79 χρόνια από την απελευθέρωση της Πάτρας (γ)

 ==================================================================================================

Τα παρακάτω 11 άρθρα λόγω του εύρους τους είναι τοποθετημένα κατά ημερολογιακό χρόνο, χωρισμένα σε τρία συνεχή τμήματα (1ο, 2ο, 3ο, 4ο αναρτήθηκαν προχθές Δευτέρα 2-10-2023) και (5ο, 6ο, 7ο, 8ο δημοσιεύονται χθες Τρίτη 3-10-2023) ώστε το τελευταίο τμήμα (9ο, 10ο, 11ο)   να δημοσιευθεί σήμερα, ανήμερα της επετείου Απελευθέρωσης της Πάτρας, την 4-10-2023, μετά από τριήμερο μαχών, όπου συμπληρώνονται 79 χρόνια από την 4-10-1944.

==================================================================================================

Το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ μπαίνουν θριαμβευτικά στην απελευθερωμένη πόλη  της Πάτρας, ενώ χιλιάδες Πατρινοί τους επευφημούν. Διακρίνονται έφιπποι, κάτω από το δημαρχείο Πατρέων, από αριστερά οι: Βασίλης Πριόβολος (καπετάνιος Ερμής της ΙΙΙης Μεραρχίας ΕΛΑΣ), Βασίλειος Ρούφος (δήμαρχος Πατρέων, φιλοβασιλικός, πρόεδρος του ΕΑΜ Αχαΐας), Νίκος Πολυκράτης (καπετάν Νικήτας του ΕΛΑΣ) και πίσω ο Θρασύβουλος Κωνσταντίνου, (Γραμματέας του ΕΑΜ Αχαΐας (μετέπειτα δήμαρχος της Αριστεράς στην πόλη).

 

3η συνέχεια, τελευταία

 

 9ο

Ξαφνικά διαπιστώνουν οι Γερμανοί πως είναι ακάλυπτοι

Του Γιώργου Μόσχου

 

Την εγκατάλειψη των θέσεων των Ευζώνων, που άφηναν μεγάλα ακάλυπτα κενά, στα μετόπισθεν των Γερμανών, διαπίστωσε πρώτος  ο αξιωματικός του Ναυτικού Einchropt, όταν στις 9 η ώρα το βράδυ της 1-10-44 πήγε στο Αρχηγείο των ευζώνων, στα Ψηλαλώνια για να εισπράξει μερικές αγγλικές λίρες, καθώς είχε πουλήσει λαθραία γερμανικά όπλα στους ευζώνους και το βρήκε εντελώς εγκαταλελειμμένο. Ούτε ο τηλεφωνητής δεν ήταν στη θέση του.

Ένας χωροφύλακας που περιπολούσε έξω από το Αρχηγείο, στην πλατεία Ψηλαλωνίων, τον πληροφόρησε ότι περίμεναν επίθεση την νύχτα και γι αυτό κατέλαβαν θέσεις εκτός Αρχηγείου. Αυτός αμέσως έτρεξε να πληροφορήσει την διοίκηση, περί της αναμενόμενης επίθεσης.

Ο ναύαρχος Magnus διέταξε τον υπασπιστή του Stavenhagen να τηλεφωνήσει στον Γερμανό αξιωματικό επιφυλακής και να τον διατάξει να έρθει σε επικοινωνία με τους Τσολιάδες, εκεί όπου βρίσκονται.

Στις 9.45 λέει ο Einchropt ότι πριν 20 λεπτά τηλεφώνησε ο επικεφαλής των δυνάμεων επιφυλακής ταγματάρχης Mattei και ανέφερε ότι προσπάθησε να επικοινωνήσει με τους ευζώνους, αλλά δεν βρήκε κανέναν. Οι θέσεις τους γύρω από την πόλη ήσαν εντελώς εγκαταλειμμένες, με εξασθενημένη όλη τη ζώνη ασφαλείας και με κενά μήκους μέχρι ενός χιλιομέτρου.

Στις 2-10-44, ξύπνησε η Πάτρα και δεν είχε συμβεί τίποτε το σημαντικό. Όλοι πίστευαν ότι θα κυλούσε ήρεμα η μέρα, μέχρι να έρθουν τα πλοία, που αναμένονταν με αγωνία, για να αποχωρήσουν οι Γερμανοί.

Και οι τσολιάδες είχαν παραδοθεί και οι συγγενείς τους ήσαν ευχαριστημένοι που τα επιστρατευμένα παιδιά τους στα τάγματα ασφαλείας δεν θα έπεφταν στα χέρια των ανταρτών!

 

ΞΕΚΙΝΟΥΝ ΟΔΟΜΑΧΙΕΣ ΜΕ ΕΠΙΘΕΣΗ ΒΡΕΤΑΝΩΝ ΚΑΙ ΑΝΤΑΡΤΩΝ

Σε λίγο, πριν τις 9 το πρωί, δύναμη αστυνομικών διέταζε τους πολίτες να αδειάσουν τους δρόμους, να κλειστούν στα σπίτια τους, να κλείσουν πόρτες και παράθυρα και να αδειάσουν τους δρόμους! Ανακοινώσεις της Αστυνομίας τοιχοκολλήθηκαν και ενημέρωναν ότι απαγορεύεται η κυκλοφορία πολιτών και μόνον στους φέροντες στρατιωτικές στολές επιτρέπονταν.Οι οδομαχίες άρχισαν σε λίγο, ώρα 9 πμ.

Τοίχοι σπιτιών γκρεμίζονταν, στέγες τινάζονταν στον αέρα, κτίρια κατέρρεαν. Συμμετείχαν αγγλικά θωρακισμένα οχήματα. Καπνοί έβγαιναν δίπλα από τα ερείπια του Κάστρου της Πάτρας, καθώς βάλλονταν από τα πυροβόλα των δύο γερμανικών χελώνων που ήσαν ελλιμενισμένες στην προκυμαία της Πάτρας. Η οικία του Αστυνομικού διευθυντή Αλκ. Κωνσταντάρα τινάζεται στον αέρα και σκοτώνεται η υπηρέτριά του. Ο ίδιος, ξεχνώντας την διαταγή που είχε εκδώσει, τριγυρνά στους δρόμους με πολιτικά, καθώς δεν θυμήθηκε να φορέσει την στολή του, αλλά συνοδεύεται από δύο ένστολους αστυφύλακες.

Στην κορυφή, στις σκάλες της Αγ. Νικολάου είχε τοποθετήσει ο ανθυπολοχαγός του ΕΛΑΣ καπετάν Ρήγας  (Ζήσης Χατζόπουλος) πολυβόλο και έβαλε κατά των γερμανών στην παραλία.

Είχε ξεκινήσει με κατάληψη των στρατώνων των τσολιάδων στου Βουδ και με κυκλωτικές κινήσεις, μαζί με τις υπόλοιπες δυνάμεις ανταρτών και Άγγλων υπερφαλάγγισαν του Γερμανούς.

Κι ενώ συμβαίνουν αυτά στην κυρίως πόλη, μία δυνατή έκρηξη ακούγεται από την νότια πλευρά της Πάτρας. Είχε ανατιναχθεί η αποθήκη πυρομαχικών των ευζώνων στο Μπεγουλάκι. Ήθελαν να την καταλάβουν οι Άγγλοι ενημερώνει τον Ερενστρώλε ο αστυνομικός Διευθυντής Αλκ. Κωνσταντάρας.

Αμέσως μετά στο κτίριο του Ερυθρού Σταυρού, επί της οδού Κορίνθου, υψώνεται μεγάλη σημαία της ανθρωπιστικής οργάνωσης, μπροστά στην εξωτερική πόρτα. Όμοιες μικρές σημαίες ράφτηκαν από την υπηρέτρια Αριστέα, πάνω στα πουλόβερ του Ερενστρώλε και του σωφέρ Πέτρου.

Σαν κόπασε το πυρ, με το αυτοκίνητο του Ερυθρού Σταυρού και την σημαία μπροστά κατευθύνονται στις φυλακές Μαργαρίτη. Οι πεινασμένοι κρατούμενοι ζητούν ελευθερία και ψωμί. Τους υπόσχεται ο Ερενστρώλε να τους στείλει μόλις σταματήσουν τα πυρά. Τελικά τους κρατούμενους ελευθέρωσαν οι αντάρτες όταν κατέλαβαν την Δεξαμενή!

Μία μικρή επιστροφή στο 1941 για την ελευθέρωση των κρατουμένων την πρώτη μέρα  κατοχής της Πάτρας από τους Γερμανούς;

Ενώ οι δεκάδα των Γερμανών, με το πρώτο άγημα της 26-4-1941 πήγαν για ύπνο στο ξενοδοχείο «η Ελλάς»[1], που σώζεται σήμερα στη διασταύρωση της Ρήγα Φεραίου με την οδό Αγ. Νικολάου, αριθμ. 14, λίγες ώρες μετά δραπετεύουν οι φυλακισμένοι της Πάτρας από τις φυλακές Μαργαρίτη, στην συμβολή των οδών Λόντου και Παπαδιαμαντοπούλου. Βέβαια οι φυλακές πάλι γέμισαν στην διάρκεια της ιταλικής κατοχής της Πάτρα, μέχρι του σημείου να προκληθεί τύφος από τον υπερπληθυσμό τους.

10ο

Εισβολή το ναυτικό γερμανικό αρχηγείο των Ψηλαλωνίων υπό συνεχή πολεμικά πυρά

Μαζεύονται οι νοσοκόμες του ΕΣ στην οικία της οδού Κορίνθου, που στο μεταξύ μετατρέπεται στο μικρό νοσοκομείο, με τα δέκα κρεβάτια που προνοώντας είχαν μαζέψει οι ερυθροσταυρίτισσες σε άλλη εποχή, για απρόβλεπτες περιστάσεις, κατάλληλα για τραυματίες αντάρτες, Άγγλους, αλλά και για αυτομόλους Γερμανούς, ενώ οι κανονιοβολισμοί δυναμώνουν. Τρεις νοσοκόμες αναλαμβάνουν το δύσκολο αυτό έργο.

Κι ενώ γίνεται χαλασμός έξω, χτυπά το τηλέφωνο και ο Magnus καλεί τον αντιπρόσωπο του Ερυθρού Σταυρού να τον επισκεφθεί στο Ναυτικό επιτελείο του στα Ψηλαλώνια, όπου πια είναι κρατούμενοι των Γερμανών, αυτός και ο υπασπιστής του Stavenhagen.

Ερενστρώλε και Λενιώ με το όχημα του ΕΣ και οδηγό των Πέτρο ανεβαίνουν την λεωφόρο Γούναρη στα δεξιά, που είναι κατάσπαρτη από χαλάσματα και καλώδια, αποφεύγοντας τα βλήματα που έρχονται από αριστερή πλευρά.

Ώρα 10 πμ περίπου. Στα Ψηλαλώνια επικρατεί ησυχία, είναι εγκαταλελειμμένα από τους Γερμανούς αφού οι συγκρούσεις μεταφέρονται πια στην οδό Γερμανού, στο Δασύλλιο που κατέχουν οι Γερμανοί και στην κάτω πόλη.

Στο βάθρο του ανδριάντα του ΠΠ Γερμανού βρίσκεται εγκαταλειμμένο ένα γερμανικό πολυβόλο. Το κτίριο της Αστυνομίας, στην άνοδο της Αθ. Διάκου, είναι παρατημένο στην τύχη του, ενώ αυτό των ευζώνων, στην νότια πλευρά της πλατείας Ψηλαλωνίων, πίσω από την αναθηματική στήλη για τους 11 απαγχονισμένους, έχει εγκαταλειφθεί από το προηγούμενο βράδυ, όταν αυτοί παραδόθηκαν.

Το αρχηγείο του Magnus εφρουρείτο από όλες τις πλευρές με πυροβόλα αντιτάνκς. Μόλις έγινε αντιληπτό το όχημα, τότε άρχισαν πυροβολισμοί και χειροβομβίδες. Πρόλαβαν μόλις και μπήκαν στο κτίριο, στην είσοδο του οποίου βρίσκονταν τέσσερις στρατιώτες ως φρουροί. Ο ναύαρχος Magnus και ο υπασπιστής του Stavenhagen ήσαν κρατούμενοι.

Ο χλωμός από τον φόβο του, με τις πολεμικές επιχειρήσεις, ενημερώνει τον Ερενστρώλε ότι πρόκειται να μεταφερθούν στο Βερολίνο για να περάσει ναυτοδικείο. Του προτείνει να τον πάρει και να τον προφυλάξει σπίτι του, αλλά ο Ερνστρώλε του έδειξε, κάτω στην είσοδο, που αρχίζουν οι σκάλες τους τέσσερις φρουρούς. Παρόντες και ο αξιωματικός των SS που είχε έρθει με το υδροπλάνο και τον είχε απαλλάξει καθηκόντων, με τον λοχαγό πυροβολικού Henn (Χέιν) που κατά τον Stavenxagen είχε εμποδίσει την παράδοση.

Ώρα 3μμ. η αντιπροσωπεία του ΕΣ αποχωρεί από το αρχηγείο Μagnus, ενώ οι Γερμανοί έχουν εγκαταλείψει τα Ψηλαλώνια και ένα γερμανικό νοσοκομειακό όχημα μαζεύει τους τραυματίες γύρω από τον ανδριάντα του ΠΠ Γερμανού.

Το κατέβασμα της Καλαβρύτων για την οικία του ΕΣ, βάλλονταν και από τις δύο πλευρές. Το κάτω μέρος της πόλης ήταν γεμάτο καπνούς. Η περιφέρεια του Δημοτικού Νοσοκομείου φλέγονταν. Και οι Γερμανοί ύψωναν οδοφράγματα για την άμυνα της νύχτας.

Επιστρέφοντας στην οικία του Ερυθρού Σταυρού, επί της οδού Κορίνθου, ο Ερνστρώλε βρίσκει δύο αντιχιτλερικούς ναύτες, που ζήτησαν καταφύγιο. Οι τρεις αδελφές τους αφόπλισαν και τους έκρυψαν στο πλυσταριό. Σε ένα νεοστρωμένο κρεβάτι ήταν ξαπλωμένος ο ''Περικλής'' Καμπάκης με κρίση άσθματος από το τρέξιμο που έκανε για να αποφύγει τις σφαίρες. Η ευθύνη του ως κατάσκοπος είχε ολοκληρωθεί.

Μέσα στην κοσμοχαλασιά των συγκρούσεων να και ένα απρόοπτο: Χτυπά το τηλέφωνο και είναι ο Paterson. Με χαρά αναγγέλλει, ότι κατάλαβε το Γ'  Αστυνομικό Τμήμα. Κι ότι από 'κει πια θα μπορούν να επικοινωνούν. Όμως οι Γερμανοί, που κατέχουν το τηλεφωνείο της πόλης αντιλαμβάνονται τους Άγγλους και κόβουν την γραμμή.

Στις 7 το πρωί της 3-10-44 οι θέσεις των μαχομένων έχουν αλλάξει. Οι Γερμανοί στη διάρκεια της νύχτας έχουν αποσυρθεί στην παραλία. Αυτοκίνητα, κανόνια, πυροβόλα, κάρα, μοτοσυκλέτες, ποδήλατα συγκεντρώνονται στην παραλία. Το γερμανικό επιτελείο έχει εγκατασταθεί στο ξενοδοχείο Σέσιλ. Η οδός Κορίνθου έχει μετατραπεί σε επικίνδυνη ουδέτερη ζώνη. Και δυτικά εξακολουθούν να φαίνονται οι δύο μικρές ναρκοθέτιδες, μικρά πλοία χελώνες.

 

11ο (τελευταίο)

Χαρμόσυνοι ήχοι κωδωνοκρουσιών για την ελευθερία μετά από τριάμισι χρόνια σκλαβιάς, ανάμεικτοι με λύπη για τον τελευτήσαντα αοίδιμο μητροπολίτη Πατρών Αντώνιο

Σε ένα μικρό, στενό, αλλά επιμελώς επιπλωμένο δωμάτιο του ξενοδοχείου Σέσιλ κρατείται ο Magnus, που έχει μεταφερθεί από τα Ψηλαλώνια και είναι εύθυμος, καθώς βρίσκεται μακριά από την ζώνη πυρός. Εκεί τον συναντά ο Ερενστρώλε, με την Λενιώ και το Πέτρο.

Συζήτησαν για τις γερμανικές αποθήκες ρουχισμού, που ήσαν κοντά στο λιμάνι κι έκαναν συμφωνητικό παράδοσης στην ευθύνη του Ερυθρού Σταυρού, με την προϋπόθεση να αφαιρεθούν τα εμβλήματα που έφεραν. Φανταστείτε τι ειρωνεία θα ήταν για ρακένδυτο Πατρινό, να φορά γερμανικό αμπέχονο με τα σήματα του ναυάρχου! Κι όμως μεταχειρισμένοι ναυτικοί επενδύτες και αμπέχονα φοριόντουσαν από φτωχούς Πατρινούς μέχρι την δεκαετία του 60, που πουλιόντουσαν στα μαγαζιά μεταχειρισμένων ρούχων της οδού Ερμού!

Κι ενώ η Λενιώ μεριμνεί για τις λεπτομέρειες παραλαβής ο Magnus ενημερώνει εμπιστευτικά:

-Απόψε τα πλοία μας καταπλέουν κι εμείς αναχωρούμε την νύχτα.

-Και το λιμάνι;

-Δεν θα το πειράξουμε. Μόνον μερικές ανατινάξεις θα γίνουν. Κι αυτό για να φανούμε ότι υπακούσαμε στις διαταγές. Αυτό μπορείτε να το ανακοινώσετε στους Άγγλους, αλλά όχι στους Γερμανούς...

Φθάνοντας στο αρχηγείο του Ερυθρού Σταυρού ο Ερενστρώλε, η Λενιώ και ο Πέτρος αρχίζουν το ξεχώρισμα  των γερμανικών ρούχων και η αφαίρεση των σημάτων.

Ώρα 4 μμ ο λοχαγός Henn με μερικούς κατώτερους αξιωματικούς επισκέπτεται το κτίριο του Ερυθρού Σταυρού και ζητά από τον Ερεστρώλε διαμεσολάβησή του  στους Άγγλους για δίωρη παράταση της ανακωχής, ώστε να μαζέψουν τους τραυματίες τους από το λόφο του Δασυλλίου.

Ήταν εμφανές ότι ζητούσαν παράταση για να οργανώσουν καλύτερα τις θέσεις τους. Αυτό το αντιλήφθηκε ο Jellicoe, γι αυτό όταν τον επισκέφθηκε στην έδρα του Αρχηγείου στο Μιντιλόγλι ο Ερενστρώλε για να του μεταφέρει το αίτημα του Henn, αμέσως το απέρριψε, λέγοντας ότι τον λόφο στην Πάτρα τον κατέλαβε ήδη και οι 30 επιζήσαντες Γερμανοί τραυματίες είναι στα χέρια του.

Ενημερώνει ακόμη --σύμφωνα με τον ασυρματιστή του Αρχηγείου που ρωτήθηκε από τον Jellicoe-- οι Γερμανοί μέχρι τότε  είχαν στην πόλη 50 νεκρούς και 200 βαριά τραυματίες, στοιχεία βέβαια που δεν επιβεβαιώθηκαν.

Επίσης ο Ερενστρώλε λέει πως όταν ο Jellicoe έφθασε στο αρχηγείο μετά από λίγη ώρα, είδε να μεταφέρει με το τζιπ του τον πρώτο νεκρό. Προφανώς πρόκειται για τον 18χρονο ΕΠΟΝίτη Σπύρο Βασιλακόπουλο (Ορέστη) της διμοιρίας του καπετάν Ρήγα, που έπεσε κοντά στον Άγ. Ανδρέα στις 3-10-44 και κηδεύτηκε με τιμές την ίδια ημέρα στο Μιντιλόγλι[2]

Κατά την επιστροφή το όχημα του Ερυθρού Σταυρού, στο ύψος της επισκοπή Πατρών, το σταματούν δύο παππάδες που ενημερώνουν πως απόψε (είχε ήδη νυχτώσει) τελεύτησε ο αοίδιμος Μητροπολίτης Πατρών Αντώνιος. Ζητούσαν την συνδρομή του Ερυθρού Σταυρού να ενημερώσει την Αρχιεπισκοπή Αθηνών. Κάτι αδύνατον[3].

Ο Ερυθρός Σταυρός ενημερώνει τον λοχαγό Henn για την άρνηση Jellicoe, ενώ οι Πατρινοί περνούν την τελευταία νύχτα σκλαβιάς κλεισμένοι στα σπίτια τους και ο εκατέρωθεν κανονιοβολισμός εξακολουθούσε μέσα στο πυκνό φθινοπωρινό σκοτάδι, που κάλυπτε την έλευση των γερμανικών πλοίων. Τα οποία  την νύχτα της 3-10-44, προς το ξημέρωμα της 4-10-44 θα μεταφέρουν τις γερμανικές δυνάμεις από το Ρίο στην Ιτέα, απέναντι στην Στερεά. Και θα κουβαλήσουν την τελευταία πυροβολαρχία της Πάτρας απέναντι από τον Άγ. Ανδρέα, πάνω σε κιλλίβαντες με τους στρατιώτες να ακολουθούν πεζή δεξιά κολλημένοι στους τοίχους της οδού Όθωνος Αμαλίας, μέχρι να επιβιβασθούν στην χελώνα που τους ανέμενε για να τους μεταφέρει στην Ιτέα. Οι καμπάνες του Αγ. Ανδρέα αρχίζουν να χτυπούν, μεταφέροντας το σήμα της λευτεριάς, στους άγρυπνους Πατρινούς

Ώρα 5 της 4ης Οκτωβρίου 1944 η πόλη στο κέντρο είναι αδειανή από κάθε κίνηση. Η αύρα της πρωινής δροσιά είναι έντονη. Τα παράθυρα αρχίζουν να τρίζουν και να ανοίγουν δειλά-δειλά. Κι οι πόρτες ανοίγουν διάπλατα  και το πλήθος χύνεται στους δρόμους με αλαλαγμούς χαράς. Ξαφνικά προβάλλουν στην Αγ. Νικολάου οι ελευθερωμένοι κρατούμενοι των φυλακών της Ρήγα Φεραίου, δίπλα από το Επιμελητήριο, στο παλιό Αρσάκειο. Περπατούν με τα ρούχα τους δέμα στην μασχάλη κι άλλοι μπόγο στο κεφάλι. Κι η ζωή στην πόλη παίρνει όψη χαράς, ενώ τα εγγλέζικα τζιπ βρίσκονται στο κέντρο της Πάτρας.

Παράλληλα η πρώτη Υποδειγματική Διμοιρία ΕΠΟΝ μπαίνει στο λιμάνι από τα νότια μαζί με τους ΕΛΑΣίτες, με προσοχή να μην πατήσουν τα καλώδια του γερανού που ήταν ανατιναγμένος. Οι ΕΛΑΣίτες από το λιμάνι περνούν στην Αγ. Ανδρέου κι από κει φθάνουν στην ιταλική Σχολή, όπου βρίσκεται σε ενδιαίτηση το υπόλοιπο Σώμα.

Αργότερα οι ΕΛΑΣίτες αδειάζουν τα φρεάτια της προκυμαίας και του μόλου, από τις εκρηκτικές ύλες και αυτές τις μεταφέρουν με πλεούμενο έξω από τον κυματοθραύστη και τις βυθίζουν.

Τρία ακόμη φρεάτια μπροστά στον μόλο ήσαν ήδη ανατιναγμένα από την ομάδα του Αυστριακού δεκανέα  Ντόνικ, με τον πλοηγό του λιμανιού Κ. Βασιλείου και τους δύο Ιταλούς που είχαν προσχωρήσει στους Γερμανούς. Ο Magnus είχε ορίσει τον Ντόνικ επικεφαλής, με οδηγίες να κάνει μερικές ανατινάξεις για να παραπλανήσει τους Γερμανούς της νέας  Διοίκησης. Έτσι στην τρίτη ανατίναξη προφασίστηκε ότι δεν προλαβαίνει να παραλάβει τις ομοχειρίες από τον κυματοθραύστη και εγκαταλείφθηκε το έργο της ανατίναξης. 

Οι Ιταλοί φασίστες πρόλαβαν και πήδησαν από την βενζινάκατο, στην προκυμαία, όπου παρέμειναν στην Πάτρα. Ο Ντόνικ με ένα τσαντάκι παραμάσχαλα, φθάνοντας στο Ρίο, αντί να ακολουθήσει τους Γερμανούς ανέβηκε στον κεντρικό δρόμο του Ρίου όπου παραδόθηκε στους ΕΛΑΣίτες, οι οποίοι τον παρέδωσαν σε αγγλική δύναμη.

Η πόλη πια είναι ελεύθερη μετά από τρεισήμισι χρόνια κατοχής. Ακολουθούν εκδηλώσεις χαράς όλη την ημέρα, και τις επόμενες μέρες  δοξολογία στην Μητρόπολη και παρέλαση στους κεντρικούς δρόμους, ερχομός του Πατρινού αντιπροσώπου της Εθνικής Κυβέρνησης Παν. Κανελλόπουλου, άφιξη την επομένη του καπετάνιου του ΕΛΑΣ Άρη Βελουχιώτη και γενικά η πόλη όλη την εβδομάδα ζει την χαρά που της έλειψε επί τριάμισι χρόνια

---

 ΤΙ ΑΠΕΓΙΝΕ Ο ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΣ ΥΠΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ ΝΤΟΝΙΚ;

Ο Ντόνικ -σύμφωνα με την περιγραφή του Κ. Βασιλείου- μετά την παραλαβή της ομοχειρίας του Ρίου, δεν ακολούθησε τους Γερμανούς, αλλά ανέβηκε την ανηφόρα του Ρίου και στο ύψος του σιδηροδρομικού σταθμού συνάντησε αντάρτικη ομάδα του 2ου Ταγματος/12ου Συντάγματος, με επικεφαλής έφεδρο ανθυπολοχαγό, (σ.σ.: δεν έμαθα το όνομά του) όπου και παραδόθηκε, ζητώντας να τον πάνε στους Βρετανούς.

Από κει οι αντάρτες τον προώθησαν στους Εγγλέζους, οι οποίοι τον μετέφεραν στο Διοικητήριό τους στην Πάτρα, επί της συμβολής των οδών Ερμού και Μαιζώνος. 

Σύμφωνα πάντα με τον Κ. Βασιλείου, είχε μαζί του μία μαύρη δερμάτινη τσάντα που την παρέδωσε στους Βρετανούς. Περιείχε όλους τους χάρτες με τα θαλάσσια ναρκοπέδια του Πατραϊκού Κόλπου.

Μετά από απροσδιόριστο χρονικό διάστημα ο Αυστριακός υπαξιωματικός Ντόνικ θεάθηκε στην Γένοβα ντυμένος με στολή Βρετανού αξιωματικού! Τι είχε συμβεί ακριβώς;

Στις 8 Σεπτεμβρίου 1943 η Ιταλία συνθηκολόγησε, επισήμως, με τους συμμάχους μας. Στις 9 Σεπτεμβρίου την διοίκηση της Πάτρας ανέλαβε ο Γερμανός αντισυνταγματάρχης Νοϊμάιστερ, διοικητής μηχανοκίνητης μεραρχίας. Συμπαραστάτης του βρέθηκε ο φιλογερμανός Ιταλός φασίστας, διοικητής της Μεραρχίας Πιεμόντε, που έδρευε στην πόλη, στρατηγός Τορεζάν, ο οποίος διέταξε τις ιταλικές δυνάμεις να μην πετάξουν τα όπλα και να τεθούν στην υπηρεσία των ναζί. Αυτές τις δυνάμεις οι Γερμανοί διέταξαν να παραμείνουν έγκλειστες στους στρατώνες τους, μέχρι την παράδοση των όπλων τους. Διαισθανόμενος τον κίνδυνο να αυτομολήσουν προς το ΕΑΜίτικο πατραϊκό στρατόπεδο οι Ιταλοί στρατιώτες, ο Νοϊμάιστερ σε μία προσπάθεια εξευμενισμού των Πατρινών  ανακοινώνει στις 12 Σεπτεμβρίου 1943, την διάλυση του στρατοπέδου κρατουμένων στην Αρόη Πάτρας. (Εφημερίδα Νεολόγος Πατρών, 12 Σεπτεμβρίου 1943). Στα μέσα Οκτωβρίου ο Νοϊμάιστερ αντικαθίσταται από τον Γερμανό συνταγματάρχη Βόλφιγκερ και το 749 τάγμα του Βόλφιγκερ, δυνάμεως 1.200 ανδρών, με δύο λόχους του, υπό τους διοικητές τους Λάνγκερ και Χούμπερμαν εγκαθίσταται στην πόλη, όπου φρούραρχος αναλαμβάνει ο έφεδρος Γερμανός λοχαγός Σμιτ.

 Οι δύο Ιταλοί φασίστες λοιπόν, που συμμετείχαν στην ανατίναξη, προέρχονταν από τις δυνάμεις του φασίστα Τορεζάν, αλλά δεν γνώριζαν ότι ο Αυστριακός Ντόνικ ενεργούσε με παρότρυνση του, τεθέντος υπό κράτηση, από την 1η Οκτωβρίου 1944, παραμονή των μαχών,  στο ξενοδοχείο "Σέσιλ", Ναυτικού Διοικητή πλοιάρχου Αλεξάντερ Μάγκνους, εκ μέρους της απεσταλθείσας νέας φιλοναζιστικής Διοίκησης, καθότι ο Μάγκνους έγειρε υποψίες -και ήταν βάσιμο αυτό- για διασπορά ηττοπάθειας στις τάξεις των περίπου 400 Γερμανών, που διαμαρτύρονταν καθώς είχαν παραμείνει, σχεδόν υπό εγκατάλειψη στην Πάτρα, τελευταία πόλη της Πελοποννήσου, που εκκένωσε ο γερμανικός στρατός και προορίζονταν (σ.σ.: ο Αλεξάντερ Μάγκνους) για προσαγωγή του στο Βερολίνο, όπου θα δικαζόταν από το εκεί Στρατοδικείο. 

Ο Αλεξ. Μάγκνους επικεφαλής των γερμανικών δυνάμεων Πατρών, συμφωνώντας για το άσκοπο της ανατίναξης των κρηπιδωμάτων, κάτι που του είχε επισημάνει από ημερών σε επισκέψεις του ο Χανς Ερενστρώλε, έστειλε τηλεγράφημα στην Ανώτατη Διοίκηση, με το οποίο πρότεινε την μη ανατίναξη. Ενημέρωσε τον Ερενστρώλε, ότι περιμένει απάντηση. Όταν επόμενη φορά ο Ερενστρώλε συνάντησε τον Μάγκνους, τον είδε μουτρωμένο και από αυτόν έμαθε ότι η εντολή της Ανώτ. Διοίκησης της Αθήνας ήταν «Να γίνουν οι ανατινάξεις». «Αλλά θα τους δείξω εγώ» είπε στον Ερενστρώλε, απειλώντας την Ανώτ. Διοίκηση.

Στην επόμενη επίσκεψή του στον Μάγκνους, που ήταν κρατούμενος πια στο "Σέσιλ" από την 1η Οκτωβρίου 1944, παραμονή των μαχών της Πάτρας, ο Χανς Ερενστρώλε, αντιπρόσωπος του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού για την Αχαϊοήλιδα και την Αιτωλοακαρνανία, έλαβε την διαβεβαίωση ότι έχει μεριμνήσει ώστε να γίνουν μόνον εικονικές καταστροφές στα κρηπιδώματα του λιμανιού και του μόλου της οδού Αγ. Νικολάου. Και όχι να υλοποιήσει την διαταγή της Ανώτατης Διοίκησης Αθηνών, για ολοκληρωτική καταστροφή των κρηπιδωμάτων του λιμανιού.

 

Είχε προηγηθεί σύσκεψη των επιτελών της νέας γερμανικής διοίκησης στο ξενοδοχείο «Σέσιλ» Πάτρας, υπό τον λοχαγό Χέιν —στον οποίο είχε παραδώσει την διοίκηση της φρουράς ο Αλ. Μάγκνους, κατ’ επιταγήν της Αθήνας— με τους αξιωματικούς Ματέι, Τόρκε, Κοχ όπου είχε αποφασιστεί να ξεκινήσουν αμέσως προεργασίες για την ανατίναξη των μόλων Γούναρη, Αγ. Νικολάου, Τριάντη, με την εποπτεία του λιμενάρχη Κνετ και την ευθύνη του υπαξιωματικού Ντόνικ, μη γνωρίζοντας ωστόσο ότι ο τελευταίος ενεργούσε σύμφωνα με τις επιταγές του απαλλαγμένου καθηκόντων πλοιάρχου Μάγκνους.

Από τις 1 Οκτωβρίου 44, όπως προαναφέρθηκε, ο Μάγνους είχε τεθεί υπό επιτήρηση όταν οι δύο αξιωματικοί της, ένας του Ναυτικού κι άλλος των Ες Ες, είχαν έρθει με υδροπλάνο στο λιμάνι Πάτρας και του αφαίρεσαν την διοίκηση. Αυτήν την ανέθεσαν στον λοχαγό των Ες Ες Χέιν (Henn). Ήταν ο αξιωματικός που είχε εμποδίσει τους συναδέλφους του να συνθηκολογήσουν, όπως ζητούσαν όλες τις προηγούμενες ημέρες, που ένοιωθαν εγκαταλελειμμένοι στην Πάτρα από την ανώτατη ηγεσία και πληροφορίες έφεραν τον Αλεξ. Μάγκνους να είναι θετικός στο αίτημά τους. Έτσι αυτός (σ.σ.: ο Αλ. Μάγκνους) με τον πρώτο υπασπιστή του τέθηκαν υπό φρούρηση στο ξενοδοχείο «Σέσιλ».

Όταν ο Χ. Ερενστρώλε συνάντησε πάλι τον Μάγκνους στις 10 π.μ. της 2 Οκτωβρίου, που άρχισαν οι μάχες, μετά από πεντάωρη παραμονή του, ο πλοίαρχος του ζήτησε να παραμείνει ακόμη, διότι ίσως χρειασθεί τις υπηρεσίες του. Στην πρόταση του Ερενστρώλε να προστατεύσει αυτόν και τον υπασπιστή του στην οικία του, η απάντηση του πλοιάρχου ήταν ότι βρίσκεται υπό περιορισμό και αναμένει την παραπομπή του σε στρατοδικείο στο Βερολίνο. Ο δε υπασπιστής του, έδειξε προς την σκάλα του ξενοδοχείου "Σέσιλ", που την φύλαγαν τέσσερις φρουροί των Ες Ες.

Την επόμενη ημέρα 3 Οκτωβρίου 1944, σε νέα συνάντηση στο ξενοδοχείο «Σέσιλ», που βρίσκονταν απέναντι από το Λιμεναρχείο, διαβεβαίωσε πάλι τον αντιπρόσωπο του ΔΕΣ ότι έχει μεριμνήσει ώστε να μην καταστραφεί το λιμάνι, σύμφωνα με την προτροπή Ερενστρώλε!

Πριν την έναρξη των μαχών γίνεται προσπάθεια από τον Ερενστρώλε συνεννόησης συμμάχων και Γερμανών για να μην καταστραφεί πόλη. Στη συζήτηση που γίνεται στην οικία του Ερενστρώλε, στη συμβολή των οδών Αγ. Νικολάου και Κορίνθου, αφού προηγείται προστριβή για το πια γλώσσα θα επιλέξουν για συζήτηση, αγγλική ή γερμανική, με πρόταση Ερενστρώλε καταλήγουν στη γαλλική και με την είσοδο στην ουσία της συζήτησης, η συμμαχική πλευρά ζητά να παρίσταται και ο Διοικητής Μάγκνους. Οι γερμανική πλευρά αρνείται, οι σύμμαχοι αποχωρούν.

Αυτό είναι ένα ακόμη στοιχείο που έβαλε σε υπόνοια τους Γερμανούς για την στάση του Μάγκνους.

Εκτός των παραπάνω -και αυτό είναι ένα επιλέον επιβαρυντικό στοιχείο για τον Μάγκνους, η εφημερίδα "Νεολόγος Πατρών" της 13 Σεπτεμβρίου 1944 ενημερώνει:

«Φέρομεν εις γνώσιν του πατραϊκού λαού ότι κατόπιν συντόνων και ειλικρινών ενεργειών του πλοιάρχου του Πολ. Ναυτικού κ. Μάγκνους ουδεμία ανατίναξη λιμενικών έργων ή κτιρίων θέλει γίνει, εφ' όσον ο λαός της πόλεως των Πατρών παραμένει νομιμόφρων».

Σημειώστε ότι ο Νεολόγος Πατρών, λόγω της φιλοναζιστικής στάσης του, ήταν συνώνυμος του Γραφείου Τύπου των Γερμανών, στην κοινή συνείδηση του λαού!

 

ΤΙ ΑΠΕΓΙΝΕ Ο ΑΛΕΞΑΝΤΕΡ ΜΑΓΚΝΟΥΣ;

 Τώρα τίθεται ερώτημα τι απέγινε ο Αλεξ. Μάγκνους. Σύμφωνα με την αφήγηση του πλοηγού του πατραϊκού λιμανιού Κ. Βασιλείου, προς τον Πρόεδρο της ΕΣΔΙΑ Παν. Γεωργόπουλο, που κρατούσε το αρχείο Ερενστρώλε, (δωρισμένο τώρα στην ΑCHAIA CLAUSS) ο οποίος Βασιλείου αφηγήθηκε τα παραπάνω, ο Μάγκνους κρατούμενος των υποχωρούντων από την Πάτρα στις 4 Οκτωβρίου 1944 γερμανικών δυνάμεων, μεταφέρεται εκτός συνόρων και κάπου στη Γιουγκοσλαβία, μετά από επίθεση των εκεί δυνάμεων συλλαμβάνεται αιχμάλωτος, ενώ στη συνέχεια τον παραλαμβάνουν οι Βρετανοί και τον στέλνουν σε στρατόπεδο της Βρετανίας. Από εκεί διατηρεί φιλική αλληλογραφία με τον Ερενστρώλε και στο τέλος του πολέμου απελευθερώνεται από τους Βρετανούς.

 Το ότι δεν ισχύουν τα όσα αποτυπώθηκαν στο πέτρινο μνημείο, που πριν αρκετά χρόνια στήθηκε από την τότε λιμενική Αρχή στην αρχή του μόλου των Πατρών, υποστηρίζονται από τον ίδιο, τον Ηλ. Μιχαλόπουλο, στις 9 Οκτωβρίου 1944, στην εφημερίδα «Απογευματινή» Πατρών, η οποία υπό τον τίτλο «Αι υπηρεσίαι του κ. Ηλία Μιχαλόπουλου» αναφέρει, μεταξύ άλλων, τούτα:

«Ο αρχιπλοηγός κ. Ηλίας Μιχαλόπουλος παρεκάλεσε ημάς να εξηγήσομεν, προκειμένω περί της διασώσεως του λιμένος των Πατρών ότι, αυτός έπραξε απλώς το καθήκον του και ότι: “Η διάσωσις του λιμένος οφείλεται εις τους αντάρτας, οι οποίοι με αυτοθυσίαν εμπόδισαν τους Γερμανούς από του να καταστρέψουν τούτον…”».

Ακόμη, στην εφημερίδα «Νεολόγος» Πατρών, φύλλο της 13 Σεπτεμβρίου 44, τρεις εβδομάδες πριν την έναρξη των μαχών της Πάτρας, υπενθυμίζω ότι αναγράφεται η παρακάτω γνωστοποίηση: «Φέρομεν εις γνώσιν του Πατραϊκού λαού ότι κατόπιν συντόνων και ειλικρινών ενεργειών του πλοιάρχου του Πολ. Ναυτικού κ. Μάγνους ουδεμία ανατίναξις λιμενικών έργων ή κτιρίων θέλει γίνει, εφ’ όσον ο λαός της πόλεως των Πατρών παραμείνει νομιμόφρων».

Αλλά και ο 90 ετών τότε, έτος 2014, Μιχ. Μιχαλόπουλος (σ.σ.: πρόκειται περί συνωνυμίας), πρ. υπάλληλος του ναυτιλιακού γραφείου «Μόρφυ» και αντιστασιακός της ομάδας Βανδουλάκη, την εποχή εκείνη, σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «Πελοπόννησος» Πατρών, στις 27 Οκτωβρίου 2002, αναφερόμενος στον Πατρινό πλοηγό που υποτίθεται ότι ήταν αυτός που έσωσε το λιμάνι από καταστροφή, λέει τα παρακάτω:

«Μου έλεγε συχνά για τα όσα είχε κάνει στην διάρκεια της Κατοχής… Ποτέ όμως δεν μου είπε κάτι για την ανατίναξη του λιμανιού».

Σημειώνω ότι ο πλοηγός στον οποίο αναφέρεται, υπήρξε πράκτορας των Βρετανών και σε δημοσίευμα της εφημερίδας «Νεολόγος» Πατρών, στις 10 Οκτωβρίου 44, φέρεται να δήλωσε: «…Έκαμα το καθήκον μου και τίποτε περισσότερο…». Και πάλι καμία αναφορά εκ μέρους του περί διάσωσης του λιμανιού. Κι αυτό διότι δεν υπήρξε τέτοια. Απλώς στα επόμενα χρόνια, ανιστόρητοι, του Λιμεναρχείου Πάτρας, κατασκεύασαν μύθο για λόγους σκοπιμότητας. Μια ματιά στο αρχείο Ερενστρώλε που βρίσκονταν στην κατοχή της Εταιρείας Συλλογής Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων ν. Αχαΐας 1940–1974, (σήμερα στην Achaia Clauss)  αποδεικνύει του λόγου το αληθές.

Επίσης διαφωτιστικά είναι τα όσα αναφέρονται στην εφημερίδα «Το Βήμα» που δημοσίευσε σε συνέχειες τον Μάιο του 1946 τις αναμνήσεις του Χ. Ερενστρώλε από την χώρα μας, που στο μεταξύ είχαν γίνει βιβλίο τον αυτό χρόνο από τον ίδιο στην Σουηδία, υπό τον τίτλο “fredsmaklare I Grekland” (Μεσολαβητής στην Ελλάδα). Ο Χ. Ερενστρώλε είχε έλθει στην Ελλάδα στις 7 Φεβρουαρίου 44 και έφυγε στις 15 Δεκεμβρίου 1944[4].Για την φιλανθρωπική προσφορά του, ο λαός μας έδωσε στον Χανς Ερενστρώλε το προσωνύμιο «Λευκός Άγγελος»[5]. Μεσολάβησε στις διαπραγματεύσεις του ΕΛΑΣ και των Άγγλων με τους επικεφαλής της γερμανικής Διοίκησης, τόσο κατά την διάρκεια της Κατοχής όσο και κατά τις ημέρες που προηγήθηκαν των τριήμερων μαχών της απελευθέρωσης.

Έξι ημέρες από την απελευθέρωση της Πάτρας, ήτοι την 10η Οκτωβρίου 1944, η συντηρητική εφημερίδα Νεολόγος Πατρών, διακεκριμένη για το φιλοναζιστικό ήθος της, επιδίδεται στο αγαπημένο της άθλημα της κατασκευής ηρώων της πατρίδας στις δύσκολες ημέρες της Κατοχής. Κατασκευάζει μύθευμα για την διάσωση του λιμανιού Πάτρας, από τον "αρχιπλοηγό" Μιχαλόπουλο (σ.σ.: ο χαρακτηρισμός "αρχιπλοηγός" δεν υφίσταται στο ναυτικό λεξιλόγιο,  τον πήρε μόνος του για να υπερκεράσει τον έτερο πλοηγό Αλέξ. Αλεξανδρίδη) που δήθεν έκοψε τα καλώδια, αλλά στέλνοντας συντάκτη της να πειθαναγκάσει αυτόν στην επιβεβαίωση των όσων γράφει, σκοντάφτει στην άρνηση του υπό κατασκευή ήρωος.

Και περιγράφει: «ως ανηγγέλθη ήδη δια του ραδιοφωνικού σταθμού Λονδίνου, ο ηρωικός αυτός Έλλην, εκμεταλλευόμενος τας γνωριμίας, τας οποίας σκοπίμως και επιτηδείως είχε συνάψει με τους Γερμανούς...»(!) διέσωσε το λιμάνι «συνεργαζόμενος μετά του ΕΛΑΣ» αφού προηγουμένως «είχε αποκόψει εγκαίρως τα καλώδια και οι άνδρες του ΕΛΑΣ είχον αφαιρέσει το τοποθετημένον καταλλήλως εκρηκτικόν υλικόν».

«Ο κ. Ηλίας Μιχαλόπουλος, εις επισκεφθέντα αυτόν συντάκτην μας, με την μετριοφροσύνη των πραγματικά αξίων Ελλήνων, ηρκέσθη να είπη μόνον: "Έκαμα τον καθήκον μου ως Έλλην και τίποτε περισσότερον. Η τιμή και ο έπαινος της διασώσεως του λιμένος ανήκει εις τους γενναίους μαχητάς του ΕΛΑΣ"»[6]. 

____________

[1] Αυτό το ξενοδοχείο «Ελλάς», ανήκε στον Ανδρέα Ζαβιτσάνο, όπου αργότερα όταν φούντωσε η Αντίσταση, ο αδελφός του Στέλιος, ανάπηρος του αλβανικού μετώπου  από το αριστερό του χέρι, έμενε εκεί μαζί με τη γυναίκα του και χειριζόταν πολύγραφο, σε δωματιάκι μέσα στο «Ελλάς», όπου τύπωνε αντιστασιακές προκηρύξεις, στις αρχές του 1943.

[2] Η Πάτρα στην Κατοχή και στην Αντίσταση, Γ. Μόσχος, σελ. 562, 4η έκδοση, Gotsis, Πάτρα 2022.

[3] Ωστόσο, τα άμφια του αοίδιμου Αντωνίου, μεταφέρθηκαν στην αρχιεπισκοπή Αθηνών στις 3-12-1944, από την Ερυθροσταυρίτισσα κα Κρεμμύδα, που συνόδεψε τον Ερενστρώλε, ο οποίος αναχωρούσε από το αεροδρόμιο Τατοΐου, για την πατρίδα του, ολοκληρώνοντας την 11μηνη αποστολή του, ως μεσολαβητής στην Ελλάδα, από τις 7ης Φεβρουαρίου έως τις 15 Δεκεμβρίου 1944.

([4]) Τον Μάιο του 1946 η εφημερίδα Το Βήμα των Αθηνών δημοσίευσε σειρά απομνημονευμάτων του αείμνηστου Χ. Ερενστρώλε υπό τον τίτλο «Μεσολαβητής στην Ελλάδα… Περιπέτειες 11 μηνών στην Πελοπόννησο». Σε αυτά φαίνεται πως ο Μάγκνους διερμηνεύοντας τα αισθήματα των αξιωματικών του επιτελείου του που ήθελαν να παραδοθούν, ήρθε σε συνεννόηση με τον Ερενστρώλε.

([5])  Εφημερίδα Νεολόγος Πατρών της 30 Σεπτεμβρίου 1944.

 [6] Εφημερίδα Νεολόγος της Τρίτης 10 Οκτωβρίου 1944, σ. 2η.