Δεν ένοιωθαν του Κέρβερου τον τρόμο

Ελεγεία στον αξέχαστο Λάκη Σάντα από 

τον ποιητή Σπ. Π. Φίλιππα

«Οι αποφάσεις των ανθρώπων, ιδιαίτερα την εποχή της Κατοχής, όταν δεν υπήρχαν καταναγκαστικοί μηχανισμοί στρατολόγησης, ήταν προσωπικές επιλογές. Ανάμεσα στην αντίσταση ή την προδοσία μεσολαβούσαν πάντα τα φίλτρα των εμπειριών  ζωής των υποκειμένων και της ιδεολογίας και καθιστούσαν την επιλογή τους μια ζωή επιλογής ή θανάτου, ατομική, ηθική επιλογή. Αυτή την προσωπική, ηθική διάσταση των πράξεων  των υποκειμένων είναι δύσκολο να συλλάβει η έρευνα του ιστορικού και γι αυτό το αποτέλεσμά της φαίνεται μηχανιστικό και άπνοο σε σύγκριση με τη δύναμη των αναμνήσεών τους…»

(Χρ. Χατζηιωσήφ ’’ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ 1944,

τέλος και αρχή’’, τ.Γ2, Βιβλιόραμα, Αθήνα 2007)

Στην φωτογραφία, αριστεροί, λευκαδίτες στρατιώτες και ναύτες στο «σύρμα» της Μακρονήσου το 1948. Στο μέσον με τα ναυτικά ο Λάκης Σάντας. Πρόκειται γι αυτούς που τους έκλεισε ο διοικητής Μακρονήσου Μπαϊραχτάρης στην περίφημη χαράδρα και τους περίφραξαν με αγκαθωτό σύρμα, για να μείνουν επί μήνες στο έλεος των στοιχειών της φύσης, της δίψας και της πείνας, που οι φρουροί τους τις ικανοποιούσαν με θαλασσινό νερό και με ρέγκα, που τους επέτειναν το μαρτύριο. Κλείστηκαν από τους βασανιστές τους εκεί αφού μεσολάβησε, στις 29 Φλεβάρη και 1η Μάρτη του 1948 η μεγάλη σφαγή στο ΑΕΤΟ (Α΄Ειδικό Τάγμα Οπλιτών), για να σπάσουν το αγωνιστικό ηθικό των κρατουμένων οπλιτών. Εκατοντάδες οι νεκροί και οι τραυματίες και ακόμη θεωρείται άβατο η αποκάλυψη της πλήρους ταυτότητας των θυμάτων από τις κυβερνήσεις τότε και σήμερα, απαγορεύοντας την έρευνα στα σχετικά αρχεία του ΓΕΣ. Μετά την σφαγή των στρατιωτών ο βασιλικός επίτροπος παραπέμπει 116 στρατιώτες του Α΄ ΕΤΟ  στο Έκτακτο Στρατοδικείο με τις χαλκευμένες κατηγορίες για σύσταση μαχητικής ένοπλης ομάδας, κατάληψη της στρατιωτικής εξουσίας, βιαιοπραγίες εις βάρος αξιωματικών κ.λ.π. Επιβλήθηκαν βαριές ποινές. Πριν τους κλείσουν στο «σύρμα» ο μονόφθαλμος λοχαγός Μπαρούχος εκτέλεσε εν ψυχρώ διαδοχικά τους πρώτους 16 στρατιώτες, που αρνήθηκαν να κάνουν υπεύθυνη δήλωση αποκήρυξης των ιδεών τους. Μετά από αυτό ακολούθησαν μαζικά δηλώσεις μπρος στον παράφρονα Μπαρούχο και όσοι επέμεναν να μην υπακούουν τους έκλεισε στο «σύρμα».

Για την ιστορία, παραθέτω τα ονόματα των εικονιζομένων από την  φωτογραφική συλλογή του Ν. Θερμού, που βρίσκεται στο Αρχείο ΕΜΙΑΝ. Από τα αριστερά όρθιοι οι Σταύρος Πολίτης από τη Βασιλική, Νίκος Ροντογιάννης από τους Τσουκαλάδες, Νίκος Μάλφας από τους Πηγαδισάνους, Λάκης Σάντας από τους Πηγαδισάνους, Καλλίστρος Γαντζίας από την πόλη της Λευκάδας, Πάνος Φωτεινόπουλος από τους Καρυώτες. Καθιστοί οι Γιώργος Κατωπόδης από το Άλατρο, Επαμεινώνδας Καραμποΐκης από την Εγκλουβή, Σπύρος Σταματελάτος από τους Τσουκαλάδες και Νίκος Θερμός από την Εγκλουβή.

-----οοο-----

ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΦΩΣ (στον Άγγελο Σικελιανό)

ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ που ακολουθεί έχει τίτλο «ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΦΩΣ», είναι του Λευκάδιου ποιητή Σπ. Φίλιππα, από την συλλογή «Ελεύθερη ψυχή» που εκδόθηκε το 1946 από το Βιβλιοπωλείο Τσιρίμπαση, στη Λευκάδα. Το αλίευσα στην εφημερίδα «Αυγή», όπου της το επισήμανε ο καθηγητής κ. Σπ. Ι. Ασδραχάς και το δημοσίευσε στις 8-5-11. Είναι αφιερωμένο στον λευκάδιο ποιητή (1884-1951) Άγγελο Σικελιανό, που τότε το 1946, είναι ακόμη νωπή η μνήμη των Ελλήνων για τους ποιητικούς του στίχους κατά την διάρκεια του αλβανικού έπους, που εμψύχωναν τους φαντάρους του μετώπου. Επίσης είναι ζωντανή η θύμηση της κηδείας του πατρινού ποιητή Κωστή Παλαμά, το Φεβρουάριο 1943, κατά την οποία το πλήθος που παραβρέθηκε στο νεκροταφείο Αθηνών μετέτρεψε την θρησκευτική εκδήλωση σε αυθόρμητη αντιναζιστική διαμαρτυρία, κατά των γερμανών κατακτητών, με αφορμή την απαγγελία πάνω από τη σορό του μεγάλου ποιητή, του γνωστού παγκοσμίως πια ποιήματος του Σικελιανού με τίτλο «Ηχήστε σάλπιγγες». Σημειώνω ότι  ο Σικελιανός πέθανε στις 19-6-51.

ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ αυτό, μπορεί να είναι αφιερωμένο στον Σικελιανό, εντούτοις όμως  κυρίως αναφέρεται και υμνεί το κατόρθωμα των νεαρών Λάκη Σάντα και Μανώλη Γλέζου, που με το τέλος του πολέμου άρχισε να γίνεται ευρέως γνωστό. Αν κοιτάξει κανείς τις  εφημερίδες της εποχής που αναφέρονται στο άρπαγμα της σβάστικας τις επόμενες ημέρες, θα διαπιστώσει πως δεν γίνεται μνεία σε καμία από αυτές στο ηρωικό κατόρθωμα. Προβάλλουν το γερμανικό ανακοινωθέν και τίποτε άλλο. Τότε δεν είναι ακόμη γνωστό ότι οι ήρωες έχουν ανέβει στον ιερό βράχο από την τρύπα, που κατά την μυθολογία των Αθηναίων ζούσε ο Εριχθόνιος Όφις. Ούτε ότι ευθείς ως έγινε γνωστή η πράξη την επομένη ημέρα το πρωί, ο Χίτλερ διέταξε την εκτέλεση όλων των ανδρών της φρουράς, που ήταν διατεταγμένη να φυλάσσουν την σημαία. Αργότερα όταν οι Σάντας και Γλέζος πέρασαν στην ΕΠΟΝ άρχισε να διαδίδεται. Είναι γνωστό επίσης ότι ο Λάκης Σάντας ανταμείφθηκε για την συμμετοχή του στην αντίσταση με την εξόρισή του στην Μακρόνησο (απ’ όπου και δημοσιευόμενη φωτογραφία)  το 1948 έως και το 1950,  από την οποία και δραπέτευσε  για να φυγαδευτεί στο εξωτερικό.

Και τώρα το ποίημα:

          »

Το βιος για να κουρσέψουν άλλων τόπων

κινήσανε τα στίφη των βαρβάρων,

κι απάνω στις λατρείες των ανθρώπων

να μπήξουν τα κοντάρια των λαβάρων.

Ερήμωση και θάνατο απούθε

διαβαίναν σκορπούσαν οι ναζήδες,

σταυρού αγκυλωτού σάβανο ολούθε…

Βουβές στο θρήνο σπάραζαν πατρίδες.

Και σαν της ανθρωπότητας το καίριο

Να θέλησαν να δώσουνε το πλήγμα,

Στο πλάι του Παρθενώνα στήσαν πλέριο

Το λάβαρο, «της νίκης τους» το στίγμα!…

Μια νύχτα, κύμα αυθόρμητο, Ελλάδα,

Μικρό της πολυκύμαντης ζωής σου,

Ανάσταση και φλόγα στην Παλλάδα,

Στα στήθεια τους το φέρανε δυο γυιοι σου!

Δεν ένοιωθαν του Κέρβερου τον τρόμο,

Του βάρβαρου που ξάνοιγ’ από κάτου,

Βάδιζαν, ορφικό, στον Άδη δρόμο,

ανέγγιχτοι από τη σκέψη του θανάτου!...

Σκοπός και στόχος ήτανε και γέρας,

Στο νου το φλογισμένο των ηρώων,

των βάρβαρων το λάβαρο, το τέρας

π’ ανέμιζε για τρόμο των αθώων!...

Ω, θάμα που ποτέ δεν έγινε άλλο

Σε φύση, τέχνη, γράμματα και ιστορία,

Ω, συ Ελλάδα, νόημα μεγάλο,

Σεμνή της ανθρωπιάς πρωτοπορία!...

Ηφαίστειο της Ακρόπολης ο Βράχος

Στο κάψιμο του έγκατου του διάβα,

Αφάνισε το σκιάχτρο του μονάχος,

Τινάζοντας απάνου του τη λάβα!...

Μερώνοντας, Αθήνα, ο ουρανός σου

Χαμόγελα σκορπούσε ο ξακουσμένος,

Κι ο γίγαντας, που μάντεψε, λαός σου

το Βράχο του θωρούσε δακρυσμένος!...

Το «νέο» ελπιδοφόρο φτερουγίζει

Στις μαύρες τις ψυχές των σκλαβωμένων,

Το μάνα και το βάλσαμο χαρίζει

Στις άμετρες στρατιές των πεινασμένων!...

Ο κόσμος όπως σήμερα και πάντα

Θα στέκει θαμπωμένος μπρος στη θέα

των άθλων κάποιου Γλέζου, κάποιου Σάντα

το φως να μη σβηστεί του Προμηθέα!

          »