιχη απόφαση της 4 Δεκεμβρίου του 1830 του Καποδίστρια.

Ο κυβερνήτης ασχολήθηκε επιμελώς και προσωπικά με την αναθεμελίωση της Πάτρας, διότι θεωρούσε την ίδρυση μιας πόλης διεθνών προδιαγραφών εθνικό θέμα, αφού έπρεπε η Ελλάδα προχωρήσει προς την ανάπτυξη, να αρχίσει να εκσυγχρονίζεται και η ζωή των πολιτών της να αποκτά ποιότητα. Την εικόνα αυτή διεθνώς θα την έδινε αρχικά η Πάτρα. Το προσωπικό του στοίχημα υπήρξε η περίπτωση της Πάτρας.

Ο φοίνικας του Καποδίστρια και η χρονολογία 1832 στην είσοδο της οικίας Τζίνη επι της Αγίου Νικολάου και Μαιζώνος. Πρόκειται για το μοναδικό σωζόμενο κτίριο της Καποδιστριακής περιόδου.

 

 

______________ 

(*) Αποσπάσματα από την ομιλία του Νίκου Τζανάκου στη Διακίδειο στις 17 Ιανουαρίου 2018.

(**) Τα παραπάνω αποτελούν παρέμβαση του Istologiou  G. Mosxou