Πείνα στην Πάτρα της ιταλο-γερμανικής Κατοχής 1941-44

Ο Πατρινός ΕΠΟΝίτης, αείμνηστος Σπ. Λαμπρόπουλος, στις 4-11-2018 μιλά για την πείνα της Κατοχής και τις πρώτες εικόνες, που αντίκρισε νεκρούς από την πείνα εγκατελειμμένους στην οδό Π.Π. Γερμανού.

 Ο ΕΠΟΝίτης Σπ. Λαμπρόπουλος μιλά για την πείνα

Το αρχαιότερο των επαγγελμάτων γνώρισε «έκρηξη» επί Κατοχής αφού, πέρα από τις «επαγγελματίες» θεραπαίνιδες του σεξ, ουκ ολίγες γυναίκες εκπορνεύτηκαν για λόγους επιβίωσης, ανάμεσά τους και εκλεκτές κυρίες, κατά τις μαρτυρίες

Σε μία... βουτιά μου πριν κάμποσα χρόνια στα αρχεία του Ληξιαρχείου Πατρών, έπεσα πάνω στο θανατικό του χειμώνα των αρχών 1942. Θάνατοι, πολλοί θάνατοι, σου έδιναν την αίσθηση της καθημερινής επαφής μαζί τους. Πείνα, ασιτία, αβιταμίνωση, καχεκτικά οιδήματα, αλλά και διάρροιες, εντερίτιδες, εντερορραγίες στις μικρές ηλικίες, μα και υποσιτισμός, αδενοπάθεια, φυματίωση, συν τόσες άλλες ασθένειες, που είχαν πλήξει  τον πληθυσμό, ως απόρροια της εγκληματικής κατοχικής τακτικής που ακολούθησαν ο ιταλικός φασισμός και ο γερμανικός ναζισμός, που αλληλοκατηγορούνταν για την ευθύνη σίτισης των πολιτών και κανείς δεν την αναλάμβανε!

Δεν είχε λοιπόν το θλιβερό προνόμιο μόνον η Αθήνα, που για την τραγική κατάσταση του πληθυσμού της έχουν τόσα και τόσα γραφεί και ακουστεί από αφηγήσεις ηλικιωμένων, που ζουν μέχρι σήμερα ακόμη. Ήταν και η Πάτρα, που είχε το μερτικό στο θανατικό. Επλήγη, ως μία από τις μεγάλες πόλεις της περιφέρειας.

Πολυπληθέστερη από αυτές τις οργανώσεις και με ισχυρή οργανωτική διάρθρωση ήταν αυτή του ΕΑΜ Νέων, που αυτοδιαλυόμενο συμπτύχθηκε στην Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων, την περίφημη ΕΠΟΝ.

Είναι η οργάνωση, που σε ένα σπίτι στους Αμπελόκηπους, στην οδό Δουκίσσης Πλακεντίας 3, το οποίο ανήκε σε έναν δάσκαλο, τον Παναγή Δημητράτο, που εκτελέστηκε έναν χρόνο αργότερα από τους Γερμανούς, συγκροτήθηκε στις 23 Φεβρουαρίου 1943, από δεκαέξι αντιστασιακές οργανώσεις νέων[1] και  συνέβαλε στην ανάπτυξη της αντίστασης με τις νυκτερινές τις εξόδους για αναγραφή αντικατοχικών συνθημάτων στους τοίχους της Πάτρας ή με την διενέργεια εράνων για τους πιο αδύναμους.

Παράλληλα πάνω από 35.000 ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟΝίτισσες κατατάχθηκαν και πολέμησαν στις γραμμές του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού στα βουνά, στις πόλεις, στον Εφεδρικό ΕΛΑΣ και στις βοηθητικές υπηρεσίες, καθώς συνεργάζονταν με την ένοπλη αντίσταση στην οποία πρωτοπόρησε  ο ΕΛΑΣ, στρατιωτικό τμήμα του ΕΑΜ με ραχοκοκαλιά την παράνομη οργάνωση του ΚΚΕ.

Τον Απρίλη του 1943 οργανώνεται η ΕΠΟΝ Πάτρας από τον κομμουνιστή  Θόδωρο Λιακόπουλο, που ήρθε από την Αθήνα. Τόπος συνάντησης των πρωτοπόρων ήταν κάποιο σπίτι στην πλατεία Ομονοίας. Νωρίτερα, από τον Ιούλιο του 1942, σε σύσκεψη στελεχών του ΚΚΕ που έγινε στο Κεφαλόβρυσο, προάστιο της Πάτρας σήμερα, για την οργάνωση ένοπλου κινήματος, από τις 8 έως τις 10 του μηνός αποφασίζεται η συγκρότηση του ΕΑΜ.

Σε αυτόν τον αγώνα σημαντική είναι η προσφορά των ανθρώπων της Μόρφωσης, αλλά και του κλήρου, του οποίου ο επικεφαλής της μητρόπολης Πατρών Αντώνιος Παράσχης, υπέκυψε εντός της Επισκοπής στις 10 το πρωί, την παραμονή της απελευθέρωσης της πόλης κι ενώ οι μάχες μαίνονταν στο κέντρο της Πάτρας. Επλήγη  σε ηλικία 88 ετών,  από την εντερίτιδα που μάστιζε όλες τις ηλικίες, λόγω των ανθυγιεινών συνθηκών.

Τέλος να σημειώσουμε ότι στην διατήρηση του αγωνιστικού φρονήματος, που αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα για την ανάπτυξη του αντιφασιστικού αγώνα και την απελευθέρωση της Πάτρας, σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι αντιστασιακές ποικιλώνυμες ομάδες των νέων στα σχολεία, στους τόπους εργασίας και συνάθροισης.

Σε κάπου 5000 υπολογίστηκαν μεταπολεμικά οι εκδιδόμενες γυναίκες μόνον στην πρωτεύουσα. Το Ηθών τις κυνηγούσε με «ζήλο» που κληρονόμησε από τη μεταξική περίοδο, αλλά συνήθως ο στρατός κατοχής τις απελευθέρωνε, όντας συχνός «πελάτης».

Στην Πάτρα, σε σαφώς μικρότερο, αλλά απροσδιόριστο αριθμό εκδιδομένων, περίφημη ήταν η  χορεύτρια Μαρία Χατζοπούλου, με το υποκορεστικό  Μανταλένα, ερωμένη του στρατιωτικού διοικητή Πατρών Βόλφιγκερ, η οποία την ώρα της ερωτικής περίπτυξης, σε συνεργασία με τον τενόρο Λέανδρο Καβαφάκη "ξάφριζαν" τα έγγραφα από την τσάντα που έφερε μαζί του, για λογαριασμό της ομάδας Ευάγγ. Βανδουλάκη («Βαγγέλη»), Έλληνα αξιωματικού της διασυμμαχικής αποστολής.

Ακόμη, γνωστός είναι και ο παραλιακός οίκος ανοχής στην πόλη, της εταίρας Κωνσταντίνας, από το εσωτερικό του οποίου διέρρεαν χρήσιμες πληροφορίες προς τον αντάρτικο στρατό του ΕΛΑΣ, για την δραστηριότητα των καταχτητών.

Αυτά και χωρίς να αγνοήσουμε ότι υπήρξαν αρκετές περιπτώσεις ενσωμάτωσης εκδιδομένων με τον καταχτητή, ιδίως με τους Ιταλούς.

Ουκ ολίγες γυναίκες εκπορνεύτηκαν για την επιβίωση!

Η Ανδρομάχη Μπελέρη, κάτοικος Πατρών, γεννηθείσα το 1922, στη Χειμάρα Αλβανίας, θυγάτηρ του Σάββα και της Ιωάννας, κάτοικοι Χειμάρας, άεργη και διαμένουσα στο Πτωχοκομείο της οδού Ιτεών, πέθανε σε ηλικία μόλις 20 ετών, στις 17 Μαΐου 1942, από το μεταδοτικό νόσημα της συφιλίδας, κατά το γιατρό Νίκο Συνούρη. Η ανάγκη εξεύρεσης τροφής την έστειλε στο θάνατο από το σεξουαλικό νόσημα. (ΛΠΘ Δήμου Πατρέων 1430/18-5-42, τ. 74, σ. 60).

Η παραπάνω περίπτωση είναι χαρακτηριτική της κατάστασης στην οποία οδηγούσε η πείνα τον δεύτερο χρόνο του φοβερού λιμού.

Το αρχαιότερο των επαγγελμάτων γνώρισε «έκρηξη» επί Κατοχής αφού, πέρα από τις «επαγγελματίες» θεραπαίνιδες του σεξ, ουκ ολίγες γυναίκες εκπορνεύτηκαν για λόγους επιβίωσης, ανάμεσά τους και εκλεκτές κυρίες, κατά τις μαρτυρίες. Αρκετοί μαυραγορίτες ήταν εξάλλου και μαστροποί. Υπήρξαν επίσης εκδιδόμενες και διάσημες αρτίστες νυχτερινών κέντρων όπου σύχναζαν Γερμανοί αξιωματικοί οι οποίες συνεργάζονταν με την Αντίσταση επιστρατεύοντας τα κάλλη τους, όπως γυναίκες του Δικτύου «Απόλλων-Υβόνη» κ.α.

Στις σελίδες αυτού του βιβλίου, ο αναγνώστης θα δει να ζωντανεύουν πρόσωπα και καταστάσεις γνωστές από το παρελθόν, που όμως μπορεί και να αφορούν κάποιον από τους κοντινούς ή μακρινούς συγγενείς του.

Η προπολεμική Πάτρα, πύλη του δυτικού κοσμοπολιτισμού, με τα καφέ σαντάν, αλλά και τα καφέ αμάν,  που αποτελούσε εμπορικό κόμβο, διερχομένων πολιτών και  διακινούμενων εμπορευμάτων, κυρίως σταφίδα με τα πριμαρόλια που μετέφεραν το πολύτιμο προϊόν στην Δυτ. Ευρώπη μέχρι το Λίβερπουλ και παρά το γεγονός ότι η σταφιδική κρίση είχε εμφανίσει τα σημάδια της καθώς τα σταφιδάμπελα της νότιας Ευρώπης έπαιρναν ''τα πάνω τους'', η οικονομία της πόλης κρατούσε καλά.  

Από την είσοδό της όμως, στον πόλεμο, κατάντησε σύνολο ερειπίων μετά τους ιταλογερμανικούς βομβαρδισμούς και από την επομένη της  28ης Οκτωβρίου μία πόλη-φάντασμα με ελάχιστους πολίτες. Ιδιαίτερα από την είσοδο των Γερμανών την 26 Απριλίου 1941, μία ημέρα ενωρίτερα, απ' ότι στην Αθήνα και την ανάληψη της Διοίκησής της, στα μέσα του Μαΐου από τους Ιταλούς της Μεραρχίας Πιεμόντε, η επισιτιστική κατάσταση για τους κατοίκους της χειροτέρευσε.   

Η πείνα υποχώρησε όταν έφθασε η πρώτη επισιτιστική βοήθεια της βρετανικής ΕΜEΛ από λιμένος, αλλά για να εξαλειφθεί χρειάστηκε πολύς δρόμος, με δεδομένο ότι  η χώρα οδηγήθηκε στον Εμφύλιο από τους συμμάχους επικυρίαρχους Βρετανούς και Αμερικανούς στην συνέχεια, με αφορμή την Συνθήκη της Γιάλτας, που χώρισε τον κόσμο,  βάση της οποίας η Ελλάδα πέρασε στην επιρροή των Αγγλο-Αμερικάνων.

---

[1] Σύμφωνα με αναφορές, την ΕΠΟΝ συγκρότησαν οι παρακάτω αντιστασιακές οργανώσεις:

·         Αγροτική Νεολαία Ελλάδος,

·         Ενιαία Εθνικοαπελευθερωτική Εργατοϋπαλληλική Νεολαία,

·         Ενιαία Μαθητική Νεολαία,

·         Ένωση Νέων Αγωνιστών Ρούμελης,

·         Θεσσαλικός Ιερός Λόχος,

·         Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία,

·         Λεύτερη Νέα,

·         Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδος,

·         Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία Ελλάδος,

·         Φιλική Εταιρεία Νέων,

·         Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο Νέων,

·         ΕΑΜ Ν. Μακεδονίας,

·         ΕΑΜ Ν. Πελοποννήσου και

·         Εθνικό Συμβούλιο των φίλων της νέας γενιάς,

·         Φοιτητές,

·         Εθνικό Συμβούλιο Νέων του ΕΑΜΝ.

__________

Πρόλογος στο υπό έκδοση βιβλίο για  το βιβλίο του Γιώργου Μόσχου «Μαρτυρολόγιο θανάτου 1941-1944 - Ήρωες  της Πείνας στην Πάτρα της Ιταλο-Γερμανικής Κατοχής»