Η εικόνα του Τσε ως τμήμα του παγκόσμιου συστήματος του επαναστατικού αγώνα

Όρθιος ο επικεφαλής της Λέσχης Κινηματογράφου Πάτρας Παν. Χιωνίδης και δίπλα του η γιατρός ο μιλήτρια Νάντια Κουλουμπή.

Έκθεση φωτογραφιών της Λέσχης Κινηματογράφου Πάτρας, έως τις 25-1-13, για το μεγάλο επαναστάτη της Λατινικής Αμερικής

Με τη βροχή να πέφτει ασταμάτητα στην πόλη από το πρωί και το τσουχτερό κρύο, οι φίλοι της Λέσχης Κινηματογράφου Πάτρας, πιστοί στο ραντεβού τους, προσήλθαν από νωρίς στην αίθουσα “Περί Τεχνών” και ώρα 8.30΄ έδωσαν παρών για να απολαύσουν μία ακόμη  πρωτοβουλία αφιερωμένη στην τέχνη της φωτογραφίας και στο πρόσωπο που την δεκαετία του 60 άναψε φωτιές στη Λατινική Αμερική, με τα δικτατορικά καθεστώτα υποβοηθούμενα από την CIA από την μία πλευρά και τα ένοπλα επαναστατικά κινήματα από την άλλη.

Η πρωτοβουλία της  Λέσχη Κινηματογράφου είχε έναν ιδιαίτερο συμβολισμό, να «ζεστάνει» τους πολίτες της Πάτρας. Και αυτό το υπεννόησε ο επικεφαλής της Παν. Χιωνίδης, γνωστός στους εραστές της ασπρόμαυρης εικόνας, στην μεγάλη οθόνη.

Αναφέρομαι στην Έκθεση φωτογραφικών ντοκουμέντων για τον Τσε, υπό τον τίτλο «Ως σύγχρονος Προμηθέας…» που ξεκίνησε την Παρασκευή 18-1-2013 και θα συνεχίσει να δέχεται το κοινό, στο χώρο του Κέντρου Πολιτισμού “Περί Τεχνών” στη διασταύρωση των οδών Αράτου και Κανακάρη 65 έως τις 25 Ιανουαρίου, καθημερινά, εκτός Κυριακής, από τις 10 π.μ. έως τις 2 μ.μ. και από τις 6 έως τις 9 μ.μ. Και που όπως ανέφερε κατά την παρουσίαση της έκθεσης ο Παν. Χιωνίδης, τα εκθέματά της είναι διαθέσιμα αδαπάνως για όποιον φορέα ενδιαφέρεται να τα παρουσιάσει. Και κάτι ακόμη που σημείωσε ο Παν. Χιωνίδης:  

Πορτρέτα του Τσε.

 «Οι περισσότερες φωτογραφίες της θρυλικής μορφής του Τσε Γκεβάρα, που εκτίθενται, είναι ανέκδοτες και κάποιες ελάχιστα γνωστές. Πρόκειται για απαθανατίσεις των Osvaldo και Roberto Salas που προέρχονται από το «Ινστιτούτο της Ελευθερίας της Κούβας» στην Αβάνα και αφορούν την ζωή του Τσε στην Κούβα στα έτη 1960 έως 1964». Του Τσε «ως γιατρού, ως υπουργού στην κυβέρνηση Κάστρο της Κούβας, αλλά και ως επαναστάτη, ενσαρκωτή του ονείρου των λαών της Λατινικής Αμερικής, για ελευθερία!

   Σε μια εποχή που ο λαός μας υποφέρει από τα μνημόνια, την ίδια στιγμή ριζοσπαστικοποιείται κάθε μέρα από τη μια, αλλά και από την άλλη  βρίσκει έδαφος η απαισιοδοξία. Οι «αδύνατες» συνειδήσεις ανιχνεύουν ψεύτικους δρόμους, για να αποδράσουν από την καθημερινότητα. Η Λέσχη Κινηματογράφου Πάτρας με πνεύμα άκρως πολιτικό καταδεικνύει  πως σκοπός μιας κινηματογραφικής λέσχης και εν γένει ενός πολιτιστικού φορέα δεν φτάνει να μιλάει γενικά και αόριστα για τον πολιτισμό αλλά να προτείνει ανοικτά με ταυτότητα,  προβληματισμό, άποψη και θετικά πρότυπα. Στο κάτω-κάτω όπως λέει και ο Βλαδιμής Μαγιακόφσκι «…η τέχνη δεν πρέπει να αντανακλά σαν τον καθρέπτη,  μα σαν φακός να μεγεθύνει..».

Πρέπει να σημειωθεί ότι Επιμελήτρια της έκθεσης είναι η Βάσω Μαργέλου, υπεύθυνη εκδηλώσεων του «Περί Τεχνών». Και οι φωτογραφίες αυτές έφθασαν στην Πάτρα, στα χέρια του Παν. Χιωνίδη, μέσα από συνθήκες παρανομίας, σε μία άλλη εποχή, πριν πολλά χρόνια. Έτσι 45 χρόνια από τη δολοφονία του μεγάλου επαναστάτη της Λατινικής Αμερικής, παρουσιάζονται τώρα.

Η γιατρός Νάντια Κουλουμπή για τον Τσε

Κεντρική ομιλήτρια ήταν η γιατρός Νάντια Κουλουμπή, που ανέφερε τα παρακάτω:

 «ΑΠΟ ΣΗΜΕΡΑ ΘΕΩΡΟΥΜΑΣΤΕ γιατροί, σε μία χώρα που  δεν αναγνωρίζει πλέον το δικαίωμα στην περίθαλψη, που κλείνει τα νοσοκομεία της, που δεν πληρώνει τους γιατρούς της, που πεινάει.

Λέγαμε “όταν μεγαλώσω θέλω να γίνω γιατρός”. Θέλω να γίνω γιατρός στη χώρα μου. Θέλω να δουλέψω σε δημόσιο νοσοκομείο, θέλω να μπορώ να είμαι δίπλα σε  όποιον με έχει ανάγκη, θέλω οι ασθενείς μου να μπορούν να φάνε και να βρίσκουν τα φάρμακά τους. Σ’ αυτά τα θέλω έχουμε πολλά να συμβάλλουμε και οφείλουμε να παλέψουμε.

Δεν γίναμε γιατροί για να κλείσουμε τα μάτια μπροστά στη δυστυχία, που απλώνεται πλέον φανερά γύρω μας. Θα μείνουμε εδώ να το παλέψουμε, απαιτείται αγώνας για να ορθοποδήσει μία χώρα που την έχουν φέρει στο χείλος του γκρεμού,  από αυτό τον αγώνα εμείς δεν θα λείψουμε. Θα παλέψουμε να γίνουμε γιατροί στη χώρα μας».

Το παραπάνω είναι κείμενο που διαβάστηκε στις 14-11-12 στην ορκωμοσία της Ιατρικής Σχολής στο Ηράκλειο, από φοιτητές που ορκίστηκαν εκείνη την ημέρα.

Άποψη της έκθεσης.

 Έκθεση φωτογραφιών του Τσε, λοιπόν, της πρώτης περιόδου 1960-1964 στην Κούβα. Πολλά χρόνια νωρίτερα ο φοιτητής της Ιατρικής Ερνέστο Γκεβάρα, θα έχει την πρώτη του εμπειρία με αρρώστους σε κάποιο λεπροκομείο και θα διαπιστώσει κι αυτός, όπως οι νεαροί γιατροί της Κρήτης, ότι οι κοινωνικές ανισότητες και η αρρώστια συναρτώνται.

Οι γιατροί ενσαρκώνουν όλους τους αναξιοπαθούντες της γης. Γιαυτό γίνονται το επίκεντρο του κοινωνικού έργου του φοιτητή-γιατρού. Σύμβολο του αποκλεισμένου, περιθωριακός ήδη από την εποχή της Βίβλου, λεπρός είναι ο εργάτης, ο ιθαγενής, ο αποκλεισμένος από κάθε δικαίωμα χωρικός, τις ελλείψεις του οποίου καλείται να ανακουφίσει ο εκκολαπτόμενος γιατρός, συνειδητοποιώντας παράλληλα, όπως αναφέρει σε φίλο του, με αφορμή πάλι ένα λεπροκομείο στον Αμαζόνιο, ότι “ανάμεσα στους μοναχούς και τους απελπισμένους ανθρώπους συναντάς τις πιο ανώτερες μορφές της ανθρώπινης αλληλεγγύης και αφοσίωσης”.

        Λίγα χρόνια αργότερα στη Σιέρα Μαέστρα, τις πρώτες μέρες του κουβανέζικου αντάρτικου, η επιλογή ανάμεσα στην αφοσίωσή του στην Ιατρική και στο καθήκον του επαναστάτη-στρατιώτη, γέρνει αποφασιστικά υπέρ του δεύτερου. Δεν έπαψε να είναι γιατρός – έπαψε να έχει καθήκοντα και υπηρεσία γιατρού. Η τέχνη του και η επιστήμη του και η γενική του παιδεία -ήταν ένας μορφωμένος γόνος μεσοαστικής οικογένειας- θα είναι αδιάκοπη προσφορά στους συντρόφους του και τους χωρικούς της εξεγερμένης ενδοχώρας.

       Μας το μετέφερε ζωντανά –και άρα συγκλονιστικά- ένα από τους συντρόφους το, από τους τελευταίους μάλιστα, που επέζησαν του τελικού δράματος της Βολιβίας τον Οκτώβριο του 1967, ο Μπενίνιο (Ντανιέλ Άλαρκον Ραμίρες) όταν πριν από δέκα χρόνια προσκλήθηκε και ήρθε στην Πάτρα. Ο Μπενίνιο, που μορφώθηκε μέσα στις φάλαγγες του επαναστατικού στρατού, δίπλα στον Τσε Γκεβάρα, που τον πέρναγε από εξετάσεις μέσα στην καρδιά της ζούγκλας.

       Και επειδή εδώ μέσα, είναι άνθρωποι αριστεροί και μαχητές, που έχουν κάνει φυλακή και έχουν βασανιστεί ακριβώς ως αριστεροί και μαχητές, να θυμηθούμε ότι η ιστορία του Μπενίνιο και του Τσε, η μόρφωση ως ζήτημα στις αντίξοες συνθήκες, είναι λίγο και η δική τους ιστορία.

Μερικές από τις φωτογραφίες του Τσε.

       Αλλά ας γυρίσουμε στις φωτογραφίες, που ειδικά μετά την εμβληματική φωτογραφία του Κουβανού φωτογράφου Κόρντα (Αλμπέρτο-Ντίας Γκουτιέρρες) που τραβήχτηκε τυχαία στις 5 Μαρτίου 1960, σε μία συγκέντρωση-απόδοση φόρου τιμής στα θύματα της επίθεσης της CIA στο ατμόπλοιο La Coubre, αυτές οι φωτογραφίες πορτρέτα του Τσε ή του Κάστρο, ή οι φωτογραφίες που αφηγούνται την καθημερινή δουλειά των νεώτερων ανταρτών στην Αβάνα και στην υπόλοιπη χώρα, απέκτησαν έναν ειδικό ρόλο στη σύνδεση που έκαναν της Τέχνης με την Πολιτική.

        Ο Κόρντα έγινε ο φωτογράφος του Φιντέλ και μαζί με άλλους καλλιτέχνες, όπως ο Οσβάλντο Σάλας και ο Ραούλ Κόραλες, έχτιζαν τη δημόσια εικόνα της επαναστατικής κυβέρνησης.

        Και είναι και μέσω φωτογραφιών που θα γίνει η αντιπαράθεση το 1967, με τη δολοφονία του Τσε. 9 Οκτωβρίου 1967. Μεσημέρι 1.10΄. “Hταν ντάλα μεσημέρι και έδειχνε μεσάνυχτα”. Το πρακτορείο ειδήσεων United Press Internasional κατακλύζει τον κόσμο με τις φωτογραφίες του νεκρού του Βαγεγκράντε, υπογραμμένες από το Βολιβιανό φωτογράφο Αλμπόρα. Αναφέρομαι στις φωτογραφίες που αργότερα παραλληλίστηκαν με τους πίνακες ζωγραφικής του Ρέμπραντ (μάθημα Ανατομίας) του Χόλμπαϊν του νεότερου (νεκρός Χριστός)  ή του Μαντένια (ο Χριστός σε προοπτική σμίκρυνση). Τον Οκτώβρη του 67 όμως, οι φωτογραφίες αυτές προπαγανδίζουν την εξόντωση του αντάρτη. 

      Στις 15 Οκτωβρίου και αφού η Αβάνα παραδέχθηκε δημοσίως το θάνατο του Γκεβάρα, οργανώνεται στο Μιλάνο μία διαδήλωση καταγγελίας. Εκατό χιλιάδες αφίσες τυπώνονται με τη φωτογραφία του Κόρντα τώρα, τον Τσε του 1960 και με τη λεζάντα “O Τσε ζει”.

         Οι νέοι βγαίνουν στους δρόμους. Η εικόνα που κρατάνε είναι η απάντησή τους στη δολοφονία και ταυτόχρονα η συμβολική διάψευση της φωτογραφίας-ντοκουμέντο του νεκρού αντάρτη. Στη συμβολική φωτογραφική αντιπαράθεση νίκησε η φωτογραφία του Κόρντα.

         Αυτή η εικόνα, αλλά και οι συμπληρωματικές της, όπως αυτές που έχουμε εδώ, μπορούσε να απομονωθεί από την πολιτική Ιστορία, να αποστεωθεί, να εμπορευματοποιηθεί. Κόσμησε όχι μόνον τους εφηβικούς τοίχους, αλλά κάθε λογής εμπορεύσιμο μικροαντικείμενο. Να μυθοποιηθεί, ο μυθοποιημένος ήρωας συγκρούεται περισσότερο με την πεπερασμένη ανθρώπινη φύση του, παρά με τη Σοβιετική Ένωση. Είτε στην επιλογή της μονοκαλλιέργειας ζάχαρης, είτε στη σχέση της με τα επαναστατικά κινήματα στην Αφρική και την Λατινική Αμερική.

        Αλλά, όπως λέει ο συγγραφέας Εντμούντο Ντεσνόες στο “Η εικόνα του Τσε και η έννοιά της”, αποτελεί αυτή η εικόνα, τμήμα του παγκόσμιου συστήματος του επαναστατικού αγώνα και οποιαδήποτε στιγμή μπορεί να βρει το επαναστατικό νόημά της. Που σημαίνει ότι ο Τσε δεν διασώζεται ως ρομαντικός επαναστάτης, όσο κι αν επιχειρήθηκε κάτι τέτοιο. Διασώζεται ως απειλή για την καθεστηκυΐα τάξη πραγμάτων. Και νομίζω ότι αυτό το φάντασμα της απειλής είναι που μας μαζεύει σε κάποιες τέτοιες εκθέσεις.

         Με το καλό λοιπόν…».