Ινστιτούτο Φιλοσοφικών Ερευνών

 

                                            www.philosophical-research.org         

                                   Απόστολος Πιερρής

                         ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ

     ΙΣΤΟΡΙΚΟΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΥ  ΛΟΓΟΥ

                     Περίοδος 2023-4

   I. Συναντήσεις Πατρών

                           12^η και 13^η

              21 και 28 Μαρτίου 2024

 II.  Συναντήσεις Σπάρτης

                           5^η Τριπλή

                22 – 27 Μαρτίου 2024

Ι.

       Συναντήσεις Πατρών

          Α/  Δωδέκατη Εκδήλωση

 

 

 

Πέμπτη 21 Μαρτίου, 8.30 μ.μ., στο Μέγαρο Λόγου και Τέχνης, Αίθουσα Διαλέξεων, 2^ος όροφος, Πλατεία Γεωργίου Α΄.

                                 *

Την προηγούμενη Πέμπτη, λόγω έκτακτης περίστασης, δεν ωλοκληρώσαμε την προγραμματισμένη ολιστική ανάλυση της σημασίας της Δωρικής (Ελληνικής), τρίτης  κοσμοϊστορικής Επανάστασης, με την σχολιασμένη προβολή έργων της αρχαίας τέχνης που φανερώνουν αισθητά σε τί συνίσταται ακριβώς η νέα αποκάλυψη του Δωρικού πνεύματος. Έτσι η ποιητική αποκάλυψη που διαπραγματευθήκαμε έμεινε ασύντακτη προς την αναπαραστατική, και ο λόγος ωρφάνεψε από την εικόνα, - τέλειος μεν θεία, ελλιπής όμως ανθρώπινα, γενόμενος δυσκολώτερος προς ορθή κατανόηση, και  ευκολώτερος προς λεία παρανόηση.

Γιατί η τέχνη διαδηλώνει και επιδεικνύει ολοσχερώς, πλήρως και χωρίς υπόλοιπο τον κρύφιο πυρήνα του όντος όπως βιώνεται από τον άνθρωπο, αυτό το οντολογικό κάτοπτρο του Κόσμου, -   σαν τον θεό, που κοιτάζεται στον καθρέφτη του και βλέπει την ομορφιά του, τον «Κόσμο». – Έτσι και ο Παρμενίδης έψαλλε την μονιστική αλήθεια του Είναι και την δυιστική δόξα του Φαίνεσθαι. –

Ο Έλληνας δε, πολιτισμικά οριζόμενος, είναι ο τέλειος άνθρωπος, αυτός που σαν κάτοπτρο έχει αποκαθαρθεί παντός ρύπου τέλεια, ώστε να βλέπει τον εαυτό του, τα πάντα, τέλεια, φως της τελειότητας των όλων, φως θεού, θεός. Έτσι τραγούδησε ο Ρουμί. Και αυτό αποτελεί το βάθος της αντίθεσης Έλληνα και Βαρβάρου. Βάρβαρος δεν είναι ο απολίτιστος με την σύγχρονη έννοια, αλλά αυτός με το θολωμένο κάτοπτρο της ύπαρξης, είτε ζει στις Βερσαλλίες των φαντασμαγορικών κατόπτρων, είτε στους πρωτόγονους της Ταϊτής με τον Gauguin.

Και η τέχνη έχει δυο όψεις, την ποιητική, του λόγου, και την εικονιστική, της αίσθησης. Που συνιστούν δύο όψεις του ίδιου τέλειου πράγματος, όπως το πνεύμα και το σώμα, η αλήθεια και το κάλλος, το αρχαίο μέλος και η πλαστική, η εορτή της αιωνιότητας στον χρόνο από το πανηγύρι και η χαρά του ανθού στην ακμή του από την γυμναστική, - και έτι περαιτέρω, όπως η ιδέα και η πραγματικότητα, ο θεός και ο κόσμος.

Θα επανέλθουμε λοιπόν αυτήν την Πέμπτη στην διαπραγμάτευση του ίδιου καίριου ζητήματος, την διαφώτιση της τελικής λύσης του ανθρώπινου προβλήματος, του αινίγματος της ύπαρξης, συνδυάζοντας την ποιητική και αναπαραστατική αποκάλυψη του σωτηρίου από την ματαιότητα, την λύρα και την εικόνα της Δωρικής ουσίας του κλασσικού Ελληνισμού.

Σαν θεματικός τίτλος μένει ο προηγούμενος:

                                   Η Τελική Λύση

                   Ουσία και Νόημα του Ελληνισμού

Ευτυχής συγκυρία, θεία δε επίπνοια, τρέπει επωφελώς την αναστάτωση της προηγούμενης συνάντησής μας. Τετάρτη 20 Μαρτίου, 5.06 π. μ. , συμβαίνει η φετινή εαρινή ισημερία. Θα εορτάσουμε με λογική θυσία της είσοδο της Άνοιξης, ανοιγόμενοι στην επι-φάνεια του Άνθους.               

                                **

 Β/  Δέκατη Τρίτη Εκδήλωση

 

Πέμπτη 28 Μαρτίου, 8.30 μ.μ., στο Μέγαρο Λόγου και Τέχνης, Αίθουσα Διαλέξεων, 2^ος όροφος, Πλατεία Γεωργίου Α΄.

                                 *

Περατώσαμε την προηγούμενη Πέμπτη την βασική μελέτη της ανθρώπινης κατάστασης, του προβλήματος του ανθρώπου και της τελικής λύσης του, ερευνώντας το θέμα σε όλες τις θεμελιώδεις διαστάσεις του, βιωματική, οντολογική, θεολογική και μεταφυσική.

Ιστορία είναι η διαδικασία φανέρωσης του νοήματος της ύπαρξης στην γυμνή του αλήθεια. Μετά δύο προηγούμενα στάδια αυτής της διαδικασίας - που σηματοδοτούνται από την Βίωση της Περιόδου (Αρχή της Χθόνιας Γονιμότητας, Νεολιθική Επανάσταση) και την Αποκάλυψη της Ισχύος (Αρχή του Κυρίου των Δυνάμεων, Μεταλλική Επανάσταση), - η Επι-φάνεια του Κάλλους (Αρχή του «Τέλους», Επανάσταση του Ανθού) τελεσιουργεί την τρίτη και τελειωτική λύση του αινίγματος της ύπαρξης, του μυστηρίου της Μη-  Ματαιότητας. Σε αυτό συνίσταται η ουσία του Ελληνισμού.

Η διαδικασία φανέρωσης που αποτελεί την ιστορία, χρειάζεται μετάβαση από το κρύφιο και δυνάμει στο ενεργεία και φανερό, κίνηση από το ατελές στο τέλειο, διάκριση μέσου και σκοπού, διαστολή κελεύθου προς επίτευξη «τέλους». Χρόνος είναι ακριβώς η διά-σταση για την Θεο-φάνεια της Αιωνιότητας  στην Μορφή της Τελειότητας. Αν ο χρόνος (όπως και ο χώρος) δεν ήσαν διά-σταση για την Επι-φάνεια του Κάλλους, θα ήσαν δια-μελισμός και δια-σκορπισμός του Είναι στο σκότος της ανυπαρξίας, θα ήσαν βόθρος θυσίας ματαιότητας στον Άρχοντα του Κόσμου τούτου.

Από αυτήν την Πέμπτη εισερχόμαστε στην ενδελεχή εξέταση της ιστορικής πορείας του ανθρώπου ως διαδικασίας απάντησης στο ανθρώπινο αίνιγμα, ως κίνησης προς τέλος. Ερευνούμε την τελεολογία (όχι την εσχατολογία) της ιστορίας. Και θα εστιάσουμε κυρίως, για μια αναλυτικώτερη προσέγγιση, στο Κεντρικό Πεδίο της Ιστορίας, χωρίς να αμελήσουμε να συμπεριλάβουμε συμπληρωματικά τα δυο γειτονικά γεωπολιτικά συστήματα, το Ευρωπαϊκό τόξο (από τις Στήλες του Ηρακλέους στην Γραμμή Μυχού Αδριατικής – Ανατολικών Παραλίων Βαλτικής), και την Μεγάλη Ρωσία (τον Ευρασιατικό Κορμό της Παγκόσμιας Νήσου). Στην τελευταία συνάντησή μας το καλοκαίρι έχω προγραμματίσει μια συνολική παρουσίαση της κατάστασης του κόσμου στο παρόν και μια πρόγνωση των μελλοντικών εξελίξεων, συλλαμβάνοντας στην θεώρηση και την άκρα Δύση που ορμά να γίνει Ανατολή (ΗΠΑ), και την άπω Ανατολή που ρέπει στην γείτονα Δύση (Κίνα). Άξονας των αναζητήσεών μας: η ιστορία έχει νόημα, σκοπό, «τέλος», - έχει πολιτισμική ορίζουσα.

Για να καλύψουμε την καθυστέρηση που συνέβη με την επέκταση της διαπραγμάτευσης του τελευταίου θέματος, θα συμπτύξω αυτήν την Πέμπτη τις δύο θεματικές ενότητες του Γ’ Μέρους του φετινού μας Κύκλου.

 

                                       Μέρος Γ΄

 Η Προτέλεια Μορφή του Κεντρικού Συστήματος της Ιστορίας

 

1/                Το Κεντρικό Σύστημα της Ιστορίας

       προ της Κοσμοϊστορικής Επανάστασης του Ελληνισμού

           Τα Μέρη και ο Γεωπολιτισμικός τους Χαρακτήρας

                             Ο Ελλαδικός Χώρος

          προ της Επανάστασης του Δωρικού Πνεύματος

 

2/     Η Κατάρρευση του Συστήματος Ισχύος και Πολιτισμού

                 προς το Τέλος της 2^ης Χιλιετίας π. Χ.                  

                      ***

ΙΙ.                

      Συναντήσεις Σπάρτης

                     5^η       

          22 – 27 Μαρτίου

 Θα έχουμε ως συνήθως το δοκιμασμένο τριλογικό μοντέλο συναρτημένων σεμιναρίων, όπως το έχω εξηγήσει για φέτος.

Εκτάκτως αυτήν την φορά λόγω της 25^ης Μαρτίου, την συνάντηση της Δευτέρας θα την κάνουμε την Τρίτη, ίδιο τόπο και ώρα.  

 

 

 

1/    Παρασκευή 22 Μαρτίου, 8.30 μ.μ., στο Παλαιό Δημαρχείο

                                *

Σχολάζουμε στον κύριο κύκλο του φετινού μας Σπαρτιατικού προγράμματος, και μελετούμε επισταμένα το Φως της Σπάρτης, την μοναδική ιδιαιτερότητα αυτού του φαινομένου που ωλοκλήρωσε την πορεία του ανθρώπου για την αποκάλυψη του νοήματος της ύπαρξης, που φανέρωσε το «τέλος» της ιστορίας, που αποκάλυψε την αιωνιότητα στον χρόνο.

Και βρισκόμαστε, ακολουθώντας την δική μας βιωματική και νοερή επανάληψη αυτής της ιστορικής πορείας κατά τις συναντήσεις μας, στο εστιακό σημείο της απο-κάλυψης. Η Σπάρτη, έχοντας διανύσει τους δύσκολους, μοναχικούς τρεις χειμερινούς αιώνες της κυοφορίας της Δωρικής πνοής από το Δωρικό βίωμα, μεταβαίνει, μετά την Λυκούργεια Ρύθμιση, στην πλήρη άνοιξή της, στην εαρινή άνθιση της ακμής της κατά τους επόμενους τρεις. Ορίζει έτσι το αυθεντικό Δωρικό πνεύμα που αποτελεί την ουσία του Κλασσικού.

Με το «ερατό άνθος της ήβης» της Σπάρτης θα συναντηθούμε, επικοινωνώντας παρά τους αιώνες με αίσθημα και λογισμό, στην ομιλία μου.

Θεματικός τίτλος, όπως στο πρόγραμμα:

                          Ο Άξονας του Κόσμου

       Η Σπάρτη ως Έργο Τέχνης, - η Πραγματωμένη Ιδέα

                 Ο Σπαρτιάτης ως «Τέλος» της Ύπαρξης

              Σπάρτη 8^ος – 6^ος αι. π. Χ. (~823 – 556 π. Χ.)

                                Η Αιώνια Άνοιξη.

     

 

Στην σύστοιχη συνάντηση της Τρίτης, θα δώσω την πλέρια έκφραση αυτού του αξονικού θαύματος στην τέχνη του λόγου και της εικόνας.

 

                                   **

2/  Κυριακή 24 Μαρτίου, 8.30 μ.μ., στο Παλαιό Δημαρχείο

                              *

Η ημέρα και η περίσταση καλούν σε αλλαγή του κειμένου προγράμματος.

Στις 20 του μήνα συνέβη η Εαρινή Ισημερία.

Στις 24 εορτάζεται η Κυριακή της Ορθοδοξίας.

Και στις 25 δοξολογείται ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου.

Την ίδια ημέρα προσδιώρισε το Νεοελληνικό Κράτος ως αρχή του.

Συγκυρία ευκαιρίας για περισυλλογή πάνω στο Ελληνικό πρόβλημα, την χρονική συνέχεια και ουσιώδη συνάφεια των τριών πυλώνων της τελικής αποκάλυψης, του Κλασσικού, της Ορθοδοξίας και της Δημοτικής Παράδοσης.

Η Κυριακή της Ορθοδοξίας, και πρώτη της Σαρακοστής, σημαίνει τον θρίαμβο της Ορθοδοξίας. Αφορμή ιστορική της εορτής, και κομβική της νοηματοδοσία, αποτελεί η νίκη κατά της Εικονομαχίας και η τελική Αναστήλωση των Εικόνων με την Σύνοδο του 843 μ. Χ., (η οποία επεκύρωσε τα της Ζ΄ Οικουμενικής εν Νικαία, 787 μ. Χ.). Θεωρήθηκε ότι τώρα πια θριάμβευσε η Ορθοδοξία. (Λίγο μετά, ο θρίαμβος ωλοκληρώθηκε με την αρχή του Σχίσματος προς την Δύση επί Φωτίου).

Η τέχνη είναι ουσιώδης διάσταση της πίστεως. Στο κάλλος του «κόσμου» του ανθρώπου, όπως και της φύσεως, αποκαλύπτεται ο Θεός με τις άκτιστες ενέργειές του. Η Ορθόδοξη αγιογραφία (ζωγραφική εικόνων) αντιστοιχεί κατ΄ αυτό προς την Κλασσική πλαστική (γλυπτική ανδριάντων), τηρουμένης της θρησκειολογικής διαφοράς. Την διαφορά διαδηλώνουν τα συνοδευτικά Αναθέματα του Συνοδικού της Ορθοδοξίας. Θα εξιχνιάσουμε το νόημά τους. Αναδύεται ότι στηλιτεύουν την Ελληνιστική και Ύστερη τυπολατρική  και αποπνευματοποιημένη παρακμή του Κλασσικού, την οιονεί εκκοσμίκευση του αυθεντικού Δωρικού πνεύματος του αρχαίου Ελληνισμού. Πεδίο έρευνας λαμπρό για την οργανική σχέση των δυο πρώτων πυλώνων του.

Δεν είναι φυσικά τυχαίο επίσης ότι η Εικονομαχία συνοδεύθηκε και από διωγμό του Μοναχισμού. Η αναστήλωση ομοίως συνδέθηκε με την πλήρη αποκατάστασή του στην κεντρική θέση του Ορθόδοξου μηνύματος.

Ιδιαίτερη σημασία για την ορθή πρόσληψη του νοήματος της Κυριακής αυτής έχει το ευαγγέλιο της λειτουργικής ημέρας. (Κατά Ιωάννην, Ι, 40 κεξ., ιδίως 50-51). Θα το επισημάνω.         

Ο Ευαγγελισμός χρονίζεται λίγες μέρες μετά την εαρινή ισημερία, όπως και τα Χριστούγεννα ίδιες μέρες μετά τις Χειμερινές Τροπές. Το δε Πάθος και η Ανάσταση προσδιορίζονται με διπλή αναφορά και προς τον ενιαύσιο κύκλο του Ήλιου (μετά την εαρινή ισημερία) και προς τον μηνιαίο κύκλο της Σελήνης (μετά την πρώτη πανσέληνο ύστερα από την αρχή της άνοιξης).

Η άμωμος σύλληψη συμβολίζεται με τον προβαλλόμενο εαρινό Ανθό της Ύπαρξης (σαν το επιδεικνυόμενο άνθος της κλασσικής εικονογραφίας). Η Παρθένα γίνεται Μεγάλη Μητέρα, θεομήτωρ, χωρίς τον βιασμό από τον Θάνατο (η Κόρη από τον Άδη στα Μυστήρια της Χθονιότητας). Και η γέννα του Θεανθρώπου από το πνεύμα θεού που γονιμοποιεί χωρίς τον βιασμό της γενετήσιας ομιλίας, είναι η ίδια με την πνευματική γέννηση του σεσωσμένου ανθρώπου, του τέκνου του Θεού του ανθρωποθεού (Κατά Ιωάννην, Ι, 12-13).

Μείζων άλλη όψη των σχέσεων των δυο πυλώνων.

               Και ο τρίτος πυλώνας;

Η δημοτική παράδοση έσφυζε και ωργούσε εις άνθηση. Και το βίωμα του λαού ωρμούσε εις φανέρωση υψηλού πολιτισμού κατά τα πεπρωμένα του Ελληνισμού. Και η αλλοτρίωση που επέβαλε το φαντασιακό αφήγημα του νεοελληνικού κράτους ξέρανε τους ζωτικούς χυμούς και διέκοψε τα νεύρα της ορμής, εκριζώνοντας το καινό σύστημα από τους πυλώνες του. Και έκτοτε ο λαός πάσχει άληστα, σε παρατεταμένη, επιδεινούμενη κρίση ταυτότητας. Το βίωμα θάφτηκε στην στέρφα γη. Και η ψυχή του λαού περιμένει την έκρηξη.

Τέτοια αρμόζοντα θα αναδιφήσουμε επετειακά την Κυριακή.

Ας πω τίτλο:

                         Ο Ευαγγελισμός του Ανθού

Στο Κλασσικό, την Ορθοδοξία και την Δημοτική Παράδοση

Το θέμα που θα ανέπτυσσα σε αυτήν την συνάντησή μας κατά το πρόγραμμα θα το συνθέσω με τον επόμενο θεματικό άξονα του παράλληλου προγράμματος στην αντίστοιχη ομιλία μου την άλλη φορά. Θα σταλεί σχετική ειδοποίηση εν καιρώ.

                                 *

3/  Τρίτη 26 Μαρτίου, 8.30 μ.μ., στο Παλαιό Δημαρχείο

Μελετούμε την Δωρική πνοή (του έρωτα) του Κάλλους, που ώρθωσε το θαύμα του Κλασσικού Ελληνισμού, την Μορφή της τελειότητας. Και η καθαρώτερη επιφάνεια αυτής της Μορφής του «τέλους» προβάλλεται στην τέχνη. Η πεμπτουσία δε της Ελληνικής τέχνης λάμπει προφανέστερα στις δύο κύριες τέχνες, την γλυπτική και την ποίηση, στην πλαστική και το μέλος. Γιατί σε αυτές υπάρχει φυσική αμεσότητα της πρόσληψης της ερατής ομορφιάς του ανθούντος σώματος αφ’ ενός για την πλαστική, της γοητεύουσας προφάνειας της μεστής αλήθειας αφ’ ετέρου για την ποίηση. Και έτσι εντυπωσιάζουν εκθαμβωτικά και συνεπαίρνουν ανεπιφύλακτα. Μας θειάζουν.

Την προηγούμενη αντίστοιχη φορά μίλησα για την λυρική μεταμόρφωση του επικού (Στησίχορος) και την γλυπτική απεικόνιση της δράσης επί καθοριστικής στιγμής (Δωρικές ανάγλυφες μετόπες).

Και τώρα θα παρουσιάσω την απόλυτη άνθιση του Δωρικού, Σπαρτιατικού πνεύματος, στην αυθεντικώτερη μορφή του, και στην οργανικά συναρτημένη έκφρασή του, την λύρα και την ελεύθερη πλαστική.

Θεματικός τίτλος:

                         ΤΟ ΜΕΣΟΥΡΑΝΗΜΑ

       Η Παιδιά του Κάλλους και η Μορφή του «Τέλους»

                Ίβυκος και το Μειδίαμα του Κούρου

                  ***