Δευτερολογία του Πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα στη χθεσινή συζήτηση στη Βουλή

Σύμφωνα με το Αρθρο 142 Α του Κανονισμού της Βουλής

 Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, άκουσα με ιδιαίτερη προσοχή τις ομιλίες των Αρχηγών των κομμάτων, ιδιαίτερα του Αρχηγού της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης, ο οποίος διερωτήθηκε αρχικά για ποιο λόγο εν μέσω της σκληρής διαπραγμάτευσης φέραμε αυτή τη συζήτηση στη Βουλή. 

Είναι ο ίδιος άνθρωπος που μέχρι προχθές μας κατηγορούσε ότι δεν τολμάμε να φέρουμε τη συζήτηση στη Βουλή για τις εξελίξεις στη διαπραγματευτική διαδικασία και για την επέκταση της δανειακής σύμβασης. Είναι γεγονός βέβαια ότι έχει απόλυτο δίκιο. Εξομολογητικά μας είπε ότι ο ίδιος δεν θα επέλεγε ποτέ να φέρει συζήτηση στη Βουλή. 

Πράγματι, όσο ήταν Πρωθυπουργός, δεν σύχναζε και πολύ στο Κοινοβούλιο. Προτιμούσε να κάνει δηλώσεις στο εντευκτήριο και στο καφενείο της Βουλής, παρά να έρχεται εδώ και να αντιμετωπίζει την Αντιπολίτευση. 

Εμείς όμως δεν θα ακολουθήσουμε αυτό το παράδειγμα. Εμείς θα βρισκόμαστε εδώ ενώπιος ενωπίω, ανοιχτά, δημόσια στους Βουλευτές και στον ελληνικό λαό. Κυρίως διότι εμείς δεν έχουμε τίποτα να κρύψουμε. Κυρίως διότι εμείς αν έχουμε ένα και μοναδικό όπλο σε αυτήν την κρίσιμη και ειλικρινή προσπάθεια που κάνουμε για να βγάλουμε τη χώρα από αυτό το αδιέξοδο που εσείς οδηγήσατε με τις επιλογές σας πέντε χρόνια τώρα, αυτό το όπλο είναι η εμπιστοσύνη του ελληνικού λαού, είναι η ειλικρίνεια απέναντι στον ελληνικό λαό. Είναι η στήριξη που μας παρέχει ο ελληνικός λαός σε αυτήν τη δύσκολη προσπάθεια. 

Και γι’ αυτό θα είμαστε εδώ τις κρίσιμες ώρες της διαπραγμάτευσης να λέμε αλήθειες.

Σας άκουσα, όμως, κύριε Αρχηγέ της Αντιπολίτευσης, να υπερασπίζεστε το συνεργάτη σας. Δεν τον ονομάτισα εγώ. Εσείς τον ονοματίσατε, τον κ. Παπασταύρου. 

Και βεβαίως σας τιμά να τον υπερασπίζεστε. Συνεργάτης σας ήταν. Δεν σας τιμούσε βέβαια ότι του παρείχατε ασυλία, όσο ήσασταν στην Κυβέρνηση και ήταν συνεργάτης σας, συνεργάτης του Πρωθυπουργού, στους ελέγχους του ΣΔΟΕ. 

Είπατε όμως «μακάρι η χώρα να είχε άλλους δέκα Παπασταύρου». Δεν έχει άλλους δέκα, κύριε Σαμαρά. Άλλους δύο χιλιάδες εξήντα δύο έχει και είναι στη λίστα Λαγκάρντ και θα ελεγχθούν ένας προς έναν. Τελεία και παύλα! Ένας προς έναν! Όλοι θα ελεγχθούν! 

Η ασυλία στο συνεργάτη σας: ηθικό δικαίωμα. Δεν άκουσα όμως να πείτε τίποτα για την ασυλία που παρείχατε -και συνεχίζετε, απ’ ό,τι φαίνεται, γιατί δεν είπατε κουβέντα- στην ολιγαρχία αυτού του τόπου. Δεν σας άκουσα να πείτε κουβέντα για την πρόθεση της Κυβέρνησης να φέρει προς υλοποίηση κάτι το οποίο αποτελούσε δήθεν και μνημονιακή δέσμευση, απ’ αυτές που δεν υλοποιούνται όμως. 

Σε ό,τι έχει να κάνει με την ψήφιση που θα αφορά στη διαδικασία μόνιμων και όχι προσωρινών αδειών ραδιοτηλεοπτικών συχνοτήτων δεν σας άκουσα να συμφωνείτε σ’ αυτό. Πείτε μας. Συμφωνείτε; Στηρίζετε αυτήν την προσπάθεια;

Άκουσα τον κ. Θεοδωράκη και χαίρομαι.

Και χαίρομαι γιατί διαμορφώνεται μια ευρύτερη στήριξη σε κάτι που αφορά και το αίσθημα δικαίου της ελληνικής κοινωνίας, των Ελλήνων πολιτών. Δεν σας άκουσα όμως να πείτε τίποτα γι’ αυτό. 

Συμφωνείτε. Και γιατί πέντε χρόνια τώρα, κύριε Σαμαρά, δεν ζητήσατε να πληρωθούν ούτε τα τέλη, το 2%, που ήταν υποχρεωμένα να πληρώνουν τα κανάλια και έχουν συσσωρεύσει χρέη 40 εκατομμυρίων ευρώ;

Δεν μιλώ για τις άδειες. Για τα τέλη μιλώ. Γιατί; Προφανώς διότι εσάς η δύναμή σας δεν ήταν η στήριξη του λαού που είναι η δική μας δύναμη. Εσάς η μόνη σας δύναμη ήταν η στήριξη των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Δεν μας ενδιαφέρει να έχουμε αυτή τη στήριξη. Προτιμάμε να έχουμε τη στήριξη του ελληνικού λαού. 

Όμως μιλήσατε για το λογαριασμό που ανεβαίνει. Να σας μιλήσω εγώ για έναν άλλο λογαριασμό που ανέβηκε πέντε χρόνια τώρα; Σε πέντε χρόνια μνημονίου είχαμε 25% απώλεια του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος. Η ανεργία στο 30% και στο 60% στους νέους. Το δημόσιο χρέος από 124% του ΑΕΠ στο 180% του ΑΕΠ. Εκατόν ογδόντα χιλιάδες νέοι επιστήμονες, ως επί το πλείστον, μετανάστες στο εξωτερικό. Πάνω από ενάμιση εκατομμύριο οι άνεργοι συνολικά. Τριάμισι εκατομμύρια οι φτωχοί. Αυτός είναι ο πραγματικός λογαριασμός που ανέβηκε πέντε χρόνια τώρα, κύριε Σαμαρά και κυρίες και κύριοι της Αντιπολίτευσης σήμερα και μέχρι χθες υπεύθυνοι γι’ αυτή την πολιτική. 

Σας άκουσα όμως να λέτε ότι εμείς κάνουμε εχθρούς στο εξωτερικό, ενώ εσείς κάνετε φίλους. Ακόμα και ο καλός σας φίλος όμως, ο κ. Γιούνκερ, όσο ήσασταν εσείς, δεν είχε παραδεχθεί ότι η χώρα μαστίζεται από ανθρωπιστική κρίση. Δεν θέσατε εσείς ποτέ ζήτημα ανθρωπιστικής κρίσης. Θέσατε ζήτημα success story, ότι όλα βαίνουν καλώς, ότι πηγαίνουμε σ’ ένα σενάριο επιτυχίας. Ο καλός σας φίλος, κύριε Σαμαρά, ποτέ όσο ήσασταν εσείς στην Κυβέρνηση, στη θέση του Πρωθυπουργού δεν δήλωσε ότι θα στραγγίξει τα ταμεία προκειμένου να φέρει 2 δισεκατομμύρια ευρώ μέσα στο 2015, δηλαδή τους επόμενους οκτώ μήνες, για την αντιμετώπιση της κοινωνικής κρίσης στην Ελλάδα. Είναι κι αυτό μια δήθεν διαπραγμάτευση; Είναι κι αυτό μια «τζάμπα μαγκιά» που μας λέτε; Δεν τα καταφέρατε εσείς ποτέ αυτά. 

Θέλω όμως να μιλήσω λίγο για την ταμπακιέρα.  Μας είπατε ότι αφήσατε, λέει, πλεόνασμα το οποίο μοιράσατε και ως κοινωνικό μέρισμα κι αυτή ήταν η μεγάλη σας συμβολή στην αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης. Για να δούμε τι ακριβώς αφήσατε. Τα νούμερα είναι αμείλικτα. Πέραν του ότι αφήσατε πλεόνασμα μεν, αλλά μικρότερο κατά 2,7 δισεκατομμύρια ευρώ απ’ αυτό το οποίο λέγατε ότι μας αφήνατε, αφήσατε και ένα ταμειακό έλλειμμα 12,5 δισεκατομμυρίων και μια ανάπτυξη που προβλέπατε ότι θα είναι 2,4%, αλλά ήταν 0,4%. Και αν κανείς συγκρίνει ότι αυτή η ανάπτυξη ήταν σε συνθήκες αποπληθωρισμού, στην πραγματικότητα δεν ήταν ανάπτυξη. Δεν είναι ανάπτυξη ακόμα. Και βεβαίως τι άλλο αφήσατε φεύγοντας; 

Παράταση για δυο μόλις μήνες μιας λίστας μνημονιακών μέτρων σκληρής λιτότητας που θα οδηγούσε στα δυο επόμενα χρόνια τις επικουρικές συντάξεις στο μηδέν, μείωση ως 90%, πρακτικά στο μηδέν, που θα οδηγούσε τις κύριες συντάξεις σε μείωση κάθε τρίμηνο από 5%-7%, διότι αυτό σημαίνει ρήτρα μηδενικού ελλείμματος. Είναι η ρήτρα μηδενικού ελλείμματος που εμείς αμέσως αναστείλαμε με το που το καταλάβαμε. Κι αυτό εσείς το λέτε συνέχεια του μνημονίου;

Τι άλλο αφήσατε; Μια λίστα που προέβλεπε μείωση του εφάπαξ στο 1/5 αυτού που είναι σήμερα, αύξηση του φόρου προστιθέμενης αξίας στα φάρμακα, στα τρόφιμα, στον τουρισμό, στο μόνο κομμάτι δηλαδή της ελληνικής οικονομίας που είχε μια αναπτυξιακή προοπτική. Τι άλλο αφήσατε;

Σας παρακολουθώ να συζητάτε και διακόπτω για να με παρακολουθήσετε κι εσείς.

Τι άλλο αφήσατε πίσω σας; Αφήσατε πίσω σας δεσμεύσεις για περαιτέρω διάλυση των εργασιακών σχέσεων και για ομαδικές απολύσεις. Ποιος, αλήθεια, το ζητάει αυτό σε μια κατεστραμμένη αγορά εργασίας, σε μια αγορά εργασίας που το πρόβλημα είναι ότι δεν προσλαμβάνονται κι έχουμε ανεργία τεράστια, πρωτοφανή ανεργία για τα ευρωπαϊκά δεδομένα; Το μέτρο που εσείς ήσασταν έτοιμοι να υπογράψετε ήταν οι ομαδικές απολύσεις άνω των πενήντα. Ποιος, αλήθεια, το ζητάει αυτό; Ποια εργοδοτική οργάνωση το ζητάει αυτό; Ποιος εργοδοτικός φορέας το ζητάει αυτό; Μήπως κάποιοι ντρέπονται να το πούνε φωναχτά; Αλλά ίσως είναι αυτοί που σχεδίαζαν απολύσεις στον τραπεζικό τομέα -στις τράπεζες- και το ζητάγανε αυτοί. Κανένας, όμως, δεν ζητάει δημόσια αυτό το μέτρο των ομαδικών απολύσεων.

Να, λοιπόν, ποιες είναι οι δικές μας κόκκινες γραμμές, κύριε Σαμαρά. Και να, λοιπόν, που σας ρωτάω ευθέως: Αυτές τις κόκκινες γραμμές τις συμμερίζεστε; Δεν κατάλαβα τη σύγχυσή σας. Λέτε «στα βράχια» από τη μια πλευρά, «μνημόνιο υπογράφετε» από την άλλη πλευρά. Και βράχια και μνημόνιο δεν γίνεται!

Μας λέτε: ή ρήξη ή κωλοτούμπα. Δεν υπάρχει άλλη προοπτική για τον τόπο για σας, διότι ίσως στο δικό σας το μυαλό να ήταν έτσι τα πράγματα και γι’ αυτό επιλέξατε τη θεαματική κωλοτούμπα. Δεν είναι έτσι για μας!

Για μας υπάρχει ένα σχέδιο ουσιαστικής, ειλικρινούς, αποφασιστικής διαπραγμάτευσης για να πετύχει η χώρα, για να πετύχει ο λαός. Κι εσείς τι κάνετε, όταν εμείς πραγματώνουμε με δυσκολίες αυτό το δύσκολο έργο; Κάθεστε χαιρέκακα και περιμένετε να αποτύχουμε. Καρτερικά. Δεν σας τιμά ούτε εσάς ούτε την παράταξή σας και βεβαίως δεν δίνει καμία προοπτική στον τόπο η Αξιωματική Αντιπολίτευση να έχει μια τέτοια συμπεριφορά.

Γι’ αυτό σας καλούμε να πάρετε μια συγκεκριμένη θέση. Τι ακριβώς μας προτείνετε; Μας προτείνετε, λοιπόν, να αποδεχθούμε αυτά τα οποία εσείς ήσασταν έτοιμος να αποδεχθείτε πριν από τις εκλογές; Εμείς, λοιπόν, αυτά δεν πρόκειται να τα αποδεχθούμε! Αυτές είναι οι κόκκινες γραμμές μας και σας ζητάμε να τις υιοθετήσετε. Να γίνουν οι εθνικές κόκκινες γραμμές σε αυτήν τη σκληρή διαπραγμάτευση για τη χώρα και το λαό μας.

Δεν περίμενα βέβαια να δώσετε εύσημα στην προσπάθειά μας. Περίμενα, όμως, να αναγνωρίσετε τα αυτονόητα. Εμείς δημιουργήσαμε το χρηματοδοτικό κενό στη χώρα; Στις πενήντα-εξήντα μέρες που είμαστε Κυβέρνηση εμείς το δημιουργήσαμε;

Δεν υπάρχει μεγαλύτερο ψέμα, μεγαλύτερο και από αυτό που ειπώθηκε για το success story, ότι δήθεν θα βγάζατε τη χώρα από το μνημόνιο. Θα βγάζατε τη χώρα από το μνημόνιο με πλεόνασμα 0,3%, ενώ είχατε υποχρέωση για 1,5%. Θα βγάζατε τη χώρα από το μνημόνιο με στασιμότητα κι όχι ανάπτυξη. Θα βγάζατε τη χώρα από το μνημόνιο με χρηματοδοτικό κενό μέσα στο 2015 26 δισεκατομμύρια, μείον τα 562 του πρωτογενούς πλεονάσματος 25,5 δισ. Θα βγάζατε τη χώρα από το μνημόνιο!

Το είπατε. Θα μας πηγαίνατε, δήθεν, στην πιστωτική γραμμή. Το είπατε μια φορά. Και με το που το είπατε, ανέβηκαν δύο-τρεις μονάδες τα spreads κι αναγκαστήκατε να κάνετε άτακτη υποχώρηση και τα ρίξατε στο ΣΥΡΙΖΑ. Έφταιγε ο ΣΥΡΙΖΑ τότε επειδή ήταν αντιπολίτευση κι έλεγε ότι δεν μπορούμε να προχωρήσουμε έτσι. Δεν υπάρχει, λοιπόν, μεγαλύτερο ψέμα από αυτό.

Ποια είναι, όμως, η διαφορά σε σχέση με αυτό που εμείς αντιμετωπίζουμε και σε σχέση με αυτό που εσείς αντιμετωπίζατε και κρίνει ο ελληνικός λαός; Η διαφορά είναι ότι όταν εσείς βρισκόσασταν το 2012 σε μια κρίσιμη καμπή, τότε σας εδόθη η δυνατότητα οι τράπεζες οι συστημικές να εκδώσουν έντοκα γραμμάτια του ελληνικού δημοσίου και το όριο να ανέβει κατά 3 δισεκατομμύρια ευρώ για να μπορέσετε να χρηματοδοτήσετε το χρέος. Σ’ εμάς δεν δίνεται αυτή η δυνατότητα. Βάζει αυστηρά όρια και περιορισμούς η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Γιατί; Αναρωτιέστε, άραγε, γιατί; Όταν εμείς πληρώνουμε μέσα στο 2015 τις υποχρεώσεις της χώρας, έχουμε πληρώσει 6,8 δισεκατομμύρια ευρώ χωρίς να έχουμε εισπράξει ούτε ένα ευρώ, κι εσείς το 2013 εισπράξατε 33 δισεκατομμύρια μόνο από τον EFSF και είχατε να πληρώσετε μόνο 12. 

Τα υπόλοιπα; Τα υπόλοιπα τα δώσατε για την κάλυψη των ελλειμμάτων του προϋπολογισμού και γι’ αυτό το λόγο έχουν μείνει ακάλυπτες πληρωμές το 2015. 

Θα μου πείτε: Δεν γνωρίζατε αυτά τα δημοσιονομικά μεγέθη; Βεβαίως τα γνωρίζαμε. Βεβαίως τα γνωρίζαμε, γι’ αυτό είπαμε ότι η χώρα μπορεί να έχει προοπτική διεξόδου όχι αν καταναγκαστεί σε νέο μνημόνιο και σε νέο δανεισμό -και το λέμε και τώρα- γι’ αυτό διεκδικήσαμε με θάρρος, με τόλμη, με αποφασιστικότητα πρόγραμμα-γέφυρα και τους τέσσερις μήνες μέχρι τον Ιούνιο. Τον Ιούνιο δεν διεκδικούμε και δεν συζητάμε -να τελειώνει αυτή η συζήτηση, κυρίες και κύριοι της Αντιπολίτευσης- νέο μνημόνιο. 

Αυτή είναι, επίσης, μια σταθερή «κόκκινη γραμμή». Σας καλούμε να την υιοθετήσετε ως «εθνική κόκκινη γραμμή».

Θέλουμε, όμως, μια νέα συμφωνία για την ανάπτυξη, μια νέα συμφωνία που δεν μπορεί παρά να εμπεριέχει την αναγκαία αναδιάρθρωση του χρέους, διότι καμία χώρα, όταν έχει χρέος 180% του ΑΕΠ της, δεν μπορεί με ασφάλεια να βγει στις αγορές και αυτή είναι η πικρή αλήθεια.

Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, επιτρέψτε μου -δεν θα μακρηγορήσω, κυρία Πρόεδρε- να δώσω δύο απαντήσεις και στο κρίσιμο θέμα που μας θέσατε και αφορά το γιατί δεν φέρνουμε προς κύρωση στη Βουλή την παράταση της δανειακής σύμβασης.

Η χώρα δεν ανέλαβε καμία διεθνή δέσμευση και καμία νέα υποχρέωση έναντι των δανειστών της, πολύ δε περισσότερο που με τη συμφωνία της 20^ης του Φλεβάρη οι δανειστές αποδέχτηκαν τη μείωση του στόχου για πρωτογενές πλεόνασμα για το 2015 και ανέλαβαν την υποχρέωση να ανοίξουν τη συζήτηση τον Ιούνιο και για το θέμα του χρέους.

Με αυτά τα δεδομένα δεν απαίτησα ποτέ την κύρωση της παράτασης της δανειακής σύμβασης στο Ελληνικό Κοινοβούλιο. Αν δεν την ζητούν όμως οι δανειστές, αναρωτιέμαι γιατί τη ζητάει η Αντιπολίτευση, μια Αντιπολίτευση μάλιστα που όσο ήταν κυβέρνηση δεν έφερε ούτε καν την τελική σύμβαση ούτε του πρώτου ούτε του δεύτερου μνημονίου προς κύρωση, έφερε μόνο το προσχέδιο τους για έγκριση και όχι τις τελικές συμβάσεις προς κύρωση. Γιατί εμάς μας ζητάτε να φέρουμε προς κύρωση την παράταση της προηγούμενης;

Και μάλιστα μιλάμε για μια Αντιπολίτευση που όσο ήταν κυβέρνηση η πρώτη πράξη που έκανε -αν θυμάμαι καλά- ήταν ο εξωδικαστικός συμβιβασμός με τη SIEMENS. Και παρ’ ότι η ίδια η σύμβαση με την εταιρεία απαιτούσε την κύρωση της σύμβασης από την Βουλή, δεν την φέρατε προς κύρωση. Τι σας έπιασε τώρα; Γιατί σας έπιασε τώρα ο πόνος; Τι υποκρισία είναι αυτή; Σας έπιασε ο πόνος για τη δημοκρατική λειτουργία του Κοινοβουλίου; Είναι πράγματι ύποπτο, κάτι άλλο θα έχετε στο μυαλό σας. 

Για να κλείσει, λοιπόν, αυτό το θέμα μια και καλή: Δεν έχει υπογραφεί καμία νέα δανειακή σύμβαση, πολύ περισσότερο κανένα νέο μνημόνιο. Τέτοιες υπογραφές είναι δικό σας προνόμιο και δικές σας επιλογές, όχι δικές μας. Η υπογραφή της παράτασης της δανειακής σύμβασης συνοδεύτηκε από κείμενο του Υπουργού Οικονομικών που κατατέθηκε στο Eurogroup και κυρίως δόθηκε στη δημοσιότητα, όπως θα δίνεται στη δημοσιότητα και κάθε κείμενο των προτάσεών μας, όπως θα γίνεται γνωστή και κάθε πολιτική μας πρωτοβουλία στη διαπραγμάτευση που εξελίσσεται. Όλα πάνω στο τραπέζι, για να γνωρίζει ο ελληνικός λαός κάθε στιγμή τι κάνουμε, τι πετυχαίνουμε, τι προσπαθούμε και κυρίως να γνωρίζει προς όφελος ποιων πράττουμε.

Μην κάνετε, λοιπόν, τρομερές και φοβερές αποκαλύψεις για πράγματα τα οποία είναι γνωστά και ανηρτημένα στο διαδίκτυο. Βεβαίως, όταν με το καλό καταφέρουμε να φτάσουμε σε μια ουσιαστική συμφωνία, σε μια συμφωνία που θα αφορά την εξέλιξη, αυτό που ονομάζουμε συμφωνία για την ανάπτυξη και βεβαίως και στο βαθμό που θα είναι και συμφωνία που εμείς προσδοκούμε, όχι επιζήμια για τη χώρα, αλλά να δίνει ώθηση, προοπτική στη χώρα, να εμπεριέχει την αναδιάρθρωση του χρέους, τότε ναι θα έρθει προς κύρωση στη Βουλή η νέα συμφωνία, σύμφωνα με όλα όσα προβλέπονται από το Σύνταγμα. Δεσμευόμαστε ότι εμείς δεν θα συνεχίσουμε τις νομικές πατέντες της έγκρισης σχεδίων συμβάσεων που στο τέλος δεν κυρώνονται από τη Βουλή.

Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, άκουσα τέλος -και θα κλείσω με αυτό- να μιλάτε και για το κατοχικό δάνειο. Το έθεσαν, αν δεν κάνω λάθος, όχι ο κ. Σαμαράς, αλλά ο κ. Θεοδωράκης και άλλοι. Άλλοι μάλιστα είχαν και θράσος. Ούτε μία φορά δεν ακούστηκε από το στόμα τους επισήμως, στο Βερολίνο όχι γενικώς εδώ στη Βουλή. Ο Υπουργός Εξωτερικών το έθεσε στην πρώτη του επίσκεψη. Εγώ το έθεσα και κατ’ ιδίαν και στο δημόσιο λόγο. 

Όμως, μας είπατε ότι αυτή μου η αναφορά είναι επιζήμια για τη χώρα. Η σιωπή είναι επικερδής για τη χώρα τόσα χρόνια! «Η αναφορά του θέματος είναι επιζήμια» –λέει- «διότι θέτει ζήτημα ηθικής και όχι υλικής αποκατάστασης», επειδή είπα πρωτίστως ηθική, πρωτίστως ηθικό είναι αυτό το θέμα. 

Στην κατ’ ιδίαν συνάντηση με την κ. Μέρκελ, της υποσχέθηκα ότι θα της κάνω ένα δώρο, το βιβλίο του Μανώλη Γλέζου με τίτλο «Κι ένα μάρκο να ήταν». Θα το κάνω και σε εσάς δώρο για να καταλάβετε ότι έχει μεγαλύτερη αξία να θέτεις με αξιοπρέπεια την ηθική διάσταση των ζητημάτων, προκειμένου να έχεις το θάρρος και τη δυνατότητα να αξιοποιήσεις και την υλική.